Көркемөнерпаз

Пән: Өнер, музыка
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
МКҚК Құрманғазы атындағы сыз колледжі

Әлеуметтік - мәдени қызметі және халықтық көркем өнер шығармашылығы ПЦК

Қорғауға жіберілген
ПЦК меңгерушісі
_______А.Бауыржанұлы
___ ________2017жыл
Мәдени демалыс қызметін ұйымдастыру
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Көркемөнерпаз
Орындаған оқушы :ӘМҚ және ХКӨШ режиссура 3 - курс Камешов.Р.Жетекші оқытушы :Бауыржанұлы.А ___________2017жыл

ОРАЛ-2017
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1.Қазақ халқының көркемшығармашылық қызметінің дамуы
1.Қазақ халқының 30-жылдардағы көркем шығармашылық қызметінің дәстүрлі емес формас мен жанрларының басым бағыттарының дамуы ... ... ... 6
1.2 Қазақ театр өнерінің дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2.Көркемөнерпаздар театры
2.1 Көркем өнерпаздар театрының репертуары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 18
2.2 Ұлттық театрды дамытудағы шешендік өнердің орны ... ... ... ... ... ... ... ... .22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32

Кіріспе
Зерттеу өзектілігі. Өнер дегеніміз - өмір шындығын көркем бейнелер арқылы жеткізетін адам іс-әрекеттерінің формасы. Өнер алды - қызыл тіл деген халық даналығы өнерпаз қауымның дәстүрлі ережесіне айналды.
Қазақ - аса қонақжай және табиғатынан төзімді халық. Көшпелі өмір салты олардьщ қоршаған ортаға бейімделуіне ықпал етті. Алайда қазақтардың халық шығармашылығы авторлығының мазмұны мен формасына бір кездері ықпал еткен көшпелі өмірдің ерекшеліктері отырықшы өмір салтына өтуге байланысты өзінің маңызын жойып, соның барысында мәдениеттердің өзара тоғысу ықпалы жүрді. Қазіргі таңда Қазақстанда еуропалық типтегі көптеген көркем өнерпаздар ұжымдары бар. Қазақтың дәстүрлі өнерінің формасы мен жанрына тән емес болып табылатын эксперименталды театр студиялары, хор, цирк, эстрада ұжымдары және т. б. жалпылық сипатга кеңінен дамуда.
Мәдени өмірдің дамуына, шынайы жаңашылдық және таза шығармашылық ізденісті тұтастай айқындауға мүмкіңдік беретін шығармашылық шеберханалар, көркем өнерпаздар көрмелері пайда болуда. Бірақ та Қазақставда қазіргі кезенде көркем өнерпаздар дамуы көркем-педагогикалық және баскарушылық олқылықтарға байланысты күрделеніп отыр. Бұл жерде қазақ халық шығармашылығының дамуындағы мұсылмандық отбасы-тұрмыстық және рулық дәстүрдің ерекшеліктерін ескеру қажет. Көркем өнерпаздар үйірмелерінің пайда болуының негізгі алғы шарттары - халық дәстүрі мен салты, қазақ фольклорының көне түрлері мен жанрлары, еуропалық мәдениетгің ықпалы және де көркем өнерпаздар ұжымдарының қалыпты жұмысына қажетті материалдық-техникалық базаның құрылуы болды. Алайда халық дәстүріне назар аудару - қазіргі заман талабынан, Қазақстан мен ТМД елдерінің басқа да халықтары мен ұлттарының мәдени-тарихи дәстүрлерінен қол үзудеген түсінік тудырмаса керек.
Театр мен шешендік өнер адам баласының ақыл-ой мен сезім пернелерін сөз бен іс арқылы білдіруге талпынған пиғылынан туындаған, рухани негізі ортақ екі түрлі шығармашылық әрекетінің көрінісі. Театр өнері мен шешендік өнер мыңдаған жылдар бойы бір-біріне ықпалдық жасап, әрі санаткерлік категориялар ретінде бірін-бірі байытып келеді. Әлбетте, тарихи тұрғыдан қарағанда шешендік өнер мәдени құбылыс ретінде театрдан бұрын пайда болғаны бесенеден белгілі.
Зерттеу жұмысының мақсаты әрекеттерде кездесетін театрлық элементтер мен олардың сахна өнеріне тигізер ықпалы және шешендік монологтар пайдаланылған көріністердегі актер шеберлігінің кәсіптік ерекшеліктері мен тұлғалық қасиеттерінің, алдымызда болған ата актерларымыздың сөз қадірін ұғынғандықтан да, оның санаға әсер етер қасиетіне сүйеніп, қазақтың өзіндік актерлық мектебінің негізін қалағанын зерделеу; және өзіміз шама-шарқымыз жетіп сахнада ойнаған, өз басымыздан кешкен, актерлық жүректен өткізген, режиссерлық тұрғыдан зерделеген тәжірибемізді, өз халқымыздың һәм өзге ұлттардың ғалым-теоретиктерінің пайым-тұжырымдарын басшылыққа ала отырып болжау, сахнадағы сөз сыйқырын саралау, көркем өнерпаздар үйірмелерінің пайда болуының негізгі алғы шарттарын анықтау болып табылады.
Зерттеудің міндеттері:
- көркем өнерпаздар үйірмелерінің пайда болуы және жалпы өнердің даму процесіне тигізер әсерін зерделеу;
- бүгінгі театрдағы дәстүрлі шешендік өнердің жекеленген сипат-белгілері мен көріністерінің ықпалын, және оның сахнада орнығуының теориялық ұстанымдарын ажырату;
- қазақтың шешендік өнеріне тән ишарат-мәзіреттің түрлерін саралау және оны сахналық қойылымдарда орнымен қолданудың жолдарын анықтау;
- бүгінгі күн қойылымдарындағы шешендік өнердің қолданылу тәсілін зерттеп, актерлар мен режиссерларға ғылыми-методикалық ұсыныстар енгізу;
Зерттеу жұмысының шешендердің нұсқалы сөз бен нақышты әрекеттерінің фольклорлық үлгілері, қазақтың халық ауыз әдебиетін зерттеуші ғалымдардың ой-пайымдары, театр тарихы мен теориясына байланысты зерттеулер, өзімізбен бірге өзге елдердің де театр қайраткерлері мен өнер зерттеушілерінің танымдық ғылыми еңбектері, драматургиялық шығармалардағы шешендік өнер ерекшеліктеріне көңіл қойылып, ғылыми нысанаға алынды.
Зерттеу құрылымы. Кіріспеден, екі бөлімнен және қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.

1.Қазақ халқының көркемшығармашылық қызметінің дамуы
1.Қазақ халқының 30-жылдардағы көркем шығармашылық қызметінің дәстүрлі емес формас мен жанрларының басым бағыттарының дамуы
30-жылдар кезеңівде Қазақстанда дәстүрлі халық шығармашы-лығынан барынша ерекшеленетін көркем қызметтің "көркем өнерпаздар" деген атау алған жаңатипі толығымен орнықты. "Көркем өнерпаздар" деген ұғым ғылыми еңбектерде кеңінен таңдануда. Алайда бұл құбылысқа қатысты ғалымдардың ортақ ұстанымы толық шешімін тапқаны жоқ. Біз көркем өнерпаздар ұғымын кәркем мәдениеттің және бұған қосымша көркемдік- педагогикалық үрдістің бөлшегі ретінде қарастыратын ғалым Т.И.Бакланованың таддауларына косыламыз. Зерттеуші тарапынан көркем өнерпаздарда фольклорлық әнердің сахналық формаларымен қатар кәсіби өнерге қосымша кәпшілік көркем қызмет болатыны, сондай-ақ оның фольклорда және кәсіби өнерде кездеспейтін қайталанбас төлтумалық қабатқа ие екені айқындалды. Мұндай сипаттар Қазақстанның көркем өнерпаздарына да тән болып келеді. 20-жылдардан бастап тарихи ұлттық-көркемдік дәстүрлерден алшақтау басталып, өнердің еуропалық түрлері мен жанрлары, әсіресе көпшілік қызметті ұйымдастырудың клубтық формалары белсенді түрде тарала бастады. 30-жылдары Қазақстанда клубтық мекемелер стационарлы және жылжымалы формадағы кеңейту бағытында дамыды. Бұл тұтас Қазақстан бойынша 1931 жылы көшпелі шаруашылықтан жаппай отырықшылықка өтумен байланысты болды. Байырғы тұрғындардың отырықшылыққа көшуі соған сәйкес мәдени-ағартушылардан шараларды өткізуді талап етті. Ол халықтың мәдени деңгейін көтеру, оның саяси және қоғамдық белсенділігін арттыруға бағытталды. Қалың қауымды отырықшы аудандарды мәдени кызметпен жаппай қамтуға тарту мақсатында Қазақ Орталық Атқару Комитеті 1931 жылдың тамызында "Отырықшы аудандарға мәдени қызмет керсету туралы" қаулы қабылдап, сол аудандарда қызыл отаулар ұйымдастыру үшін 11000 рубль бөлді. Отырықшы өмір салтына көшуді шешу мақсаты - клубтық мекемелер жүйесі айтарлықтай өскен республиканың ауылды аудандарында көркем өнерпаздар дамуына жағдай жасады. Егер де 1932 жылы селоларда барлығы үш жүз тоқсан алты клуб болса, 1933 жылы олардың саны жеті жүз он тоғызға жетті. Оқу үйшіктерінің саны сегіз жүз отыз екіден мың алпыс тоғызға дейін өсті. Өз кезегінде қызыл отау жүз он екіден сегіз жүз екіге, қызыл бұрыш саны екі мың алты жүз елу беске, қызыл шайхана жүз отыз үшке жетті. Екінші бесжылдық басында республикада кітапхана, клуб, оқу үйшіктері, мәдениет үйі және мәдениет сарайы сиякты стационарлы мекемелер басым бола бастады. Клубтық өнерпаздардың 1935-1936 жылдары айтарлықтай өсуі мәдени қор құралдарының артуымен де байланысты бол - ды. Атап айтқанда, 129 клуб және 210 оку үйшігі салынды. 1937 жылы республикадағы клубтық мекемелер саны 3589 болса, 1940 жылы 5309 (соның ішінде 4965 ауылдық) жетті. Сонымен, соғыска дейінгі жылдары Қазақстанда көркем өнерпаздар дамуының базасы қызметін атқарған мәдени-ағартушылық мекемелердің тарамдалған жүйесі болды. Енді үгіт керуені деген атауға ие болған қызыл керуендер жаңаша іс-әрекетке көше бастады. Олар киноаппарат, кітапханаға ие бола отырып, ең өзекті тақырыптарға катысты әңгімелесулер мен жиналыстар ұйымдастырды, көптеген киносеанстар, көркем өнерпаздар койылымдарын өткізді. Мұндай үгіт керуендері облыстық, қалалық, аудандық партия комитеттері жанынан және республиканың ірі құрылыстарында құрылды.
Сол жылдары оқу үйшіктері маңызды роль атқара берді. Олардың тарапынан көркем өнерпаздар үйірмесі ұйымдастырылды. Үйірмелік, ғылыми-атеистік, ғылыми-техникалық және ауыл шаруашылығы салаларына қатысты түсіндірушілік жұмыстар атқарылды. Қазақ халқын еуропалық өнерге тартуда кітапханалар мен бұқаралық ақпарат құралдары маңызды роль атқарды. Көпшілік кітапханалар саны 30-жылдардың соңына қарай 3933-ке жетті. Ал олардағы кітап қоры 5 миллионға дейін өсті. А.С.Пушкин атындағы Қазақ мемлекеттік көпшілік кітапханасы ірі мәдениет ошағы болды. Ол ағартушылық, әдістемелік және көпшілік сияқты сан қырлы жұмыстар жүргізді. Сонымен қатар әдебиетті насихаттау, кітапханалық анықтамалык-бюллетеньдер басу, тіптен Қазақстан тарихына қатысты құжаттық жинақ шығару істерін де атқарды. Көпшілік кітапханаларға көмектесіп, ауылдарға арналған кітапханалар құруды қолға алды. Бұл кезенде республикада 4 мемлекеттік кітап баспасы жұмыс істеп, 337 газет (оның 193 қазақтілінде) және 38 журнал (оның 13 қазақ тілінде) жарық көрді. 1940 жыддың басында Қазақстанның әр тұрғынына күніне 2 дана газет және журналдан келіп, жыл бойы әр адамға үш кітаптан сатылды. Республикада 1939 жылы 268 дыбысты киноаппаратура қондырғысы болды. Байланыс үйінің құрылуына байланысты республикалық радио төрт тілде хабар тарата бастады. 1927 жылдардан бастап Қазақстанның клубтық мекемелерінің алдында республиканы ұжымдастыру және индустрияландыру мәселесін шешуге байланысты міндеттер тұрды. 1927-1930 жылдары республиканы әкімшілік бөлу, ауыл шаруашылығын отырықшылық пен ұжымдастыруға бет бұру кезендерінде қызыл отау қызметінде айтарлықтай өзгерістер болды. Ол партияның XV съездінің шешіміне сай саясаттанған сипат ала бастап, ауылдағы "тап қайшылығы шиеленісуінің" жаңа жағдайына бейімделіп, шаруашылық жұмыстарымен тығыз байланыса түсті. Үгіт пен насихат, әсіресе шіркеу жерлерін дін иелері үшін өңдейтін "чайрекерлер мен мердекерлер" болып табылатьш жалға алушылар мен кедей-кепшіктердің пайдасына тәркілеуге қатысты белсенді жүргізілді.
Деревняда социалист құрылысты қарқынды жүргізу және қазақ индустриясын кұру кезеңіне мәдени бригадалар, мәдени эшелондар сияқты жаппай саяси ағарту сияқты жұмыстар формаларын клубтық мекемелердің аудан селоларымен, құрылыс аудандарымен байланыстыруды дұрыс жолға қою үшін дамыту тән болды. Мәдени бригадалар қызметінің қарқынды өрістеуі 1930-1931 жыддар аралығындағы кешпелі халықтың отырықшылық, көшуі және ұжымдық шаруашылықтардың құрылуымен сәйкес келеді. Мәдени бригадалар қарастырылып отырған кезеңнін аяғына дейін саяси-ағартушылық жүмысты өндірудегі басты құрал болып қалды. Оның маңызды жұмысы ұжымдық шаруашылықтардың еңбек өнімділігін арттыру үшін күрес болды. Үйірме митингілер мен жиналыстардың ұйымдастырушысы мен белсендісі болуға, сондай іс-шараларда сөйлеуге үйрететін орын да болды.
Бұл әуелі клуб сахнасында қойылып, кейіннен қызыл керуендер арқылы селолар мен алыс ауылдарға жеткізілген көптеген қойылымдардың тақырыбына айналды. 30-жылдардан бастап Қазақстанда халық көркем шығармашылығының дәстүрлі емес бағытының басым дамуының тенденциясы нығайды. Ол мына мәселелерде айқын танылды:
- көркем өнерпаздардың "кәсібиленген" формасының таралуы;
- олардың үгіт-насихаттық мазмұнмен байытылуы;
- көркем шығармашылықтың денацияландырылуы, фольклорлық көріністердің ығыстырылуы.
Қазақ халқына дәстүрлі болып табылатын театрлық өнер материалы негізінде Қазақстандағы көркем өнерпаздардың осы ерекшеліктерін қарастырайық. Оның 30-жылдары дамуына тән ерекшеліктері алдыңғы кезеңде қаланғандықтан, бізге ол мәселелерге қайта оралуға тура келеді. Бірінші тарауда көрсетілгендей, қазақ халқында төңкеріске дейін көркем шығармашылықтың негізінен музыкалы-поэтикалық жанры басым жатты. Олар қазақ фольклорында синкретті түрде болды.
Театрлық өнер жанры кейде белгілі бір ырым, мереке, салттың элементі болғанымен жекелеген түрде көрініс тапқаны жоқ. Тек төңкерістен кейін ғана Қазақстанда театр өнері көркем өнердің арнаулы түрі ретінде дами бастады. Оның көркемөнерпаздықтағы алғашқы формалары классикалық театр үлгісінен алшгақ болып, ол саяси күрес талабымен тікелей ұштасып отырды. Пролетарлақ мәдениет шеңберінде жасалған жаңа төңкерісшілдік формалар ықпалымен көркемөнерпаздық аясында Қазақстанда басылымдар, көгілдір жиделер, үгіт бригадалары дамыды.
1925 жылы Шымкент атқару комитетінің пленумында мұсылмандық ауызша газет ұйымдастыру туралы мәселе тыңдалды. Соған сай мынадай қаулы алынды: саяси ағарту кеңесіне шұғыл түрде мұсылмандық ауызша газет және көпшілік спектакльдер қоятын көпшілік үйірме ұйымдастыру тапсырылсын, түсіндірме және үгіт жұмыстарын жүргізуге тамаша мүмкіндіктер туатын жәрмеңкелерде ерекше мерекелік көңіл күймен байланыста көркем өнерпаздар кызметі тірі газеттермен толықты. Алайда бұл жұмыстың формасы жәрмеңкенің өзіндік ерекше рухын міндетті түрде ескеруі кажет болды. Сырлы да шыншыл сөз саяси-ағартушылық ықпал етудің басты арнасы болуы тиіс еді

1.2 Қазақ театр өнерінің дамуы
Қазақстан аумағында алғашқы театрлар XIX ғасырдың екінші жартысында құрыла бастады. Оралдағы көпестердің орыс труппасы (1859), Тараздағы гарнизон әскерлері мен офицерлер труппасы (1887), Семейдегі музыка мен драматургиялық өнер сүюшілер қоғамы (1890) қазақ әуесқой театрының дамуына бастама болды. Бұған XX ғасырдың басында пайда болған татардың көшпелі труппалары өз үлесін қосты.[3]
1910 - 1915 жылдары қазақ өмірінен алынған қысқа драмалық суреттеулер мен сценарийлер жазылды. 1917 жылы М.Әуезов Еңлік-Кебек трагедиясының бірінші нұсқасын жазып, кейіннен осы шығарманы бірнеше рет өңдеді. Театрлық процестің жедел дамуы қазан революциясынан кейін ерекше күш алды. 1918-1924 жылдар аралығында Ақмола, Тараз, Көкшетау, Оренбург, Ташкент, Түркістан, Шымкент, Қостанай, Петропавл қалаларында жаңа труппалар құрылып, Ж.Аймауытовтың, М. Әуезовтің, М.Дулатовтың, Е.Ерденовтің, К.Кемеңгеровтің, Б.Майлиннің, С.Сейфуллиннің пьесаларын сахнаға шығарды.[4]
Қазақтың кәсіби театр өнері 1926 жылдың 13 қаңтарында Қызылорда қаласындағы Қазақ мемлекеттік драма театрында М.Әуезовтің Еңлік-Кебек қойылымы көрсетілуімен ресми түрде ашылды. Оның директоры және көркемдік жетекшісі Ж.Шанин, әйгілі әртістері мен әншілері Қ.Қуанышбаев, С.Қожамқұлов, Е.Өмірзақов, Қ.Бадыров, И.Байзақов, Қ.Жандарбеков, Ә.Қашаубаев, Қ.Мұңайтпасов, Ғ.Абдуллин қазақ театры өнерінің қалаушылары болып тарихта қалды.
1928 жылы бұл театр Қызылорда қаласынан жаңа астана Алматыға қоныс аударып, театрдың шығармашылық құрамында К.Байсейітова, Ж.Елебеков, М.Ержанов, Ш.Жиенқұлова, У.Тұрдықұлова сияқты өнер майталмандары өнер көрсетсе, ал 30-шы жылдардың ортасында Қ.Қармысов, С.Телғараев, Ә.Үмбетбаев, Р.Қойшыбаевалар қосылды. 1937 жылы театрға академиялық атағы берілді.
60-шы-90-шы жылдар қазақ театр тарихындағы шығармашылық ізденістердің жарық кезеңі болып саналады. М. Әуезов атындағы Қазақ академиялық драма театры сахнасында қойылған спектакльдер театрдың алтын қорына енді. Олардың ішінде Катерина ролінде Х. Бөкеева ойнаған А. Островскийдің Грозасы, Гарпагон ролінде Қ. Қармысов ойнаған Ж. Б. Мольердің Сараңы, Катарина мен Петруччио рөлдерінде Х. Бөкеева мен Ш. Айманов ойнаған В. Шекспирдің Асауға тұсауы, Тоғанай рөлінде С. Майқанова ойнаған Ш. Айтматовтың Ана-Жер-Анасы, Мольердің ролінде Н. Жантөрин ойнаған М. Булгаковтың Кабала святошы басты рольдерде А. Әшімов, Ф. Шәріпова және Ы. Ноғайбаев ойнаған Ә. Нұрпейісовтың Қан мен тері (1973 ж., реж. Ә. Мәмбетов) ерекше орын алады.[5]
Қазақстанның тәуелсіздік алған кезеңінен Астана қаласында 1 опера және балет театры, 8 драма және музыкалық драма театры және 2 қуыршақ театры ашылды.
Актерлық өнерді зерттеу үшін оған әртүрлі қырынан келуге болады: гносеологиялық - өнер шындықты танушы, аксиологиялық - құндылықтарды анықтаушы, коммуникативті - актер мен аудитория арасында ақпарат алмасушы қырынан, идеологиялық - актер идеяны жеткізуші ретінде, әлеуметтік - актер тұлғасы әлеуметтік түр ретінде. Алайда, актерлық өнердегі шығармашыл тұлғаның энергетикалық шамасының процесі мен нәтижесін бөліп қарастыратын энергетикалық тәсіл жайлы аз зерттелген.
Энергия - грекше әрекет етемін, жасаймын деген мағынада, ежелгі грек философиясының термині.
Аристотель Алғашқы қозғалтқыштың ақылды энергиясы мен форма әсерінен материяның құрылуы жайлы айтса, Платон білім мен өнерде пайда болатын (магнит күшіне ұқсас) құдіретті күш жайлы айтады. Бұл көрермендер мен тыңдармандарға да қатысты. Олар бір-бірінен магниттік күш алады. Ал, орталық шеңбер - сен, рапсод және лицедей, біріншісі - ақынның өзі; құдіреттілік осылардан өтіп, бірінен бірі күшті жалғайды.
Актер энергиясының толықтығының көлемділігіне байланысты аяқталған, толыққанды, көрерменге әсері мен бейнелі күшке ие рөлмен жұмыс істеу мүмкіндігіне байланысты театр тәжірибесінде энергетиканың болуы шығармашылық процесте актер мен режиссердің бірігіп шешетін мәселесі болып отыр. Бұл кезеңді біз актердің шығармашылық әзірлігі деп атаймыз.[6]
Бұл ғылыми жұмыста актердің жеке энергетикасының кілті феноменінің түсінігі зерттеуге тырысамыз. Қазіргі заманғы театр өнерінде энергетикалық мәселелер аспектісі толық зерттелінбей келеді. В.О.Костелянец драмалық әрекетті мәселелі жағдайларда кейіпкер мен эмоциональді-рухани-ерікті энергиясын көрсетудегі күрделі процесс ретінде қарастырады. М.Б.Тимченко бұл жағдайды суреткерге әсер ететін түрлі күштер деп түсіндірсе, Ю.М.Барбой театрдағы әрекетті заттанған көркемдік материя емес, энергетикалық бейнелеу құралы деп есептейді. А.Соколянский актер энергиясынан өнермен шектелетін театрдың өнерлік емес белгісін, адам тіршілігінің дерегін, табиғатының алуан түрлілігін анықтайды. И.И. Бойкова бұл энергияны психикалық деп, В.И. Кочнев хабар жеткізу қажеттілігін, сахна кейіпкерінің қозғалтқыш әдетін, энергия көздерін көреді. Т.Ратобыльская энергияны сахна мен зал арасындағы рухани байланыс деп түсінеді, А.Арто театрдың көрінбейтін сыңары - ғарыш энергиясын бөлген жоғарғы субстант деп дәлел айтады.
Біз бұл жерде түрлі бағыттағы энергиялардан пайда болатын қысымды, яғни актерлық шығармашылықтың күшін қарастырамыз: ойдан іске асуға дейін, шығармашылық әзірлікті қалыптастыру барысында қайта-қайта мәніне оралу кезінде әркез жаңалық табылады.
Егер энергияның шығармашылық әзірлікпен байланысын анықтайтын болсақ, мүндай әзірлік ең алдымен формамен тығыз байланысты. Бұл анықталмаған форма: бұл жобаның формасы, бірақ осы форманың мәні мен мағынасы. Шығармашылық әзірлік бірінен соң бірі қалыптасады - бір көтерілген сатыдан екіншісіне, ещқайсысын қалдырып кетуге болмайды. Әзірліктің аяқталуы - жаңа мәнге ие, толыққанды, бейнелі форманы құру мүмкіндігі. Лайықты жағдайдағы толыққанды шығармашылық әзірлік өнер құралдарының көмегімен іске асуы мүмкін.
Қалыптасқан, кемелді шығармашылық әзірлік дегеніміз - бұл бейне толық көріну үшін жиналған энергиялық шамалардың шектеуі алынып, бұл энергиялық әзірлікті көрсету формасында дәл және толық сәйкес келгенде және көркемдік форманың шектеулі бейнелеуін қамтамасыз ете алатын артисттің өнер мен спектакльдегі өмірі.
Энергия - шығармашылық әзірлік болмысында сыйымдылықта жинақталған кеңістік түсінігін салыстырмалы түрде суреткердің ішкі әлемі ретінде қолданамыз, бір жағынан осы әлемнің метафорасы ретінде (бір мағынасы Жаратушы түсінігінде) - әрбіріміздің жанымызда жасырынған бейнебір Жаратушы ретінде, ал бір жағынан сол кез келген өнер туындысында болатын көркемдік шындықтың түрілген кеңістігі ретінде қарастырамыз.
Жасырылған шама пайда болуға мүмкіндігі мол. Арман, қиялды бұзып-жаратын осы мәнді жасырын өмірді жасап, көрсетумен актер айналысады. Жасырын сфераға ену үшін М.Чехов медитация жасауды ұсынады, яғни образдарды пайымдау, атмосфераға кіру, атмосфераға сәйкес дыбыстайтын сөздерді тыңдау, осы атмосферада әрекеттенетін бейнелерді бақылау. М.Чеховтың түсінігінде атмосфера бейсаналылықтан бастау алады, ол біздің терең сезім...арман және түстерімізді қоректендіреді және шығарады.[9]
Құпия өмір тіршіліктегі өмірден айырмашылығы бар. Шығармашылық медитацияларда керемет күш пайда болады: актер рөлді өз орындауында көреді, сол сәтте оның қабілетінен көп-көп ретте асып түсетін біреудің орындауында көреді. Станиславский суреткердің ішкі құпия өмірі деп сөз астары тудыратын рөлдің адами рухани өмірі деп атайды. Яғни сөз астары линиясын сыртқы бейнелеулермен сәйкестендіріп отыру керек, өйткені рөл линиясы мәтіннің өзі емес, сөз астарымен жүріп отырады.
Жасырын нәрселер субъективті түрде құпия түрде сезімді, бұл құпияның символикалық бейнесі бетпердеде, актер мінезінде көрінеді. Актер ешқашан образға айналмайды, ол тек бетперде киеді, - деп дәлелдейді Дидро. Кокленнің айтуынша бұл бетперде рөлдің құпиялылығына байланысты. Құпиялылық актердің костюм, грим, жасанды шаш, аксессуарлар пайдалана отырып бетперденің дәл кейпін іздейтін құпия бөлмесінде жасалады. Рөлдің бетперде құпиясына енуге авторлық түпкі ойдың сараптамасы мен актердің қиялының қосындысы көмектеседі. Табылған бетперде жалғыз, нағыз және оны рөлді түсіндірумен бұзбауы тиіс, ол қауіпті. М.Чехов үшін бетперде сана астында жасырынған актердің үздік Менін көрсететін тәсіл. Ал В.И.Ивановтың теориясы бойынша, әрбір трагикалық бетпердеде бүкіл адамзаттың Мені жасырынып жатыр. Көрініп тұрған бетпердеде ішкі бетперде - мәңгіліктің даралығы, біздің өзіндік ішкі Сыңарымыз жасырынған.
А.Арто Сыңарды аффективті Әлемнің күші шығып тұратын мәңгілік елес ретінде қарастырады. Станиславский актер табиғатындағы Сыңардан alter ego, актердің екінші Мені, оның тұрғыны деп көрсетеді. Ол актердің ажырамас бөлігі. Сыңар образ түрінде пайда болады. Актер әркез соған қарайды, бірақ оны сырттай қайталау үшін емес, ол соның билігінде, сол образдың қамауында болады. Кейбір актерлар кейбіреуінде жасалынған образдардан эфирлік немесе астральді өз денесіне ұқсас нәрселерді көретінін Станиславский байқаған.
Суреткерді ішкі шамасының күштілігі ешқандай теңгерімдермен салыстыруға болмайды. Шығармашылық әзірлік кезінде көрінген шама қажетті мүмкіндіктерімізден асып түседі, сондықтан Крэг актер деп өз рөлінің терісіне кіретін емес, өз рөлінің терісінен толық шыққан адамды атайды. Сахна - бұл өзге әлем, - дейді Дидро, - күшті сезімдердің, сұрапыл қызғаныштың, ар азабының, алып тәкаппарлықтың - жалпы күштің әлемі. Ницще алыптықпен өзінің арқасына дионистік әлемді арқалаған трагикалық кейіпкермен теңестіреді.
Шығармашылық әзірлік кезінде адамның жоғарғы үлгілі бастамасы мен оның тұрмыстық кәсіби Менінің арасында тоқтаусыз күрес жүреді. Жоғарғы бастама - ол шығармашылық процесті жетелейтін тұлғалықтың ерекше түрі. Талантты суреткердің рухы мықты болады және сол рухты өзі басқарады. М.Чехов мұны өзін көрсетуге ұмтылатын актердің жоғарғы бастамасы, жоғарғы Мені деп атайды. Оны бұзуға, үнсіздікпен тұншықтыруға болмайды. Бұл ішкі сот, актер үшін жоғарғы бедел. Бұл шынайы Мен, бұл тәнінен сылынып алынған актердің шығармашылық рухы, оның сахнадағы ойынының бақылаушысы мен куәгері болады. Жоғарғы Меннің талпынысы - оның рөл жасаудағы рөлі. Бұл сезім тіршіліктен, пендешіліктен ада. Тек сезіну актер жанындағы рөлді көрсетушісі (айнасы) болып табылады. Сезінулердің араласу жолдарынан рөлдің жаны қалыптасады. Образдың жоғарғы Менін сезіну күшті және қарқынды, сондықтан ол актердің бөлек өзіндік үшінші санасы болып қалыптасады. Осылайша актер тұлғасынан бөлектенген өзінің жоғарғы үлгілі Менінің жаңа елеспен қапталған образ туылады. Осылай қалыптасқан образ артисттің жоғарғы рухани бастамасы мен күнделікті Меннің кәсіби түрі арасындағы күрес пен бірігуінің нәтижесі болады.[13]
Спектакльді тірі нәрсеге теңей отырып М.Чехов одан рух, жан және тән таба алады. Жан өнердегі күресуші күш ретінде қарайды, яғни ол механикалықты тірілтуге ұмтылса, басқа күш барлық тірі нәрсені механикалыққа айналдыруға тырысады.[14]
Гротовский мен Станиславский тірілту жайлы ұқсас ой айтады. Гротовскийше рөлдің тірілуі актердің терең тіршілігінен шығып жататын тірі импульстердің нәтижесі. Ал Станиславскийше рөлдегі тірі жанның өмірі күйзеліс болып келеді. Күйзелу - тілектердің, ұмтылыстардың қалауынан тұратын, шығармашылыққа қажеттілік, әрекетке қажеттіліктерді туу сәттерінен тұрады. Энергетикалық тәсілдің келесі бағдары - түрлену, ол жайлы қайта бейнелеу секілді айтқан дұрыс болар. Шындығында да, шығармашылық әзірлік кезінде қайта бейнелеу процесін жарықтану, тазару, жаңаша көркемдеу процесі секілді қарау керек. Станиславский қайта түрлену қажеттілігін осылай түсіндіреді. Оның артисті жүрген жерін шіркеуге айналдыра алатын пірәдар секілді атмосфера жасай алатындай болуы керек. Станиславскийдің ойынша, театр - шіркеудің дәрежесіне дейін көтерілуі тиіс. Мұндай артист-пірәдар жанын тазартуға ұмтылуы керек. Тазару рөлді тірілту кезіндегі шуақтың пайда болуымен байланысты. Тазару сезімдердің қоюлығын арттыра түседі.
Осылайша біз ойды жасайтын энергиядан бастап, қайта түрлену энергиясына дейін жүріп өттік. Қорытынды жасайтын болсақ, энергетикалық тәсілді зерттеу кезінде:
· Актерлық өнерде қалыпсыз көрінетін ұғымдарды жүйеледік;
· Рөлді дайындауда жасырын процестерге үңілдік;
· Актерлік өнердегі шығармашылық әзірліктің табиғатын ашу үшін түрлі аспектілердің негізін жасадық;
· Актердің жеке тұлғасында Станиславский рөлдің адами рухы деп айтатын жоғарғы Мен негізіне сүйенген шығармашылық көпқырлы құрылымдарын қарастырдық.

2.Көркемөнерпаздар театры
2.1 Көркем өнерпаздар театрының репертуары
Көркем өнерпаздар театрының репертуары көп қырлы бола бастады. Халық музыкалы театрларының нығайғаны соншалық, олар өз сахналарында П.Чайковскийдің Евгений Онегин, Б. Асафьевтің Бақшасарай фонтаны, Е.Брусиловскийдің Қыз Жібек және Ер Тарғын, М.Телебаевтың Біржан мен Сара сияқты күрделі опера мен балеттерін қоя білді. Қазақ халқына бұрындары таныс болмаған классикалық балет және опералык өнер ұзақуақыт бойы көркем өнерпаздар үшін бағындыруы қиын өнер саласы деп саналды. 60-жылдардағы көркем енерпаздар ондай қисынсыз пікірді теріске шығара бідді. 1962 жылы желтоқсан айында халық көркем енерпаздар театрының бірінші республикалық байкауы өтті. Оған 42 өнерпаздар ұжымы қатысса, соның тоғызы, яғни Өскемен мен Шымкент Мәдениет сарайларының халық театрлары, Шығыс Қазақстан мен Алматы облыстарының мәдениет үйлері байқау лауреаты атанып, бірінші дәрежелі дипломмен марапаттадды. Көркем өнерпаздардың дамуына көркем өнерпаздар ұжымының басшы мамандарының арнайы дайындалуы, олардың осы салаға бағытталуы да оң ықпал етті. Тек 1956-1963 жылдар аралығында керкемөнерпаздар үшін арналған курстар арқылы 7 мыңнан астам басшы мен аккомпониаторлар дайындалды. Қазақстанда фестиваль казақ ұйымдастыру комитеті, ВЦСПС, ЛКЖО ОК, Қазақстан Мәдениет министрлігі, ҚазақКСР Жоғары және орта арнаулы білім министрлігі, кәсіби-техникалық білім жөніндегі Қазақстан Министрлер кеңесінің Мемлекеггік комитеті, облыстық атқару комитеттері тарапынан ұйымдастырылды. 1975 жылдың ақпан айының басында Қазақ КСР Министрлер Кеңесі төрағасы орынбасарының басшылығымен Қазакстанда еңбекшілердің керкем өнерпаздар шығармашылығының бірінші Бүкілодақтық фестивалын өткізу женіндегі ұйымдастыру комитетінің отырысы болды. Бүкіл Ресейлік комитет Казақстанда 1975-1977 жылдары бірінші Бүкілодақтық фестивальді өткізу туралы Ережені бекітіп, ұйымдастыру комитетінің 1975 жылға арналған жоспарын қарастырды. Сонымен қатар ұйымдастыру комиссиясы мен ұйымдастыру комитетінің шығармашылық секциялары (өнердің түрлерімен жанрлары бойынша) бекітілді. Өткізілген фестиваль көркемөнерпаздар қатарына жаңа қатысушыларды тартқаны сөзсіз деуге болады. Сондай-ақ халық көркем шығармашылығының қаншалықты ұлы және де сарқылмас бай қазына екенін тағы да көрсетті. Фестиваль және де халық таланттарының жаңа биікке көтерілуіне, тәжірибелі ұжымдар қызметінің жақсаруына, көптеген жас үйірмелер мен жаңа орындаушылардың пайда болуына өрісті жол ашты. Көркем өнерпаздар ұжымының репертуарында бейбітшілік пен әлеуметтік даму үшін күрес, кеңес адамдарының еңбектегі қаһармандық ерліктері, сонымен қатар көтерілген тың сияқты тақырыптар өз көрінісін тапты. Фестиваль шеңберінде бірінші рет республикалық эпос орындаушылардың байқауы, дәстүрлі ақындар айтысы, дауыс-көмеймен ән айту фестивалі, фольклорлық ансамбльдер байқауы өтгі. Қазақстан көркем өнерпаздары ұжымдарының түрлі орындаушылық шеберлігі халық тарапынан кеңінен мойындалды. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.