ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ ҚЫЗМЕТІНІҢ САТЫСЫ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ БОЛЖАУ ЖӘНЕ ЖОСПАРЛАУ

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ

ҚЫЗМЕТІНІҢ САТЫСЫ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ

БОЛЖАУ ЖӘНЕ ЖОСПАРЛАУ

жоспары:

1. Эконмикалық болжаудың мәні, мағынасы және ғылыми-

методологиялық негізі.

2. Мемлекеттің ұлттық бағдарламасы экономиканың басыңқы

бағыттарымен дамуының мемлекеттік стратегиясын іске асыру

негізі мен халық шаруашылығы жоспарының құрамды бөлігі

ретінде.

3. Стратегиялық жоспарлау методологиясы ұғымы және страте-

гияның түрлері

1. Эконмикалық болжаудың мәні, мағынасы және ғылыми-

методологиялық негізі

Экономиканы болжау мен жоспарлау экономиканы мемле-

кеттік реттеудің негізгі механизмі және олардың экономиканы

басқаруда алатын орны зор.

Мемлекет тиімді реттеуді атқаруы үшін жоғары деңгейде

сапалы болжау жасауы қажет. Экономикалық болжаудың мақсаты -

тұрақты экономикалық өсуді, толық жұмыспен қамтыуды қамта-

масыз ету, инфляцияна бәсеңдету және т. б. болып табылады.

Болжауды жасауда екі әдіс қолданылады. Біріншісі микро-

экономикалық - бұл талдауға және жеке жоспарлар мен фирманың

болжауына негізделетін әдіс. Бұл әдіс бойынша, жиналған мәлі-

меттер қорытындыланады және мемлекеттік сектор бойынша

есептеулермен бірге экономика дамуының басты бағдарламаларын

жасауға негіз бола алады. Сонымен қатар мемлекеттік және жеке

инвестициялық бағдарламалар да жасалады. Екіншісі макроэко-

номикалық талдауға негізделген және жалпы мақсаттарды айқын-

дауға бағытталып, оған жету міндеттілігіне негізделген әдіс.

Кез-келген қоғам, өзінің болашақтағы даму перспективасын

анықтап, болжаусыз өмір сүре алмайды. Экономикалық болжамдар

- қоғамның даму мақсатын, сол мақсатқа жетуге қажетті эконо-

микалық ресурстар көлемін - ұзақ, орта, қысқа мерзімдік

жоспарлаудың тиімді жоспары мен бағыттарын анықтау үшін

қажет. Қоғамның даму үрдістерін болжау деңгейі неғұрлым жоғары

болса, экономиканы басқару ісі де соғұрлым тиімді болады.

Болжам дегеніміз - белгілі бір объектінің болашақтағы жай-

күйі, даму жолдары туралы ғылыми дәлелді пікір. Болжамдарды

зерттеп, дайындау процесі болжау деп аталады. Болжау - қоғам

өмірінің барлық саласында теория мен практиканы байланыстырып

тұратын маңызды түйін болып табылады.

Қоғам дамуын болжаудың негізгі бағыттарының бірі - эконо-

микалық болжау болып табылады. Экономикалық болжау - бұл

экономикалық болжамның барлық әдіс-тәсілдерін, құралдарын

қолдануға және экономикалық құбылыстарды зерттеудің ғылыми

әдістеріне негізделген экономикалық болжамдар жасау үрдісі.

Экономикалық болжау объектісі - қоғамдық ұдайы өндіріс

үрдісі, ал зерттеу субъектісіне - экономикалық объектлердің даму

заңдылықтары, болашақ жай-күйі және экономикалық болжам

жасау әдістері жатады.

Экономикалық болжаудың үш негізгі формасы бар. Олар:

гипотеза (жалпы ғаламдық болжау), болжам және жоспар.

Гипотеза - жалпы теория деңгейіндегі ғылыми болжамды

бейнелейді. Болжам гипотезамен салыстырғанда әлдеқайда нақты

сипаттама береді, өйткені ол сапалық қана емес, сандық өлшем-

дерге негізделген. Жоспар - алға белгілі-бір мақсат қойып, соған

жетудің нақты жолдарын белгілеу.

Экономикалық болжаулар әр түрлі белгілеріне қарай бірнеше

топқа жіктеледі:

1) болжау кеңістігіне қарай: макроэкономикалық (халық шару-

ашылықтық) ; құрылымдық (салааралық және аймақ аралық) ;

экономикалық кешендер (отын-энергетикалық, агроөннеркәсіптік,

инвестициялық) ; салалық және аймақтық болжамдар.

2) болжау мерзіміне қарай: оперативті (1 айға дейін) ; қысқа

мерзімдік (1 айдан 1 жылға дейін) ; орта мерзімдік (1 жылдан 5

жылға дейін) ; ұзақ мерзімдік (5 жылдан 15, 20 жылға дейін) ; алыс

мерзімдік (20 жылдан артық мерзімге) болжамдар.

3) зерттеу объектсіне қарай: өндірістік қатынастардың даму

болжамы; ғылыми-техникалық прогресстің даму болжамы; халық

шаруашылығы дамуының динамикасы; еңбек ресурстарының даму

болжамы; табиғи ресурстарды пайдалану болжамы.

4) функционалды белгісі бойынша: барлау болжамдары; норма-

тивтік болжамдар.

Бүгінгі таңда экономикалық болжам жасаудың 150-ге жуық

әдістері бар. Іс жүзінде соның 15-20 шақтысы ғана ең тиімді әдістер

ретінде қолданылады.

Сыртқы белгісіне сәйкес болжау әдістері интуициялық әдістер

(эксперттік баға беру) және математикалық әдістер болып екі

топқа бөлінеді.

Интуициялық әдістер ішінен дербес эксперттік баға беру және

коллективтік эксперттік баға беру әдістері болып екіге бөлінеді.

Бірінші топқа: сұхбат (интервью) жүргізу; логикалық талдау жасау;

сценари құру әдістері жатады. Ал, екінші топқа комиссия құру;

коллективтік идея жинақтау әдістері жатады.

Математикалық әдістер де экстрополяциялық және модельдер

құру әдістері болып екі топқа бөлінеді. Экстрополяциялық әдіс-

терге - ең кіші квадраттар; экспоненциялық түзету; тұрақсыз

орташа көрсеткіштер жатады. Моделдер құру әдісіне: құрылымдық

модельдер және матрицалық модельдер әдістері жатады.

2. Мемлекеттің ұлттық бағдарламасы - экономика дамуының

мемлекеттік стратегиясын іске асыру негізі мен халық

шаруашылығы жоспарының құрамды бөлігі ретінде

Экономиканы мемлекеттік реттеудің басты мақсаты - қолда-

ныстағы әлеуметтік-экономикалық құрылысты нығайту және жетіл-

діру болып табылады.

Бірінші мақсат қоғамдағы әлеуметтік тұрақтылық және қор-

шаған ортаны қорғау.

Ал, екінші мақсат экономикалық циклды теңестіру және

экономика құрылымын жетілдіру.

Осы аталған мақсаттар басты мақсатпен бірге экономикалық

жүйенің «мақсаттар терегін» құрайды. «Мақсаттар терегі» - бұл

әлеуметтік-экономикалық дамудың мақсаттық орналасуының жүйе-

лендірілген жиынтығы.

Бағдарлама - бұл мемлекеттің алдына қойған мақсаты, оған

жету үшін орындаушылар, ең басты мәселелер бойынша әдістер

мен құралдардың көмегімен жоспарлы құжат құрастырады.

Экономикалық бағдарламалар индикативтік және ұсынушылық

түрде болады. Бағдарламалар әр түрлі белгілеріне қарай мынадай

түрлерге бөлінеді:

 мазмұны бойынша:

- экономикалық;

- әлеуметтік;

- инновациялық;

- ғылыми-техникалық;

- қорғау және т. б.

 құрастыру деңгейі бойынша:

- жалпы мемлекеттік;

- аймақтық.

 игеру масштабы бойынша:

- салалық;

- аймақтық;

- жалпы ұлттық бағдарламалар.

Жалпы ұлттық бағдарламалар - бұл ұйымдастырушылық,

әлеуметтік-экономикалық, өндірістік, ғылыми зерттеу, және басқа

шараларды орындаушылардың ресурстары бойынша өзара байла-

нысқан кешені.

Нарықтық экономикада бағдарламаны - экономиканы тікелей

мемлекеттік реттеудің негізгі құралы ретінде пайдаланады. Бұл

әдістер жүйелік көзқарасты пайдаланумен, бағдарламада мақсат-

тарды ресурстармен үйлестіруден көрінеді. Мұндай жағдайда қатаң

түрдегі бағдарламалар, қызметтік бағдарламалар және субсидиялық

бағдарламалар пайдаланылады.

Қатаң түрдегі бағдарламаны орындаудың міндетті және

ведомстволық сипаты болады. Қызметтік бағдарламалар арнайы

қызығушылығы бар қатысушылардың қаржылық, материалдық

ресурстарын тарта отырып, коммерциялық емес негізде әрекет

етеді. Онда ассоциация, қорлар, консорциум және басқа да икемді

басқару формалары қолданылады.

Субсидиялық бағдарламалар құрастырылған шараларды мем-

лекеттік қаржыландыруға негізделеді. Соңғы жылдары математи-

калық бағдарламалау әдістеріне негізделген тиімді экономикалық

бағдарламалар кең қолданылуда. Мемлекеттік деңгейдегі бағдар-

ламалардың белсенді пайдаланылуы ХХ ғ. басындағы яғни Ресей-

дегі электрлендірудің мемлекеттік жоспарын құрастыру және

АҚШ-та 1929-1933 жылдар аралығындағы Ұлы тоқыраумен

байланысты.

Мемлекеттік бағдарламалар 40-шы жылдары атомдық қару-

ларды құрастыру үшін, ал 50-60 жылдары - космосты игеру мен

ракетамен қарулану жүйесін құрастыру үшін пайдаланылған. Көп

жағдайда осы мәселені шешудің оң тәжірибесі, халықшаруа-

шылғындағы міндеттерді шешуде бағдарламалы - мақсатты басқару

әдістерін қолдану мүмкіндігіне әкелді. Бірақ, әміршіл-әкімшіл

жүйеде мемлекеттік экономикалық бағдарламалаудың бірқатар

маңызды көрсеткіштері болды. Олар:

- елдің бюджеттік мүмкіншіліктерімен сәйкестіктің болмауы;

- натуралды көрсеткіштермен шектелу;

- бағдарламалық шаралардың артық бөлшектенуі.

Дамыған елдерде бағдарламаны құрудың негізгі міндеті -

мемлекеттің болашақ мақсаты мен міндеттерін, оның ағымдағы

бюджеттік саясатымен байланыстыру жоспарлаудың басты құрам-

дас жүйесі ретінде қарастырылады. Бұл бағыт аяқталған соң

бірінші рет АҚШ қорғаныс министрлігінде құрастырылған жоспар-

лау - бағдарламалау - бюджеттендіру (ЖББ) жүйесінде жүзеге асы-

рылды. ЖББ жүйесі нақты бюджеттік мүмкіншіліктерді, яғни оның

қаржылық қамтамасыз етілуін есепке алып, ұлттық дамудың басты

бағыттарын құруға көмектеседі.

Кеңейтілген бағдарламалы - мақсаттық басқару (БМБ) -

бұл жүйелік талдау әдістерінің негізінде өндірісті басқару субъек-

тісінің басқару нысанына әсер етуі. Сонымен бірге, бағдарламалы-

мақсаттық басқару, қабылданған басқарушылық шешімде іске

асырады. Яғни, бағдарламалы-мақсаттық басқару - бұл әртүрлі

нақты бағдарламаны құрастыру мен іске асыру.

Әлеуметтік-экономикалық жүйенің әр түрлі типтері үшін

бағдарламалы-мақсаттық басқаруды қолданудың өзіндік ерекшелігі

бар. Мысалы, жоспарлы экономикада БМБ-ға ресурстарды тиімді

орналастыру, ұйымдастыру нәтижесінде жете алады.

Нарықтық экономика жағдайында мұндай орталықтандыру,

жобаны іске асыруға бөлінген қаржылық ресурстарды тиімді

шоғырландыру жолымен орындалады.

Дәстүрлі жоспармен салыстырғанда бағдарламалардың

мынадай ерекшеліктері бар:

- бірегей басты мақсатқа жетуге бағытталады;

- қойылған мақсатқа жету үшін қажетті, мүмкіндігінше толық

ресурстар тізімін қамтиды;

- бағдарламада қарастырылған шаралар ақырғы нәтижені алуға

бағытталады;

- бағдарлама үшін қатаң уақыт шаралары қойылады;

- белгіленген шаралар кешенін жүзеге асыруға жауапты,

арнайы басқару органы құрылады.

Мақсаттық бағдарламаны даярлауда қолданылатын негізгі әдіс

- сараптық бағалау әдісі. Ол құрылған мақсаттық бағдарлама-

лардың жоғары деңгейде негізделуі мен орындалуын қамтамасыз

етеді. Мақсаттық бағдарламаны даярлау мен жүзеге асыруда бақы-

лауды іске асыру мүмкіндігін, қажетті ресурстар және орындау-

шылармен қамтамасыз етілуі, жоспарланған жұмыстың уақыттық

және технологиялық ретімен орындалуы есепке алынып, жүйелік

жоспарлау әдісі қолданылады.

Бағдарламаны бірегей топтық мақсатқа біріктірілген өзара

байланысқан инвестициялық жобалар кешені ретінде қарастыруға

болады. Осы жағдайда инвестициялық жобаны инвестициялық

қаржыларды талап ететін, белгілі бір қызмет түрін дамыту жобасы

деп түсіндіруге болады.

Республикалық мақсаттық бағдарламаларды құрастыру-

дың басты ұстанымдары мынадай:

 мақсаттылық - соңғы нәтижені қамтамасыз етуге бағдар-

ламаның мақсатталуы;

 жүйелілік - жалпы елдің даму концепциясын бағдарламаны

іске асырумен байланыстырып қажетті шаралар жиынтығын құрас-

тару;

 кешенділік - жеке өзара байланысқан бағдарламалық құры-

лым элементтерін құрастыру негізгі мақсатқа сәйкес жүргізілу;

 қамтамасыз етілу - бағдарламада қарастырылған барлық

шаралар, оны жүргізу үшін әр түрлі ресурстармен қамтылуы керек;

 басымдылық - жалпы даму концепциясынан шығатын

негізгі міндеттерге көп көңіл бөліну;

 құрастырылатын шаралардың экономикалық қауіпсіздігі;

 республикалық және аймақтық міндеттер мен келісімдер.

Республикалық мақсаттық бағдарламаны құру мен іске

асыру келесі 5 кезең бойынша жүргізіледі:

- бағдарламаны құрастыру үшін қажетті мәліметтерді сұрып-

тау;

- бағдарламаны құрастыру туралы және оны құру туралы

шешім қабылдау;

- бағдарламаны сараптау және бағалау;

- бағдарламаны бекіту;

- бағдарламаны іске асыруды басқару және оның орындалу

барысын бақылау.

Мақсатты бағдарлама бірегей құжат түрінде құрасты-

рылады және ол жүйелік логикаға сәйкес келесі бөлімдерден

құралады:

- мәселенің мазмұнын және оны бағдарламалық әдіспен шешу

қажеттігін анықтау;

- бағдарламаның негізгі мақсаты мен міндеттерін, оны жүзеге

асыру кезеңдері мен мерзімдерін анықтау;

- бағдарламалық шаралар жүйесі;

- бағдарламаны ресурстық қамтамасыз ету;

- бағдарламаны жүзеге асыру механизмімен танысу;

- бағдарламаны іске асырудан келетін әлеуметтік-экономи-

калық және экологиялық зардаптардың тиімділігін бағалау;

- бағдарламаның құжатын даярлау.

Бағдарлама мақсаттары мен міндеттері қазіргі уақытта қолда-

ныстағы республикалық заңдар, ҚР Президентінің жарғылары, ҚР

Үкімет шешімі және басқа нормативтік құжаттарды есепке ала

отырып құрылады.

3. Стратегиялық жоспарлау методологиясы ұғымы және

стратегияның түрлері

Бүгінгі таңда мемлекеттік макроэкономикалық жоспарлаудың

бюджеттік, стратегиялық, индикативті және директивті формалары

болады. Солардың ішінде стратегиялық және индикативті жоспар-

лардың маңызы зор.

Ұлттық экономиканың дамуының индикативтік жоспары -

әлеуметтік-экономикалық дамудың нақты белгіленген көрсеткіш-

теріне жетуге қажетті материалдық және қаржы ресурстары

келтірілген жүйелі құжат. Оның ерекшелігі - ұсыныстық сипатты

және көп нұсқалы болып келеді. Ол мынадай бөлімдерден тұрады:

- әлеуметтік-экономикалық дамудың мақсаттарын сипаттайтын

көрсеткіштер;

- өндірістің дамуының көрсеткіштері;

- тұтыну нарығын сипаттайтын көрсеткіштер;

- өндіріс факторларының динамикасымен жағдайын сипаттай-

тын көрсеткіштер;

- аймақтар бойынша мемлекет экономикасының дамуының

көрсеткіштері;

- елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының басты нұсқаушы-

лары;

- мемлекеттік органдардың әлеуметтік-экономикалық дамуға

ықпал ету тетіктері;

- өндірістік және қаржылық ресурстардың қажетті көлемі.

Әлеуметтік экономикалық мақсаттарды шешу мерзімінің ұзақ-

тығына қарай индикативтік жоспарлар жүйесі стратегиялық, орта

мерзімдік және жылдық жоспарлардан тұрады, олар макро, аймақ-

тық, салалық деңгейді қамтиды.

Стратегиялық жоспарлар ұзақ мерзімге жасалады (Мысалы,

1997 ж «Қазақстан-2030» бағдарламасы стратегиялық бағдарлама

болып табылады) және ұлттық экономика дамуының ұзақ мерзімдік

мақсаттарын, мәселелерін, басымдықтарын айқындайды және олар-

ды жүзеге асыру кезеңдері мен мемлекеттік әлеуметтік-эконо-

микалық саясаттың жалпы бағыттарын белгілейді.

Стратегия дегеніміз - мемлекеттің міндетті ісін орындауы және

мақсатына жетуді қамтамасыз ететін жан-жақты жоспарларының

жиынтығы.

Стратегиялық жоспарлау - көптеген мемлекеттер, ірі компа-

нияларда кеңінен қолданылатын арнаулы қызмет саласы. Ол

мемлекеттің дамуы үшін шешім қабылдауға қажетті құрал болып

саналады. Оның басты міндеті - мемлекет жаңадан енгізілген жос-

парларды жеткілікті дәрежеде қамтамасыз ету.

Стратегиялық жоспарлаудың өзіндік белгілері мынадай:

- стратегияны көп жағдайда басшылар жасайды, ал оны жүзеге

асыруға басқарудың барлық деңгейлерінің қатысуы көзделеді,

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

Ұқсас жұмыстар

Экономиканы мемлекеттік реттеу жүйесі

Экономиканы мемлекеттік реттеудің қажеттілігі

ЭМР - дің мақсаттары

Экономиканы мемлекеттік реттеу реферат

Қазақстан экономикасын реттеуге шетел инвестицияларын тарту

Жоспарлау мен болжаудың түсінігі

Экономиканы мемлекеттік реттеудің теориялық мәні мен оның обьектілері

Экономика дамуын мемлекеттік реттеудің әдістері мен ұйымдастыру негіздері

Экономикалық болжаудың мәні

Есіл ЖШС-нің қаржылық-экономикалық жағдайын талдау. Кәсіпорынның әлеуметтік-экономикалық дамуын жоспарлау мен болжау бойынша ұсыныстар

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz