Оқушылардың экологияны оқуға қызығушылығын арттыру

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Оқушылардың экологияны оқуға қызығушылығын арттыру

Кіріспе
1.Ғылым ретіндегі экологияны оқыту әдістемесі
1.1 Экологияны оқыту әдістемесінің проблемалары
1.2 Экология пәнін оқыту әдістері мен тәсілдері
2. Экологияны оқыту арқылы оқушылардың қызығушылығын арттыру
2.1 Экология пәнін оқытуда экологиялық соқпақтар ұйымдастыру
2.2 Экология сабағында сыныптан тыс жұмыстар ұйымдастыру (бақылау, экскурсия)
Қорытынды
Әдебиеттер

Кіріспе
Бүгінгі қоғам алдында, адамзат алдында тұрған негізгі мәселердің бірі-экологиялық мәселелер, табиғатты қорғау және табиғи байлықтарды үнемді пайдалану. Сондықтан Республикада қоршаған ортаны қорғау үкіметіміздің саяси, экономикалық және әлеуметтік міндеттерінің негізі болып саналады. Қазақстандағы мектептерде экологиялық білім мен тәрбие беру нарықтық экономикалық қатынастар заңдарына сай бүгінгі күннің өзекті мәселесі. 1968 жылы БҰҰ мен ЮНЕСКО тарапынан адам мен табиғат арасындағы үйлесімді қарым-қатынас мәселесі бойынша, 1970 жылы Стокгольм, Тбилиси және 1992 жылы Рио де Жанейро қалаларында өткен ғылыми практикалық конференцияларында экологиялық білім берудің ғылыми негіздері талқыланды. 3 Академик В.И.Вернадский өзінің биосфера туралы ілімінде қоршаған ортаны ғылыми, жаратылыстану жағынан түсіндіріп, "адам -табиғат" жүйесіндегі өзара байланыстардың әдіснамалық негізін қалады. Осы теориялық ілім қоршаған ортаның проблемаларын кешенді қарастыруды үйретеді. Арнайы экологиялық білім мөн тәрбие беру ғаламдағы тіршілік құбылыстарының заңдылықтарын түсіндіріп қана қоймай, табиғатты қорғауға шақырады. Ол экологиялық білімді жүйелеп меңгеруге кешенді пәнаралық байланыс тәсілін қалыптастырып, қоршаған орта жағдайлары мен олармен өзара тығыз мәселерді біріктіре қарастырудың әдістемесін жасайды. Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың 2030 жылға дейінгі стратөгиялық даму бағдарламасында қоршаған ортаны ластауға, экологиялық қалыпты жағдайларды білдіруге жол бермеуге зор көңіл бөлінгендіктен, оқушыларға экологиялық білім беріп, табиғатты қорғауға тәрбиелеу бүгінгі күннің кезек күттірмөйтін өзекті мәселөрінің бірі болып табылады. Бүгінгі күні адамның қоршаған табиғатқа ықпалының өсуіне байланысты жалпы экологиялық проблөмалардың негізінде туындап отырған актуалды педагогикалық проблема - оқушылардың экологиялық білімін қалыптастыру. Экологиялық білім мен мәдениетті қалыптастыру бала кездөн басталады, ал кеңейтуге ұмтылу тән. Экологиялық ағарту, сондықтан білім берудің негізгі баспалдағы - мектепте оны қолға алу керек. Осы бағытта оқу үрдісінде халықтық педагогиканың озық үлгілерін пайдалану, дәстүрлі сабақтар мен сыныптан тыс жұмыстар арқылы мектеп оқушыларының экологиялық біілмдерін көтеру, экологиялық ойларын дамыту, экологиялық мәдөниетін қалыптастыру, жалпы адамзаттық экологиялық рухани құндылықтарды игеріп, түсінуге жас өспірімдердің көздерін жеткізу - қазіргі кезеңдегі мұғалімдердің міндеті. Қазіргі уақытта жалпы білім беретін мектептердің алдында тұрған мақсат - оқушылардың ой-өрісін жан-жақты дамыту, оларға қазіргі заман талабына сай білім беру тәрбиелеу. Ал оқушыны жан-жақты дамыту дегеніміз - оның тек қана дене бітімі жағынан өсіп жетіліуі емес, сондай-ақ баланың жан дүниесінің байып, рухани өсуі, қабіліеті мен дарынының анықталып, кең өрістеуі, парасаттылық ой мен адамгершілік көзқарастарының қалыптасуы. Осындай ізгі қасиеттерді қалыптастыруда оқушылардың санасына әсер етудің үлесі зор болмақ, сонда ғана олар қоршаған ортасын, туған жерін, табиғатын қастерлей, сүйеді. Осы бағыта жас өспірімнің бойында экологиялық құндылықтарды қалыптастыру үшін қалаулары бойынша экологиялы және ұлт болашағы, сана-сезім экологиясы, тіл экологиясы, өлкетану, туризм, топырақ, жер қыртысы экологиясы, химия-экология, биология-экология т.с.с. Арнайы пәндер енгізілуіне басты назар аударуылуда. Оқушыларды экологиялық білім мен табиғат қорғауға тәрбиелеу, олардың жалпы ой-өрісін арттыру үшін балаларға арналған көркем әдебиетті тек сабақ үстінде ғана пайдалану жеткіліксіз. Сыныптан тыс жүргізілген жұмыстардан мүғалім оқушылардың әрқайсысының қандай қабілеті бар екенін байқайды. Сыныптан тыс орындалатын жұмыстар оқушылардың ғылыми көзқарастарын, табиғатты сүюге, еңбек мәдениетін, танымдық қызығушылықтарын, өз бетінше бақылау жүргізу икем-дағдыларын, ұжымдық жұмыс жасау мөн мәселе көтеру дағдыларын дамытады. Оқушылардың тоөрия жүзінде оқып үйренген білімдері есте қала бермейді, ал табиғатта өткізілетін сабақ кезінде оқушылардың көз алдында төңіректегі табиғаттың сұлулығы ашылады. Олар табиғатты сезімталдықпен қабылдап, олардың бойында есте сақтау қабілеті, байқағыштығы дамытылып, табиғатқа қамқолық жасау сезімдері оянады. Табиғатта өткізілетін сабақ барысында оқушылар жергілікті жерді танып білуге, табиғат әлемін бақылауға, салыстыруға үйренеді. Сонымен қатар әлеуметтік, эстетикалық, этикалық және өлкетанулық тәрбие берумен қатар, оларды денешынықтыруға, еңбекке баулып, сабақта өтілөтін экологиялық материалдарды пысықтауда, дамытуда үлкен рөл атқарады. Табиғат аясында сабақ өту оқушыларға білім берудің, тәрбие берудің, бірден-бір табиғи жолы. Мұғалім табиғатта сабақ өту арқылы оқушылардың танымдық ықпалын жандандыра түседі. Табиғатта сабақ өту барысында баланың табиғатқа, қоғамдық өмірдің түрлі көріністеріне, мінез-құлық ережелеріне көзқарастары қалыптасады.

1.Ғылым ретіндегі экологияны оқыту әдістемесі
1.1 Экологияны оқыту әдістемесінің проблемалары
Қазақстан Республикасы Конституциясының 38-бабында "Қазақстан Республикасының азаматтары табиғатты сақтауға және табиғат байлықтарына ұқыпты қарауға міндетті" делінген. 1997 жылдың тамыз айынан бастап Республикамызда табиғат қорғау туралы жаңа заң күшіне енді. Заң әр адамның өмірі мен денсаулығы үшін айналадағы ортаның барынша қолайлы болуын қамтамасыз етіп, табиғатты қорғаудың экономикалық, практикалық және әлеуметтік негіздерін белгілеп берді. Ол мынадай тармақтардан тұрады:
1. Республикада халыққа білім беру орындары табиғат жөнінен халықтың барлық топтарын қамтитын тәрбие және білім беру жүйесін жүзеге асыру.
2. Жалпыға бірдей кешенді түрде және үздіксіз экологиялық білім мен тәрбие берудің орта, арнаулы, жоғарғы оқу орындарында олардың біліктілігін арттырудың барлық мүмкіндіктерін жасау.
3. 64-бапта айтылғандай оқу орындарында міндетті түрде экологиялық білім берудің қажеттілігі бойынша азаматтардың экологиялық мәдениетін қалыптастырудағы қажетті экологиялық білім мазмұнын ашу үшін, оқу орындарының ұстаған бағдарына қарамастан, барлық жоғары және арнаулы оқу мекемелерінде экологиялық білім негіздерін түрде оқыту. Қазіргі кездегі білім беру ошақтарының алдында тұрған міндеттерінің бірі - жас ұрпақтың экологиялық білімі мен көзқарасын қалыптастыру, оларды табиғатты қорғау, табиғи қорларды тиімді пайдалану және өмір сүрген ортасы мен еңбектенетін жерінде жоғары, саналы, экологиялық білімді пайдалана білетін азамат ретінде тәрбиелеу. Сөйтіп, әрбір адамның экологиялық білім дәрежесі мөн тәрбиесі орта және арнаулы білім беру ордаларында қалыптасып, келешектегі өмірге деген көзқарасын анықтайды. Әлөмдік ғылымдар саласында ғылыми - техникалық үрдісі әлдеқашан экология, табиғаттану табиғат қорғау ғылымдары өзіндік орын алуда. Соңғы кезде экологияны биология ғылымының саласы, бөлімі ретінде емөс, жеке ғылым тұрғысынан да қарастырып жүр. Сондықтан әртүрлі экологиялық мәсөлелөрді жаратылыстану ғылымына енетін пәндердің барлығы қамтиды да, әрқайсысы өз ілімі саласынан зерттеп қарастырады. Мысалы, биологиялық пәндер бойынша тірі организм және табиғат ортасы, биосфера туралы ілім, экожүйе, биоэкология, қоршаған ортаның экологиялық дағдарысы туралы зерттесе, ал тиімді пайдалану мен қорғау, географиялық орта мен геожүйе, табиғи кешенге адамдардың шаруашылық қызметіне тигізетін әсөрін зерттейді. 15 Табиғат қорғау заңына байланысты елімізде жалпы білім беретін мектептердің тұжырымдамасында: "Жаратылыстану және техникалық пәндер мазмұнын экологиялық және әлеуметтік маңызы бар фактілермен толықтыру арқылы жас ұрпақтарға экологиялық білім мен тәрбие беру үрдісін жетілдіріп жүзеге асыру" - деп көрсетеді. Осыған байланысты республикамыздың үздіксіз білім беру жүйөсінде, яғни бала-бақшадан бастап жоғарғы оқу орындарына дейін жан-жақты экологиялық білімдер беруді жүйелі және мақсатты түрде ұйымдастыру міндетті. Оқушыларға, студенттергө экологиялық білім және тәрбие беру проблемаларын Х\І-Х\ІІІ ғасырлары ұлы педагогтар: Я.А.Каменский, Ж.Ж.Руссо, Г.Песталоццы, Ф.Дистервег, А.Гумбольдт тағы басқа прогресшіл ой-пікірлері классикалық педагогикада баланың табиғатпен қатынасы арқылы білім беру беру, тәрбиелеу, дүниетанымын қалыптастыру заңдылықтарын негіздеді. XIX ғасырдың демократ-ағартушылары: В.Г.Белинский, А.Н.Герцен, Н.А.Добролюбов, Д.И.Писарев мектепте табиғат туралы саналы білім беру және адамның табиғаттағы мінез-құлқын айқындайтын моральдық санасының қалыптасуына әсер ететіндігіне ерөкше мән берді. Қазақ халқының мәдениеті мен ағарту тарихынан көрнекті орын алатын ұлы қайраткерлері, халқымыздың ұлы ағартушылары: Шоқан Уәлиханов, Абай Құнанбаев, Ыбырай Алтынсарин шығармаларында табиғатқа деген сүйіспеншілік көзқарастарының негізі - көшпенді елдің өмірінө, ата-ананың шаруашылығына бейімделгөн егін жинау, шөп шабу, жайлауға шығу, қыстауға қайту, аң аулау көздерін еске ұстап, табиғаттың тепе - теңдігін сақтауға ақыл - кеңестер берген. Халқымыздың табиғатқа дегөн сүйіспеншілігі және оның көзінің қарашығындай сақтап келуі жайында қазіргі ұрпаққа үлгі-өнеге боларлық дана ұғымдар, мақал - мәтелдер, нақыл сөз, аңыз әңгімелер арқылы жетіп отырған. Сондықтан әрбір ұстаз, әрбір тәрбиеші өзінің күнделікті жұмысында халақтық педагогиканың асыл маржанына үнемі көңіл бөліп, оны тиімді пайдалану білуі тиіс. Мектөп тәжірибесінде экологиялық тәрбиенің қажеттігі Ресей педагогы В.А.Сухомлинский балалардың бойында табиғатқа сүйіспөншілік сезімін дамытуды ешнәрсеге айыр бастауға болмайтынын тәрбиенің негізі деп, есептеді. "Табиғат, жер табиғаты -бұл жәй кішкентай өсетін және жер бетінде алғаш қадамдарын жасайтын орта ғана емес, он мыңдаған өте жіңішке тамырлары қуат алып, шырынын бұтақтары мен жапырақтарына тарататын құдіретті адам - ағаштың өркен жаятын ортасы" - деп, эмоциялық тұрғыдан берген. Профессор В.Н.Скалон "Гүлденген, бай табиғат - арман емес, бұл шындық, бірақ оны сақтау көбіне бізге, біздің балаларымызды тәрбиелеу іскерлігімізге байланысты. Баланы жастайынан тірі затты аяушылыққа дағдыландыру керек, мейлі ол жануар болсын, мейлі ол өсімдік болсын" - деп айтқан. Жоғарыда айтылып кеткен ұлы ағартушылар мен педагог -ғалымдардың табиғатты қорғау, оған деген жанашырлық сипаттағы наным - сенімдерді қалыптастыру мәселелері бүгінгі күннің өзекті мәселесіне айналды. Олар табиғат арқылы жасөспірімдөрдің табиғатты қорғау, аялау, соның барысында ішкі жан сұлулығын дамыту, ізгілікті ұлтжандылық ниеттерін қалыптастыру мақсат міндеттерін көкейкесті мәселе ретінде қоя білді.
Қазіргі уақытта "Экология" деген ұғым, үлкен теориялық және практикалық маңыз алған ғылымның барынша тез дами бастаған саласының біріне айналды. Экология дегеніміз - табиғатты пайдаланудың ғылыми - теориялық негізі. Ол жастарға білім мен тәрбие беру ісін жаңа жолға салғанда ғана өз міндетін атқара алады. Экологиялық білімді тереңдету, экологиялық тәрбие беру, болашақ ұстаздардың экологиялық мәдениетін қалыптастыру, ол үшін арнайы мамандар дайындау - жалпы білім беру жүйесінің алғы шарты. Экологиялық білім және тәрбие беруде төмендегі қағидалар басшылыққа алынады:
1. Гуманистік қағида - адамзат қолайлы ортада өмір сүруі тиіс. Ол үшін экологиялық білімді қалыптастыру арқылы рухани ізгілік пен заңдылыққа сүйенетін жер бетіндегі өмірді сақтап қала алатын, экологиялық апаттарды болдырмайтын саналы тұлғаны тәрбиелеу.
2. Ғылыми қағида - білім беру барысында ұстаздардың табиғат пен экожүйенің даму заңдылықтарын терең ұғындыра білуі.
3.Болжам жасау қағидасы - ұрпақтар санасына болашақ туралы ой салып адамзаттың даму жолдары туралы биолгиялық әр тіршілікті, генетикалық қорды, адам популяциясын сақтау жолдарын болжауға, негіздөуге ұмтылдыру.
4.Жалғастық қағидасы - экологиялық білім беру толассыз жүруі тиіс. Білім беру мектепке дейін де, мектептен кейін де үзіліссіз жүруі керек. Білім деңгейі әрдайым жоғарылап, тереңдеуі тиіс.
5. Жүйелендіру қағидасы - экологиялық білімді көтерудің жүйелі түрде жүруін әр түрлі тәсілдерді жан - жақты қолдана отырып, ұйымдастыру үлгісін әрдайым жетілдіре беру керек. Бүгінгі таңда педагогика ғылымының салалары экологиялық білім мен тәрбиенің ғылыми негіздерін, ұстанымдары мен міндеттерін толық анықтауға ұмтылуда. Мектептегі экологиялық білім беру әдістемелік және теориялық тұрғыдан зерттелуде. Экологиялық білім мен тәрбие беруді барлық пәндердің нақтылы мазмұнына сүйене отырып жүргізу мүмкіндіктерін зерттеу - басты мәселе. Ал, пәндерді экологияландыруда оқушыларға табиғат жайлы білім негіздерін беріп қана қоймай, әр пәннің оқушыларды қоршаған ортасын сүюге баулудағы тәрбиелік орнын, қуатын аша отырып оқыту, сол арқылы оқушының дүние танымын, эстетикалық сезімін, мейірімділік, адамгершілік, жауапкершілік қасиеттерін дамытуға, яғни қоршаған ортасына қиянат жасамауға, оның заңдылықтарын ескере отырып, жаңартуға, қорғауға атсалысуына басты назар аударылады. Табиғатқа адамзат әрекетінің күшеюі экологиялық мәселөні туындатуда. Ал оған теорияның және іс жүзінде мән берілуі - табиғат пен практиканы дамытудың қажеттілігі керек. Жалпы теориялық және жеке әдістемелік бағыттағы зерттеулерді кеңейту және тереңдету қажет. Бірақ қазіргі мектеп практикасы шын мәнінде уақыт талабынан кейін қалуда. Сол себепті экологиялық сауатты, тәрбиелі жастарды дайындауды толықтай қамтамасыз ете алмай отыр. Зерттеуші ғалымдардың пікірінше, мұндай жағдайлардың туындалуындағы басты себептердің бірі - гуманитарлық циклді пәндер мазмұнында әлеуметтік экология идеясын ұғындырудың жеткіліксіздігі. Сондай-ақ экологиялық мазмұндағы гуманитарлық және жаратылыстану ғылымдарының бір-бірімен байланыстылығының болмауы деп түсіндіріледі. Экологиялық білім беру мен тәрбиелеу мәселөсінің қандай да болмасын бір ғана мектеп пәні арқалы шешілуі мүмкін еместігі айқын. Шын мәнінде қоршаған ортаны қорғау идеяларының мазмұнын ашатын бірдө-бір пән жоқ. Мектептегі экологиялық білім беру мен тәрбиелеу мәселесінің жеке пәндерде біріктірілген мазмұны болуының мүмкіндігі оны әрбір пәннің өз тұрғысынан қарастыруын, зөрттелуін қажет етеді. Қазіргі заман талабына сай мектептерде экологиялық білім мен тәрбие беру жұмыстарын жүзеге асыруға байланысты мынадай міндеттерді шешу талап етіледі:
1.Оқушының психологиялық, физиологиялық ерекшеліктерімен санасу.
2.Экологиялық тәрбиені пәнаралық байланыстар негізінде іске асыру.
3.Оқу курстарының жүйесі мен өзіндік құрылымы, оны оқытудың әдістемелік ерекшеліктерін басшылыққа алу.
4. оқулықтағы экологиялық сипаты бар материалды іріктей білу.
Оқушылардың экологиялық тәрбиесін бағалауда іс - тәжірибеде қолданылып жүрген мынадай мотивтерді жіктеп көрсетуге болады:
1. Адамзаттық - патриоттық себеп (мотив) - табиғат байлығын байыта түсуге ынталануы, табиғатты қорғауды қоғам алдындағы борышы деп ұғынуы.
2. Эстетикалық себеп - табиғат сұлулығын ұғынып, ол арқылы рухани күш алуы.
3. Гуманистік себеп - оқушылардың іс - әрекеттері мен қылықтарында барлық тіршілікті қорғауға ынталандыруы, жақсылық жасау, жамандыққа күйіну сезімінің көрінісі.
4. Ғылыми - танымдық себеп - табиғи ресурстарды адамның тұрмыс тіршілігінің көзі екенін, оның маңыздылығын бағалай білу.
5. Экономикалық себеп -практикалық себеп - табиғи ресурстарды адамның тұрмыс тіршілігінің көзі екенін, оның маңыздылығын бағалай білу.
6. Гигиеналық себеп - табиғаттың адам денсаулығына пайдасын ұғыну және зиян келтірмеуге тырысу.
Экологиялық білім беру қажеттілігі "адам - қоғам - табиғат" жүйесіндегі өзара әсерлесудің диалектикалық сипатынан туындайды. Қоғам мен табиғат арасынадғы күрделі қатынаста адамды, табиғатты өзгертіп әсер етуші субъект әрі сол іс-әрекетінің жағымды және жағымсыз нәтижелері өзіне қайта айналып сағатын объект ретінде қарастыру қажет. Осы екі жоқтылық пен қайшылықтың дүниеге ғылыми экологиялық, көзқарас қалыптастырудағы маңызы зор.
Экологиялық білім мен тәрбие мына бөліктерден тұрады:
а) адам мен табиғаттың бір- біріне әсері жөнідегі білім;
ә) жасөспірімде экологиялық құндылықтар жөнінде білім қалыптастыру;
б) экологиялық этика қалыптастыру;
в) табиғатты білу мен қорғаудың іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыру.
Экологиялық білім мазмұнының құрам бөліктері бір пәннің тіпті бір мектептің деңгейінде қалыптасуы мүмкін емес.
1.2 Экология пәнін оқыту әдістері мен тәсілдері
Қазіргі кездегі педагогикалық әдістемелік әдебиеттерде және мектеп тәжірибесінде экологиялық білім берудің мынадай ұстанымдары айқындалған.
1. Экологиялық білімді пән аралық байланысты жүзеге асыра отырып беру. Мұның әдістемелік негізі "адам - қоғам - табиғат" жүйесінің бірлігінде, жаратылыстану, қоғамдық және техникалық ғылымдардың бір - бірімен байланыстылығында жатыр.
Экологиялық білім беруде осы ғылымдардың бәрінің қолы жеткен жетістіктері іске жаратылады. Бұған қарағанда пән аралық байланысты жүзеге асыратын экологиялық көзқарас мектепте оқылатын барлық пәндердің басын біріктіретін жинақтаушы идея ретінде қызмет атқаруы тиіс. Осы кезге дейін жек дара жүргізіліп, әр пән өз қазанында қайнап олардың бәрін біріктіретін жетекші идеяның болағаны белгілі. Ендігі жерде жеке пәндерді экологияландыра оқыту мен тәрбие беру үрдістерінің бірлігін қамтамасыз ету керек.
2. Экологиялық білім беруде жүйелілік және үздіксіздік ұстанымдарын қолдану. Мұның мәнісі тәрбие беру адам дүниеге келген күнінен отбасында басталып, бүкір ғұмыры бойында жалғасын табуы тиіс. Ол үшін жүйелілік тәсілін қолдана отырып, әр буында берілетін экологиялық білім мен тәрбиенің маңызы, тиімді әдістері мен ұйымдастыру формалары анықталады.
3. Оқушылардың табиғатты танып білу, сақтау және жақсарту бағытындағы ақыл-ой және сезім-ерік әрекеттерінің бірлігін, үйлесімділігін қамтамасыз ету. Мұның өзі экологиялық сана және мәдениет қалыптастыру мен тығыз байланысты. Табиғаттың тамаша көріністері оқушыда эстетикалық қуаныш, ал бүлінуі аяныш сезімін туғызып, нақтылы іс-әрекеттерге итермелейтін күйге жеткізу. 8
4. Табиғатты сақтау мен көркейтуге байланысты экологиялық мәселелерді әлемдік, жеке елдік және өлкелік деңгейде түсінетін дәрежеге жеткізу, оқыту үрдісінде олардың өзара байланысын алып көрсетуге байланысты экологиялық мәселелерді әлемдік, жеке елдік өлкелік деңгейде түсінетін дәрежеге жеткізу, оқыту үрдісінде олардың өзара байланысын ашып көрсету. Осы ұстанымдарға сәйкес экологиялық білім берудің бағыттары мен үлгілері қалыптасып келеді:
1.Оқушыларда экологиялық ғылыми көзқарас қалыптастыру. Ол үшін адам мен табиғат арасынадағы қатынастардың философиялық проблемаларына көңіл аудару.
2. Айналадғы ортаға байланысты жек аймақтарда және салаларда жүргізілген ғылыми зерттеулер нәтижелерін экологиялық білім беруге пайдалану.
3. Жеке пәндерден берілетін ғылым негізін экологиялық материалдармен толықтырды.
4. Орта мектепте экологиядан жүйелі білім беретін арнайы пән енгізу.
5. Экология мен басқа ғылымдардың негіздерін біріктіріп оқытатын міндетті, арнайы және факультативті курстар жасау. Экологиялық білім берудің құрамы ұстанымдары және бағыттарынан мынадай міндеттер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.