Саулық қойларға арналған қора жайы жобасының зоогигиеналық негізделуі жайлы

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Жәңгір-хан атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік Университеті

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Саулық қойларға арналған қора жайы жобасының зоогигиеналық негізделуі

Орындаған:
Тексерген:

Орал, 2013ж.

Мазмұны

1. Кіріспе бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.1. Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5

2. Негізгі бөлім
2.1. Қойларға қойылатын гигиеналық және ветеринариялық-санитариялық талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.2. Саулық қойларды ұстау жүйелері және маулық қойлардың қора-жайларының зоогигиеналық негізлделуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.3. Қойларды жайылымдарда ұстау гигиенасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...19
2.4. Саулық қойларды азықтандыру ерекшеліктері және азықтандыру гигиенасы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
2.5. Ұдайы өндіру және қозыларды өсіру кезіндегі зоогигиеналық талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
2.6. Қой қораларындағы микроклимат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33

3. Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34

4. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35

1. Кіріспе бөлім
Ауылшаруашылық жануарларының гигиенасы - жалпы профилактика негізі, бағу, күту, азықтандыру мен ұстаудың тиімді әдіс-тәсілдерін ұтымды пайдалана отырып, жануарлар денсаулығын сақтау және нығайту, олардың табиғи резистенттілігін жоғарылату тұрғысындағы ғылым. Бұл ғылым жануарлар ауруларын болдырмау бойынша гигиеналық талаптар мен ветеринариялық-санитарлық шаралар легін оқытып, құрастырады.
Мал шаруашылығы алдында тұрған басты мәселе жануарды құнарлы азықтармен қамтамасыз етіп, оларды асылдандыру бойынша үздіксіз жұмыстар өткізумен қатар, күн сайын фермалар мен өзге малшаруашылық нысандарындағы санитарлық-гигиеналық ұстау, азықтандыру, суару, күту және пайдалану жұмыстарын жақсарта түсу екені белгілі.
Ауылшаруашылық жануарларының гигиенасы - жалпы профилактика негізі, бағу, күту, азықтандыру мен ұстаудың тиімді әдіс-тәсілдерін ұтымды пайдалана отырып, жануарлар денсаулығын сақтау және нығайту, олардың табиғи резистенттілігін жоғарылату тұрғысындағы ғылым. Бұл ғылым жануарлар ауруларын болдырмау бойынша гигиеналық талаптар мен ветеринариялық-санитарлық шаралар легін оқытып, құрастырады. Мал шаруашылығы алдында тұрған басты мәселе жануарды құнарлы азықтармен қамтамасыз етіп, оларды асылдандыру бойынша үздіксіз жұмыстар өткізумен қатар, күн сайын фермалар мен өзге малшаруашылық нысандарындағы санитарлық-гигиеналық ұстау, азықтандыру, суару, күту және пайдалану жұмыстарын жақсарта түсу екені белгілі.
Қой шаруашылығы Австралия, Жаңа Зеландия, Англия, Түркия, Үнді, Иран, Бразилия елдерінде жақсы дамыған. Қой саны бойынша Қазақстан әлемде екінші орында.
Қойлардың биологиялық ерекшеліктері:
oo Жайылымдар мен дөрекі азықтарды жақсы пайдаланады.
oo Шөбі төмен, сирек жайылымдарды пайдалана алады, жекелеген өсімдік сабағы, тамыры, жапырақтарын жеуге икемді.
oo Өзге мал түрлері жартылай аш қалатын жартылай шөлейтті жайылымдарда жайылуға қабілеті, үлкен қашықтықтарға жарамды.
oo Үйірмен жүруге бейім.
oo Құйрық пен сауыр, бөксе тұсына көп мөлшерде май жинақтай алады.
oo Температуралық ауытқуларға төзімді.
Қой еті жоғарғы дәмдік сапаларымен ерекшеленеді, ақуыз, минералды заттар мөлшері бойынша сиыр етінен кем түспейді, ал калориялығы жағынан асып түседі, онда 3 есе холестерин аз, міне сол себептен негізінен қой етін тұтынатын халықтардың атеросклероз ауруына аз шалдығатынын түсіндіру қажет шығар. Қой етіне тән өзіндік иіс құрамында гирсин қышқылы болуына байланысты. Қой сүтінде 1,5 - 2 есе ақуыз көп, ал май шамамен 7% құрайды, ол әсіресе козеинге бай, осының арқасында ірімшік мен сүзбе ірімшік алу мүмкіндігі туындалады. Басты мақсат - мал шаруашылығында жануарларды ветеринариялық санитариялық тұрғыдан қорғап ауру тудырмау, оның алдын алу. Бұл бағытта жалпы гигиеналық және ветеринариялық-санитариялық шараларды мал шаруашылықтарында мүлтіксіз жүргізудің мәні орасан зор. Әсіресе дезинфекция, дезинсекция, дератизация және дезодарация, өлексені дер кезінде утильдеу шараларын жүргізіп отыру-малды инфекциялық және инвазиялық аурулардан қорғаудың кепілі. Санитариялық-гигиеналық ережелерді сақтаудың маңызы бұл тарауда кеңінен қамтылған.
Қойдың өте көп жерге тарап, кез келген халықтың өсіретіндігінде себеп-салдар жоқ емес, соның ең бастысы қойдың алуан-алуан табиғи жағдайларға төзімділігі, бейімділігі.
Жалпы қой шаруашылығының өнімділігін, қазіргі қол жеткен зоотехния ілімі мен технологиясын жақсы қолданумен, ерекше жаңалық жасамай-ақ, көп қаржы шығармай-ақ, едәуір жақсартуға да көбейтуге де әбден болады.
Азықтандырудың қолайлы жағдайын жасау және өсіру кезіндегі күтімі, жайып семіртумен, бордақылауға жұмсалатын азықты, жұмыс күшін, неғұр-лым үнемдеуді қамтамассыз етеді және өндірістің тиімділігін жоғарылатады. Қазақстан Республикасында оның кең байтақ жері мен табиғи климаттылық жағдайының алуан түрлілігі, экономикалық және басқа себептерге байланысты қарқынды технология жергілікті жағдайлары мен қорларды терең білуге құрылғаны жөн.
Курстық жұмыстың мақсаты - саулық қойларға арналған қора-жай жобасының зоогигиеналық негізделуі және қойларға қойылатын гигинелақы талаптармен танысу.
Курстық жұмыстың міндеттері - Қойларға қойылатын гигиеналық және ветеринариялық-санитариялық талаптар және саулық қойларды ұстау жүйелері және маулық қойлардың қора-жайларының зоогигиеналық негізлделуі туралы түсінік беру, қойларды жайылымдарда ұстау гигиенасы мен және саулық қойларды азықтандыру ерекшеліктері және азықтандыру гигиенасы туралы толық мағлұмат беру.
Курстық жұмыстың құрылымы - кіріспе, әдебиетке шолу және негізгі бөліммен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1.1. Әдебиетке шолу
Әлібаев, Б.А. 2010 айтуынша жылқының басқа малдан басты айырмашылығы бұлшық еттерінің жұмысы болып табылады. Ол қасиеті ас қорытыу және зат алмасуының ерекшеліктерін анықтайды. Жылқылар көмірсулы қосылыстарды- углеводты әрбір 3 сағат сайын жұмыстан кейін шығындап отырады. Сондықтан жұмыс кезінде жылқыларды үстеме қоректендіру өте маңызды. Жылқылардың қарны бір камералы, күйңс қайыратын малдардан салыстырғанда ірі азықтарды онша қорытып сіңірмейді. Жылқы асқазанға қажетті қоректік заттардың пайдалы жұмысқа аз ғана мөлшері шығындалады. Қоректік заттардың қалған бөлігі (30 %- жуығы) басқа қажеттілікпен меншікті қозғалысының қажетіне шығындалады. Жылқының тілі жақсы дамыған. Сондықтан қатты заттарды бөлшектеп уатады. Мүйізді ірі қара қарнына қарағанда жылқының қарны 7- 8 есе кіші, ішектері қысқа жемді, концентратты жақсы қорытады. Жылқы азықты баппен өте ұқыпты, мұқият шайнайды. Бір жұтқанда 15- 20 грамм сабан, топан, сұлы, арпа, кебек және т.б. жұта алады [1].
Байжұманов А.Б. 1987 пікірінше, қора жай қабырғалары қабырғалардың жылу және дымқыл өткізбеуін қамтамасыз ету үшін олардың қалыңдығы ескеріледі, немесе аз күш жұмсай отырып жылу жібермейтін материалдар пайдаланылады. Гигиеналық жағынан келгенде қабырғалар жылу жібермейтін материалдардан соғылған жөн. Сондықтан қабырғалардың жылу қорғайтын қасиеті жеткілікті әрі жылуды аз өткізетін термикалық қарсылық коэффициенті жоғары болуға тиіс. Жылуға берік және ауаны орташа деңгейде өткізіп тұратын болғаны жөн.
Төбе жапқыштар. Континенталдық климат жағдайында олар қора - жайды сыртқы әуе кеңістігінің құбылыстарынан сақтайды, қыста да, жазда да, жылу сақтауды жоғары деңгейде қамтамасыз етеді. Төбе жапқыштар берік, барынша жеңіл, жылуды аз жіберетін, құрғақ, теп - тегіс, су өткізбейтін, қатты, ұзаққа шыдайтын болуға тиіс.
Едендер. Едендер құс қора - жайларының қорғаушы элементтері ретінде қызмет етеді. Еденнің конструкциясы мен материалдары оның ішіндегі микроклиматқа, санитариялық - гигиеналық жағдайларға, жануарлардың денсаулығы мен тазалығына, өнім сапасына және өнімділік көрсеткіштеріне айтарлықтай деңгейде әсерін тигізеді. Құс фабрикаларының едендері мынадай талаптарға сай келуі керек: жылуды аз өткізетін, берік, қажалмайтын, жанбайтын, тегіс, тұтас, су өткізбейтін, адамдар мен жануарлардың денсаулығына зиянсыз, тазартып - жинауға қолайлы, құстың әр түрлі әрекеттеріне төзімді берік болуы тиіс [2].
БәшіроваЖ.М 1994 айтуынша таңдап алған жер құрғақ, сәл биіктікте, тасқын не нөсерлі жаңбырдан соң, су баспайтын болуға тиіс. Ол жер аймағына күн сәулесі мол түсіп тұруға және желдетіліп тұратын, сондай - ақ, осындай орында қатты желден, құм дауылынан және қарлы бораннан қорғанған болуы керек. Ол үшін орман - тоғай маңына салынғаны немесе айналаға ағаш отырғызған жөн. Осы аймақта құрылыс салуға қосымша күш жұмсауды қажет ететін жер бедерінің кедергісі болмау тиіс. Топырағы құрылыс салуға қолайлы болғаны қора - жайдың орналасуына жағдай жасайды. Жер қыртысының құрамы су және ауа өткізгіш, түйіршік топырақты, сүзгіштік қабілеті төмендеу, өсімдіктерді отырғызуға жарамды болса тіптен жақсы.[3]
Бұлашев, А. 2009 деректерінде таңдалған жердің топырағындағы дымқыл кемінде 5 м тереңдікте болғаны жөн. Сонымен қатар жер санитариялық - гигиеналық талаптарға сай кемінде 5 м, ал су қысымымен шығатын қабаты 12 метрден артық тереңдікте орналасқан және ауыз суы жеткілікті болуы керек. Мал шаруашылығы қора - жайларын салу үшін жер таңдаған кезде оның табиғи ауа райына да назар аудару керек. Жер көлемін айқындау құс фабрикаларының кеңейтілуін және оны азықпен қамтамасыз ету мүмкіндігін ескере отырып жүргізіледі. Жер көлемі 300 мыңнан астам құсы бар шаруашылықтарда - 0,4 - 0,5 м2 болуға тиісті. Құсты бағып - күтетін қора - жайлар тұрғын үйлерден төменгі жақта және олардың ық жағында орналасады [4].
Бұлашев, А.Б. 2009 пікірінше, жануарлардың жұмыс өнімділігі оның тарту күшімен, қуаттылығы және төзімділігімен, атқарылған жұмыс көлемімен оны атқарудағы қозғалыс жылдамдығымен және атқару жағдаймен сипатталады. Тарту күшін серіппелі таразы тәріздес тартылатын жүкке ілінген күш өлшеуіш динамометр немесе динамограммамен өлшейді. Динамограмма серіппесін 1 мм-ге қысу не созу үшін белгілі күш көлемі қажет. Сол жұмсалған күштің әсерінен серіппенің созылып қысылғанын оған жалғанған тілі арқылы мм қағазға динамограмма ретінде автоматты түрде түсіріледі. [5]
Вениаминов А.А. 1982 мағлұматы бойынша қандайда бір шаруашылықтың обьектілері елді мекен жерлерден белгілі бір қашықтықта орналасуы қажет. Бұл арақашықтық санитарлық - қорғау аймағы деп аталады. Санитарлық - қорғау аймағы (СҚА) мал қораларының қабырғасымен немесе олардың ауласымен елді мекеннің арасындағы территориялары қамтиды. Бұл аймақтың негізгі міндеті - ферманы елді мекенде болатын жұқпалы аурулардан сақтау әрі құс фабрикасындағы кейбір зиянды факторлардан (жағымсыз иістер, шаң - тозаң, микроорганизмдер және т.б.) елді мекенді сақтау болып табылады. Мал шаруашылығының қора - жайлары негізінде елді мекендерден кемінде 3 км, қалалардан - 5 км, өзендер мен су қоймаларынан кемінде 2 км қашықтықта болу керек. Таңдалған жер сонымен бірге, басқа фабрикалар мен кешендерден бөлек белгілі бір зооветеринариялық ара қашықтықта болуы керек. Зооветеринариялық ара қашықтық - ол әр түрлі мал шаруашылығы қора - жайларының өзара ең аз ара қашықтығы. Оның ең негізгі мкқсаты - әр кәсіпорындарда байқалатын жарамсыз зиянды әсерлерін бір - біріне таратпау (шаң - тозаңды, микробтарды, газдарды және т.б.) Жеке жәнебіріктірілген шаруашылықтарында бір жерге 10 мың құсты ұстауға болады [6]
Волков Г.К., Репин В.М. 1986 айтуы бойынша жануарлардың қандай да бір тұқымын жетілдіру барысында бір жетістікке жетумен қатар жаңа қиындықтар пайда болуын, сонымен қатар іріктеу мен жұптаудың әдістерін жетілдіру және тереңдету қажеттілігін селекцияның алдында тұрған үлкен сұраныс нұсқайды [7]
Волков, Г.К. 1979 зерттеулерінде қораны үнемі желдетіп, мал ауруында жүргенде ішін кептіріп отыру. Оның ішкі ауасының таза болуына жағдай жасайды. Бірақ қорада ызғырың болмауы тиіс. Сондай-ақ қораның терезелерін қоршауға және көлеңкелеуге болмайды. Қораның ішіне күн сәулесі өтуі үшін керегі әйнектерін үнемі сүртіп тұрған жөн. Төсеніш қорадағы малдың санитарлық - гигиеналық талаптарын жақсартуға, олардың жақсы жайғасуына, ауыз тиюден әртүрлі тері ауруларынан, жарақаттанудан қорғауға арналған. Төсеніш жақсы ылғал тартып көмір қышқылын, аммиакты, күкіртті су тегін және басқа да зиянды газдарды сіңіретін малдың терісі мен түгін ластамайтын, жұмсақ әрі серпімді, улы және тікенекті шөптерден таза болуы тиіс. [8]
Гершун В.И., Муслимов Б.Б.1994 былай деп көрсетеді, көпшілік жағдайда малдың ауруға шалдығуы мен өлім-жетімге ұшырауы, оны дұрыс азықтандырып, күтіп бақпаудың салдарынан болады. Малға құнарлы азық беріп, қора-жайын зоогигиеналық талапқа сай таза ұстау, әрі күнделікті жұмыс тәртібін бұлжытпай орындап отыру оның ауруға шамдықтауының және өнімін мол беруінің негізгі кепілі [9].
Долгов В.С. 1984 зерттеуінше қорада бордақыланатын малға белгілі микроклимат жағдайын жасайды. Ол мал шаруашылығын, соның ішінде ірі қара шаруашылығын шоғырландыру, интенсивтендендірудеге байланысты қорадағы қолайлы микро климаттың маңызын арттырады. Ал еденге қойылатын санитарлық - гигиеналық талаптардың мәнісі мынада: олар аздаған жылу өткізгіш, жылу сыйымды құрғақ, түзу, су сормайтын, тазалауға пайдалануға сенімді, желі жөндеуге қажет етпейтіндей болуы керек [10].
Ермеков М.А., 1985 пікілері бойынша жануарларға өсіруде вет - санитарлық нысандарға қойылатын өлексені өтелдейтін орын және т.б. олардың санитарлық беріктігін сақтайтын шараларды белгілеу. Мысалы мал өлгенннен кейін оларды жинап алып өртеп жіберуі керек. Олардан аққан слекей т.б. ларлың болмауын қадағалау, орнын дизенфекциялау. Егер орнын дұрыс залалсыздандырмаса түрлі шыбын - шіркей арқылы жұқпалы аурулар тарауы мүмкін. Тасыған машина, орнын бәрін залалсыздандыру. Әр алуан мал шаруашылығының нысандарын инфекциялық және инвазиялық аурулардан сақтаудағы профилактикалық санитарлық-гигиеналық жұмыстарын уақыты жүргізіп тұруымыз керек. Профилактикалық дезинфекцияны қораға басқа жақтан таралған індетті ауру қоздырғыштарды, сонымен қоса шартты ауру қоздырғыш микробтарды да жою мақсатымен жүргізіледі. Жылқы шаруашылықтары айнала қоршалып жел өтіне қарсы ағаштар егілгені дұрыс. Сонымен қатар құлын өсіретін қора және оның ішіндегі жабдықтар технологиялық жобалау нормасына сәйкес болуы тиіс. Ат қора тік бұрышты, Г бейнелі (кескінді) және П кескінді формада салынады. Ат қорада мал орны және әжіре екі қатар орналасады; қораның орталығында жем-шөп тарататын және қи шығаратын ені 2,6-3 м жол өткелі болуы тиіс. Жылқы зауыттарында бие үшін әжірелер кораның ортасында орналасады (әжіре саны әр қатарда 12 пайыздан көп болмау керек), ал қабырғаның екі шетінен ені 2 м жүретін жол қалдырады [11].
Ж.Мырзабеков, П.Ибрагимов. 2005 айтуы бойынша құйрықты қой тұқымдарынан түсетін өнімдердің халық мұқтажына пайдалануда маңызы ерекше зор екені барлық деректерде толық келтірілген. Әсіресе, құйрықты қойдан алынатын ет өнімі, оның сапасы, қой дың бордақылау немесе жайылымда семірту кезіндегі биологиялық ерекшеліктері жайлы еңбектерінен жан-жақты мағлұматтар алуға болады [12]
Жиряков А.М., Хамицаев 1986 деректетерінде табиғи сұрыптау мен қолдан сұрыптаудан шыққан құйрықты қой тұқымдарының бірі -- қазақтың құйрықты қойы. СССР Ғылым академиясы, Орта Азия университеті мен Москва зоотехникалық институты (1927 -- 1930 жылдары) экспедициясының материалдарында Қазақстанда құйрықты қойлардың географиялық 22 варианты бар екендігі көрсетілген. Осы варианттардың бір бұтағы Жезқазған облысының шаруашылықтарында шоғырландырылған. Бұл қойлар шөлді және шөлейтті жерлерге өте шыдамды. [13]
Иванов М.Ф. 1964 айтуынша,азықтағы қоректік заттар мал организмінің тіршілігіне қажет энергия мен құрылымдық қосындылар жеткізуші көзі болып табылады. Демек олар тірі организмнің қоршаған орта жағдайына бейімделіп өсіп өніп ұрықтанып көбейіп, өнім өндіруінің негізгі факторлары ретінде қызмет атқарады. Жоғарыда айтылғандай, азықтағы қоректік заттар энергетикалық және құрылымдық қосындыларға бөлінуіне шартты түрде қарау керек, өйткені олар негізгі функциясымен қатар тіршілік кажеттілігіне байланысты басқа да қызметке жұмсалады [14]
Испенков А.Е. 1984 деректері бойынша деректерінде Табиғатта белгілі витаминдер ерігіштік қасиетіне қарай екі үлкен топқа -- майда еритін және суда еритін витаминдерге бөлінеді. Майда еритін витаминдер. А витамині (рецепт№10)(ретинол, антиксерофалмалық). А витамині құрылымы тұрғысынан каротинге жақын, 1831 жылы неміс ғалымы Вакенродер оны өсімдіктерден ашты. Ол суда ерімейді, бірақ түрлі майлы еріткіштер мен майда ериді. Рационда А тобындағы дәрмендәрілер жетісиесе организмнің өсіп-жетілуі бұзылады, ауруға төзімділігі төмендейді, көру қабілеті әлсіреп, ақшам соқыр деп аталатын ауруға шалдығады. А тобындағы дәрмендәрілер ұзақ уақыт жетіспеген жағдайда тері мен кілегей қабықтың қызметі бұзылып, өкпе, бронхылар, қуық пен бүйрек ауруға шалдығады. Ретинолдан басқа табиғатта Аг, А3 дәрмендәрілері де кездеседі. А витаминнің негізгі көзі -- каротинге бай көк шөп болып табылады. Азықтың әр килограмына шаққанда жоңышқа мен сары жоңышқа шөбінде 40 -- 90 мг, қызылша жапырағында 30 -- 50, жүгері сүрлемінде -- 20 -- 30, сапалы пішенде -- 20 -- 40, пішен ұнтағында -- 5 -- 20, шөп ұнтағында -- 100 -- 300, сәбізде -- 50 -- 100 мг каротин болады. А витамині жасушалардың көбею және өсу процесінде маңызды роль атқарады, сілекей қабықшалардың дұрыс жағдайда болуын қамтамасыз етеді, көздердің торлы қабықшаларының көру қызметіне көмектеседі. Мерзімдік азық үлесінде А витамині жетіспесе. эпителий тіні өзгеріп бүзылады, көздер қабынады, ағзаның жүқпалы ауруларға қарсыласу қабілеті төмендейді, қозғалыс үйлесімдігі бұзылады, өндіргіштік қызметі төмендейді, аталық малдың жыныс жасушасының дамуы (сперматогенез) бұзылады, жас малдың тұрқының өсуі тоқтайды.Өсімдік азықтарында А витамині болмайды, бірақ каротиназа ферментінің әсер етуімен ішек қабырғасында А витаминіне айналатын провитамин А каротин бар. Көк азықта, әсіресе бүршақтүқымдас өсімдіктердің жапырақтарында, сәбізде, витаминді шөп ұнында, сапасы жақсы пішенде, сүрлем мен пішеңдемеде каротин көп болады[15].
Кәдіров Н.Т. 1973 Мал азығындағы каротин мен өлшенеді, ал А витамині халықаралық өлшем бірлігімен (ХӨБ) беріледі. А витаминінің бір ХӨБ ретінде 0,3 мкг таза А витамині (ретинол спирті) немесе 0,6 мкг таза каротин қабыдданған. А-гиповитаминоз көбінесе бұзауда жиірек байқалады. Алайда, мол өнімді сиырдың да А витаминімен қамтамасыз етуге байланысты талабы жоғары болады. Қоректік заттардың маңызы мен атқаратын қызметі мал мен кұс түріне байланысты да өзгереді. Айталық, карапайым қарынды мал түзуге тек белок азотын қосындыларды пайдалана алатын болса, күрделі қарынды күйіс қайыратын мал алдыңғы қарын микроорганизмдерінің көмегімен басқа да азотты заттар аммиагін игереді. Сол микроорганизмдер қатысуымен олар басқа мал мен құс қорыта алмайтын азық жасунығын жақсы қорытып, өсімдік көмірсуларының энергетикалық қуаттылығын толығырақ пайдаланады [16].
Кипайкин В.А. 2003 пікірінше, азықтандыруда олардын қорытылу ерекшелігін, таратуғаыңғайлылығын ескереді. Әдеттегіде ірі азықты шырышты азықтан бұрын таратады. Оның ішінде пішенді танертең беріп, түнге сабан салып қойған дұрыс. Ұнтақты шырынды азықпен араластырып берген жөн. Азықтандыру мен суару тәртібі әсіресе жұмыс аттарына кушті әсер етеді. Оларды міндетті түрде суытып барып азықтандырып, содан кейін суарады. Суыту ушін алдымен ірі азык беріп, кейін шырынды азық таратып, суарады да, артыншан жем береді. Сұлыны суарғаннан кейін 30-45 минут, арпа мен басқа жемді 1-1,5 сағат өткен соң береді. Жұмысқа аттарды азықтандырғаннан кейін бір сағат өткен соң шығарады. Тәуліктік азық мөлшерінің ірісі негізінен кешке салып қояды, өйткені алдыңғы қарны жоқ жылқы малы жұмыстан бос уакытының көбін азықтануға жұмсайды. Ертеңгісін ірі азықтың аз бөлігін, ал түсте тіпті аз мөлшерде салады. Өйткені жемшөпті мұқият шайнап жұтатын жылқы берілген азықты жеп үлгермейді. Жемді де ертеңгісін және түсте бірдей көлемде, кешкісін ұлғайтып береді [17].
Кравченко Н.А. 1990 әдебиеттеріне суйенсек, рацион құрамына кіретін азық топтарының оның жалпы көректілігіне (а.ө. не АЭ бойынша) пайыздық қатынасы рацион құрылымын (структура рациона) айғақтайды. Рацион құрылымындағы басым азық тобы не жеке-леген азық мал азықтандыру типін (тип кормления) белгілейді. Азықтан-дыру типі шаруашылықтағы қалыптасқан жемшөп қорына сәйкестендіріледі. Айталық, табиғи жайылымы кең, оты мол жерлерде жайылымды азықтандыру типі (пастбищный тип кормления) қолданылса, жері жыртылған, түрлі техникалық дақылдар өсіретін шаруашылықтарда олардың азықтық қалдығымен азықтандыру типтерін қолданады. Соған орай сүрлемді (силосный), картопты-жемді (картофельно-концен-тратный), тамыржемісті-жемді (корнеплодно-концентратный), бардалы, жомды, т.с.с. азықтандыру типтерін ажыратады.Еліміздің әр табиғи-экономикалық өңіріне ғылыми-зерттеу орталықтары мал түлігіне жергілікті жемшөп қорына негізделген типтік азықтандыру рациондарын ұсынады [18].
Красота В.Ф., Лобанов В.Т., Джапаридзе Т.Г. 1990 деректері бойынша ветеринарлық станция қызметкерлерінің зерттеуінің арқасында белгілі болғаны көп жеке шаруашылықтағы малдардың эхинококкозға шалдыққан пацызы 40-60-қа жеткендігі көрсетілген. Жамбыл облысының Талас, Сарысу секілді шалғай аудандардың біраз шаруашылықтарында бұл көрсеткіш 80 %-ға дейін көтеріледі екен. Иттерге келсек олардың эхинококпен ауыруы да жоғары деңгейде сақталып отыр. Кейбір шаруашылықтардың отарларында олардың 30-48 %-ы эхинококқа шалдыққан. [19]
Кузнецов, А. Ф. 2003 деректері бойынша, әсіресе республиканың оңтүстік аудандарында эхинококкоздың күрделі эпидемиялық өршуі сақталған. Мұнда хирургиялық стационарларды әр жыл сайын 400-ден астам адам операция жасалады, республика бойынша тіркелеген эхинококкоз жағдайының 70-%-ын құрайды. 1980-1995 жлыдары адамадардың эхинококкозбен ауыруы Республикалық СЭС мәліметтері бойынша 50-%-ға өскен. Жануарладың зақымдалуы мен адамдардың ауыруының жоғары деңгейі Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан облыстарында белгіленген, мұнда халықтың аурушаңдық көрсеткіші 100мың тұрғынға 2,4-6,0-н келеді, ал жануарлардың зақымдалуы 58,5-60,1%. Аралық иелерінің көптігіне қарамастан эхинкоккоздың эпизоотологиясы және эпидемиологиясында қойлар маңызды орын алады. Жануар және адам эхиноккозымен зақымданудың көзі-иттер болып табылады, соның ішінде қараусыз, отарлық және шабан иттері.Инвазиянцың таралуына жануарлардың жеткіліксіз азықтануы, сонымен қатар шаруашылықта ветеринарлық санитарлық шаралардың қанағаттанарлықсыз болуы әсер етеді. Адамдар эхиноккозбен эхинококктармен залалдандырылған иттермен байланыста болу арқылы және эхинокок жұмыртқаларымен зақымданған көкөнісермен жеу кезінде зақымданады.[20]
Кузнецов, А.Ф. 1991 мәліметтер бойынша Африкада Е.granulosis-тің кем дегенде 5 штаммы белгілі, бірақ синантропты циклда аралық иелерінің шеңберінде (қой,ешкі,мүйізді ірі қара,түйелер,буйволдар,адам) жақсы адаптацияланған қой штаммы маңызды орынға ие. Тек осы штамм ғана адам гидатиозының себепкері болып табылады. Көптеген жыртқыштар Е.granulosis-тің негізі иелері болғанымен, соның ішінде неғұрлым маңызды, қоздырғыштардың адамға берілуін қамтамасыз етуші-ит. Африканың солтүстігі және шығысында иттердің Е.granulosis-пен жоғары дәрежеде (40-80%ға дейін) зақымдалуы байқалған. Ыстық және құрғақшылық Е.granulosis жұмыртқалары үшін қауіпті болғанымен, тұрғындардың тұрмыстық әдеттерімен байланысты (тұрғын ү йде итті азықтандыру, ит феклийлерінің адамды емдеу үшін қолданылуы және т.б.) паразиттің иттен адамға берілуі неғұрлым тез өседі. [21]
Ставровский, А.Е. 1974 мәліметтерінде эхинококкоздың қоздырғышы космополит, Қазақстанның барлық аймақтарында кездеседі. Эхинококк құрттарының дамуына қатысты иелері көп болғанымен олардың іс жүзінде маңызы бірдей емес. Эхинококкоздың бірдей таратушысы ретінде цестоданың аралық иелері арасынан қойдың елеулі маңызы бар екенң мәлім. Қой шаруашылығы өркендеген жерде адам мен мал түлікке қарағанда қой малдәрігерлік тексеруден өткізілмей-ақ сойыла береді. Өзге жануарлармен салыстырғанда қой денесінде бершімек көпіршіктер дамып,жұқпалы сатысына жетеді. Эхинококкоз эпизоотологиясында ірі қараның, сондай-ақ жылқының атқаратын қызметі шамалы, себебі оларда көбінесе стерильді гельминт бершімектері - ацефалоцситалар ұшырасады.Эхинококкоз қоздырғышының таралуына жабайы тұяқтылар мен етқоректілердің ешқандай қатысы жоқ деп үзілді-кесілді айтуға болмайды.Зерттек деректеріне қарағанда тағы аңдар эхинококк құрттарымен өте аз зарарланған. Негізгі иелері мен аралық иелерінің негізгі залалдану уақыты болып көктем мен күз болып есептеледі. Бұл жұмыртқалар мен дернәсілдердің дамуына сыртқы ортаның қолайлы уақыты. [22]

2. Негізгі бөлім
2.1. Қойларға қойылатын гигиеналық және ветеринариялық-санитариялық талаптар

Қазіргі уақытта қойлар ұстаудың тұрақтық, тұрақтық-жайылымдық, жайылымдық-тұрақтық, жайылымдық жүйелері қолданылады. Ферма аумағы бір-бірінен бөлектелген аймақтарға бөлінеді: өндірістік, мұнда қой қоралары, серуендеу-азықтандыру алаңдары мен ветеринарлық нысандар орнығады; әкімшілік, мұнда шаруашылық, әкімшілік ғимараттары, көлік алаңдары орналасады; азықтарды дайындау және сақтау аймағы. Қозы қабылдау қорасы қабылдау бөлімінен, жеке клеткадан, топтық клеткадан тұрады. Қозылау клеткасының ауданы 2-2,5 м2, жеке шағын клетка ауданы 1,0-1,5 м2. Соңғысына қозыларын алмайтын, әдетте бірінші рет қозылайтын саулықтарды 2-3 күнге қамап ұстайды.
1-кесте
Қойларға арналған микроклимат параметрлері

Көрсеткіштер
Мәні
Ауа температурасы, 0С
нормаланбайды
Салыстырмалы ылғалдылық, %
75
Ауа қозғалысының жылдамдығы, мс
0,3-0,5
СО2 ШЖК, %
0,25
Н2S ШЖК, мгм3
10
Аммиак ШЖК, мгм3
20
Жарық коэффициенті
1:20
ТЖК, %
0,35-0,5
Жасанды жарық, люкс
30
Микробты ластану, мыңм3
70 дейін
Шаң ШЖК, мгм3
1,5
Ауа алмасуы қарқыны, м3сағц
15

2 - кесте
Бордақыланатын қойларға арналған
микроклимат параметрлері

Көрсеткіштер
Мәні
Ауа температурасы, 0С
нормаланбайды
Салыстырмалы ылғалдылық, %
75
Ауа қозғалысының жылдамдығы, мс
0,3
СО2 ШЖК, %
0,25
Н2S ШЖК, мгм3
10
Аммиак ШЖК, мгм3
20
Жарық коэффициенті
1:20
ТЖК, %
0,35-0,5
Жасанды жарық, люкс
30
Микробты ластану, мыңм3
70 дейін
Шаң ШЖК, мгм3
1,5
Ауа алмасуы қарқыны, м3сағц
15

Мал фермаларының санитариялық - гигиеналық ережелерге сай келмейтін жағдайларына төмендегілер жатады: олардың бактериялармен ластануы, шаңдануы, оң иондардың пайда болуы, температура мен біршама ылғалдылық, аммиактың, күкірттісутегінің, көмірқышқыл газының жинақталуы, индол, скатол және басқадай зиянды иісті газдардың пайда болуы.
Қойларды ұстау жүйесі табиғи-климаттық жағдайлар мен және жайылыммен қамтылуға байланысты. Қой шаруашылығында жайылымдық, жайылымды-тұрақтық, тұрақты-жайлымдық, тұрақтық ұстау жүйелерін айырады.
Жайылымдық ұстау оны көп мөлшерде жайылымдары, соның ішінде қыстақтары бар аудандарда қолданады. Қойларды жыл бойы жайылымдарда ұстайды, тек қалың қар мен көк тайғақ кездерінде ғана бақпайды.
Саулықтарды қоздату мен бораннан қорғау үшін жеңіл қой қораларын, жылы қора, күркелі баздармен қиылыстырып салады. Жылы қора қоздау мен қозылар тұру үшін қажет.
Жайылымды - тұрақтық ұстау. Бұл жүйені оңтүстік аймақтарда қолданады. Ол жайылымдық кезеңінің ұзақ болуымен сипатталады, сондықтан жылдың басым бөлігінде қойлар жайылымдарда бағылады, ал қыс пен көктемде жеңіл қораларға ауыстырылады.
Қыстауларда қысқы және ерте көктемгі қоздаулар өткізу үшін арнайы жылы қоралар, ол көктемгі қоздау үшін - жылы қорасыз қой қоралары, қошқар қора, ал бораннан қорғану үшін үш қабырғалы күркелі баздар салынады.
Тұрақтық-жайылымдық ұстау. Алқаптық азық өндірісі дамыған және тұрақтық мерзімі ұзаққа созылатын аудандарда қолданылады.
Қойларды қыста серуендеу - азықтандыру алаңдарымен жабдықталған қораларда ұстайды, ашық қораларда барлық азық түрлерін астаулар арқылы азықтандырады, ауа-райы қолайсыз кезеңдерде қораға ауыстырады, жазда-жайылымдарға шығарады. Суық климат жағдайында жылытылған қой қоралары салынады.
Тұрақтық ұстау. Қарқынды түрде жер өңдеу өндірісі дамыған, жайылымдары жоқ, алқаптық азық өндірісі жақсы жетілген аудандарда қолданылады.
Мұндай жүйе кезінде қыста қойларды қорада және серуендеу-азықтандыру алаңдарында азықтандырады, ал жазда тек серуендеу-азықтандыру алаңдарында ұстап, азықтандырады. Мұндай ұстау жүйесінде міндетті түрде моцион ұйымдастырылуы керек.
Қойларды қысқы ұстау үшін солтүстік және орталық аудандарда жылы қой қоралар, ал оңтүстік аудандарда - қор шамалы - катондар, күркелі баздар, жеңіл қоралар салады.
Қой қораларын тік бұрышты, Г-тәрізді немесе П-тәрізді етіп салады. Г-немесе П-тәрізді қой қораларында азық тарату машиналары мен қи шығару агрегаттары айналуы үшін жағдайлар қарастырыла алады. Қой қораның бір бүйірлік бөлігінде құрал-жабдықтар мен азықтар сақтау орындары жабдықталады. Г-немесе П-тәрізді қой қораларының сыртқы бұрышын жел өтіне қаратып келтіреді, осы кезде шыға беріс оңтүстікке, оңтүстік-шығысқа, немесе оңтүстік-батысқа бағытталғаны жөн. Жартылай ашық, оңтүстік өңірлердегі күркелі қоралардың ашық беткейлері де осы бағытта болғаны жөн, қыс кезде басым түрдегі жел бағыты мен жер бедері ескеріледі.
Қой буаздылығы 150 тәулікке созылады. Буаздық кезінде саулықтарды нашар азықтандыру салдарынан әлсіз, салмағы төмен қозылар туады, осы кезде саулықтар жүдейді, түк өсуі тежеледі.
Буаздылық басында эмбрион салмағы баяу ұлғаяды. 30 күндік жасында эмбрион 0,8г, 90-күндігінде-90г, 120 күндікте - 290г, туу кезінде 4,700г салмақта болады. Яғни, ұрық денесі салмағы буаздылықтың соңғы жартысында қалыптасады. Буаздылықтың екінші жартысында сүрлем беруін шектейді, ал 30-40 күн қалғанда мүлдем бермейді.
Рационға күнде 12-20г ас тұзын қосады, өйткені жалама тұз организм қажеттілігінің 30% ғана қанағаттандырады.
Қоздаудан 10-15 күн бұрын қой қораны қидан тазартады, жабдықтар жөнделуі мен тұрғызылуын аяқтайды да, дезинфекция өткізеді.
Күшті аяздардың өзінде де қашар іші температурасы 5-6ºС шамасында, болуы қадағаланады. Бұл үшін түрлі жылытқыштар пайдаланылады. Жылы қора құрғақ, таза, жарық, мүмкіндігінше кең, үрме желдерден сақталған болуы керек.
Саулық пен жаңа туған қозыларға қалыпты физиологиялық туу кезіндегі жәрдем көрсету аталмыш үрдістің қолайлы ағымда өтуі үшін жағдайлар жасауға келіп саяды. Алдымен туу белгілері байқала бастаған саулықты отардан бөлектеп, таза, құрғақ туу бөлмесі станогына немесе қашардың жеке бөлігіне жұмсақ төсеніш салып қояды. Малдардың жақсы жағдайында қоздау, әдетте, қалыпты өтеді де 30-40 минут құрайды.
Обьектінің жоғары санитариялық мәдениеті, жақсы санитариялық және техникалық жағдайлары, ауаны кезінде дұрыс тазартып отыру - осының бәрі мал қораларында қалыпты температуралық - ылғалдылық режімін және ауаның тұрақты құрамын сақтап отыруға, қора ішіндегі ауадан микроорганизмдер мен шаңды аластатуға, өкпеде теріс иондардың жинақталуына жәрдемдеседі.

2.2. Саулық қойларды ұстау жүйелері және маулық қойлардың қора-жайларының зоогигиеналық негізлделуі
Мал шаруашылықтарында жануарларға қойылатын барлық шараларды алдын ала ескеру қажет, яғни малдың індет және құрт ауруларын болдырмау және оның таралмау жолын қарастырған жөн. Адамды малдан жұғатын әртүрлі аурулардан сақтау және малдан алынатын өнімнің сапасы жоғары болуы қамтамасыз етілуі тиіс. Міндетті түрде мал шаруашылықтарында санитариялық мәдениетті көтеру қажет, яғни мал қораларында ветеринариялық - санитариялық ережені бұлжытпай орындау, сондай-ақ олар іске берілген кезде, техникалық құралдарды пайдалған кезде де, сауу аппаратын, ыдыстарды және транспортты қолданған кезде де барлық санитариялық ережені қадағалау керек. Мал қорасын салғанда, жобалағанда және жаңалағанда гигиеналық, ветеринариялық - санитариялық ереже бұзылса тек шаруашылыққа ғана өз зиянын тигізіп қоймай, жалпы сол жердің мал шаруашылығының індеттік жағдайына да әсерін тигізеді. Сонымен қатар, мал шаруашылығы айтарлықтай экономикалық зардапқа ұшырап қана қоймай, мал өнімділігі төмендейді, ауруға ұшырайды, шығынға жол беріледі.
Қойларды ұстау жүйесі табиғи-климаттық жағдайлар мен және жайылыммен қамтылуға байланысты. Қой шаруашылығында жайылымдық, жайылымды-тұрақтық, тұрақты-жайлымдық, тұрақтық ұстау жүйелерін айырады.
Жайылымдық ұстау оны көп мөлшерде жайылымдары, соның ішінде қыстақтары бар аудандарда қолданады (1-сурет). Қойларды жыл бойы жайылымдарда ұстайды, тек қалың қар мен көк тайғақ кездерінде ғана бақпайды.
Саулықтарды қоздату мен бораннан қорғау үшін жеңіл қой қораларын, жылы қора, күркелі баздармен қиылыстырып салады. Жылы қора қоздау мен қозылар тұру үшін қажет.

1-Сурет. Қыс айындағы қой бағылуы.

Жайылымды - тұрақтық ұстау. Бұл жүйені оңтүстік аймақтарда қолданады. Ол жайылымдық кезеңнің ұзақ болуымен сипатталады, сондықтан жылдың басым бөлігінде қойлар жайылымдарда бағылады, ал қыс пен көктемде жеңіл қораларға ауыстырылады.
Қыстауларда қысқы және ерте көктемгі қоздаулар өткізу үшін арнайы жылы қоралар, ол көктемгі қоздау үшін - жылы қорасыз қой қоралары, қошқар қора, ал бораннан қорғану үшін үш қабырғалы күркелі баздар салынады.
Тұрақтық-жайылымдық ұстау. Алқаптық азық өндірісі дамыған және тұрақтық мерзімі ұзаққа созылатын аудандарда қолданылады.
Қойларды қыста серуендеу - азықтандыру алаңдарымен жабдықталған қораларда ұстайды, ашық қораларда барлық азық түрлерін астаулар арқылы азықтандырады, ауа-райы қолайсыз кезеңдерде қораға ауыстырады, жазда-жайылымдарға шығарады. Суық климат жағдайында жылытылған қой қоралары салынады.
Тұрақтық ұстау. Қарқынды түрде жер өңдеу өндірісі дамыған, жайылымдары жоқ, алқаптық азық өндірісі жақсы жетілген аудандарда қолданылады.
Мұндай жүйе кезінде қыста қойларды қорада және серуендеу-азықтандыру алаңдарында азықтандырады, ал жазда тек серуендеу-азықтандыру алаңдарында ұстап, азықтандырады. Мұндай ұстау жүйесінде міндетті түрде моцион ұйымдастырылуы керек.
Мал арасында ауру шықпас үшін, малды күтіп баққанда барлық зоогигиеналық режимді технологиялық норма бойынша сақтау керек. Сондай-ақ мал қорада тиісті микроклимат болуы тиіс және таза болғаны жөн. Әрқашан мал азығының сапасын тексеріп тұру және азықтандыру жүйесін де бақылап тұрған жөн.
Қойларға арналған қора-жайларда ауаның тазалығын қорғау шараларын тұрақты жүргізу аса қажет. Бұл тұрғыда, әсіресе, мал шаруашылығын жүргізу мәдениетін сақтау және ветеринариялық-санитариялық және жануарларды ұстау мен азықтандыру жөніндегі гигиеналық ережелерді сақтау өте маңызды. Әрбір мал қораларында микроклиматты сақтау үшін тыңғылықты да ұдайы жұмыс жасап отыру, мал қиларын уақтылы шығарып тұру, қора ішін тазалап және сақтық шараларын жасап отыру керек.
Қора-жай аумағында ауаның шаңданып, ластануынан және микробтардан, жағымсыз иістерден сақтау мақсатында мал қоралары аралығына, аймақтар арасында ағаштар өсіріледі. Олар елді тұрғын мекендерден оқшауланып тұруға тиіс. Ауаны механикалық әдіспен тазартып тұру микроклиматтың параметріне айтарлықтай әсер етеді. Бұл жағдайда қора-жайлар шаң мен микроорганизмнен тазартылып, ауа оттегімен байытыла түседі. Ауаны шаң мен тозаңнан тазарту үшін сүзбелер мен сүзбелі қондырғылар жасалған. Қорадағы ауаны тазарту аэрозоль шашырату арқылы жүзеге асырылады. Бұл жерде сүт қышқылы, резорцин, сутегі пероксидін, натрий гипохлориді мен гексилрезорцинды қолдану пайдалы.
Қораларды дезинфекциялау екі кезеңде жүргізіледі. Бірінші - қораны тазалау, екінші дезинфекциялық ерітіндіні шашу. Объектілерді тазалау әртүрлі механикалық құралдарды (күрек, тырма, сыпырғыщ) қолдану және кешендегі гидротазалағыш технологиясы арқылы жүргізіледі. Осы механикалық тазалау ауру қоздырғыш микробтардың денесіне химиялық заттардың тез енуіне жағдай жасайды.
Дезинфекция жүргізуге жататын нысандар: мал және құс қорасы, құралдар, жабдықтар және малды күтуге арналған заттар, қора ауасы, ферма территориясы (серуен алаңы), малды көлікке тиеу және түсіру алаңы, ветеринариялық-санитариялық нысандар, көлік, малды сауу қондырғысы, сүт ыдыстары, арнайы киімдер, қи, садыра және лас су. Тазалау кезінде, әсіресе ақырға, суарғыштарға, қаьырғаның төменгі жағына, қабырға ортасындағы қалқандарға, еденнің ашық саңылауына және қи тазалайтын каналға аса көңіл бөлінуі тиіс. Қазіргі кездегі мал қорасының бөлшектерінің үстіңгі қабаттарының ерекшеліктерін ескерген жөн. Себебі оларда кездесетін кішкентай саңылаулар, құрылыс материалдарының ылғал өткізгіштігінің төмендегі, темір-бетонды конструкцияны кең түрде қолдану, беткі қабаты жылтыр материалдар, шыны, тағы басқа материалдар өзінің тегіс тайғанақ бетіне дезинфекиялық ерітінділерді көп мезгілге ұстап тұра алмайды.
Қойларды қысқы ұстау үшін солтүстік және орталық аудандарда жылы қой қоралар, ал оңтүстік аудандарда - қор шамалы - катондар, күркелі баздар, жеңіл қоралар салады.
Қой қораларын тік бұрышты, Г-тәрізді немесе П-тәрізді етіп салады. Г-немесе П-тәрізді қой қораларында азық тарату машиналары мен қи шығару агрегаттары айналуы үшін жағдайлар қарастырыла алады. Қой қораның бір бүйірлік бөлігінде құрал-жабдықтар мен азықтар сақтау орындары жабдықталады. Г-немесе П-тәрізді қой қораларының сыртқы бұрышын жел өтіне қаратып келтіреді, осы кезде шыға беріс оңтүстікке, оңтүстік-шығысқа, немесе оңтүстік-батысқа бағытталғаны жөн. Жартылай ашық, оңтүстік өңірлердегі күркелі қоралардың ашық беткейлері де осы бағытта болғаны жөн, қыс кезде басым түрдегі жел бағыты мен жер бедері ескеріледі.
Қой қора маңында күндізгі ұстауға арналған ашық баздар (әдетте оңтүстік жағынан) салынады.
Оларды дуалмен қоршайды және олар ғимараттың түзу бойы қабырғасына ұштасатын болады (жел өті жағынан). Базды жеңіл торлы жабдықтармен бөліктерге бөледі, оның әрқайсысында астаулар мен жемсауыттар қойылады. П-және Г-тәріздес қораларда ашық баздарды ішкі аула жағынан болады.
Қора ортасында ерекше орындар-жылы қоралар қарастырылған, мұнда қысқы және ерте көктемгі қоздау науқанында жаңа туған қозылары бар қойларды бірнеше күн ұстайды. Оңтүстік аудандарда осы мақсатта қораны қамысты немесе бұталы қабырғамен бөледі де төбесін жабады. Ағаш қалқалы жылы қорада алғашқы 1-2 тәулікте ұстау үшін жеке және топтық клеткалар жасалынады. Қысы қатаң аймақтардағы қоралардың көлемі үлкен болуы керек.
Қысқы қоздау кезінде қораның барлық енін қамтитын жылы қора бөлектелініп салынады. Төлдеу бөлімінде биіктігі 50-60см, ауданы 2-2,5м2 клеткалар қойылады, мұнда қоздау өткізіледі. Жылы қораның өзге бөлігінде тасымалы қалқалардан жеке шағын клеткалар және сақман қорашығы жабдықталады.
Төлдеу бөлімінде су қайнататын қазандығы бар пеш қойылады, өзге жылы қора бөлігі жылытылмайды.
Өндіруші қошқарларға арналған қора үш бөліктен тұрады. Біреуіне жеке станоктар немесе топтық клеткалар және ұрық алып, сапасын зерттеуге арналған манеж қарастырылады, қалған екеуінде күйттеуші - қошқарлар мен табын толықтыратын қошқарлар тұрады.
Қары аз, температурасы - 20°С төмен болмайтын аудандарда ет-майлы тұқымы, қаракөл тұқымы және жас қойлар үшін қалқалы баздар салады. Бір басқа шаққандағы ауданы: ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.