Ежелгi Үндiстандағы саяси-құқықтық ойлар

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Ежелгi Үндiстандағы саяси-құқықтық ойлар

1. Ежелгi Қытайдағы саяси-құқықтық ойдың қалыптасуы және оның
ерекшелiктерi
Пайдаланылған әдебиттер

Ежелгi Үндiстандағы саяси-құқықтық ойлар

Ежелгi Үндiстандағы саяси және құқықтық iлiм мифтiк және дiни
көзқарастар түрiнде қалыптасты. Бұның өзi ежелгi үндiс қоғамында ұзақ
ғасырлар бойы олардың рухани және әлеуметтiк-саяси өмiрiнде үстем болған
брахмандарға тiкелей байланысты болып келедi.
Брахманизм идеяларының алғашқы көрiнiстерi б.з.д. екi мыңыншы
жылдықтағы Beдa ескерткiштерiнде кездеседi. Beдa - “бiлiм, кiрiспе”
(Санскрит тiлiнде) деген ұғымды бiлдiредi Бұл ведаларда адамдардың төрт
варнаға (кастаға) бөлiнетiндiгi және олардың брахмандар – Пуруши құдайдың
аузынан, кшатрийлер - құдайдың қолынан, вайшийлер - құдайдың санынан,
шудралар - құдайдың табанынан жаратылды деп айтылады. Ману заңдарының 96-
бабында Тiрi нәрселердiң iшiндегi ең қасиеттiсi – жандылар, ал жандылардың
iшiнде адам, ал адамдардың iшiнде брахмандар деп айтылады.
Веда бойынша барлық варналар мен олардың мүшелерi құдай көрсетiп
берген дхармаға - заңдарға, мiндеттерге, құқықтар мен ережелерге бағынуы
тиiс. Дхармадағы ережелер бойынша брахмандар қоғамда жоғары дәрежеде және
үстемдiк жағдайда көрсетiледi. Оқу, бiлiм, дiн iлiмiн, құрбандық шалу,
өзiне және өзгеге арнап садақа үлестiру, садақа алу iсiн құдай брахманға
мiндеттеген.
Брахманизм идеялары брахман мектебiнiң әртүрлi өкiлдерi жасаған
дхармасутра және дхармашастра сияқты әртүрлi құқықтық жинақтарда
кездеседi. Брахманизм ежелгi үндi ойының ескерткiшi Упанишадта (б.э.д. IX-
VI ғ.ғ.) одан әрi дамытылады және нақтылана түседi.
Ману заңдарында адамдардың варналарға бөлiнуi және олардың қоғамдағы
орны мен әлеуметтiк теңсiздiгi қорғалады. Мұнда да брахмандардың жоғары
дәрежедегi жағдайы мен үстемдiгi, артықшылығы туралы айтылады. Тiптi
патшалар да брахмандарды құрметтеуге, олардың ақыл-кеңестерi мен талаптарын
орындауға, олардан Beдa iлiмiн оқып үйренуге тиiстi. Бұл заң бойынша
патшаның басты мiндетi варна жүйесiн қорғау және оған қарсы келгендердi
жазалау болып табылады.
Ману заңдары бойынша патшаның өкiлдiгi шектеулi, ол брахмандардың
ақыл-кеңестерiн тыңдаумен қатар кейбiр талаптарға да сәйкес болуы керек.
Ману заңдарының 3-бабында ақылсыздықпен өз елiн азапқа салған патша
уақыт күттiрместен өзiнiң ағайын-туыстарымен бiрге елден кетуi тиiс және ол
өмiрден айрылады деп айтылады. Ману заңдарында жазаға көп көңiл
бөлiнген, оның басты мақсаты варналарды сақтауға және қорғауға бағытталған.
Құдай иелiгiнiң ұлы ретiнде жаза (данда) оның жердегi бейнесi таяқ деген
ұғымды бiлдiредi. Яғни, жаза өзiнiң бұл ұғымында басқару өнерi
(данданиттер) деген мағына бередi.
Ману заңдарының 7-тарауы бүтiндей жазаға арналған. Онда жазаның
қуаттылығы мен күштiлiгi және қоғамға пайдасы туралы көп айтылады. “Жаза
бүкiл адамды билейдi. Жаза адамдарды қорғайды, ол өзгелер ұйықтап жатқанда
сергектiк танытады, данышпандар жазаны, данданы қорғаушы” деп жариялаған.
Егер патша қылмысына қарай жаза тағайындауды үздiксiз жүзеге асырып
отырмаса, онда күштiлер әлсiздердi қармақтағы балықтай қуырған болар едi.
Жаза дұрыс қолданылмаса бүкiл варналар бұзылып, бөгеттер жойылып, бүкiл
халық наразы болар едi делiнедi.
Әртүрлi варна мүшелерiнiң құқықтары мен мiндеттерiнiң тең болмауы
олардың заң алдындағы қылмыс пен жазадағы әдiлетсiздiгiнен көрiнедi.
Брахмандар заң алдында ерекше жеңiлдiктерге ие болған. Әлемдегi бар
нәрсенiң бәрi брахмандардың меншiгi болып табылуымен бiрге (100-бап),
оларға ешқашан тән жазасы қолданылмайтын едi. Олар үшiн ең ауыр жаза -
шашын алу болып саналды. Қылмыс үшiн айып төлеуде варналардың қоғамдағы
теңсiздiгiнiң сипаты анық көрiнедi. Мысалы, брахманды тiлдеген кшатрийге
100 пан айып салынады, вайший екi жарым есе артық төлейдi, ал шудра дене
жарақатымен жазаланады (267-бап). Ал брахман кшатрийдi тiлдесе 50 пан,
вайшийдi тiлдесе, оған 12 пан айып салынады (268-бап). Бұдан бiз жаза
белгiлеуде қылмыстың ауыр немесе жеңiлдiгi емес, адамның қоғамдағы алатын
орны назарға алынатынын байқаймыз.
Б.з.д. VI ғасырда Будда (данышпан деген ұғымды бiлдiредi) деген
атпен белгiлi болған Сиддхартха Гаутама Веда iлiмiн сынға алады, құдайдың
адамдар өмiрiне араласуын, олардың билiгi мен заңдарын жоққа шығарады. Оның
айтуынша, адамзат iсi адамдардың өздерiнiң белсендi әрекеттерiне
байланысты. Будда дiнi бойынша брахмандардың жоғары дәрежесi мен
артықшылықтары жоққа шығарылады. Будда “ең бастысы – адамның атағы мен
шыққан тегi емес, адамгершiлiгi” деп үйреттi. Буддистер үшiн брахмандар
артықшылыққа ие болған варна мүшесi емес, қарапайым адамдардың бiрi.
Будда iлiмiн жақтаушылар дхарманы табиғи заңдылықты басқарушы әлем
ретiнде көредi. Саналы мiнез-құлық үшiн танымның қажеттiлiгi, табиғи
заңдылықты қабылдау және мойындау туралы айтылады. Адам өмiрiнiң мәнi
байлық пен атақта емес, әрқашан шындықты айтып, мейiрiмдiлiк пен
қайырымдылыққа ұмтылуда екендiгi дәрiптеледi.
Дхарма түсiндiрмелерiнде адамдардың бiр-бiрiне бауырмалдығы,
қайырымдылығы, жамандыққа жамандықпен емес, жақсылықпен жауап беруi ғана
бұл әлемде iзгiлiктi өмiрге қол жеткiзетiндiгi баяндалады. Буддизм iлiмi
бойынша адамдардың барлығы тең дәрежеде. Олар қандай варнада немесе
әлеуметтiк сатыда тұрса да, аурудан, қасiреттен және өлiмнен құтыла
алмайды. Оған олардың лауазымдық шенi де, құдайға шалған құрбандығы да
көмектесе алмайды.
Б.з.д. IV-III ғасырларда жазылған Дхаммападе жинағында брахманизмге
қарағанда жазаның ролi мен көлемiнiң азайғандығы байқалады. Мұнда кiнә
дәлелденбей жаза қолданбау туралы арнайы атап көрсетiледi. Будда iлiмiнде
сонымен бiрге өмiрдiң заңды жолына, заңдылықтың қатаң сақталуы мен
орындалуына үлкен мән берiледi.
Б.з.д. III ғасырдан бастап буддизмнiң көптеген идеялары әлеуметтiк-
саяси маңызға ие болып, мемлекеттiк саясат пен заңдылыққа да ықпалын тигiзе
бастады. Үндiстанды бiр орталыққа бiрiктiрген Ашока патшаның билiгi кезiнде
(б.з.д.268-232 жж.) буддизм мемлекеттiк дiн болып жарияланды. Буддизмнiң
ықпалы кейiннен Қытай, Жапония, Бирма, Цейлон елдерiне де тарады.
Брахманизм идеологиясынан едәуiр ауытқу б.з.д. IV-III ғасырларда өмiр
сүрген Каутильяның Артхашастра трактатында көрiнiс тапқан. Бұл шығармада
философия логикалық дәлелдемелер арқылы Веда iлiмiнде - заңдылық пен
заңсыздықты, шаруашылық iлiмiнде - пайда мен зиянды, мемлекеттiк басқару
туралы iлiмде - дұрыс және қате саясатты зерттейтiндiгi туралы айтылады.
Шығармада сонымен бiрге саясат пен заңдылық және билiк туралы айтылады.
Онда билеушiнiң заңды бұзбай өз мүддесiн ойлауына құқық берiлген. Бiрақ
оның ең басты мiндетi варна жүйесiн сақтау және мемлекет қауiпсiздiгiн
қорғау болып табылады.

1. Ежелгi Қытайдағы саяси-құқықтық ойдың қалыптасуы және оның
ерекшелiктерi
Ежелгi Қытай философиясы мен қоғамдық-саяси ойындағы ықпалды
ағымдардың бiрi даосизм iлiмiнiң негiзiн салушы болып б.з.д. VI ғасырда
өмiр сүрген Қытай оқымыстысы Лао-цзы болып саналады. Оның басты еңбегi Дао
және дэ туралы кiтапта ( Дао дэ цзин ) Аспан астындағы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.