Ежелгі дүние тарихын оқытуда компьютерлі техниканы пайдалану
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі
Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті
Тарих факультеті
Арнайы тарихи пәндер және
оқыту технологиясы кафедрасы
Диплом жұмысы
Ежелгі дүние тарихын оқытуда компьютерлі техниканы пайдалану
Орындаған: 4-курс студенті Душабаева Асель
Ғылыми жетекшісі: профессор Найзағарин Т.Ә.
Қорғауға жіберілді
2008
Кафедра меңгерушісі:
т.ғ.д., профессор Сыздықов С.М.
Алматы 2008ж
Мазмұны:
І. Кіріспе.
І бөлім: Мектепте тарихты оқытуда компьютерлі техниканы пайдалану
негіздерінің теориялық сұрақтары
1. Қазіргі жалпы білім беретін мектептерде компьютерлі техниканы қолдану
2. Мектепте тарихты оқыту барысында компьютерлі техниканы пайдалану
мүмкіндіктері
І бөлімге қорытынды.
ІІ бөлім: Жаңа информатика технологиясын жоспарлау тәжірибесі және оны
тарихты оқытуда пайдалану.
2.1.Жаңа информатикалы технологияны тарихты оқытуда тәжірибеде қолдану және
құру мәселесі.
2.1. ЖИТ базасында (6 сыныпта) дүниежүзілік тарих курсын оқытуда
компьютерлі техникамен жұмыс тәжірибесі.
ІІ бөлім бойынша қортынды түйін.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Қосымшалар
Кіріспе.
Информатикаландыру-қоғамдық прогрестің негізгі бағыты мен шарттары
ғана емес, сонымен қоса қоғамның дамуын анықтайтын стратегиялық ресурсы
болып табылады.(14.2б)
Информатикалы революция мен оның салдарына назар аудармайтын елдер
қазір қандай деңгейде тұрса дағы артта қалып қоюы мүмкін. Қазіргі таңда
қоғамды информатикаландыру білім сферасында компьютерді қолдануды қажет
етеді. Мектеп білімі, үзіліссіз білім алу жүйесіндегі база бола отырып,
оқушылардың информатика мәдениетін және компьютерді меңгеруін қамтамасыз
етуге бағытталған. Егер мектепте білім беруді жаңа жолға қою қоғамды
информатикалау бағытымен сәйкес болса, онда ол қоғамдық прогрестің
жеделдеуіне ықпал етеді. Егер де олар сәйкес болмаса, онда қоғамда тоқырау
құбылысы кеңінен өріс алады.
Соңғы жылдары зерттеуші-педагогтардың мектепте білім беруде
компьютерді енгізу мәселесі туралы пікірлерінде өзгерістер болды. Егер де
басында бұл ұғымды мектептерді компьютермен толтыру деп түсініп,
педагогикалық және әдістемелік мәселелер екінші жоспарға қалып отырса,
қазіргі кезде компьютерді оқыту мен педагогикалық бағдарлама өнімі (ПБӨ)
деген ұғымдардың айырмашылығы көрсетілді, яғни бұл информатика технологиясы
мәселесін оқытуды талдау мен жасауға мүмкіндік береді, онда оқу-тәрбие
процесінде ПБӨ тиімді пайдаланылады. Автор осы көзқарасты ұстанады.
Егер жалпы теориялық жоспарда жаңа информатика технологиясын (ЖИТ)
оқытудың талдамасы жасалған болса (38,39), ал гуманитарлық пәндерді ЖИТ
оқыту мәселесінің талдамасы әлі жасалған жоқ.
Зерттеу мақсаты: Тарихты оқытуда компьютерлік технологияны қолданудың
теориялық негіздерін ашып көрсету және оны жалпы білім беретін мектепте
іске асыру жолдарын анықтау. Мектепте тарихи білім беру жүйесінде
компьютерлендірудің маңыздылығына нық сеніммен қарауға негізделген
мәселелерді шешуге ойланып қарау қажет, сонымен қатар қажетті жолдарын
іздестіруде бір шектен шығудан екіншісіне өтуге жол бермеу қажет.
Компьютерлендірудің мектеп жүйесінде тарихи білім берідегі маңыздылығы мен
сенімді нақтылыққа негізделген, түйінді мәселені шешудегі сараланған нақты
іс-әрекет қажет және сонымен бірге соңғы жетістіктің қайшылықтары мен
қиыншылықтарын, түсіну яғни педагогикалық нәтежелерді шешудегі осы түйінді
мәселені сезіну.
Білім беру жүйесін компьютерлендірудің барлық жаңалықтарында оның
алғы тарихи жалғасы барын ескеруміз қажет.Келешектегі істің ғылыми
анықталған бастауы мен оқыту бірлестіктері жаңа әртүрлі автоматтандырылған
құралғыларды пайдаланудағы тәжірибелер, сондай-ақ компьютерлік техниканы
қолдану барысында оқытудың түрлі құрамдас бөліктерінде жинақталған және
көптеген отандық және шетелдік басылымдарда біршама орын алған.
(18,19,24,25,26,27)
60-70 жылдары оқытуды программаландыру барысында ауқымды зерттеулер
жүргізілген өнерлі парасат иесі (интеллекті) мәселелері бойынша қызықты
жұмыстар туындаған. Содан соң оқу барысында ЭВМ пайдаланудың педагогика-
психологиялық мүмкіндіктерін анықтау әрекеттері қолданылған. (5,9,34,35,46)
ғылыми педагогикалық зерттеулерде есептеу техникаларын пайдаланудың негізгі
бағыттары белгіленген. Білім беруді компьютерлендірудің теориясы (ілімі)
мен іс-тәжірибесіне елеулі үлес қосқандар академик А.П.Ермов бастағаны
СССРО Ғылым Академиясының Сібір бөлімшесінің ғалымдары, олар көп жылдар
бойы компьютерлік жаппай оқытуды методикалық және бағдарламалық жағынан
қамтамасыз ету барысында жемісті еңбек етіп келеді.(13,14,15,)
Біздің елімізде АПН (Педагогикалық ғылым академиясының) Мектептегі
ЭВМ атты ғылыми-зерттеу және құрастырушы – тәжірибелік жұмыстардың
бірлескен мақсатты бағдарламасы жоспарланған, онда ғылыми зерттеу және
тәжірибе-бақылау жұмыстарының әртүрлі бағыттардағы: оқытудағы
компьютерлендіру мәселелерінің теориялық (ілімдік) және методологиялық
зерттелуі, оқушыларды информатика мен компьютерлік техника негіздеріне
оқытудағы әдістер мен ұйымдастыру мазмұнының дәлелділігі; түрлі оқу
салаларында ЭВМ-ді оқытудың құралы ретінде қолдану мүмкіндігін анықтау;
компьютерлік техниканы оқу-тәрбие ісін басқаруда қолдану нәтежесіне талдау
жасау; информатика мен есептеу техникасы құралдарын оқу-тәрбие барысында
қолдану және физиологиялық, гигиеналық, психологиялық сұрауларды зерттеуге;
біздің елімізде және шетелде компьютерлік техниканы тәжірибесін жүйелі
түрде үйрену; халыққа білім беру ісінде компьютерлендіруді әрі қарай
дамытуды болжаудың нұсқалары қарастырылған.(23)
Дамыған капиталистік елдерде білім беру мақсатында компьютерлік
техниканы қолдану үлкен қарқынмен жүргізілуде. Оқу орындарында және жеке
пайдалануда миллиондаған компьютер құралғылары қызмет етуде, көптеген оқуға
негізделген видеоойындар мен бағдарламалар жоспарланған, соның нәтежесінде
оқыту үрдісі (процесс) оқыту қызметінің технологиясының өзі түбегейлі
өзгерді.
Білім беру негізінде компьютерлік техниканы іске қосумен байланысты
байқау-тәжірибе және зерттеу мақсаттарының кең шеңбері жалпы теориялық
–методологиялық мәселелердің білім беру педагогикалық ғылым барысын
компьютерлендіру стратегиясын анықтайтын қарқынды (бірден-бір) шешімдерін
талап етеді. Кім жалпы істің алдын-ала шешімінсіз жеке сұрау үшін күрессе
- деп жазды.В.И.Ленин,-сол сөзсіз өзі үшін ойланбастан әр қадамында осы
жалпы сұрауға сүріне береді Әр жеке жағдайда оларға көзсіз сүріну, өз
саясатын қағидасыз және әлсіретіп тәлтіректеуге әкеп соқтырады.(31,с 368)
Сондықтан да осы жұмыстың бір мақсаты, жоғарыда көрсетілген
жұмыстарға сүйенген, компьютерлік техниканың теориялық негіздерінің
жиынтығын тарихты оқытуда зерттеу мен ашып көрсету қойылған.
Зерттеудің екінші мақсаты: Тарихты оқытуда (жалпы білім беру
мектептерінің 6 сыныбында) жаңа информатикалық техниканы үйретудегі
жобаланған қағидаға және оның өміршеңдік мүмкіндіктеріне негізделген болып
табылады.
Отандық және шетелдік басылымдардың қорытындысы білім беру барысында
компьютерлік техниканы қолданудың негізгі мүмкіндіктері төрт бағыттар
бойынша жеткілікті түрде жеке тұрғыдан қаралғандығын дәлелдейді:
Компьютерлік техника мен информатика оқып-үйрену объектісі ретінде;
компьютер оқу-тәрбие ісінің құралы ретінде компьютер педагогикалық басқару
жүйесінің бір бөлігі ретінде; компьютер ғылыми-педагогикалық зерттеудің
нәтежесін көтеру құралы ретінде қарастырылады.
Соңғы зерттеулердің көрсеткіштері мини ЭВМ – де тарихты оқытуда
қолдану оқушыларды тәрбиелеуде жеке тұлғаның азаматтық қасиеттеріне қолайлы
жағдай туғызады, олардың экономикалық ойлауын қалыптастыра отыра қоғамдық
даму барысының нұсқасын әзірлеуге жағдай туғызады, сондай-ақ экономикалық
және әлеуметтік құбылысын басқару барысын бейнелеп көрсетеді. Компьютер мен
бағдарлама бойынша жұмыс істей отыра, оған тән қарқынмен оқушы лезде тарихи
дерек құбылыс туралы қажетті хабарлама ала алады, сондай-ақ графикалық
бейнелерді дисплейге шығара отыра жекелеген тарихи оқиғаларды ойынға
шығарады.
Тарихты оқыту барысында тарихи түсінікті қалыптастыру мәселесін
ерекше ашып көрсету керек.И.Я.Лернер мен В.И.Чуыровтың көтерген мәселелері
келешектегі өз шешімін күтуде, тіпті бүгінгі таңда тарихи түсінікті
қалыптастыруда компьютерлік техниканың зерттеу аймағында ықпал етуіне нақты
қадам жасауды қажет етіп отыр. Аталған жұмыста төмендегідей қағидалар
қарастырылады: жалпы білім беретін мектептің 6 сыныбында Дүниежүзі тарихы
курсын оқыту барысында компьютерлік техниканы қолдану оқушылардың тарихи
білімге деген қызығушылығын творчестволық ізденісін арттырады, соңында
оқыту барысының нәтежесін және оқушылардың тарихи түсінігін қалыптастырады.
І-тарау. Мектепте тарихты оқытуда-компьютерлік техниканы қолданудың
теориялық негіздері төңірегіндегі сұраулар жайында:
1.1. Компьютерлік техниканы қазіргі жалпы білім беретін мектептерде
қолдану.
Ғылымда компьютерді гуманитарлық аймақта қолдану мүмкіндігі жайында
түрлі көзқарастар бар. Кейбір ғалымдар бұлай мүмкін емес деп, компьютерді
тек жаратылыстану-математикалық пәндер жиынтығы ғана қолдану мүмкіндігін
шектейді және олар білім беруді гуманитарландырудан алшақтатуға тырысады.
Сондықтан да гуманитарлық пәндер адамды ЭВМ-нен қорғауға тиісті деген
көзқарас туындайды.Енді біреулері мектептік гуманитарлық білім беруде
компьютердісаналы түрде қолдану елеулі нәтеже беру мүмкін деп есептейді,
кейде тіпті оқытудың қалыпты тәсілдеріне қарағанда біршама нәтежелі
екендігін айтады.Осы көзқарастың дәлелі ретінде Компьютерлік сауаттылық
негіздері атты еңбекті айтуға болады (онда компьютердің гуманитарлық
ауқымдығы мүмкіншілігі зор, ал компьютердің өзі – оқытудағы әмбебап құрал
екендігін атап көрсетіледі.Әр түрлі көзқарастарға қарамастан, оған дайын
мәселенің шешімінің құралы мен дайын рецепті жоқ кездегі жіктеу жасалуы
маңызды.
Ең алдымен мектептік гуманитарлық хабарламаның өзі және тарихи білім
берудің жеке өзі осы мәселе төңірегіндегі теоретикалық, сондай-ақ
қолданбалы мазмұнда арнайы қойылыммен байланысты екендігіне баса назар
аудару қажет.
Оған төмендегілерді жатқызуға болады:
- тарихи білім беруді информатикаландырудың әлеуметтік және
методологиялық мәселелері;
- тарихи түйсінудің ерекшелігі;
- тарихты оқытудағы компьютердің орны;
- тарихты оқытудағы компьютердің мүмкіндігімен қызмет ету аясы;
- тарихты оқытудың қайта құру (хабарлама технологияларының
методологиялық жүйесін шынайы мүмкіндіктерін есепке ала отыра);
- тарих пәніне арнап педагогикалық бағдарламалық өнім (ПБӨ) құрудың
методикалық тұжырымдамасын әзірлеу және оны іс-тәжірибеде нәтежелі
қолдануға қажет педагогикалық жағдайды анықтау;
- мектеп оқулығының хабарлама технологиясы жағдайындағы оқытудың негізгі
құралы ретіндегі міндетін өзгерту.
Тарихи білім беруді информатикаландыру көптеген әлеуметтік,
методологиялық, психологиялық, лингвинистік, логикалық мәселелерінің
шешілуін қамтиды, ол ең алдымен адамдық құбылыстардың рөлінің күшеюімен,
компьютердің адамның денсаулығын жүйкесіне әсер етуімен байланысты.
Философтар, социологтар мен психологтардың еңбектері мен сөйлеген
сөздерінде адам мен машинаның қарым-қатынасының адамгершілік аспектілері еш
жерде шешілмеген деген тезис көптеп кездеседі.
Білім беру мен оқыту жүйесін қайта құру мәселелерін іс-жүзіндегі шешімі
компьютерлік техника мүмкіндігіне қатысты бастапқы желіктен басталуы
кездейсоқ емес, ал аяқталуы, нәтеженің қарапайым бағасына сай болуы шартты.
Компьютердің дәстүрлі оқыту жүйесіндегі фантастикалық барлық
мүмкіншіліктері бірте-бірте жоғалады, яғни педагогикалық негізсіз және
кездейсоқ пайдаланылады. Осыған орай, тарихи білім беруді
информатикаландыру шешуде жекеленген аспектілер ұсынылады, олар
компьютерлік техниканың техникалық мүмкіндіктерінен емес, оның әлеуметтік –
психологиялық және методологиялық негіздерінен келіп шығады.
Бұл мәселенің маңыздылығының шартты ЭВМ-ді жаңалық ретінде енгізумен
қоғам мен адамзат қызметінің маңызды түбегейлі өзгереді, ол адам
гуманитарлық мәдениетін құрудың маңызды бөлшегі болып табылады.Бұл сұрақтар
Философия сұрақтары журналының беттерінде пікірталас құралы ретінде
қарастырылды, оның қатысушылары түрлі көзқарастарын білдірді.
Олардың айтуынша, дәстүрлі адам-адам хабарласу-сөйлесу жүйесі адам-
компьютер-адам жүйесіне ауыстылады. Қоғамның хабарлау шегіне сәйкес
сөйлесудің қандай түрі тиімді болып қалатындығы туралы сұрақ шешілуге
тиіс.Г.Г.Воровьеваның пікірінше, адам ең алдымен өзінің табиғи тілінде
сөйлесу қызықты (өйткені ол тек тексті ғана емес, сонымен бірге сөйлемді-
конспекті құрайды, яғни ережелерді пайдаланып қоймай, сонымен бірге
ережеден тыс ескертулерді, нәзік реңкті синонимді де қолдана алады.
Тарихи білімдегі істің мәніне нысаншылдық (формализация) хабарламаның
жойылуына әкеп соқтырады.Сондықтан да өмірдің хабар бейнесі сөйлесудің
барлық түрлері мен оның түрлі үлгілерін кітаптың, компьютердің дисплейі
мен теледидардың көмегімен алдын ала болжап біріктіреді.
Осы орайда мектептің білім беруді компьютерлендіру жеке тұлғаны
басып тастамайды, оның талап-тілектерін, машинаның мүмкіндіктеріне
бағындырмайды.Керісінше, компьютерді пайдалану жеке тұлғаны
талаптандырады,машинаны оған бағындырады. Осылайша мектеп оқушысы өз алдына
бөлек мүмкіндік алады, өзі шешім қабылдайды.Компьютермен байланысу
мәселесін сонымен бірге Д.А. Поспелов те көтеріп отыр, оны ол ойды дамыту
төңірегінде қарастырады. Ол таңбалармен байланысты заттық құбылыстың
дерексіздігіне сүйенсек компьютер ойлаудың алгебралық деп аталатын
жүйесін дамытады деп есептейді.Оның негізгі қызметі мыналар: обьектінің
ерекшелігі барлық мүмкін болған топтастыру, ойлау әдістері және т.б.
Мектептік білім беруді жаппай компьютерлендіру оның ойынша, ойлауды
гуманитарландырудан аулақтауға, яғни алгебралық стильдің қарқынды дамуына,
оның басқа түрін бейнелер және әсерлермен байланысты геометрикалық түрін
басып тастауға әкеп соқтырады мүмкіндігін айтады. Балалардың компьютер
әлеміне кетуі олардың нақты өмірмен байланысының әлсіреуі және қиял
дүниесінде қиял өмір туғызуы мүмкін. Психолог В.П. Зинченко түйсіктің
даму құралы және ойлаудың жүзеге асу әрекетінің қызметін қарым-қатынастың
психологиялық құбылысы ретінде қарастырады.Оның ойынша оқушы мен
компьютердің байланысы бала дамуының нормадан ауытқуына осы құбылыстың
құралының жарамсыздануына әкеп соқтыруы мүмкін. Ол сонымен бірге адамзат
қызметінің, іс-әрекетінің өзгеріске ұшырау мәселесін көтеріп отыр.
Компьютермен жұмыс істей отыра адам пәндермен емес, түрлі кейіптегі
бейнелермен байланысады.Бұл пәнді керек етпеуге, іс-әрекетті ойланбауға
және оның маңызын бұрмалауға әкеп соқтырады. Оның нәтежесінде баланың жеке
басы мен ойлау мүмкіншілігі бұзылады. Бұл күрделі әлеуметтік жағдай, яғни
бір жағынан, өмірді бейнелі және ұғынған түрде түсіну, екінші жағынан –
нақты өмірден қол үзу қажеттілікке ұрындыру қаупін туғызады.Сөйлеу мен іс-
әрекеттің мүмкін болған жіктелуін болдырмас үшін, іс-әрекеттің заттық
тұлғасын жоғалтпау жолдарын, компьютердің модельдермен және заттай-
тәжірибе қызметінің және адам қарым-қатынасының орнын дұрыс анықтау қажет.
Сондай-ақ тарихи танымдағы ақпаратты мәселелердің шешілу ерекшелігі
мен методологиялық айырмашылықтар туралы сұрақ алға қойылып отыр.
Компьютер тарихшыға мәліметтерді талдау мен бағалауда, қажетті
құжаттарды іздеу барысында, сенімді, шек келтірмейтінді айғақты айыра
білуде, яғни оның ой-өрісінің қызметін,тарихи танымның нақты және дұрыс
қорытындысын алу мүмкіндігіне жақындатуға көмегі бар ма? Белгілі бір
жағдайда барлық ғылымдардың құрылымы жақсы және нашар деп бөлуге
мүмкіншіліктеріне қарай ондағы ұғымдарды анықтап және байланыстарды
белгілеуге болады. Мұндай жағдайда нақты ғылымдарға қарағанда тарих
құрылымы нашар және өзіндік ерекшелігін меңгерген ғылым нақты ғылымдардың
негізінде ойлауға негізделген тұжырым болса, ал тарихи білімнің негізінде
ойлауға негізделген дәлел жатыр.Ойлауға негізделген тұжырым қағиданың
жүйесінен келіп шықса егер барлық мүмкін болған жағдайлар мен шешімнің
атүсті жасалған іс-жосығы сенімді болса дұрыс деп есептеледі.
Ойлауға негізделген дәлел әрқашан түрлі жағдайдағы істің тура
нәтежесі бола бермейді және кез-келген талқылама барысында жоққа шығарылуы
мүмкін. Мұнда көптеген субъектікті жайттар зерттеушінің тұжырымдамасы,
ықпалды адамның кеңес беруді өтініп, біреуге жүгінуі, қосымша мәліметтердің
т.б. маңызы зор. Адам баласының білімі нысаншылдықтың түрлі ғылымдар
деңгейін қамтиды, соның ішінде гуманитарлық тіпті нақты ғылымдар үнемі
ережеге сай емес. Гуманитарлық білімде үнемі мүмкіндікті таңдау мен балама
мәселесі тұрады.
Тарихи таным ерекшелігін ашып көрсеткен жөн. Бір жағынан тарих
жеткілікті түрдегі нақтылы аймақ, өйткені дәлелдермен, уақытпен, есімдермен
т.б. байланысты. Тарихтағы өткенді білу үнемі іс жүзіндегі деректерді
талдау барысында көптеген жоғалтулар деңгейінде жүріп отырады. Осыған орай
түсіну мәселесі мен тарихты түсіндірудің маңызы зор. К.В. Хвостованың
зерттеуі тарихи білімнің ерекшелігі сонда деп атап көрсетеді, онда кез-
келген тұжырымнан түсінік келіп шығады, сондай-ақ түсінік тарихи зерттеудің
методологиясы болып саналады. Тарихшы зерттеудің кез- келген зерттеу
тұрғысына тоқталуы мүмкін, түрліше түсінуі және өзінде бар документ
материалдарындағы дәлелдерді түсіндіруі, сондай-ақ қандай тұжырымдамада
тоқталғандығын қарастыруы мүмкін.Нақты ғалымдар түсіндіруде тарихи танымды
жақындату үшін, ең алдымен белгілі бір қалыпты немесе идеальды нұсқаны
сипаттайтын аралық нұсқаны құру қажет, оны артынан шынайы нұсқамен, яғни
құжатпен салыстыру үшін қажет. Егер ондай мүмкіндік болмаған жағдайда
тарихи таным баяндау тұрғысына дейін көтерілмейді, тек құнды мінездеме мен
түсіну тұрғысында қалып қояды. (Тарих сұрақтары 1989,№10)
ЭВМ-ді кез-келген аумақта қолданудың үштік жобасы бізге белгілі:
үлгі-есептеу жүйесі-бағдарлама машинаны гуманитарлық білім үшін
пайдалануда, ең алдымен теңдеу немесе басқа математикалық категорияларды
таңдап алу қажет, содан кейін математикалық есептің есептеу жүйесінің
шешімін құру қажет және артынан бағдарламасын жасау керек. Үлгілі дайындау
нақты және жаратылыстану ғылымдарында жақсы әзірленген. Гуманитарлық
аймақта үлгіні жасап шығару алдымен үлгілер қатынасын құру содан соң оны
сандық көрсеткіштерде нысандау атүсті қарау, сөз жоқ көптеген
қиыншылықтармен байланысты, яғни бұл нұсқалар іс жүзінде көп жағдайда теңбе-
тең болмайды.Білім баяндау түрінде берілген тарихи аймақ үшін,ал қорытынды
адамзаттың ой-толғаулары негізінде берілгендіктен, ЭВМ үшін арнайы үстірт
қарау: семантикалық тор, фреймдер және олармен байланысқан ой
қорытындысының жүйесі әзірленген. Осындай үстірт қарауға негізделген
үлгілер қатты үлгілерден айырмашылық үшін, жұмсақ үлгілер деген ат алып
отыр.
Осылайша қараудың екінші ерекшелігі тек хабарлама технологиясын
енгізудің әлеуметтік нәтежесін есепке алу ғана емес, сонымен бірге
комтпьютерлік төңкерістің әлеуметтік алғышарттарын есепке алу болып
табылады. Адам ұзындығына қарай оқымайды, дами түседі және сонымен бірге
компьютерлік техника да ескере түседі. Сондықтан да хабарлама техникасының
мәселелерін шешуде және оны мектепте тарихты оқытуда қолдануда адамға
берілген оқу үшін үлгеру мүмкіндігіне деген жағдайды қарастыру қажет және
жаңа заманға сай технологияның талабына деген бірдей деңгейге жету керек.
Мектепте хабарлама технологиясын қарқынды түрде енгізудің шарты ретінде
қоғам дамуының жаңа баспалдағы және оның білім беру деңгейі болуы тиіс.
Ойшылды, туғызушыны, құрушыны өсіріп шығару үшін оқушыларды жалпы
білім беруге дайындаудың жеткілікті базалық деңгейі болуы қажет, сонда ғана
ол тек негізгі білім беру мен іс-әрекетті түрлерін қамтып қана қоймай
сонымен бірге жаңа замандық ой-өрістің біліктілігін қамтиды, онсыз
комтпьютердің мүмкіндігі қаншылықты зор бола тұрса да, бірде-бір есептің
шешімі болмас еді. Осыған сәйкес компьютердің көмегімен миды және есті
көптеген операциядан босата отырады, себебі адамды қоршаған нақты өмір
алдында әлсіз сезінбеу үшін және комтпьютерге бағынышты болмас үшін нәжелі
баламаны табу керек. Жаңа қоғамдағы бтыстық социологтардың ойынша білім
мен адамгершілік қатынастарында белгілі бір арақашықтықтың байқалып келеді,
оны гуманитарлық білім беруде және жекелеп алғанда тарихи білім беруде
информатикаландыру мәселелерін қарастырғанда есепке алу қажет.
Тарихи білім беру және адамды рухани және адамгершілік тұрғысынан
даму барысында маңызы зор екендігін ескере отырып, мағынасыз, яғни
технократикалық қауіптің зор екендігін және оқытуға атүсті қарау артық, ол
мектептік білім беруде комтпьютерді қолдануда қажетсіз нәтежеге әкеп
соқтыратыны осыдан келіп шығады.
Барлық қойылған сұрақтар зерттеуді қажет етеді, өйткені мектепте
тарихты оқытудағы компьютердің орнын анықтау тұрғысынан қарастырылады.
Тарихты оқытуды екі бөлікке бөлуге болады: біріншісі - жаңа оқыту
хабарлама технологиясы қолданылғанға дейін, яғни оқыту бұрынғы жүргізілген
ғалымдардың ( тарихшылардың, филологтардың т.б.) зерттеулеріне сүйенген
тарихи білім беру алдымен іріктелген, пайпайлануға енгізілген болып келсе,
екіншісі - жаңа хабарлама технологиясын оқытуда қолдану жағдайына, яғни
оқыту қызметін мақсатты түрде өзгертетін және оқу-тәрбие ісіне жан-жақты
әсер етуге негізделген.
Бұл жағдайдағы комтпьютердің орны бір жағынан оқу пәнінің (тарихтың)
ерекшелігіне және оқытудың процесінің заңдылықтарына байланысты болса,
екінші жағынан, комтпьютердің технологиялық мүмкіндіктеріне және
дидактикалық қызметіне байланысты болады. Тарихты оқыту барысында басқа
оқыту әдістері жете алмаған жаңа түрін компьютер не болады? Дәстүрлі оқыту
әдістерімен салыстырғанда оның методикалық артықшылығы неде?
Оқытуды компьютерді іс жүзінде қолдану соңғы уақытта кез-келген
жерде: ол көп жағдайда кез-келген оқыту құралын алмастырады және кітап
беттерінің электрондық парақтаушысы ретінде өзінің нақты дидактикалық
мүмкіндігін көрсете алмаған жағдайда пайдаланылады.
Гуманитарлық пәндер бойынша бағдарлама құрастырушылар оқытушы мен
оқушылар арасындағы пікір алмасудың түрі ретінде дисплейге түсірді.Мұндай
жағдайды комтпьютерлік пайдалану ретінде мамандану деп түсінуге болады.
Кеңестік және шетелдік тәжірибе комтпьютер оқытудың нәтижелі құралы
ретінде көрсетеді, бірақ оның мүмкіндігі әлі де болса толық оқытылмады және
белгілі бір жүйеге келтірілген жоқ. Бұл гипотетикалық мүмкіндіктерді екі
топқа бөлуге болады: 1) көмекші түрі-олар оқуды оқыту материалдарын
ұғынудың нәтежесін тез тексеру үшін жеңілдету арқылы, яғни әлсіз және мықты
оқушыларға дифференциалды түрде қарау және тиімді ұйымдастыруға
көмектеседі; 2) оқушылардың тыңдау қабілетін, есте сақтауын, жетістіктерін
ынталандыру. Тарихи аймақ үшін ең маңыздылары болып мыналар саналады:
диалог түріндегі оқыту мүмкіншілігі; оқыту барысында хабарлама банктерін
кеңінен қарастыру; хабарлаудың аумақты көлемін жүйелеу, есте сақтау,
құрылым жасау, сақтай білу мүмкіншілігі, есте сақталған хабарлардан қажетті
хабарды (мысалы, болған оқиға, уақыты, болған жері т.б.) тез таба білу,
графикалық – оқу жұмысының нәтежелерін көрнекілік түрінде және жақсы есте
сақтайтындай көлемде (шрифтік, яғни сурет, схема, таблица, диаграмма т.б.)
түрінде беру; үлгі түріндегі – (оның ішінде мультипликациялық және
динамикалық) қоғамдық өмірдегі іс-әрекеттер мен құбылыстардың нақты
үлгісін құру: жазбаша жұмыстардың мазмұнын құру және редакциялау. Компьютер
сонымен бірге танымдық мақсаттардың шешімін табу жолын қадағалауға және
шешімдердің ұтымды бағалануына тексеруді жүзеге асыруға, қажетті қосымша
мәліметтерді қатыстыруға, яғни өз алдына оқушыға тәлімгер ретінде
септігін тигізеді. (16,18,24,25)
Тарихи білім беру үшін төмендегідей мүмкіндіктер де маңызды, олар:
оқушының танымдық қызметін икемді түрде басқару, оны мативтендіру және іс-
қимылға жұмылдыру, қажетті әсерлі оң беруді қамтамасыз ету, жекелеген
ерекшеліктер мен қарқындар арқылы мәліметтерді меңгеруді есепке алу болып
табылады. Осының нәтежесінде саналық кедергі жойылады, онда мұғалім мен
оқушының арасындағы дәстүрлі байланыс, шартты түрдегі қателесіп кету және
жаман баға алып қою сияқты сезім жойылатындығымен маңызды. Сонымен бірге,
компьютердегі көптеген қасиеттердің болуы, оны мектеп тәжірибесінде дұрыс
қолдануға кепіл бола алмайды. Компьютер- тек қана құрал, ол белгілі бір іс-
қимылды адамнан тезірек және артық орындай алады. Мектепте оның
мүмкіншіліктерін дұрыс пайдалана алу мұғалімнің бастапқы
мақсаты.Педагогикалық бағдарламалық өнімді көптен әзірлеуді бастамас бұрын,
ең алдымен тәжірибелік мақсатқа сәйкес дәлелдеу мен ППП дидактикалық
қызметінің методикалық нәтежелі болуын анықтау қажет.Осы сұраулардың
шешімін табудың қажеттілігін Б.С. Гершунский (11) атап көрсетті.
Бізге ППП дидактикалық қызметін анықтау технологиясын тарихты
оқытудағы хабарлама технологиясының тұжырымдамасының негізгі құрамдас
бөлігі болып табылады деп ұсынады. Мұнда сөз комтпьютердің оқытудағы
қызметі туралы емес, оқу-танымдық қызметті ұйымдастыру құралы және білімнің
көзі болып табылатын педагогикалық бағдарлама өнімдерінің қызметі жайында
болып отыр.
Педагогикалық бағдарламалық өнімдердің дидактикалық қызметі ретінде
біз мақсатқа сәйкес берілген, яғни оқу-тәрбие барысында ППП тағайындауына
толық жауап беретін қызметтер деп түсінеміз.
Компьютердің техникалық мүмкіндіктерін жүйелеу үшін негіз ретінде,
оның оқыту барысындағы төмендегідей қызметтерін ашып көрсетуге болады:
1)оқу материалын ұсыну; 2) түрлі хабарламаны алу және талдау жасау; сонымен
бірге оқушылардың білімі мен білігіне бақылау жасау; 3) танымдық
мақсаттарды шешу арқылы ойлау қабілетін дамыту, яғни түрлі жағдайлардың
нұсқасын әзірлеу; 4) оқу материалын меңгерту барысында оқушылардың танымдық
белсенділігін ұйымдастыру; 5) өзіндік білім жинақтау; 6) көмекші құралдар (
түрлі оқыту нұсқалары мен мақсаттар құру үшін)
Жоғарыда көрсетілген қызметтер ашық жүйе ретінде қарастырылады,
аяқталған емес, керісінше келесі зерттеулерге апаратын бағдар болып
саналады.
Аталған қызметтерді теориялық аймақтан іс-әрекеттік аймаққа өткізу
үшін оны үш тұрғыдан: мұғалімге, оқушыға, оқыту құралына қатынасына сәйкес
қарау керек. Мысалы: мұғалім қандай қызметтерді компьютерге беруі мүмкін?
Тәжірибе мынаны көрсетеді, олар: 1) бірқалыпты және қорытынды бақылау,
сонымен бірге білім, дағды деңгейінің анықталуы, ол үшін компьютерлік
тексеріске тесті жүйесін әзірлеу қажет; 2) оқушылардың меңгеру барысындағы
іс-әрекетін ұйымдастыру қызметі; 3) Сабаққа дайындық қызметі (тапсырма
тексін құру, бақылау жұмысын, хрестоматиялық материалды іріктеу т.б.) және
оны компьютер жадында сақтау; 4) өзіндік білім көтеру қызметі (хабарлама
банктерін пайдалану).
Компьютердің оқушыға деген қызметі қандай? Ол оқу барысының мазмұнына
байланысты шығар, көмекші және танымдық, яғни білімді меңгеруден тұрады
ғой. Мұнда хабарды беру жөнінде емес, оқушыларға білімді олардың ойына,
оқу көлеміне, түзетулерге сәйкес беру туралы сөз болып отыр. Басты мақсат-
оқушы білімін қалыптастыру.
Оқыту құралдарына қатысына қарай компьютердің қызметін анықтай келе,
оны мектеп оқулығы сияқты басты оқу құралы ретінде пайдалану үшін, оған жан-
жақты түзетулер енгізу керек. Оған Д.Д. Зуевтің топтамасын негіз етіп алуға
болады.
Енді анық қызметін, яғни оқыту мақсатымен сәйкес, және жасырын
қызметін, тек тәжірибе кезінде көрінетін уақыт ағымында бұрын анықталған
жайттардан ерекшеленетін қызметтерін айыра білу қажет. Егер компьютердің
техникалық мүмкіндігі шектелмеген жағдайда, бірақ педагогикалық қызметі
ППП талаптарына методикалық жағынан негізделгендіктен және тәжірибе
барысында жүзеге асыру мүмкіндіктері шектеліп отырады. Дидактикалық
қызметін компьютердің мүмкіндіктерін сол педагогикалық талаптармен қос
байланыс ретінде , яғни қарастырамыз. Біз оны ППП құрастырушылар солай
ұсынамыз. Осы талаптарды нақтылау үшін компьютердің дидактикалық қызметі,
белгілі бір және кейбір заттық ( мысалы, тарихи) аймаққа мақсатқа сәйкес
болады, өйткені бұл талаптарды методика тіліне аударады.
Осыған сәйкес қызметтер жүйесін оқыту пәнінің өзгешілігін тарихи
таным ерекшелігін және ойлау жүйесінің сәйкес түрде қалыптасуын ескере
отыра, мүмкін болатын басқа негізге рұқсат етіледі.
Бұл бетбұрыс салауатты адамдарды дайындау ұшін хабарлама жүйесінің
арнайы бағытын құру жолындағы жаңа мәселені алға қойды.Осындай бағыттың
өзгешелігі ретінде гуманитарлық талаптарының жиынтығын зерттеу және оны
тәжірибе жүзінде пайдалануға талдау жасауды одан әрі анықтау болуы мүмкін.
1.2. Мектепте тарихты оқыту барысында компьютерлі техниканы пайдалану
мүмкіндіктері.
Көптеген әдіскерлер компьютерді барлық сабақта қолданбай, тек қана
жақсы бағдарламаның қамтамасыз етілген жағдайда және онымен жұмыс істеуге
оқушылардың дағдысы қалыптасқан жағдайда ғана қолданылуы тиіс.
Соңғы уақытта гуманитарлық білім беру тәжірибесінде бағдарламаның екі
түрі бой көрсетіп келеді: жаттықтырушы және үйретуші. Жаттықтырушы
бағдарламалар дағдыларды бекіту мен оған деген дайындыққа (хронологиялық,
картографиялық, лингвистикалық дағдыларға) бағытталып,сонымен бірге хабар
(текст, график, уақыт, карта) береді және дұрыс шешім мен жауап қайтарады.
Алайда бұл бағдарламалар туралы олар баяу даму деңгейіндегі балаларға
арналған деген көзқарас қалыптасқан.Кәдімгі сыныптарда олар мақсатқа сай
емес, өйткені шектелген педагогикалық әсері ғана бар. (34,35)
Үйретуші, оқытушы бағдарламалар, сөз жоқ, пәндік талаптар деңгейіне
сай және білімді жүзеге асыруы бағытталған. Оларды төмендегідей жіктеп
көрсетуге болады:
Көріністік түрі, онда белгілі бір құбылыстың жоспарланған барысын
компьютердің графикалық, баяулық, дыбыстық мүмкіндіктерін пайдала отыра
көрсетеді. Ол қоғамдық – экономикалық процестің даму барысын кеңістікте,
уақыт аралығында, шығарманың шығу тарихында т.б. көрсетуге тырысады.
Үлгі түріндегі бағдарламалар өзгерту арқылы болып жатқан оқиғаға әсер
етуші, тіпті басқа нәтеже, мүмкін болмақ балама алуға бағытталады. Егер
жаратылыстану ғылыми пәндерінде үлгілі әзірлеу процесі лабороториялық
жолмен жүзеге асса, ол қоғамдық ғылымдарда ондай мүмкіндік жоқ. Өткен
оқиғаны ойша ғана елестетуге болады. Мысалы, оқушылар компьютердің
көмегімен соғысты, көтерілісті, төңкерісті т.б. нұсқасын жасай
алады.Оларға оқиғаның қатынасушысы немесе басшысы болу ұсынылады: барлық
хабарлама жиынтықтарын жинақтау мен талдау негізінде шешім қабылдатқызады.
Сол немесе басқа жағдайларды өзгерту қоғамдық дамудың түрліше нәтежесіне
әкеп соқтырады.Осы жағдайда компьютер ықшамдалған, дәстүрлі-сипатталған
әрекеттерді тарихи құбылыстар мен процестер барысында қарау үстінде,
қиындықтарды жеңуге көмегін тигізеді, сонымен бірге өткен оқиғаға және
қазіргі заманға деген балама көзқарасты жасап шығуға барлық қиындықтар мен
қайшылықтардан өтуге тәсілдендіреді. Нәтижесінде біз технократты емес,
балама тарихи ойлау қалыптасқан және қабілетті адамға ие боламыз. Ойындық
бағдарламаға қарағанда – үлгілі әзірлеу бағдарламалардың қорытынды
нәтежесі болмайды, тек шешім қабылдауда баламаны ұсынады.
Тарихи және экономикалық қалыптар көбінесе іскер ойындар мен шешім
қабылдауға арналған ойындар көлемінде өткізіледі. Мен – Хаммурапи
патшамын. Ойнаушыға –ол шешім қабылдауға тиіс жағдай ұсынылады, мысалы,
соғыс жариялау керек пе, қанша күш жұмсау қажет белгілі бір шара
белгіленгенде, салықты өсіру қажет пе. Шешімдердің нәтежесіне қарай
мемлекет күшеюі немесе әлсіреуі мүмкін. Ойынның мақсаты – тақта қайткен
күнде де ұзақ уақыт отыру, әдейі ұйымдастырылған қылмыстың аурудың құрбаны
болмау немесе жаудың еніп кетуінен сақ болу. Компьютер үлгісінің мұндай
түрінде хабарлама негізі-карталар, таблицалар, сөздіктер пайдалануы мүмкін.
Оқытушы- үйретуші ойындар – бағдарламалар олар оқушылардың
қызығушылығы мен қабілетін дамытуды бағытталған жағдай жасайды, сонымен
бірге компьютермен жұмыс істеу дағдыларын жетілдіруге арналады. Осы тарихи
бағдарламаның мысалы ретінде Ойкумендер деп аталатын ойынды атауға
болады. Оның мәні мынада, оқушы аргоновтың жағдайында, онда ол үшін Ежелгі
дүние тарихы бойынша білімін пайдалануы тиіс.
Мәліметтер базасы – бұл бағдарламада ЭВМ-нің орасан көп хабарларды
сақтай алу қабілеті негізге алынады және оны оқушыларға белгілі бір
танымдық тапсырмаларды шешуде қолдану үшін қажет. Мысалы, тарихтағы сұраққа
жауап беру үшін оқушыларға құжаттарға талдау жасау керек және қажетті
мәліметтерді, ұғымдарды, ойларды бөліп алу қажет. Мұндай жұмыс әдетте көп
уақыт алады, ал оны компьютердің көмегімен өте тез және өте жоғары
танымдық деңгейде орындауға болады. Мәліметтер базасының кеңінен таралған
түріне хронологияға қатысты, халықтың орналасуына, оқиғаның орнына, тарихи
қайраткерге, құжаттарға,сынаққа т.б. қатысты мәліметтер жатады. Мәліметтер
базасын пайдалану білімнің тұрақтылығы мен бұрыннан келе жатқан
әдістемелік мәселелермен байланысуымен маңызды.Адамның есте сақтау
мүмкіндігі шектеулі екендігі белгілі, дегенмен хабарлар деректерін алу
көбінесе қиындық келтіреді, сондықтан адамдық жинақтау мен компьютерлік
жадында сақтауы мәліметтер базасы түрінде келетіні даусыз.
Осы күнге дейін оқытуды ұйымдастырудың мұндай түрі, жүйеленген шолу,
талдау және заңдылықтарды іздестіру хабарларды кең көлемде беру
мектептерде кеңінен таралмады. Ал бұл қоғамдық пәндерді оқытуда қазіргі
уақытта қасаң қағида, дайын постулаттар және қорытындылар туып отырғанда
аса маңызды екендігі сөзсіз. Шындықты мәліметтерді базасының хабарларын
өзіндік жұмыс жүргізу арқылы іздеу –міне бұл қоғамдық және гуманитарлық
пәндерді оқытудың әдіскерлік жүйесі бетбұрысты жолы. Мәліметтер базасының
жұмысының тәжірибесін жинақтай отыра, оқушылар өз бетінше түрлі оқу
тапсырмаларының шешімін таба алады, мысалы: түрлі қоғамдық құбылыстардың
тәуелділігін тарихи жағдайларға өзара әрекет етуін анықтау, маңызды
заңдылықтар мен қоғамдық дамудың баламаларын ашу.
Компьютер жаңа тарих пен қоғамтануды оқыту барысында мейлінше
нәтижелі, өйткені олар қазіргі заманғы болмыспен тығыз байланысқан. Осы
сабақтарда соңғы санақ мәліметтерін оралымды пайдалану мүмкіндігі және
ағымдағы қоғамдық – саяси хабарлар осы курстардың білімдік-тәрбиелік әсерін
жоғары деңгейге көтереді. Бірде- бір оқыту құралы мұндай мүмкіндікті бере
алмайды, өйткені олардың мазмұнын жаңарту өте баяу жүреді.Бұл әсіресе
мектеп оқулығына қатысты айтылған, өйткені ол негізгі оқыту құралы және 4-5
жылда ғана қайта басылып шығарылады.
Мәліметтер базасының хабарларында білім төмендегідей түрде берілуі
мүмкін:
1. Текстер, үзінділер, сөйлемдер
2. Сөздіктер
3. Безендірулер
4. Графикалық элементтер топтамасы
5. Сазды шығармадан үзінді
6. Сандар топтамасы
7. Ресми құжаттар
8. Картотека (мәліметтер жиынтығы)
9. Кестелер
10. Сызбалар
11. Карталар
12. Жіктеулер және т.б.
Компьютердің құрал-сайман жабдықтары хабарлама базасын жасауға дайындайды
және оған өзгеріс енгізеді.Бұл үшін текстік, графиктік, ресми құжаттық,
картографиялық редакторлар мен басқа бағдарламалар пайдаланылады.
Мәліметтердің хабарлама базасын жасау оқушылардың тарих сабақтарында және
қосымша сабақтар барысындағы іс-әрекет пәні ретінде болуы мүмкін.
Картаграфиялық редактордың көмегімен карта немесе сызба жасауға
болады. Бұл картаның әр нүктесі қосымша хабар, мысалы:текст болуы
мүмкін.Нәтижесінде мәліметтер жүйесі келіп шығады, ал онымен тек
компьютерде ғана –тірі парта ретінде жұмыс істей аласың. Курс бағытын
картаның бір пунктінен екіншісіне отыра, түсінік беруші текстіге кіруге
мүмкіндік туады.
Осылайша әр пункті оқиғаны сипаттауы бар тарихи картаны, орналасқан
халықтың кәсібін сипаттаған экономикалық картаны, ауа райы картасын т.б.
жасап алуға болады. Ал көмекші хабар көлемі басқа карталарға қарағанда
мейлінше кең мағлұмат береді.
Мәліметтердің осы құрылысын анықтама жүйесін ұйымдастыру үшін
пайдалануға болады.Картаның орнына кесте немесе сызба (мысалы: тарихи
оқиғалар кестесі) анықтама хабарына ену үшін пайдалануы мүмкін.
Мұндай карта қолда болса, оқу әрекетінің түрлі үлгілерін
ұйымдастыруға болады.
Түсіндірме- анықтама қызметі карта бойынша курсордың көмегімен жылжу мен
хабарларды санап отырудан тұрады.
Іздену қызметі талап етілген пунктерді іздеу үшін берілген
тапсырмалардан тұрады,ол оқушыдан берілген карта бойынша жақсы бағдарлай
білуді талап етеді, сондықтан да пайдалы.
Ойын қызметі карта бойынша ойын жағдайларын өзгерту арқылы берілген
тапсырманы орындаумен байланысты, белгілі бір пунктерге жету немесе белгілі
бір қимыл-әрекеттер жасауға негізделген. Карта бойынша ойынды ұйымдастыруды
картаның әр торы текст емес, белгілі бір оқиғаны қамтиды.
Компьютер кестеден, сөздіктен, картатекадан өте күрделі хабар
жүйесінен белгілі бір іздеуді орындау үшін пайдаланылады.
Мысалы: тарихи оқиғалардың анықтама жүйесін әзірлеуге болады.
Осындай жүйені ұйымдастыру жағдайында, оқушы зерттеуші тақырыбынан қажетті
хабарды тез тауып алады.
Компьютерді қолданудың артықшылығы сонда, оқушы алдында түрлі
елдердегі және әр түрлі жерлерді сәйкес оқиғалар берілуі мүмкін, сандар мен
эеономикалық, саяси, әскери және мәдени жағдайлары ұсынылуы мүмкін.
Оқулықтар мен анықтамалар арқылы мұндай мәлімет алу үшін көлемді түрде
библиографиялық жұмыс жүргізу керек, мұндай жұмыс оқушыларды тарихтан оны
оқудан алшақтатар еді. Компьютерді қолдану тарихи оқиғаны нақты түрде
елестеткізіп, оқушылардың негізгі ойын оның талдауына аударады.
Компьютерді творчестволық қызметтің әр түрлі түрлеріне де пайдалануға
болады.
Графикалық редактордың көмегімен оқушылар тарихи суреттерді, оюларды,
безендірулерді сала алады. Музыкалық редактордың көмегімен -әуенді ойлап
табуға, бағдарламаларды әуендік түр бере алады.
Түрлі құралдың жабдықтар арқылы оқушылар өздерінің нұсқаларын жасай
алады және іске қосады. Бағдарламалауға ыңғайлы оқушылар, тарихтан ойын
түріндегі және үйретуші бағдарламалар жасаумен айналысуы мүмкін.
Компьютерді пайдалану арқылы творчестволық қызметтің түрлері әр алуан
. Бірақ творчестволық қызметті ұйымдастыру үшін орасан зор әдіскерлік ойлар
мен жақсы жабдықталған бағдарламанық құралдар талап етіледі.
Сыныптың ұжымдық жұмысы. Мәліметтерді ұзақ уақыт сақтау үшін дискіні
пайдалану және сыныптағы сөйлесу кестесін пайдалану сыныптың ұжымдық
жұмысын ұйымдастыруға септігін тигізеді.Бұл ұжымдық кестелік ойындар
жекелей және командалық жарыстар түрінде, жалпы тапсырманы шешудегі ұжымдық
іс-әрекет барысы болуы мүмкін.
Егер оқушылар клавиатурамен жұмыс бойынша тәжірибеден өтсе, онда
бірккен түрде тарихи әңгімелер ойлау туралы, бір-біріне хабарлар жөнелту
және кесте бойынша қысқа жазбалар беруге, берілген әңгіме арқауы бойынша
ойын түрлерін ұйымдастыруға болады. Компьютердің артықшылығы-оқушылар
арасындағы дұрыс байланысу жолын ұйымдастыруда.
Оқушыларға біріккен түрде анықтама жүйесі мен компьютер қалыптарын
басып алу үшін пайдалануға арналған үлкен тарихи мәліметтербазасын жасауына
болады.Осылайша компьютер ұжымдық қызмет үшін кең мүмкіндіктер ашады.
І бөлімге қорытынды
Жоғарыда аталғандардың негізінде түрлі басты творчестволық
жағдайларды, тарихты оқытуда компьютерді нақты түбегейлі пайдалануды
қарастырдық.
І. Тарихты оқытудың компьютерлік оқыту жүйесі мақсатты түрде жалпы
оқу жүйесіне оның барлық құрамдас бөліктерін әсіресе оқыту әрекеті мен
оқыту операцияларын қосқанда енгізілуі тиіс; бұл нысанның өзгеруін
болдырмауға және ЭВМ-ді пайдаланғанда осы іс-әрекеттердің тарихты оқыту
барысында бұзылмауына (соңғы уақытта ондай болып тұрады); компьютерлер
оқушыны түрлі тарихи білім мен дағдыларға оқыту үшін ғана емес, сонымен
бірге оның оқу қызметінің ұйымдастыруына және меңгеруіне септігін тигізуі
керек.
2. Тарихты оқытудың компьютерлік жүйесі компьютердің көмегінің
нәтижесіне туған игеруге тиісті білім мен дағдылардың мазмұнына алдын-ала
жасалған талдаудың негізінде жасалуы тиіс;
3. Кез-келген оқытуға арналған компьютерлік бағдарлама белгілі бір
қимылдар мен операциялар тіліндегі мазмұнды меңгеруге арналды; осы
мазмұнның біртұтастығы қимылдар мен операциялардың олардың күрделі
жиынтығының негізінде жатқан біртұтастықпен байланысты.
4. Тарихтан оқыту компьютерлік жүйесі өз ішінде оқу іс-әрекетінің
динамикалық және семиотикалық қалыптар қасиеттерін біріктіруі шарт; осы
қалыптарды меңгеру арқылы оқушы соған лайық оқу әрекетін орындайды және
белгілі бір аймақтың өзі ашқан мазмұнын меңгереді. Осындай компьютер
жүйесімен жұмыс істеген оқушы бейімделмейді, керісінше онымен
әрекетжасайды, сөйтіп кейбір пәндік мәліметтерді жетілдіре отыра, қойылған
тапсырмалар көзқарасы тұрғысынан бақылай алады.
ІІ бөлім. Жаңа мәліметтік технологияны жобалау тәжірибесі және оны
тарихты оқытуда қолдану.
2.1. Тарихты оқытуда жаңа иәліметтік техниканы тәжірибе жүзінде
пайдалану және құру мәселесі.
Компьютердің және онымен байланысты жаңа мәліметтік технологияның
өмірге келуі шығармашының қарауы бойынша технологияның үнемі дамуы
мектептік тарихи білім берудің мазмұнына, мақсатына, құрлысына қарай, оқу-
тәрбие мәселесінің құрылымы мен мазмұнының өзгеруіне әсерін тигізері
сөзсіз.
ЖИТ енгізудің негізінде тарихты оқытуда біз тарихты оқытудың
маңызынан:деректерді, уақытты, атауларды жаттату санынан емес, оны
қорытынды жасау, тарихи ойлауды қалыптастыру, оның негізіндегі теориялық
ойлау тұрғысынан қарастырамыз.
ЖИТ жобалау барысында тарихты оқыту үшін біз, компьютерді мұғалімнің
жұмысын ұйымдастыру әдістері мен түрлерін іске асыру мақсатында қолдану
қажет деген тұжырымға тоқталамыз, ал екінші жағынан әдістер тәсілдер және
жұмысты ұйымдастыру белгілі бір нақты оқыту мекемесінің мақсатын есепке
алуы керек. Мұны орындамаудың нәтижесі түрлі мәселелердің туындауына, оны
шешу мүмкіндігі қиын жағдайға әкеп соқтырады.
ЖИТ жобалау барысында біз тағы мынадай, яғни тәжірибе жоспарында
компьютер өзіндік жұмыс үстінде пайдаланудың нақты алғышартын игерген, ал
оқу процесін жекелеген оқушы оқушы мүмкіндігіне сай тапсырманы қиындату,
танымдық белсенділігін және жеке жұмыс істеу қабілетін күшейту арқылы
жекелендіруге бағытталады; мұндай оқытудың жаңа түрлерінің болуы; мысалы:
тарихи алдау, электрондық карта, компьютерлік дәптер, тарихи ойын-емтиханшы
және т.б; сабақ үстінде жұмысты қысқа және оралымды ұйымдастыру
мүмкіндігінің болуы қажет. Бірақ тәжірибе кезінде, алайда, бұл жақсы
сәттерді тарихты оқыту барысында керісінше жаққа жақсы ППП мен мұғалім
болмаған жағдайда өзгерту қаупі болуы мүмкін, оны творчестволықпен қолдануы
мүмкін. Бұл ЖИТ жұмыс істеу мен жобалаудың басты мәселелерінің бірі болып
табылады.
Сонымен бірге, мектептік тәжірибенің жағдайы мынадай, мұғалім
компьютерді тарих сабағында пайдалана отыра қажеттілікті, не қажет екенін
білмейді. Қызығушылардың және маманданғандардың әрекеті керекті және
түйсінген нәтижелерді бермейді. Бұл дәлел сондай-ақ мектептік оқу курсында
тарихты оқытуда компьютерді пайдаланудың мәселесі болып табылады.
Жалпы мағынадағы мәселеден басқа бастысы бар бағдарламалық қамтамасыз
етілуі өте төмен сапада, өйткені тарихи таным жүйесін және оқу-тәрбие
мәселесінің заңдылықтарын болар-болмас есепке алады.
Одан басқа, соңғы уақытта тарихты оқытудың информациялық технологиясы
алдымен бар мүмкіндік сияқты және кейбір жағдайларда негізделген нәтиже
ретінде қолданылады.
Тарихты оқытуда ЖИТ жобалау сұрақтарына өтпес бұрын, біз мектептік
тарихи білім берудің басты ерекшеліктерін қарастырдық және төмендегідей
қағидалық нұсқаға сүйендік: гуманитарлық мәдениеттегі тарихтың басты рөлі
оның барлық көп бейнелі түрдегі қоғам өмірімен байланысуында, рухани және
материалдық мәдениетті қоса қарауында болып отыр.Сондықтан да оның
ерекшелігі болып басқа пәндерге қарағанда біріктіру мазмұны саналады.
Тарихи білім беру- оқушылардың мәдениеті-бұл барлық халықтардың
көптеген ғасырлар бойғы еңбегінің жемісі, өзіндік ерекшелігі мен ұлттың
өзгешелігі бар сақтауға маңызды құрал екендігін түсінуі. Басқа пәндерге
қарағанда тарих жалпы халықтық игіліктің мәңгілілік және тарихылығын
көрсете алатын бірден-бір пән.
Жоғарыда айтылғандарды есепке ала отыра тарихи білім берудің мақсаты
әлеуметтік тапсырыс, көп уақыт бойы догмалық ойлауды мүлтіксіз орындаушыны
қалыптастыруға бағытталған көзқарастан бас таруға кез келді.
Тарихты оқытудың мақсаты – тарихи процеске деген көзқарастар мен
түсініктер жүйесі ретіндегі тарихи түйсікті қалыптастыру. Мұндай мақсат
мазмұнды іріктеп алуда белгілі бір нұсқаны талап ететін іс-әрекетке,
сынауға негізделген ойлауды дамытуды көздейді.
1. Тарихи білім берудің мазмұны өткеннен қалған бай мұраны игеруге,
гуманистік идеалдар мен демократиялық дәстүрлерді дамытуға бағытталуы тиіс.
Бұл тарихи курстардың мазмұнын қоғамға, адамға қарай қарқынды түрде
жақындата түседі.Тарихты оқытудың басында дамушы жеке адам тұруы керек.
Оқыту ұлттық ерекшеліктер, басқа халықтардың мәдениетіне ашықтан-ашық
қарау, қоғамдық және жекелей мәселелерді шешуге көмек ретінде, білім мен
дағдыларды есепке алып қоймай, сонымен бірге жалпы этикалық және
адамгершілік құндылықтарды естен шығармаған болуы шарт.
2. Тарихи білім берудің мазмұны жалпы білім беру дайындығы деңгейінің
жалпы базасынан, сонымен бірге мінез-құлық, дене жағынан ерекшеліктерін
ескерген және белгілі бір жас шамасындағы жеке оқушы ерекшеліктерімен
санасқан түрде болуы тиіс. (Не меңгерілуге тиіс,не қажет және қызғылықты)2
(Оқушы үшін оқыту барысында)1 сол тұрғысынан қарау керек. Сондықтан оқу
материалының жеткілікті және қажетті шегі (ортасы) нақты түрде анық болуы
міндетті.
3. Тарихтың мазмұны оқушыға дайын білім мен игіліктерді игеру жолымен
емес, онда творчестволық бастау, танымдық белсенділік жолымен жетуі тиіс.
ЖИТ жобалау барысында тарихи білім берудің мазмұны білім, дағды және
іс-әрекет тәсілдерін қамтып қоймай, жалпыэстетикалық құндылықтарды, әлемдік
мәдениет маңызын бағалау, оған деген қызығушылық қоғам мен табиғат
дамуындағы негізгі заңдылықтарды білу –алу және қазіргі өмірде бағдардан
жаңылмау, адамдар қарым-қатынасында жаңылмау, ойлана білу т.б. бойына
жинақтау қажет екенінде есепке алдық.
4. Тарихи білім берудің мазмұны білімнің шоғырлануын болжайды. Оқу
материалы жекеленген дәлелдермен емес, дүние туралы жалпы біртұтас бөлігі
ретінде қарастырылады. Компьютерлік мәліметтер базасы оқу материалын
шоғырланған түрдегі жаңа мүмкіндіктері ашып отыр.
Мектептік тарихи білім берудің құрылысын қайта қарауға қажеттілік
туды.Таптауырын болған біртектес қағидадан икемді модульдік жобаға (бұл
ЖИТ жобалауында белгіленген) өту қажет. Бұл курстар мазмұнына қатысты, өз
алдына жеке блок модульдер түрінде, оның әрқайсысы бірінің ізін бірі басқан
басқыш ретінде тарихи білім беру жүйесін біртұтастығын іріктеп алуға
көмектеседі. ЖИТ нәтижелі түрде қызмет етуіне қажетті жағдай ретінде білім
беру жүйесі мен құрылымының үйлесімділігі мен модульдігі болып табылады.
Мазмұн мәселесіне тек қазіргі уақыттағы мәселеге қатысты емес, сондай-
ақ адамзат дамуының барлық тарихына, яғни қазір ол қажетті түрде қоғамның
қажеттілігін, не оқушылардың қызығушылығын ескере алмайды. Мысалы: түрлі
кезеңдердің тарихы соншалық әсерлі тұлғаларды, олардың жасөспірімдерді
қызықтыратын және еліктететін ерлік істері емес, керісінше себеп-салдар
байланыстарының туындауы екендігін атап көрсетеді. Көп уақытқа шейін
заңдылықтарын меңгеру мен даму кезеңдерінің ауысуы – дүниетанымның
қалыптасуының негізі деп есептелініп келді. Ал іс-жүзінде тарих оны жасап
қойған жоқ, сонымен бірге жоққа шығарды, яғни тұрмыстық елес пен
таптауырын болған ойлауды ғана берді.
Тарихты оқыту әдісі-бұл дәстүрлі педагогикалық технология екендігін
баса көрсеткен жөн, ол өзінше жақсы дамыған, ал ЖИТ – бұл қазіргі заманғы
педагогикалық технологияның бір түрі, оның кейіпкерлері мен қатысушылары
боп өзіміз саналамыз.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті
Тарих факультеті
Арнайы тарихи пәндер және
оқыту технологиясы кафедрасы
Диплом жұмысы
Ежелгі дүние тарихын оқытуда компьютерлі техниканы пайдалану
Орындаған: 4-курс студенті Душабаева Асель
Ғылыми жетекшісі: профессор Найзағарин Т.Ә.
Қорғауға жіберілді
2008
Кафедра меңгерушісі:
т.ғ.д., профессор Сыздықов С.М.
Алматы 2008ж
Мазмұны:
І. Кіріспе.
І бөлім: Мектепте тарихты оқытуда компьютерлі техниканы пайдалану
негіздерінің теориялық сұрақтары
1. Қазіргі жалпы білім беретін мектептерде компьютерлі техниканы қолдану
2. Мектепте тарихты оқыту барысында компьютерлі техниканы пайдалану
мүмкіндіктері
І бөлімге қорытынды.
ІІ бөлім: Жаңа информатика технологиясын жоспарлау тәжірибесі және оны
тарихты оқытуда пайдалану.
2.1.Жаңа информатикалы технологияны тарихты оқытуда тәжірибеде қолдану және
құру мәселесі.
2.1. ЖИТ базасында (6 сыныпта) дүниежүзілік тарих курсын оқытуда
компьютерлі техникамен жұмыс тәжірибесі.
ІІ бөлім бойынша қортынды түйін.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Қосымшалар
Кіріспе.
Информатикаландыру-қоғамдық прогрестің негізгі бағыты мен шарттары
ғана емес, сонымен қоса қоғамның дамуын анықтайтын стратегиялық ресурсы
болып табылады.(14.2б)
Информатикалы революция мен оның салдарына назар аудармайтын елдер
қазір қандай деңгейде тұрса дағы артта қалып қоюы мүмкін. Қазіргі таңда
қоғамды информатикаландыру білім сферасында компьютерді қолдануды қажет
етеді. Мектеп білімі, үзіліссіз білім алу жүйесіндегі база бола отырып,
оқушылардың информатика мәдениетін және компьютерді меңгеруін қамтамасыз
етуге бағытталған. Егер мектепте білім беруді жаңа жолға қою қоғамды
информатикалау бағытымен сәйкес болса, онда ол қоғамдық прогрестің
жеделдеуіне ықпал етеді. Егер де олар сәйкес болмаса, онда қоғамда тоқырау
құбылысы кеңінен өріс алады.
Соңғы жылдары зерттеуші-педагогтардың мектепте білім беруде
компьютерді енгізу мәселесі туралы пікірлерінде өзгерістер болды. Егер де
басында бұл ұғымды мектептерді компьютермен толтыру деп түсініп,
педагогикалық және әдістемелік мәселелер екінші жоспарға қалып отырса,
қазіргі кезде компьютерді оқыту мен педагогикалық бағдарлама өнімі (ПБӨ)
деген ұғымдардың айырмашылығы көрсетілді, яғни бұл информатика технологиясы
мәселесін оқытуды талдау мен жасауға мүмкіндік береді, онда оқу-тәрбие
процесінде ПБӨ тиімді пайдаланылады. Автор осы көзқарасты ұстанады.
Егер жалпы теориялық жоспарда жаңа информатика технологиясын (ЖИТ)
оқытудың талдамасы жасалған болса (38,39), ал гуманитарлық пәндерді ЖИТ
оқыту мәселесінің талдамасы әлі жасалған жоқ.
Зерттеу мақсаты: Тарихты оқытуда компьютерлік технологияны қолданудың
теориялық негіздерін ашып көрсету және оны жалпы білім беретін мектепте
іске асыру жолдарын анықтау. Мектепте тарихи білім беру жүйесінде
компьютерлендірудің маңыздылығына нық сеніммен қарауға негізделген
мәселелерді шешуге ойланып қарау қажет, сонымен қатар қажетті жолдарын
іздестіруде бір шектен шығудан екіншісіне өтуге жол бермеу қажет.
Компьютерлендірудің мектеп жүйесінде тарихи білім берідегі маңыздылығы мен
сенімді нақтылыққа негізделген, түйінді мәселені шешудегі сараланған нақты
іс-әрекет қажет және сонымен бірге соңғы жетістіктің қайшылықтары мен
қиыншылықтарын, түсіну яғни педагогикалық нәтежелерді шешудегі осы түйінді
мәселені сезіну.
Білім беру жүйесін компьютерлендірудің барлық жаңалықтарында оның
алғы тарихи жалғасы барын ескеруміз қажет.Келешектегі істің ғылыми
анықталған бастауы мен оқыту бірлестіктері жаңа әртүрлі автоматтандырылған
құралғыларды пайдаланудағы тәжірибелер, сондай-ақ компьютерлік техниканы
қолдану барысында оқытудың түрлі құрамдас бөліктерінде жинақталған және
көптеген отандық және шетелдік басылымдарда біршама орын алған.
(18,19,24,25,26,27)
60-70 жылдары оқытуды программаландыру барысында ауқымды зерттеулер
жүргізілген өнерлі парасат иесі (интеллекті) мәселелері бойынша қызықты
жұмыстар туындаған. Содан соң оқу барысында ЭВМ пайдаланудың педагогика-
психологиялық мүмкіндіктерін анықтау әрекеттері қолданылған. (5,9,34,35,46)
ғылыми педагогикалық зерттеулерде есептеу техникаларын пайдаланудың негізгі
бағыттары белгіленген. Білім беруді компьютерлендірудің теориясы (ілімі)
мен іс-тәжірибесіне елеулі үлес қосқандар академик А.П.Ермов бастағаны
СССРО Ғылым Академиясының Сібір бөлімшесінің ғалымдары, олар көп жылдар
бойы компьютерлік жаппай оқытуды методикалық және бағдарламалық жағынан
қамтамасыз ету барысында жемісті еңбек етіп келеді.(13,14,15,)
Біздің елімізде АПН (Педагогикалық ғылым академиясының) Мектептегі
ЭВМ атты ғылыми-зерттеу және құрастырушы – тәжірибелік жұмыстардың
бірлескен мақсатты бағдарламасы жоспарланған, онда ғылыми зерттеу және
тәжірибе-бақылау жұмыстарының әртүрлі бағыттардағы: оқытудағы
компьютерлендіру мәселелерінің теориялық (ілімдік) және методологиялық
зерттелуі, оқушыларды информатика мен компьютерлік техника негіздеріне
оқытудағы әдістер мен ұйымдастыру мазмұнының дәлелділігі; түрлі оқу
салаларында ЭВМ-ді оқытудың құралы ретінде қолдану мүмкіндігін анықтау;
компьютерлік техниканы оқу-тәрбие ісін басқаруда қолдану нәтежесіне талдау
жасау; информатика мен есептеу техникасы құралдарын оқу-тәрбие барысында
қолдану және физиологиялық, гигиеналық, психологиялық сұрауларды зерттеуге;
біздің елімізде және шетелде компьютерлік техниканы тәжірибесін жүйелі
түрде үйрену; халыққа білім беру ісінде компьютерлендіруді әрі қарай
дамытуды болжаудың нұсқалары қарастырылған.(23)
Дамыған капиталистік елдерде білім беру мақсатында компьютерлік
техниканы қолдану үлкен қарқынмен жүргізілуде. Оқу орындарында және жеке
пайдалануда миллиондаған компьютер құралғылары қызмет етуде, көптеген оқуға
негізделген видеоойындар мен бағдарламалар жоспарланған, соның нәтежесінде
оқыту үрдісі (процесс) оқыту қызметінің технологиясының өзі түбегейлі
өзгерді.
Білім беру негізінде компьютерлік техниканы іске қосумен байланысты
байқау-тәжірибе және зерттеу мақсаттарының кең шеңбері жалпы теориялық
–методологиялық мәселелердің білім беру педагогикалық ғылым барысын
компьютерлендіру стратегиясын анықтайтын қарқынды (бірден-бір) шешімдерін
талап етеді. Кім жалпы істің алдын-ала шешімінсіз жеке сұрау үшін күрессе
- деп жазды.В.И.Ленин,-сол сөзсіз өзі үшін ойланбастан әр қадамында осы
жалпы сұрауға сүріне береді Әр жеке жағдайда оларға көзсіз сүріну, өз
саясатын қағидасыз және әлсіретіп тәлтіректеуге әкеп соқтырады.(31,с 368)
Сондықтан да осы жұмыстың бір мақсаты, жоғарыда көрсетілген
жұмыстарға сүйенген, компьютерлік техниканың теориялық негіздерінің
жиынтығын тарихты оқытуда зерттеу мен ашып көрсету қойылған.
Зерттеудің екінші мақсаты: Тарихты оқытуда (жалпы білім беру
мектептерінің 6 сыныбында) жаңа информатикалық техниканы үйретудегі
жобаланған қағидаға және оның өміршеңдік мүмкіндіктеріне негізделген болып
табылады.
Отандық және шетелдік басылымдардың қорытындысы білім беру барысында
компьютерлік техниканы қолданудың негізгі мүмкіндіктері төрт бағыттар
бойынша жеткілікті түрде жеке тұрғыдан қаралғандығын дәлелдейді:
Компьютерлік техника мен информатика оқып-үйрену объектісі ретінде;
компьютер оқу-тәрбие ісінің құралы ретінде компьютер педагогикалық басқару
жүйесінің бір бөлігі ретінде; компьютер ғылыми-педагогикалық зерттеудің
нәтежесін көтеру құралы ретінде қарастырылады.
Соңғы зерттеулердің көрсеткіштері мини ЭВМ – де тарихты оқытуда
қолдану оқушыларды тәрбиелеуде жеке тұлғаның азаматтық қасиеттеріне қолайлы
жағдай туғызады, олардың экономикалық ойлауын қалыптастыра отыра қоғамдық
даму барысының нұсқасын әзірлеуге жағдай туғызады, сондай-ақ экономикалық
және әлеуметтік құбылысын басқару барысын бейнелеп көрсетеді. Компьютер мен
бағдарлама бойынша жұмыс істей отыра, оған тән қарқынмен оқушы лезде тарихи
дерек құбылыс туралы қажетті хабарлама ала алады, сондай-ақ графикалық
бейнелерді дисплейге шығара отыра жекелеген тарихи оқиғаларды ойынға
шығарады.
Тарихты оқыту барысында тарихи түсінікті қалыптастыру мәселесін
ерекше ашып көрсету керек.И.Я.Лернер мен В.И.Чуыровтың көтерген мәселелері
келешектегі өз шешімін күтуде, тіпті бүгінгі таңда тарихи түсінікті
қалыптастыруда компьютерлік техниканың зерттеу аймағында ықпал етуіне нақты
қадам жасауды қажет етіп отыр. Аталған жұмыста төмендегідей қағидалар
қарастырылады: жалпы білім беретін мектептің 6 сыныбында Дүниежүзі тарихы
курсын оқыту барысында компьютерлік техниканы қолдану оқушылардың тарихи
білімге деген қызығушылығын творчестволық ізденісін арттырады, соңында
оқыту барысының нәтежесін және оқушылардың тарихи түсінігін қалыптастырады.
І-тарау. Мектепте тарихты оқытуда-компьютерлік техниканы қолданудың
теориялық негіздері төңірегіндегі сұраулар жайында:
1.1. Компьютерлік техниканы қазіргі жалпы білім беретін мектептерде
қолдану.
Ғылымда компьютерді гуманитарлық аймақта қолдану мүмкіндігі жайында
түрлі көзқарастар бар. Кейбір ғалымдар бұлай мүмкін емес деп, компьютерді
тек жаратылыстану-математикалық пәндер жиынтығы ғана қолдану мүмкіндігін
шектейді және олар білім беруді гуманитарландырудан алшақтатуға тырысады.
Сондықтан да гуманитарлық пәндер адамды ЭВМ-нен қорғауға тиісті деген
көзқарас туындайды.Енді біреулері мектептік гуманитарлық білім беруде
компьютердісаналы түрде қолдану елеулі нәтеже беру мүмкін деп есептейді,
кейде тіпті оқытудың қалыпты тәсілдеріне қарағанда біршама нәтежелі
екендігін айтады.Осы көзқарастың дәлелі ретінде Компьютерлік сауаттылық
негіздері атты еңбекті айтуға болады (онда компьютердің гуманитарлық
ауқымдығы мүмкіншілігі зор, ал компьютердің өзі – оқытудағы әмбебап құрал
екендігін атап көрсетіледі.Әр түрлі көзқарастарға қарамастан, оған дайын
мәселенің шешімінің құралы мен дайын рецепті жоқ кездегі жіктеу жасалуы
маңызды.
Ең алдымен мектептік гуманитарлық хабарламаның өзі және тарихи білім
берудің жеке өзі осы мәселе төңірегіндегі теоретикалық, сондай-ақ
қолданбалы мазмұнда арнайы қойылыммен байланысты екендігіне баса назар
аудару қажет.
Оған төмендегілерді жатқызуға болады:
- тарихи білім беруді информатикаландырудың әлеуметтік және
методологиялық мәселелері;
- тарихи түйсінудің ерекшелігі;
- тарихты оқытудағы компьютердің орны;
- тарихты оқытудағы компьютердің мүмкіндігімен қызмет ету аясы;
- тарихты оқытудың қайта құру (хабарлама технологияларының
методологиялық жүйесін шынайы мүмкіндіктерін есепке ала отыра);
- тарих пәніне арнап педагогикалық бағдарламалық өнім (ПБӨ) құрудың
методикалық тұжырымдамасын әзірлеу және оны іс-тәжірибеде нәтежелі
қолдануға қажет педагогикалық жағдайды анықтау;
- мектеп оқулығының хабарлама технологиясы жағдайындағы оқытудың негізгі
құралы ретіндегі міндетін өзгерту.
Тарихи білім беруді информатикаландыру көптеген әлеуметтік,
методологиялық, психологиялық, лингвинистік, логикалық мәселелерінің
шешілуін қамтиды, ол ең алдымен адамдық құбылыстардың рөлінің күшеюімен,
компьютердің адамның денсаулығын жүйкесіне әсер етуімен байланысты.
Философтар, социологтар мен психологтардың еңбектері мен сөйлеген
сөздерінде адам мен машинаның қарым-қатынасының адамгершілік аспектілері еш
жерде шешілмеген деген тезис көптеп кездеседі.
Білім беру мен оқыту жүйесін қайта құру мәселелерін іс-жүзіндегі шешімі
компьютерлік техника мүмкіндігіне қатысты бастапқы желіктен басталуы
кездейсоқ емес, ал аяқталуы, нәтеженің қарапайым бағасына сай болуы шартты.
Компьютердің дәстүрлі оқыту жүйесіндегі фантастикалық барлық
мүмкіншіліктері бірте-бірте жоғалады, яғни педагогикалық негізсіз және
кездейсоқ пайдаланылады. Осыған орай, тарихи білім беруді
информатикаландыру шешуде жекеленген аспектілер ұсынылады, олар
компьютерлік техниканың техникалық мүмкіндіктерінен емес, оның әлеуметтік –
психологиялық және методологиялық негіздерінен келіп шығады.
Бұл мәселенің маңыздылығының шартты ЭВМ-ді жаңалық ретінде енгізумен
қоғам мен адамзат қызметінің маңызды түбегейлі өзгереді, ол адам
гуманитарлық мәдениетін құрудың маңызды бөлшегі болып табылады.Бұл сұрақтар
Философия сұрақтары журналының беттерінде пікірталас құралы ретінде
қарастырылды, оның қатысушылары түрлі көзқарастарын білдірді.
Олардың айтуынша, дәстүрлі адам-адам хабарласу-сөйлесу жүйесі адам-
компьютер-адам жүйесіне ауыстылады. Қоғамның хабарлау шегіне сәйкес
сөйлесудің қандай түрі тиімді болып қалатындығы туралы сұрақ шешілуге
тиіс.Г.Г.Воровьеваның пікірінше, адам ең алдымен өзінің табиғи тілінде
сөйлесу қызықты (өйткені ол тек тексті ғана емес, сонымен бірге сөйлемді-
конспекті құрайды, яғни ережелерді пайдаланып қоймай, сонымен бірге
ережеден тыс ескертулерді, нәзік реңкті синонимді де қолдана алады.
Тарихи білімдегі істің мәніне нысаншылдық (формализация) хабарламаның
жойылуына әкеп соқтырады.Сондықтан да өмірдің хабар бейнесі сөйлесудің
барлық түрлері мен оның түрлі үлгілерін кітаптың, компьютердің дисплейі
мен теледидардың көмегімен алдын ала болжап біріктіреді.
Осы орайда мектептің білім беруді компьютерлендіру жеке тұлғаны
басып тастамайды, оның талап-тілектерін, машинаның мүмкіндіктеріне
бағындырмайды.Керісінше, компьютерді пайдалану жеке тұлғаны
талаптандырады,машинаны оған бағындырады. Осылайша мектеп оқушысы өз алдына
бөлек мүмкіндік алады, өзі шешім қабылдайды.Компьютермен байланысу
мәселесін сонымен бірге Д.А. Поспелов те көтеріп отыр, оны ол ойды дамыту
төңірегінде қарастырады. Ол таңбалармен байланысты заттық құбылыстың
дерексіздігіне сүйенсек компьютер ойлаудың алгебралық деп аталатын
жүйесін дамытады деп есептейді.Оның негізгі қызметі мыналар: обьектінің
ерекшелігі барлық мүмкін болған топтастыру, ойлау әдістері және т.б.
Мектептік білім беруді жаппай компьютерлендіру оның ойынша, ойлауды
гуманитарландырудан аулақтауға, яғни алгебралық стильдің қарқынды дамуына,
оның басқа түрін бейнелер және әсерлермен байланысты геометрикалық түрін
басып тастауға әкеп соқтырады мүмкіндігін айтады. Балалардың компьютер
әлеміне кетуі олардың нақты өмірмен байланысының әлсіреуі және қиял
дүниесінде қиял өмір туғызуы мүмкін. Психолог В.П. Зинченко түйсіктің
даму құралы және ойлаудың жүзеге асу әрекетінің қызметін қарым-қатынастың
психологиялық құбылысы ретінде қарастырады.Оның ойынша оқушы мен
компьютердің байланысы бала дамуының нормадан ауытқуына осы құбылыстың
құралының жарамсыздануына әкеп соқтыруы мүмкін. Ол сонымен бірге адамзат
қызметінің, іс-әрекетінің өзгеріске ұшырау мәселесін көтеріп отыр.
Компьютермен жұмыс істей отыра адам пәндермен емес, түрлі кейіптегі
бейнелермен байланысады.Бұл пәнді керек етпеуге, іс-әрекетті ойланбауға
және оның маңызын бұрмалауға әкеп соқтырады. Оның нәтежесінде баланың жеке
басы мен ойлау мүмкіншілігі бұзылады. Бұл күрделі әлеуметтік жағдай, яғни
бір жағынан, өмірді бейнелі және ұғынған түрде түсіну, екінші жағынан –
нақты өмірден қол үзу қажеттілікке ұрындыру қаупін туғызады.Сөйлеу мен іс-
әрекеттің мүмкін болған жіктелуін болдырмас үшін, іс-әрекеттің заттық
тұлғасын жоғалтпау жолдарын, компьютердің модельдермен және заттай-
тәжірибе қызметінің және адам қарым-қатынасының орнын дұрыс анықтау қажет.
Сондай-ақ тарихи танымдағы ақпаратты мәселелердің шешілу ерекшелігі
мен методологиялық айырмашылықтар туралы сұрақ алға қойылып отыр.
Компьютер тарихшыға мәліметтерді талдау мен бағалауда, қажетті
құжаттарды іздеу барысында, сенімді, шек келтірмейтінді айғақты айыра
білуде, яғни оның ой-өрісінің қызметін,тарихи танымның нақты және дұрыс
қорытындысын алу мүмкіндігіне жақындатуға көмегі бар ма? Белгілі бір
жағдайда барлық ғылымдардың құрылымы жақсы және нашар деп бөлуге
мүмкіншіліктеріне қарай ондағы ұғымдарды анықтап және байланыстарды
белгілеуге болады. Мұндай жағдайда нақты ғылымдарға қарағанда тарих
құрылымы нашар және өзіндік ерекшелігін меңгерген ғылым нақты ғылымдардың
негізінде ойлауға негізделген тұжырым болса, ал тарихи білімнің негізінде
ойлауға негізделген дәлел жатыр.Ойлауға негізделген тұжырым қағиданың
жүйесінен келіп шықса егер барлық мүмкін болған жағдайлар мен шешімнің
атүсті жасалған іс-жосығы сенімді болса дұрыс деп есептеледі.
Ойлауға негізделген дәлел әрқашан түрлі жағдайдағы істің тура
нәтежесі бола бермейді және кез-келген талқылама барысында жоққа шығарылуы
мүмкін. Мұнда көптеген субъектікті жайттар зерттеушінің тұжырымдамасы,
ықпалды адамның кеңес беруді өтініп, біреуге жүгінуі, қосымша мәліметтердің
т.б. маңызы зор. Адам баласының білімі нысаншылдықтың түрлі ғылымдар
деңгейін қамтиды, соның ішінде гуманитарлық тіпті нақты ғылымдар үнемі
ережеге сай емес. Гуманитарлық білімде үнемі мүмкіндікті таңдау мен балама
мәселесі тұрады.
Тарихи таным ерекшелігін ашып көрсеткен жөн. Бір жағынан тарих
жеткілікті түрдегі нақтылы аймақ, өйткені дәлелдермен, уақытпен, есімдермен
т.б. байланысты. Тарихтағы өткенді білу үнемі іс жүзіндегі деректерді
талдау барысында көптеген жоғалтулар деңгейінде жүріп отырады. Осыған орай
түсіну мәселесі мен тарихты түсіндірудің маңызы зор. К.В. Хвостованың
зерттеуі тарихи білімнің ерекшелігі сонда деп атап көрсетеді, онда кез-
келген тұжырымнан түсінік келіп шығады, сондай-ақ түсінік тарихи зерттеудің
методологиясы болып саналады. Тарихшы зерттеудің кез- келген зерттеу
тұрғысына тоқталуы мүмкін, түрліше түсінуі және өзінде бар документ
материалдарындағы дәлелдерді түсіндіруі, сондай-ақ қандай тұжырымдамада
тоқталғандығын қарастыруы мүмкін.Нақты ғалымдар түсіндіруде тарихи танымды
жақындату үшін, ең алдымен белгілі бір қалыпты немесе идеальды нұсқаны
сипаттайтын аралық нұсқаны құру қажет, оны артынан шынайы нұсқамен, яғни
құжатпен салыстыру үшін қажет. Егер ондай мүмкіндік болмаған жағдайда
тарихи таным баяндау тұрғысына дейін көтерілмейді, тек құнды мінездеме мен
түсіну тұрғысында қалып қояды. (Тарих сұрақтары 1989,№10)
ЭВМ-ді кез-келген аумақта қолданудың үштік жобасы бізге белгілі:
үлгі-есептеу жүйесі-бағдарлама машинаны гуманитарлық білім үшін
пайдалануда, ең алдымен теңдеу немесе басқа математикалық категорияларды
таңдап алу қажет, содан кейін математикалық есептің есептеу жүйесінің
шешімін құру қажет және артынан бағдарламасын жасау керек. Үлгілі дайындау
нақты және жаратылыстану ғылымдарында жақсы әзірленген. Гуманитарлық
аймақта үлгіні жасап шығару алдымен үлгілер қатынасын құру содан соң оны
сандық көрсеткіштерде нысандау атүсті қарау, сөз жоқ көптеген
қиыншылықтармен байланысты, яғни бұл нұсқалар іс жүзінде көп жағдайда теңбе-
тең болмайды.Білім баяндау түрінде берілген тарихи аймақ үшін,ал қорытынды
адамзаттың ой-толғаулары негізінде берілгендіктен, ЭВМ үшін арнайы үстірт
қарау: семантикалық тор, фреймдер және олармен байланысқан ой
қорытындысының жүйесі әзірленген. Осындай үстірт қарауға негізделген
үлгілер қатты үлгілерден айырмашылық үшін, жұмсақ үлгілер деген ат алып
отыр.
Осылайша қараудың екінші ерекшелігі тек хабарлама технологиясын
енгізудің әлеуметтік нәтежесін есепке алу ғана емес, сонымен бірге
комтпьютерлік төңкерістің әлеуметтік алғышарттарын есепке алу болып
табылады. Адам ұзындығына қарай оқымайды, дами түседі және сонымен бірге
компьютерлік техника да ескере түседі. Сондықтан да хабарлама техникасының
мәселелерін шешуде және оны мектепте тарихты оқытуда қолдануда адамға
берілген оқу үшін үлгеру мүмкіндігіне деген жағдайды қарастыру қажет және
жаңа заманға сай технологияның талабына деген бірдей деңгейге жету керек.
Мектепте хабарлама технологиясын қарқынды түрде енгізудің шарты ретінде
қоғам дамуының жаңа баспалдағы және оның білім беру деңгейі болуы тиіс.
Ойшылды, туғызушыны, құрушыны өсіріп шығару үшін оқушыларды жалпы
білім беруге дайындаудың жеткілікті базалық деңгейі болуы қажет, сонда ғана
ол тек негізгі білім беру мен іс-әрекетті түрлерін қамтып қана қоймай
сонымен бірге жаңа замандық ой-өрістің біліктілігін қамтиды, онсыз
комтпьютердің мүмкіндігі қаншылықты зор бола тұрса да, бірде-бір есептің
шешімі болмас еді. Осыған сәйкес компьютердің көмегімен миды және есті
көптеген операциядан босата отырады, себебі адамды қоршаған нақты өмір
алдында әлсіз сезінбеу үшін және комтпьютерге бағынышты болмас үшін нәжелі
баламаны табу керек. Жаңа қоғамдағы бтыстық социологтардың ойынша білім
мен адамгершілік қатынастарында белгілі бір арақашықтықтың байқалып келеді,
оны гуманитарлық білім беруде және жекелеп алғанда тарихи білім беруде
информатикаландыру мәселелерін қарастырғанда есепке алу қажет.
Тарихи білім беру және адамды рухани және адамгершілік тұрғысынан
даму барысында маңызы зор екендігін ескере отырып, мағынасыз, яғни
технократикалық қауіптің зор екендігін және оқытуға атүсті қарау артық, ол
мектептік білім беруде комтпьютерді қолдануда қажетсіз нәтежеге әкеп
соқтыратыны осыдан келіп шығады.
Барлық қойылған сұрақтар зерттеуді қажет етеді, өйткені мектепте
тарихты оқытудағы компьютердің орнын анықтау тұрғысынан қарастырылады.
Тарихты оқытуды екі бөлікке бөлуге болады: біріншісі - жаңа оқыту
хабарлама технологиясы қолданылғанға дейін, яғни оқыту бұрынғы жүргізілген
ғалымдардың ( тарихшылардың, филологтардың т.б.) зерттеулеріне сүйенген
тарихи білім беру алдымен іріктелген, пайпайлануға енгізілген болып келсе,
екіншісі - жаңа хабарлама технологиясын оқытуда қолдану жағдайына, яғни
оқыту қызметін мақсатты түрде өзгертетін және оқу-тәрбие ісіне жан-жақты
әсер етуге негізделген.
Бұл жағдайдағы комтпьютердің орны бір жағынан оқу пәнінің (тарихтың)
ерекшелігіне және оқытудың процесінің заңдылықтарына байланысты болса,
екінші жағынан, комтпьютердің технологиялық мүмкіндіктеріне және
дидактикалық қызметіне байланысты болады. Тарихты оқыту барысында басқа
оқыту әдістері жете алмаған жаңа түрін компьютер не болады? Дәстүрлі оқыту
әдістерімен салыстырғанда оның методикалық артықшылығы неде?
Оқытуды компьютерді іс жүзінде қолдану соңғы уақытта кез-келген
жерде: ол көп жағдайда кез-келген оқыту құралын алмастырады және кітап
беттерінің электрондық парақтаушысы ретінде өзінің нақты дидактикалық
мүмкіндігін көрсете алмаған жағдайда пайдаланылады.
Гуманитарлық пәндер бойынша бағдарлама құрастырушылар оқытушы мен
оқушылар арасындағы пікір алмасудың түрі ретінде дисплейге түсірді.Мұндай
жағдайды комтпьютерлік пайдалану ретінде мамандану деп түсінуге болады.
Кеңестік және шетелдік тәжірибе комтпьютер оқытудың нәтижелі құралы
ретінде көрсетеді, бірақ оның мүмкіндігі әлі де болса толық оқытылмады және
белгілі бір жүйеге келтірілген жоқ. Бұл гипотетикалық мүмкіндіктерді екі
топқа бөлуге болады: 1) көмекші түрі-олар оқуды оқыту материалдарын
ұғынудың нәтежесін тез тексеру үшін жеңілдету арқылы, яғни әлсіз және мықты
оқушыларға дифференциалды түрде қарау және тиімді ұйымдастыруға
көмектеседі; 2) оқушылардың тыңдау қабілетін, есте сақтауын, жетістіктерін
ынталандыру. Тарихи аймақ үшін ең маңыздылары болып мыналар саналады:
диалог түріндегі оқыту мүмкіншілігі; оқыту барысында хабарлама банктерін
кеңінен қарастыру; хабарлаудың аумақты көлемін жүйелеу, есте сақтау,
құрылым жасау, сақтай білу мүмкіншілігі, есте сақталған хабарлардан қажетті
хабарды (мысалы, болған оқиға, уақыты, болған жері т.б.) тез таба білу,
графикалық – оқу жұмысының нәтежелерін көрнекілік түрінде және жақсы есте
сақтайтындай көлемде (шрифтік, яғни сурет, схема, таблица, диаграмма т.б.)
түрінде беру; үлгі түріндегі – (оның ішінде мультипликациялық және
динамикалық) қоғамдық өмірдегі іс-әрекеттер мен құбылыстардың нақты
үлгісін құру: жазбаша жұмыстардың мазмұнын құру және редакциялау. Компьютер
сонымен бірге танымдық мақсаттардың шешімін табу жолын қадағалауға және
шешімдердің ұтымды бағалануына тексеруді жүзеге асыруға, қажетті қосымша
мәліметтерді қатыстыруға, яғни өз алдына оқушыға тәлімгер ретінде
септігін тигізеді. (16,18,24,25)
Тарихи білім беру үшін төмендегідей мүмкіндіктер де маңызды, олар:
оқушының танымдық қызметін икемді түрде басқару, оны мативтендіру және іс-
қимылға жұмылдыру, қажетті әсерлі оң беруді қамтамасыз ету, жекелеген
ерекшеліктер мен қарқындар арқылы мәліметтерді меңгеруді есепке алу болып
табылады. Осының нәтежесінде саналық кедергі жойылады, онда мұғалім мен
оқушының арасындағы дәстүрлі байланыс, шартты түрдегі қателесіп кету және
жаман баға алып қою сияқты сезім жойылатындығымен маңызды. Сонымен бірге,
компьютердегі көптеген қасиеттердің болуы, оны мектеп тәжірибесінде дұрыс
қолдануға кепіл бола алмайды. Компьютер- тек қана құрал, ол белгілі бір іс-
қимылды адамнан тезірек және артық орындай алады. Мектепте оның
мүмкіншіліктерін дұрыс пайдалана алу мұғалімнің бастапқы
мақсаты.Педагогикалық бағдарламалық өнімді көптен әзірлеуді бастамас бұрын,
ең алдымен тәжірибелік мақсатқа сәйкес дәлелдеу мен ППП дидактикалық
қызметінің методикалық нәтежелі болуын анықтау қажет.Осы сұраулардың
шешімін табудың қажеттілігін Б.С. Гершунский (11) атап көрсетті.
Бізге ППП дидактикалық қызметін анықтау технологиясын тарихты
оқытудағы хабарлама технологиясының тұжырымдамасының негізгі құрамдас
бөлігі болып табылады деп ұсынады. Мұнда сөз комтпьютердің оқытудағы
қызметі туралы емес, оқу-танымдық қызметті ұйымдастыру құралы және білімнің
көзі болып табылатын педагогикалық бағдарлама өнімдерінің қызметі жайында
болып отыр.
Педагогикалық бағдарламалық өнімдердің дидактикалық қызметі ретінде
біз мақсатқа сәйкес берілген, яғни оқу-тәрбие барысында ППП тағайындауына
толық жауап беретін қызметтер деп түсінеміз.
Компьютердің техникалық мүмкіндіктерін жүйелеу үшін негіз ретінде,
оның оқыту барысындағы төмендегідей қызметтерін ашып көрсетуге болады:
1)оқу материалын ұсыну; 2) түрлі хабарламаны алу және талдау жасау; сонымен
бірге оқушылардың білімі мен білігіне бақылау жасау; 3) танымдық
мақсаттарды шешу арқылы ойлау қабілетін дамыту, яғни түрлі жағдайлардың
нұсқасын әзірлеу; 4) оқу материалын меңгерту барысында оқушылардың танымдық
белсенділігін ұйымдастыру; 5) өзіндік білім жинақтау; 6) көмекші құралдар (
түрлі оқыту нұсқалары мен мақсаттар құру үшін)
Жоғарыда көрсетілген қызметтер ашық жүйе ретінде қарастырылады,
аяқталған емес, керісінше келесі зерттеулерге апаратын бағдар болып
саналады.
Аталған қызметтерді теориялық аймақтан іс-әрекеттік аймаққа өткізу
үшін оны үш тұрғыдан: мұғалімге, оқушыға, оқыту құралына қатынасына сәйкес
қарау керек. Мысалы: мұғалім қандай қызметтерді компьютерге беруі мүмкін?
Тәжірибе мынаны көрсетеді, олар: 1) бірқалыпты және қорытынды бақылау,
сонымен бірге білім, дағды деңгейінің анықталуы, ол үшін компьютерлік
тексеріске тесті жүйесін әзірлеу қажет; 2) оқушылардың меңгеру барысындағы
іс-әрекетін ұйымдастыру қызметі; 3) Сабаққа дайындық қызметі (тапсырма
тексін құру, бақылау жұмысын, хрестоматиялық материалды іріктеу т.б.) және
оны компьютер жадында сақтау; 4) өзіндік білім көтеру қызметі (хабарлама
банктерін пайдалану).
Компьютердің оқушыға деген қызметі қандай? Ол оқу барысының мазмұнына
байланысты шығар, көмекші және танымдық, яғни білімді меңгеруден тұрады
ғой. Мұнда хабарды беру жөнінде емес, оқушыларға білімді олардың ойына,
оқу көлеміне, түзетулерге сәйкес беру туралы сөз болып отыр. Басты мақсат-
оқушы білімін қалыптастыру.
Оқыту құралдарына қатысына қарай компьютердің қызметін анықтай келе,
оны мектеп оқулығы сияқты басты оқу құралы ретінде пайдалану үшін, оған жан-
жақты түзетулер енгізу керек. Оған Д.Д. Зуевтің топтамасын негіз етіп алуға
болады.
Енді анық қызметін, яғни оқыту мақсатымен сәйкес, және жасырын
қызметін, тек тәжірибе кезінде көрінетін уақыт ағымында бұрын анықталған
жайттардан ерекшеленетін қызметтерін айыра білу қажет. Егер компьютердің
техникалық мүмкіндігі шектелмеген жағдайда, бірақ педагогикалық қызметі
ППП талаптарына методикалық жағынан негізделгендіктен және тәжірибе
барысында жүзеге асыру мүмкіндіктері шектеліп отырады. Дидактикалық
қызметін компьютердің мүмкіндіктерін сол педагогикалық талаптармен қос
байланыс ретінде , яғни қарастырамыз. Біз оны ППП құрастырушылар солай
ұсынамыз. Осы талаптарды нақтылау үшін компьютердің дидактикалық қызметі,
белгілі бір және кейбір заттық ( мысалы, тарихи) аймаққа мақсатқа сәйкес
болады, өйткені бұл талаптарды методика тіліне аударады.
Осыған сәйкес қызметтер жүйесін оқыту пәнінің өзгешілігін тарихи
таным ерекшелігін және ойлау жүйесінің сәйкес түрде қалыптасуын ескере
отыра, мүмкін болатын басқа негізге рұқсат етіледі.
Бұл бетбұрыс салауатты адамдарды дайындау ұшін хабарлама жүйесінің
арнайы бағытын құру жолындағы жаңа мәселені алға қойды.Осындай бағыттың
өзгешелігі ретінде гуманитарлық талаптарының жиынтығын зерттеу және оны
тәжірибе жүзінде пайдалануға талдау жасауды одан әрі анықтау болуы мүмкін.
1.2. Мектепте тарихты оқыту барысында компьютерлі техниканы пайдалану
мүмкіндіктері.
Көптеген әдіскерлер компьютерді барлық сабақта қолданбай, тек қана
жақсы бағдарламаның қамтамасыз етілген жағдайда және онымен жұмыс істеуге
оқушылардың дағдысы қалыптасқан жағдайда ғана қолданылуы тиіс.
Соңғы уақытта гуманитарлық білім беру тәжірибесінде бағдарламаның екі
түрі бой көрсетіп келеді: жаттықтырушы және үйретуші. Жаттықтырушы
бағдарламалар дағдыларды бекіту мен оған деген дайындыққа (хронологиялық,
картографиялық, лингвистикалық дағдыларға) бағытталып,сонымен бірге хабар
(текст, график, уақыт, карта) береді және дұрыс шешім мен жауап қайтарады.
Алайда бұл бағдарламалар туралы олар баяу даму деңгейіндегі балаларға
арналған деген көзқарас қалыптасқан.Кәдімгі сыныптарда олар мақсатқа сай
емес, өйткені шектелген педагогикалық әсері ғана бар. (34,35)
Үйретуші, оқытушы бағдарламалар, сөз жоқ, пәндік талаптар деңгейіне
сай және білімді жүзеге асыруы бағытталған. Оларды төмендегідей жіктеп
көрсетуге болады:
Көріністік түрі, онда белгілі бір құбылыстың жоспарланған барысын
компьютердің графикалық, баяулық, дыбыстық мүмкіндіктерін пайдала отыра
көрсетеді. Ол қоғамдық – экономикалық процестің даму барысын кеңістікте,
уақыт аралығында, шығарманың шығу тарихында т.б. көрсетуге тырысады.
Үлгі түріндегі бағдарламалар өзгерту арқылы болып жатқан оқиғаға әсер
етуші, тіпті басқа нәтеже, мүмкін болмақ балама алуға бағытталады. Егер
жаратылыстану ғылыми пәндерінде үлгілі әзірлеу процесі лабороториялық
жолмен жүзеге асса, ол қоғамдық ғылымдарда ондай мүмкіндік жоқ. Өткен
оқиғаны ойша ғана елестетуге болады. Мысалы, оқушылар компьютердің
көмегімен соғысты, көтерілісті, төңкерісті т.б. нұсқасын жасай
алады.Оларға оқиғаның қатынасушысы немесе басшысы болу ұсынылады: барлық
хабарлама жиынтықтарын жинақтау мен талдау негізінде шешім қабылдатқызады.
Сол немесе басқа жағдайларды өзгерту қоғамдық дамудың түрліше нәтежесіне
әкеп соқтырады.Осы жағдайда компьютер ықшамдалған, дәстүрлі-сипатталған
әрекеттерді тарихи құбылыстар мен процестер барысында қарау үстінде,
қиындықтарды жеңуге көмегін тигізеді, сонымен бірге өткен оқиғаға және
қазіргі заманға деген балама көзқарасты жасап шығуға барлық қиындықтар мен
қайшылықтардан өтуге тәсілдендіреді. Нәтижесінде біз технократты емес,
балама тарихи ойлау қалыптасқан және қабілетті адамға ие боламыз. Ойындық
бағдарламаға қарағанда – үлгілі әзірлеу бағдарламалардың қорытынды
нәтежесі болмайды, тек шешім қабылдауда баламаны ұсынады.
Тарихи және экономикалық қалыптар көбінесе іскер ойындар мен шешім
қабылдауға арналған ойындар көлемінде өткізіледі. Мен – Хаммурапи
патшамын. Ойнаушыға –ол шешім қабылдауға тиіс жағдай ұсынылады, мысалы,
соғыс жариялау керек пе, қанша күш жұмсау қажет белгілі бір шара
белгіленгенде, салықты өсіру қажет пе. Шешімдердің нәтежесіне қарай
мемлекет күшеюі немесе әлсіреуі мүмкін. Ойынның мақсаты – тақта қайткен
күнде де ұзақ уақыт отыру, әдейі ұйымдастырылған қылмыстың аурудың құрбаны
болмау немесе жаудың еніп кетуінен сақ болу. Компьютер үлгісінің мұндай
түрінде хабарлама негізі-карталар, таблицалар, сөздіктер пайдалануы мүмкін.
Оқытушы- үйретуші ойындар – бағдарламалар олар оқушылардың
қызығушылығы мен қабілетін дамытуды бағытталған жағдай жасайды, сонымен
бірге компьютермен жұмыс істеу дағдыларын жетілдіруге арналады. Осы тарихи
бағдарламаның мысалы ретінде Ойкумендер деп аталатын ойынды атауға
болады. Оның мәні мынада, оқушы аргоновтың жағдайында, онда ол үшін Ежелгі
дүние тарихы бойынша білімін пайдалануы тиіс.
Мәліметтер базасы – бұл бағдарламада ЭВМ-нің орасан көп хабарларды
сақтай алу қабілеті негізге алынады және оны оқушыларға белгілі бір
танымдық тапсырмаларды шешуде қолдану үшін қажет. Мысалы, тарихтағы сұраққа
жауап беру үшін оқушыларға құжаттарға талдау жасау керек және қажетті
мәліметтерді, ұғымдарды, ойларды бөліп алу қажет. Мұндай жұмыс әдетте көп
уақыт алады, ал оны компьютердің көмегімен өте тез және өте жоғары
танымдық деңгейде орындауға болады. Мәліметтер базасының кеңінен таралған
түріне хронологияға қатысты, халықтың орналасуына, оқиғаның орнына, тарихи
қайраткерге, құжаттарға,сынаққа т.б. қатысты мәліметтер жатады. Мәліметтер
базасын пайдалану білімнің тұрақтылығы мен бұрыннан келе жатқан
әдістемелік мәселелермен байланысуымен маңызды.Адамның есте сақтау
мүмкіндігі шектеулі екендігі белгілі, дегенмен хабарлар деректерін алу
көбінесе қиындық келтіреді, сондықтан адамдық жинақтау мен компьютерлік
жадында сақтауы мәліметтер базасы түрінде келетіні даусыз.
Осы күнге дейін оқытуды ұйымдастырудың мұндай түрі, жүйеленген шолу,
талдау және заңдылықтарды іздестіру хабарларды кең көлемде беру
мектептерде кеңінен таралмады. Ал бұл қоғамдық пәндерді оқытуда қазіргі
уақытта қасаң қағида, дайын постулаттар және қорытындылар туып отырғанда
аса маңызды екендігі сөзсіз. Шындықты мәліметтерді базасының хабарларын
өзіндік жұмыс жүргізу арқылы іздеу –міне бұл қоғамдық және гуманитарлық
пәндерді оқытудың әдіскерлік жүйесі бетбұрысты жолы. Мәліметтер базасының
жұмысының тәжірибесін жинақтай отыра, оқушылар өз бетінше түрлі оқу
тапсырмаларының шешімін таба алады, мысалы: түрлі қоғамдық құбылыстардың
тәуелділігін тарихи жағдайларға өзара әрекет етуін анықтау, маңызды
заңдылықтар мен қоғамдық дамудың баламаларын ашу.
Компьютер жаңа тарих пен қоғамтануды оқыту барысында мейлінше
нәтижелі, өйткені олар қазіргі заманғы болмыспен тығыз байланысқан. Осы
сабақтарда соңғы санақ мәліметтерін оралымды пайдалану мүмкіндігі және
ағымдағы қоғамдық – саяси хабарлар осы курстардың білімдік-тәрбиелік әсерін
жоғары деңгейге көтереді. Бірде- бір оқыту құралы мұндай мүмкіндікті бере
алмайды, өйткені олардың мазмұнын жаңарту өте баяу жүреді.Бұл әсіресе
мектеп оқулығына қатысты айтылған, өйткені ол негізгі оқыту құралы және 4-5
жылда ғана қайта басылып шығарылады.
Мәліметтер базасының хабарларында білім төмендегідей түрде берілуі
мүмкін:
1. Текстер, үзінділер, сөйлемдер
2. Сөздіктер
3. Безендірулер
4. Графикалық элементтер топтамасы
5. Сазды шығармадан үзінді
6. Сандар топтамасы
7. Ресми құжаттар
8. Картотека (мәліметтер жиынтығы)
9. Кестелер
10. Сызбалар
11. Карталар
12. Жіктеулер және т.б.
Компьютердің құрал-сайман жабдықтары хабарлама базасын жасауға дайындайды
және оған өзгеріс енгізеді.Бұл үшін текстік, графиктік, ресми құжаттық,
картографиялық редакторлар мен басқа бағдарламалар пайдаланылады.
Мәліметтердің хабарлама базасын жасау оқушылардың тарих сабақтарында және
қосымша сабақтар барысындағы іс-әрекет пәні ретінде болуы мүмкін.
Картаграфиялық редактордың көмегімен карта немесе сызба жасауға
болады. Бұл картаның әр нүктесі қосымша хабар, мысалы:текст болуы
мүмкін.Нәтижесінде мәліметтер жүйесі келіп шығады, ал онымен тек
компьютерде ғана –тірі парта ретінде жұмыс істей аласың. Курс бағытын
картаның бір пунктінен екіншісіне отыра, түсінік беруші текстіге кіруге
мүмкіндік туады.
Осылайша әр пункті оқиғаны сипаттауы бар тарихи картаны, орналасқан
халықтың кәсібін сипаттаған экономикалық картаны, ауа райы картасын т.б.
жасап алуға болады. Ал көмекші хабар көлемі басқа карталарға қарағанда
мейлінше кең мағлұмат береді.
Мәліметтердің осы құрылысын анықтама жүйесін ұйымдастыру үшін
пайдалануға болады.Картаның орнына кесте немесе сызба (мысалы: тарихи
оқиғалар кестесі) анықтама хабарына ену үшін пайдалануы мүмкін.
Мұндай карта қолда болса, оқу әрекетінің түрлі үлгілерін
ұйымдастыруға болады.
Түсіндірме- анықтама қызметі карта бойынша курсордың көмегімен жылжу мен
хабарларды санап отырудан тұрады.
Іздену қызметі талап етілген пунктерді іздеу үшін берілген
тапсырмалардан тұрады,ол оқушыдан берілген карта бойынша жақсы бағдарлай
білуді талап етеді, сондықтан да пайдалы.
Ойын қызметі карта бойынша ойын жағдайларын өзгерту арқылы берілген
тапсырманы орындаумен байланысты, белгілі бір пунктерге жету немесе белгілі
бір қимыл-әрекеттер жасауға негізделген. Карта бойынша ойынды ұйымдастыруды
картаның әр торы текст емес, белгілі бір оқиғаны қамтиды.
Компьютер кестеден, сөздіктен, картатекадан өте күрделі хабар
жүйесінен белгілі бір іздеуді орындау үшін пайдаланылады.
Мысалы: тарихи оқиғалардың анықтама жүйесін әзірлеуге болады.
Осындай жүйені ұйымдастыру жағдайында, оқушы зерттеуші тақырыбынан қажетті
хабарды тез тауып алады.
Компьютерді қолданудың артықшылығы сонда, оқушы алдында түрлі
елдердегі және әр түрлі жерлерді сәйкес оқиғалар берілуі мүмкін, сандар мен
эеономикалық, саяси, әскери және мәдени жағдайлары ұсынылуы мүмкін.
Оқулықтар мен анықтамалар арқылы мұндай мәлімет алу үшін көлемді түрде
библиографиялық жұмыс жүргізу керек, мұндай жұмыс оқушыларды тарихтан оны
оқудан алшақтатар еді. Компьютерді қолдану тарихи оқиғаны нақты түрде
елестеткізіп, оқушылардың негізгі ойын оның талдауына аударады.
Компьютерді творчестволық қызметтің әр түрлі түрлеріне де пайдалануға
болады.
Графикалық редактордың көмегімен оқушылар тарихи суреттерді, оюларды,
безендірулерді сала алады. Музыкалық редактордың көмегімен -әуенді ойлап
табуға, бағдарламаларды әуендік түр бере алады.
Түрлі құралдың жабдықтар арқылы оқушылар өздерінің нұсқаларын жасай
алады және іске қосады. Бағдарламалауға ыңғайлы оқушылар, тарихтан ойын
түріндегі және үйретуші бағдарламалар жасаумен айналысуы мүмкін.
Компьютерді пайдалану арқылы творчестволық қызметтің түрлері әр алуан
. Бірақ творчестволық қызметті ұйымдастыру үшін орасан зор әдіскерлік ойлар
мен жақсы жабдықталған бағдарламанық құралдар талап етіледі.
Сыныптың ұжымдық жұмысы. Мәліметтерді ұзақ уақыт сақтау үшін дискіні
пайдалану және сыныптағы сөйлесу кестесін пайдалану сыныптың ұжымдық
жұмысын ұйымдастыруға септігін тигізеді.Бұл ұжымдық кестелік ойындар
жекелей және командалық жарыстар түрінде, жалпы тапсырманы шешудегі ұжымдық
іс-әрекет барысы болуы мүмкін.
Егер оқушылар клавиатурамен жұмыс бойынша тәжірибеден өтсе, онда
бірккен түрде тарихи әңгімелер ойлау туралы, бір-біріне хабарлар жөнелту
және кесте бойынша қысқа жазбалар беруге, берілген әңгіме арқауы бойынша
ойын түрлерін ұйымдастыруға болады. Компьютердің артықшылығы-оқушылар
арасындағы дұрыс байланысу жолын ұйымдастыруда.
Оқушыларға біріккен түрде анықтама жүйесі мен компьютер қалыптарын
басып алу үшін пайдалануға арналған үлкен тарихи мәліметтербазасын жасауына
болады.Осылайша компьютер ұжымдық қызмет үшін кең мүмкіндіктер ашады.
І бөлімге қорытынды
Жоғарыда аталғандардың негізінде түрлі басты творчестволық
жағдайларды, тарихты оқытуда компьютерді нақты түбегейлі пайдалануды
қарастырдық.
І. Тарихты оқытудың компьютерлік оқыту жүйесі мақсатты түрде жалпы
оқу жүйесіне оның барлық құрамдас бөліктерін әсіресе оқыту әрекеті мен
оқыту операцияларын қосқанда енгізілуі тиіс; бұл нысанның өзгеруін
болдырмауға және ЭВМ-ді пайдаланғанда осы іс-әрекеттердің тарихты оқыту
барысында бұзылмауына (соңғы уақытта ондай болып тұрады); компьютерлер
оқушыны түрлі тарихи білім мен дағдыларға оқыту үшін ғана емес, сонымен
бірге оның оқу қызметінің ұйымдастыруына және меңгеруіне септігін тигізуі
керек.
2. Тарихты оқытудың компьютерлік жүйесі компьютердің көмегінің
нәтижесіне туған игеруге тиісті білім мен дағдылардың мазмұнына алдын-ала
жасалған талдаудың негізінде жасалуы тиіс;
3. Кез-келген оқытуға арналған компьютерлік бағдарлама белгілі бір
қимылдар мен операциялар тіліндегі мазмұнды меңгеруге арналды; осы
мазмұнның біртұтастығы қимылдар мен операциялардың олардың күрделі
жиынтығының негізінде жатқан біртұтастықпен байланысты.
4. Тарихтан оқыту компьютерлік жүйесі өз ішінде оқу іс-әрекетінің
динамикалық және семиотикалық қалыптар қасиеттерін біріктіруі шарт; осы
қалыптарды меңгеру арқылы оқушы соған лайық оқу әрекетін орындайды және
белгілі бір аймақтың өзі ашқан мазмұнын меңгереді. Осындай компьютер
жүйесімен жұмыс істеген оқушы бейімделмейді, керісінше онымен
әрекетжасайды, сөйтіп кейбір пәндік мәліметтерді жетілдіре отыра, қойылған
тапсырмалар көзқарасы тұрғысынан бақылай алады.
ІІ бөлім. Жаңа мәліметтік технологияны жобалау тәжірибесі және оны
тарихты оқытуда қолдану.
2.1. Тарихты оқытуда жаңа иәліметтік техниканы тәжірибе жүзінде
пайдалану және құру мәселесі.
Компьютердің және онымен байланысты жаңа мәліметтік технологияның
өмірге келуі шығармашының қарауы бойынша технологияның үнемі дамуы
мектептік тарихи білім берудің мазмұнына, мақсатына, құрлысына қарай, оқу-
тәрбие мәселесінің құрылымы мен мазмұнының өзгеруіне әсерін тигізері
сөзсіз.
ЖИТ енгізудің негізінде тарихты оқытуда біз тарихты оқытудың
маңызынан:деректерді, уақытты, атауларды жаттату санынан емес, оны
қорытынды жасау, тарихи ойлауды қалыптастыру, оның негізіндегі теориялық
ойлау тұрғысынан қарастырамыз.
ЖИТ жобалау барысында тарихты оқыту үшін біз, компьютерді мұғалімнің
жұмысын ұйымдастыру әдістері мен түрлерін іске асыру мақсатында қолдану
қажет деген тұжырымға тоқталамыз, ал екінші жағынан әдістер тәсілдер және
жұмысты ұйымдастыру белгілі бір нақты оқыту мекемесінің мақсатын есепке
алуы керек. Мұны орындамаудың нәтижесі түрлі мәселелердің туындауына, оны
шешу мүмкіндігі қиын жағдайға әкеп соқтырады.
ЖИТ жобалау барысында біз тағы мынадай, яғни тәжірибе жоспарында
компьютер өзіндік жұмыс үстінде пайдаланудың нақты алғышартын игерген, ал
оқу процесін жекелеген оқушы оқушы мүмкіндігіне сай тапсырманы қиындату,
танымдық белсенділігін және жеке жұмыс істеу қабілетін күшейту арқылы
жекелендіруге бағытталады; мұндай оқытудың жаңа түрлерінің болуы; мысалы:
тарихи алдау, электрондық карта, компьютерлік дәптер, тарихи ойын-емтиханшы
және т.б; сабақ үстінде жұмысты қысқа және оралымды ұйымдастыру
мүмкіндігінің болуы қажет. Бірақ тәжірибе кезінде, алайда, бұл жақсы
сәттерді тарихты оқыту барысында керісінше жаққа жақсы ППП мен мұғалім
болмаған жағдайда өзгерту қаупі болуы мүмкін, оны творчестволықпен қолдануы
мүмкін. Бұл ЖИТ жұмыс істеу мен жобалаудың басты мәселелерінің бірі болып
табылады.
Сонымен бірге, мектептік тәжірибенің жағдайы мынадай, мұғалім
компьютерді тарих сабағында пайдалана отыра қажеттілікті, не қажет екенін
білмейді. Қызығушылардың және маманданғандардың әрекеті керекті және
түйсінген нәтижелерді бермейді. Бұл дәлел сондай-ақ мектептік оқу курсында
тарихты оқытуда компьютерді пайдаланудың мәселесі болып табылады.
Жалпы мағынадағы мәселеден басқа бастысы бар бағдарламалық қамтамасыз
етілуі өте төмен сапада, өйткені тарихи таным жүйесін және оқу-тәрбие
мәселесінің заңдылықтарын болар-болмас есепке алады.
Одан басқа, соңғы уақытта тарихты оқытудың информациялық технологиясы
алдымен бар мүмкіндік сияқты және кейбір жағдайларда негізделген нәтиже
ретінде қолданылады.
Тарихты оқытуда ЖИТ жобалау сұрақтарына өтпес бұрын, біз мектептік
тарихи білім берудің басты ерекшеліктерін қарастырдық және төмендегідей
қағидалық нұсқаға сүйендік: гуманитарлық мәдениеттегі тарихтың басты рөлі
оның барлық көп бейнелі түрдегі қоғам өмірімен байланысуында, рухани және
материалдық мәдениетті қоса қарауында болып отыр.Сондықтан да оның
ерекшелігі болып басқа пәндерге қарағанда біріктіру мазмұны саналады.
Тарихи білім беру- оқушылардың мәдениеті-бұл барлық халықтардың
көптеген ғасырлар бойғы еңбегінің жемісі, өзіндік ерекшелігі мен ұлттың
өзгешелігі бар сақтауға маңызды құрал екендігін түсінуі. Басқа пәндерге
қарағанда тарих жалпы халықтық игіліктің мәңгілілік және тарихылығын
көрсете алатын бірден-бір пән.
Жоғарыда айтылғандарды есепке ала отыра тарихи білім берудің мақсаты
әлеуметтік тапсырыс, көп уақыт бойы догмалық ойлауды мүлтіксіз орындаушыны
қалыптастыруға бағытталған көзқарастан бас таруға кез келді.
Тарихты оқытудың мақсаты – тарихи процеске деген көзқарастар мен
түсініктер жүйесі ретіндегі тарихи түйсікті қалыптастыру. Мұндай мақсат
мазмұнды іріктеп алуда белгілі бір нұсқаны талап ететін іс-әрекетке,
сынауға негізделген ойлауды дамытуды көздейді.
1. Тарихи білім берудің мазмұны өткеннен қалған бай мұраны игеруге,
гуманистік идеалдар мен демократиялық дәстүрлерді дамытуға бағытталуы тиіс.
Бұл тарихи курстардың мазмұнын қоғамға, адамға қарай қарқынды түрде
жақындата түседі.Тарихты оқытудың басында дамушы жеке адам тұруы керек.
Оқыту ұлттық ерекшеліктер, басқа халықтардың мәдениетіне ашықтан-ашық
қарау, қоғамдық және жекелей мәселелерді шешуге көмек ретінде, білім мен
дағдыларды есепке алып қоймай, сонымен бірге жалпы этикалық және
адамгершілік құндылықтарды естен шығармаған болуы шарт.
2. Тарихи білім берудің мазмұны жалпы білім беру дайындығы деңгейінің
жалпы базасынан, сонымен бірге мінез-құлық, дене жағынан ерекшеліктерін
ескерген және белгілі бір жас шамасындағы жеке оқушы ерекшеліктерімен
санасқан түрде болуы тиіс. (Не меңгерілуге тиіс,не қажет және қызғылықты)2
(Оқушы үшін оқыту барысында)1 сол тұрғысынан қарау керек. Сондықтан оқу
материалының жеткілікті және қажетті шегі (ортасы) нақты түрде анық болуы
міндетті.
3. Тарихтың мазмұны оқушыға дайын білім мен игіліктерді игеру жолымен
емес, онда творчестволық бастау, танымдық белсенділік жолымен жетуі тиіс.
ЖИТ жобалау барысында тарихи білім берудің мазмұны білім, дағды және
іс-әрекет тәсілдерін қамтып қоймай, жалпыэстетикалық құндылықтарды, әлемдік
мәдениет маңызын бағалау, оған деген қызығушылық қоғам мен табиғат
дамуындағы негізгі заңдылықтарды білу –алу және қазіргі өмірде бағдардан
жаңылмау, адамдар қарым-қатынасында жаңылмау, ойлана білу т.б. бойына
жинақтау қажет екенінде есепке алдық.
4. Тарихи білім берудің мазмұны білімнің шоғырлануын болжайды. Оқу
материалы жекеленген дәлелдермен емес, дүние туралы жалпы біртұтас бөлігі
ретінде қарастырылады. Компьютерлік мәліметтер базасы оқу материалын
шоғырланған түрдегі жаңа мүмкіндіктері ашып отыр.
Мектептік тарихи білім берудің құрылысын қайта қарауға қажеттілік
туды.Таптауырын болған біртектес қағидадан икемді модульдік жобаға (бұл
ЖИТ жобалауында белгіленген) өту қажет. Бұл курстар мазмұнына қатысты, өз
алдына жеке блок модульдер түрінде, оның әрқайсысы бірінің ізін бірі басқан
басқыш ретінде тарихи білім беру жүйесін біртұтастығын іріктеп алуға
көмектеседі. ЖИТ нәтижелі түрде қызмет етуіне қажетті жағдай ретінде білім
беру жүйесі мен құрылымының үйлесімділігі мен модульдігі болып табылады.
Мазмұн мәселесіне тек қазіргі уақыттағы мәселеге қатысты емес, сондай-
ақ адамзат дамуының барлық тарихына, яғни қазір ол қажетті түрде қоғамның
қажеттілігін, не оқушылардың қызығушылығын ескере алмайды. Мысалы: түрлі
кезеңдердің тарихы соншалық әсерлі тұлғаларды, олардың жасөспірімдерді
қызықтыратын және еліктететін ерлік істері емес, керісінше себеп-салдар
байланыстарының туындауы екендігін атап көрсетеді. Көп уақытқа шейін
заңдылықтарын меңгеру мен даму кезеңдерінің ауысуы – дүниетанымның
қалыптасуының негізі деп есептелініп келді. Ал іс-жүзінде тарих оны жасап
қойған жоқ, сонымен бірге жоққа шығарды, яғни тұрмыстық елес пен
таптауырын болған ойлауды ғана берді.
Тарихты оқыту әдісі-бұл дәстүрлі педагогикалық технология екендігін
баса көрсеткен жөн, ол өзінше жақсы дамыған, ал ЖИТ – бұл қазіргі заманғы
педагогикалық технологияның бір түрі, оның кейіпкерлері мен қатысушылары
боп өзіміз саналамыз.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz