Ежелгі Римдегі сәулет өнері

Пән: Өнер, музыка
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

Негізгі бөлім

1. Ежелгі Рим өнері

2. Ежелгі Римдегі сәулет өнері

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Ежелгі Рим өнері - Б. э. бұрынғы VIII ғасырдан б. э. V ғасырына
дейінгі он екі ғасырдан астам кезеңді қамтитын тарихы бар Ежелгі Рим
адамзатқа орасан бай мәдени, көркем мұра қалдырды.
Дүниежүзілік мәдениеттің асыл қазынасына Вергилийдің, Горацийдің Овидийдің
поэзиялық туындылары, Ливий мен Тациттің тарихи еңбектері, Лукрецийдің
материалистік философиясы, Цицеронның шешендік өнері, Марциал мен Ювеналдың
уытты сатиралары енді. Римдік право жүйесі заң туралы ойдың дамуында
көрнекті роль атқарды.
Ежелгі Рим шеберлері өзінен бұрынғы ерте дүние цивилизациялары көріп-
білмеген алып сәулет ансамбльдері мен инженерлік ғимараттардың жаңа типін,
реалистік мүсіндік портрет пен ғажайып фрескаларды, мозаикалар мен
көркемдік кәсіп шығармаларын тудырды.
Антик дүниесі өнерінің дамуы Рим өнерімен аяқталды. Ол ертедегі грек және
ертедегі итальян өнерлерінің үздік жетістіктерін мұра етіп қабылдап,
творчестволықпен қайта өңдеді.
Рим шеберлері өздерінен бұрынғылардың дәстүрлерінен шабыт алғанымен,
өздерінің өзгеше стилі мен творчестволық даралығын әрдайым сақтай білді.
Рим мәдениеті, оның өнері сияқты, ең алдымен Ежелгі Италия халықтары
жасаған цивилизация топырағында өсіп-өнді, олардың арасында саяси да мәдени
тұрғыдан анағұрлым дамығаны этрустар болды.

Рим империясы өнері (б. з. д. I—IV ғасырлар)

Октавиан Август бейнесі салынған теңге. Бір бөлшегі. Мыс. Б. э. I ғ.
Берлин. Мемлекеттік музейлер

Республикалық құрылыс құлап, Империя орнатылған тұста Рим әдебиеті мен
өнерінің алдында императорды мадақтап, оның үстемдігін дәріптеу міндеті
тұрды. Б. э. бұрынғы 27 жылы Рим сенаты бірінші император Октавианға
Август, яғни даңқын асырған, жарықтық немесе құдіретті деген титул
табыс етті. Бұдан соң бұл титулды Римнің барлық билеушілері алды.
Императордың принцепс, яғни бірінші азамат және бірінші сенатор деп
аталатын билігі заң жолымен бекітілген жоқ. Жаңа саяси құрылыс, сырттай
қарағанда, республика түрін бүркенген монархия болатын.

Октавиан Август мүсіні. Мәрмәр. Б. э. I ғ. басы. Рим. Ватикан

Тарихи еңбектер мен поэзиялық шығармаларда Рим басқа халықтарға үстемдік
жүргізуге тиіс деген ой айтылады. Ақын Вергилий: Міне, римдік, сенің
өнерің осы болмақ. Есіңде сақта, сен халықтарды басқарып, оларға
бейбітшілік орнатуға, әлсіздерді аяп, мүсіркеуге, тэкаппарларды тізгіндеуге
тиістісің,— деп уағыздады. Бұл идеологиялық программа қалалардың алаңдары
мен храмдарда тұрғызылған императорлардың қыруар мүсін- дерінде өз бейнесін
тапты. Әміршінің бейнесі Римнің күші мен қуатын кейіптейтін. Сондықтан
мүсіншілер императорлар бейнесінде портреттік ұқсастықты сақтай отырып,
оларды әдейі дәріптеуге тырысты. Еліктеу үшін оларға айбынды асқақ пафосы
мен ізгілік-сабыры, байыбы, пішінінің айқын қарапайымдылығы мен
пропорциясының сұлулығы римдіктер назарын аударған б. э. бұрынғы V—IV
ғасырлардағы грек мүсіндері үлгі болды. Әсіресе, Грекия классикалық
өнерінің римдік портрет дамуына керемет ықпалы б. э. бұрынғы I ғасырдың
аяғы мен б. э. I ғасырында көрінді. Римдік шеберлер грек мүсінінен Империя
басталысындағы дәуірдің талаптарына толық жауап беретін пластикалық тіл мен
кейіпкерлерді қаһармандандыру тәсілдерін тапты.

Вергилий Энеиданы жазып отыр (қасында — тарих музасы Клио мен трагедия
музасы Мельпомена). Мозаика. Б. э. II ғ. аяғы — III ғ. басы. Тунис. Ұлттық
Бардо музейі

Октавиан Августың мәрмәрден қашалған мүсіні оны қолбасшы әрі мемлекет
басшысы ретінде даңққа бөледі. Тәкаппар, айбынды кескін-келбет пен қолдың
көсіле созылған әсерлі ишараты мүсінге монументтік сипат дарытады. Сулығы
білегіне сәнмен оралған, күрзісі сардарлық өктемдігін нышандайды. Август
бедерлі бейнелермен әшекейленген сауыт киген. Жетілген, атлет денелі алып
тұлға, бұлшық еті ойнаған жалаңаш балтыр грек құдайлары мен қаһармандарының
мүсіндерін еске түсіреді. Августың аяқ жағына мүсінші тәңірия Венераның
баласы Амур бейнесін орналастырған. Август әулеті содан тарапты-мыс деген
сөз бар. Августың бет әлпеті шынайы бейнеленіп, ал келбетіне турашылдық,
ерлік, адалдық сияқты қастерлі қасиеттер берілген. Август, тарихшылардың
айтуынша, әккі, қатал саясатшы бола тұрса да, оның бойында өнегелі азамат
сипаттары баса көрсетілген. Жарамсақтанған сенаторлар отан әкесі деп
атаған императордың қаһарманға айналдырылған бейнесіне ақын Горацийдің: От
шашатын Юпитердің аспанды билеп-төстейтініне сенеміз біз: Римге айбарлы
британдықтар мен парсыларды бағындырған Август жер бетіндегі тәңірі
іспетті ,— деген жолдары таңғажайып үндеседі.

Гард көпірі. Б. э. I ғ. Ним (Оңтүстік Франция)

Римнің ұлылығын мадақтау идеясы I—IV ғасырлардағы Империя дәуірінде
жасалған сәулет өнерінің алып ескерткіштерінде аса айқын бейнесін тапты.
Рим сәулет өнерінде әлем әміршісі атанған халықтың талғамына тән
ғимараттардың ерекше монументтілігі алдыңғы жүлгеге шықты. Құрылыс белгілі
бір саяси мақсатты — билеушінің жомарттығын баса көрсету мен оның атын
ұрпақтар есінде сақтау мақсатын көздеді. Алаңдар ансамблін, әкімшілік
ғимараттары мен ойын-сауық құрылыстарын тұрғызған императорлар бірімен-бірі
бәсекеге түсті. Жазушылар император Август кірпіштен қаланған Римді
қабылдап алып, оны мәрмәрден салып кетті деп жазған болатын. Витрувийдің
сөзіне қарағанда, Август империя айбынын ғаламат қоғамдық ғимараттар
салумен арттыра түсуді ойлаған. Ақын Овидий біздің эрамыздың жол
айырығында күллі әлемнің асыл қазынасына ие болған алтын Рим туралы айтқан.
Екінші бір жазушы: Рим барлық құдайлар мен адамдардың назарын аударды,—
деп есептеген. IV ғасырда Клавдиан ұлан ғайыр аспаннан кең ештеңе жоқ,
Римнің аумағын ешкім көзбен шола алмайды, оның сұлулығын ешқандай ақыл ұға
алмайды, оны мақтауға жан баласының тілі жетпейді деуге хақылы еді.
Замандастардың бұл пікірі, ең алдымен, қаланың сәулеттік келбетіне қатысты.

Колизей. Б. э. 75—80 жж. Рим

Нан мен ойын-сауықты талап еткен римдік тобырға кеңінен танылуға тырысып,
императорлар гладиаторлар шайқасы үшін орасан зор амфитеатрлар салғызды.
Мұның 75—80 жылдары және орта ғасырларда Римде салынған ең ірісі
колоссеум (алып) деген латын сөзінен Колизей деп аталды. Жоспары бойынша
ол аумақты сопақ құрылыс (188X156 м). Колизейдің биіктігі 50 м, қабырғасы
ірі серек тас (травертин) блоктарынан қаланған. Күмбезді аркаларының үш
қабаты қабырғаның ішкі жағындағы алып бағаналарға тіреледі. Қай нүктеден
қарасаң да жақсы көрінетін олар театр қасбетін сан құбылған сәулелі
көлеңкеге бөлейді. Шексіз қайталанылатын аркадалардың салтанатты ырғағы
ғимаратқа айбындылық пен монументтік сипат береді. Аркаларға тірек болған
бағаналар конструкциялық мәнін жоғалтып, сәулеттік сәнін ғана сақтаған
жартылай колонналармен әдіптелген. Бірінші яруста бағаналарға — дорлық,
екінші яруста — иониялық, үшінші яруста — коринфтік ордердің жартылай
колонналары сүйелген, төртінші ярустың біркелкі тегіс қабырғасын коринфтік
пилястрлер бөліп тұрады. Пилястрлер арасына үш-үштен қойылған діңгек
тіреуіштердің үстінен көрермендерді күннің ыстығынан қорғайтын орасан зор
құрама шатыр тартылған. Антаблементті көтерген жартылай колонналар ярустар
жігін бөліп, қабырғаның биіктігін баса көрсетіп тұр. Колизейде
пайдаланылған ордерлік аркада Рим сәулетінің композициялық аса маңызды түрі
болды.

Колизей аренасы

Колизейдің өзгеше бір сәні — екінші және үшінші ярустар аркаларындағы
мүсіндері еді. Амфитеатр өрт пен жер сілкінуден ауыр зардап шекті. Орта
ғасырлар дәуірінде көп замандар бойы ол сарайлар мен шіркеулер құрылысына
блоктар қопарып алынатын, тас қашайтын орынға айналды.
Колизей жоспары жете ойластырылған дәл есебімен көзге түседі. Қасбеттерінің
композициялық құрылысы ғимараттың ішкі конструкциясын айқьін жеткізеді.
Қабырға ярустарына амфитеатр ішіндегі орындықтар белдігі сәйкес келеді.
Орасан зор амфитеатр негізін шаршы төлке мен бетоннан қаланған сексен тарап
қабырға құрастырып тұр. Олар жоғарғы ярустарға шығатын тепкішекпен тұтасып,
көрермендер орындарын көтеріп тұрған бетон итарқаны мықтап тірейді.
Көрермендердің сан мыңдаған тобы Колизейге төменгі ярустың сексен аркасы
арқылы еңіп, Колизей қабырғасымен қаз-қатар тартылған итарқа галереяға
шығатын. Олардың төртеуі — көрермендерге, ал мәрмәр, мозаикалармен әрленіп
әшекейленген бесіншісі — гладиаторларға арналған. Шеңбер галереялар жоғарғы
екі яруста қайталанып, көрермендердің демалыс орын немесе нөсер жауғанда
баспана міндетін атқарды. Қақпалардың, басқыштар мен галереялардың жете
ойластырылған жүйесі амфитеатрға көрермендерді тез толтыруға да, кідіртпей
тез боса- туға да кең еркіндік береді.

Мозаика. Б. э. IV ғ.

Колизей ортасында гладиаторлар шайқасы үшін аңдар қуып шығарылатын
алаң бар. Оның ағаш еденіне құм төселетіндіктен, алаң осылай — латынша
арена сөзімен аталып кеткен. Арена астында аңдарға арналған тор,
жараланған не өлген гладиаторлар үшін бөлмелер мен су құбыры болатын. Құбыр
арқылы аренаға су толтырылып, теңіз шайқастары көрсетілетін. Арена аумағы
бірден үш мың жұп гладиатор кіргізуге мүмкіндік беретін. Аренаның үстінде
сенаторларға арналған мәрмәр күрсілі кең алаң — подиум тұратын, арнайы
ложада император отыратын. Одан әрі беті мәрмәрмен көм- керілген тас
орындықтардьщ үш ярусы тұр. Бұдан жоғарырақта қаз-қатар ағаш орындықтар мен
көрермендер түрегеп тұратын галерея орналасқан. Колизейге елу мыңдай адам
сиятын. Рим ақыны Марциал оны әлемнің ғаламаты деп атады.

Император Тит аркасы. Мәрмәр. Б. э. 81 ж. Рим

Колизей конструкциясының негізін құрайтын — арка мен итарқа күмбез: Грекия
сәулетіне колонналар қандай тән болса, Рим сәулет өнеріне де бұлар сондай
жарасатын. Бұл сәулеттік пішіндер Римнің дүниежүзілік өнерге қосқан өзгеше
бір үлесі болатын. Аркалар Римге және Империяның басқа да қалаларына тау
бұлақтарынан таза су жеткізіп беретін акведуктарды, су құбырларын салуда да
пайдаланылды. Су құбырының жолында өзендер мен сайлар кездескенде,
құрылысшылар су құбыры каналы көтеріп тұратын аркадалар жасады. Римдегі
бірінші су құбыры б. э. бұрынғы сонау IV ғасырда пайда болды, ал б. э. III
ғасырының басында, астана тұрғындары миллион адамнан асқан тұста қаланың он
бір акведугы болды.
Басқа акведуктарға қарағанда римдік Галлия провинциясында I ғасырда
салынып, Рим қаласын ауыз сумен қамтамасыз еткен Гард көпірі жақсы
сақталған. Су құбырының жалпы ұзындығы 50 шақырым болған. Бірақ одан қалған
тек Гера өзенінің үстінен өтетін үш ярусты аркада, ұзындығы 273 м, биіктігі
49 м. Акведукты жасаушылардың батыл ойы тегеурінді құрылыс тәсілін талап
етті. Гард көпірі — қашалған тасты қалаудың ғажайып үлгісі. Құм қайрақ
блоктарының жігі желім лайсыз мұқият жымдастырылған Аркалардың қалануы
ерекше күрделі. Олардың арқалықтары 20 метрге жетеді, ал өзеннің екі
жағасын қосатын орталық арқаның арқалығы 24,4 м. Айбынды акведук айналадағы
пейзажбен астасып кеткен. Оның өн бойында Рим сәулет өнеріне тән инженерлік
конструкцияның үйлесімді сұлулығы, қайталанылатын аркалардың қуатты
ырғағынан көрінетін сәулетшілік ойдың айқын да сымбатты логикасы бүр атып
тұр.

Помпейдегі көше. Б. э. 1 ғ.

Римдіктер сәулет ғимараттарын аса қадірлеп, акведуктарын ерекше мақтан
тұтты. II ғасырдың басында Римді сумен қамтамасыз етуге жетекшілік жасаған
инженер Фронтин: акведуктар — Рим империясы айбынының басты куәсы,— деген
пікір айтқан.

Флора. Стабийден табылған фреска. Б. э. I ғасырдың ортасы. Неаполъ. Ұлттық
музей

Римдіктер арка пішінін сардарлар мен императорлар жеңістерін мадақтайтын
салтанатты ескерткіштер жасауға пайдаланды. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.