Еңбек – адам әрекетінің басты сферасы

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Еңбек – адам әрекетінің басты сферасы болып табылады. Көпшілік қоғамда
еңбек адамның қоғамда атқаратын анықтайды. Еңбектің қоғамда атқаратын
функциялары:
1. Еңбек – қоғамдық бастамалардың жасампаздығы.
2. Еңбек – қажеттілігінің қанағаттанудың әдісі.
3. Еңбек – қоғам және қоғамның даму факторы.
4. Еңбек – тарихи даму кезеңінде адамның мүсіні.
5. Еңбек – адамның еңбекке баратын жолын көрсетуші.
Еңбек социологиясы - әлеуметтік процестерді зерттеу болып табылады.
Еңбек социологиясының негізгі катерогиясы:
1. Еңбектің жағдайы.
2. Еңбекті ұйымдастыру.
3. Еңбектің түрлері.
4. Еңбектің мазмұны.
5. Еңбектің мінезі.
6. Еңбекке қатынасы.
7. Еңбекпен қанағаттандыру.
8. Еңбектің ұжымдық, әлеуметтік психологиялық климаты.
Еңбектің қарапайым сәттері.
1. Мақсаттық қызмет ету.
2. Еңбек мәні.
3. Еңбек құралдары.
4. Еңбек нәтижесі.
Өндірістік еңбек социологмясы жеке тұлғаның еңбек ету мүмкіндігі, оның
қабілеті мен жеке және қоғамдық мүдденің ірілесуінің жолдарын зерттейді.
Социология – еңбекті адамға ғана тән шығармашылық қызмет ретінде
қарастырады.
Қоғамдық еңбектің құрылымы.
1. Өндірістік критер – жекелік элементтер, еңбектің өзі, заттың
құрамдас бөліктері кіреді.
2. Мақсат – еңбек мақсаты қызмет болып табылғандықтан қоғамдық еңбек
құрылымы міндетті түрде мақсаттың жалғастырушылықтары болып табылады. Еңбек
мазмұны мыналарға әсер етеді:
а) еңбекке деген қатынас және еңбекпен қанағаттану.
ә) еңбекке деген қызығушылық дәрежесі.
б) кадрлар тұрақсыздығы, еңбек өнімділігінің деңгейі.
Еңбек экономикасы өндірістік қатынасымен бірге өндірістік күштер
бірлігі еңбекті бөлумен ұйымдастыруды оны нормалауды зерттейді.
Қазақстан Республикасы Еңбек туралы заңы 200 жыл 1 қаңтарда күшіне
енген.
Қазіргі қоғамдық, еңбек бөлінісінде ауырлықтың салмағы ой еңбегіне
ойысын келеді. Бұл өндірістегі адамның оны мен ролін түбегейлі өзгеруіне
байланысты болады. Қазіргі өндірістің дамуы қарапайым еңбекті ығыстырып,
орнына шығармашылық қызметті қоюға бағыттайды. Еңбек үдерісінің негізгі
нәтижесі ол иемденген білімдердің және дағдылардың жеке игілігіне
айналдыруы. Еңбек үдерісінде адамдар бірлесіп әрекет етуге мәжбүр болады
және олардың арасында еңбек қызметінен туындайтын белгілі қатынастар
қалыптасады. Еңбек айқын қоғамдық сипатқа иеленеді, өндіріске айналады.
Еңбектің өндіріс ретінде ұғынылуы оның мазмұнын қоғамдық қатынасқа дейін
кеңейтілуіне байланысты. Еңбектің өнімділігі артқан сайын, әлеуметтік
байланыстардың дамуы мен күрделенуі материялдық өндірістің де дамуы мен
көбеюіне әкеледі. Үстеме өнім артқан сайын қоғамның мүмкінділігі де артады,
оны түрлі мұқтаждықтарын қанағаттандыруға, үйлестірілуге және
пайдалануында материалды өндіріс күнделікті аса маңызды анықтауыш болудан
қалды. Жалпы мақсаттардың шешуі негізінде қоғам ең көп күш салуын, жаңа
байланыстар жүйесін, жаңа қатынастар жасауға, жаңа қызметті қалыптастыруға
жұмылдырады.
Еңбек қызметі әр кезде белгілі әлеуметтік-экономикалық жағдайдың
аясында өтеді, әлдебір әлеуметтік-кәсіби топқа жатады, яғни оны сипаттайды
және ол уақытпен кеңістікте орналасады. Сондықтан социологияның өз алдында
еңбектің әлеуметтік нысандары мен жағдайлары оның ұжымдық және жекелік
сипаты бірлесіп еңбектенудің әлеуметтік ұйымдастырылуы болады. Бұдан басқа
еңбек социологиясы жұмыскердің еңбек қызметіне енгізілуінің әртүрлі
әлеуметтік-психологиялық тетіктерінің қырларын оқиды, яғни еңбекке ниеттену
мен ынталануын, жұмыспен қанағаттануы мен оған қатынасын айтады. Еңбек
социологиясының негізгі ұғымы Еңбек сипаты, Еңбек мазмұны, Еңбек
әлеуметтік нысандары, Еңбектің жағдайларымен ұйымдастырылуы, Еңбек
қызметін ынталандыру, Еңбек қатынасы, еңбек етудің дәлелдері.
Еңбек сипаты - ұғымы негізгі түсініктердің бірі ретінде оның
техникалық –экономикалық мазмұны мен қоғамдық тұрпаттық бірлігін, өндіргіш
күштер мен өндірістік қатынастардың белгілі даму сатысындағы қоғамдық
еңбектің әлеуметтік-экономикалық сапасын білдіреді. еңбек сипатының мәні
жұмыскерлердің экономикалық және әлеуметтік жағынан бір текті емес еңбек
түрлеріне бекітілуінен аңғарады.
Адамның өз жұмысына, еңбегіне қанағаттануы материалды және рухани
қажеттіліктерінің өтелуімен анықталады. Бірақта жеке адамның еңбегіне
қанағаттануы әр кезде ұжым, қоғамды қанағаттандыра бермейді. Өз жұмысы
мамандығына қанағаттанған жұмысының әр қайсысының еңбек өнімділігі ұжым,
қоғамның қойған талабына сай бола бермейді. Өйткені, жеке адамның
ерекшілігі табиғи , отбасылық, білімін мәдениеттің қалыптастырған
қасиеттеріне тәуелді анықталады және өзіне қоғамға қатысын белгілейді.
Адамның басым көпшілігінің ең басты ынталандыратын жәйттер еңбек ақының
көлемі мен түрі, еңбектің жағдайы мен ұйымдастырылуы, өз бейімділігі,
біліктілігіне сай қойылатын талаптар, жұмыстың шығармашылығы,
мүмкінділігінің болуы, оның әртүрлілігі, жалықтырмайтыны, жүйкені
тоздырмайтын және сол сияқты. Социологияның тәжірибеден алып көрсеткендей
мынадай жағдайға көңіл бөлу керек. 1980 жылдары 60 жыл мен салыстырғанда
еңбекке қанағаттанбаушылық елеулі өскен, ол еңбек етуге қолайлы жағдайларда
біршама жасалынған. Нарықтық қатынасқа өту барысында жаңа кәсіпрындар жаңа
технологияымен қатар өндірістік тұрсымты, медициналық, эсиеимкалық тұрғыдан
жабдықтау қолға алынды.
Еңбек мазмұны түсінігі жұмыскердің нақты еңбек қызметін, оның
нышандарын белгілейді. Бұл оның әлеуметтік технологиялық сипаттамасы. Ол
жұмыс орнындағы еңбек әрекеттерінің түрлерін, дербестік дәрежесін немесе
жұмыскердің технологиялық байланып қойылуы, еңбектің бір қалыптылығымен әр
түрлілігін ескереді. Еңбек мазмұны жұмыс орнындағы мендетті қызметтерді
орындаушылық, тіркеушілік пен бақылаушылық, байқаушылық, жөндеушілік және
басқаларын үйлестіруін кірістіреді және орындалатын қимыл-әрекеттердің
жиынтығын көрсетеді. Бұл ұғымның заттық жағына еңбектің бұйымы, құралы және
өнімі жатады. Олар бір-бірімен әрекет етіп еңбек қимылдарының жиынтығын
құрады және бұл тар мағынада еңбек мазмұнын сипаттайды. Еңбектің заттық
мазмұны қоғамдық өндірістің түрлі деңгейінде қаралуы орынды. Қоғам
деңгейінде ол еңбектің өзара байланысқан түрлері мен тарауларының жүйесіне
айналады, яғни қоғамдық еңбектің мазмұны ретінде. Қоғамдық еңбектің
жетілдіруі оның жеке мазмұнының өзгеру заңдылықтарын озып кету мен анықтауы
керек. Еңбектің қоғамдық және жеке мазмұнның жетілдіру тәсілдері әртүрлі
болды. Егер бірінші өндіріс құралдарының дамуына, ілгеріміл технологияның
енгізілуіне тәуелді болса, екіншісі жұмыс орындағы еңбекті ұйымдастырудың
жаңа нысандарымен айқындалады.
Еңбек мазмұны оның заттық жағымен бірге жекелік, әлеуметтік жығымен де
сипатталады. Еңбек мазмұнының әлеуметтік жағы жұмыскердің іс-әрекетінің
мақсатқа сәйкестілігі, дәлелдердің құрылымы, қоғамдық және даралық
деңгейлердегі еңбекке қатыса кіреді. Халық шаруашылығына жасалынып жатқан
шетелдік инвестициялар ең алдымен қоғамдық еңбектің сипаты мен мазмұнының
өзгеруіне әкеледі, жаңа кәсіпорындардағы техникалық, технологиялық қазіргі
жетістіктермен қарулануы даралық еңбектің мазмұнын өзгертеді.
Ғылыми-техникалық дамудың негізгі ерекшелігі еңбектің мамандануының
тереңденуінде болады және оны негізде дүние жүзілік өндірістік дамудың
бірігуі мен бірлестіруі жүзеге асырыла бастайды. Кәсіби еңбектің
жіктелуінің технологиялық негізі елеулі өзгеріске ұшырайды. Егер кәсіп
өндірістің саласы бойынша кең және орнықты еңбек бөлінісін сипаттаса, онда
манадандыру кәсіпорыннның ішіндегі толық жете еңбек бөлінісімен
айқындайды. Кәсіптер еңбектің нақты түрі сипатымен айрылары, ал
мамандандыру мазмұны бойынша. Еңбектің сипаты – ол оның тектік сапалық
көрсеткіштерін білдіреді, керісінше еңбектің мазмұны ол түр, тұқым
айырмашылықтарын көрсетеді. Ғылыми техниканың дамуы еңбек бөлінісінің
тереңдеуі жаңа кәсіптер мен мамандықтардың шығуына және есілердің
жойылуына әкеледі.
Еңбек іс-әрекеттерінің бірде-бір қозғаушы күштерін еңбек сипатына
қосып, оның мазмұнына қоспауға болмайды. Олардың бәрі тығыз байланысты.
Еңбектің сипаты және мазмұнына кіретін елеулі жәйіттер біренеше ауыспалы
көрсеткіштердің еңбек жағдайларын ұйымдастыруын, сипаты мен мазмұнын
бейнеледйді. Жеке еңбектің мазмұнын сипаттайтын көрсеткіштердің
күрделілігінің ой мен бұлшқ етке түсетін салмақтың ара қатынасының
жағдайының көрінісі, 1980 ж. зерттеулер көрсеткеніндей жұмыс орындарының
жартысына жуығы ұтымсыз пайдаланған жоғарғы және төмегнгі билікті
мамандардың жұмыс орындарындағы еңбектің ой күрделілігі жағынан жартысының
айырмасы жоқ. яғни әр маманды өзіне лайықты жұмыспен қамтамасыз ету
мәселесі елеулі орын алады.
Еңбектің қоғамдық мзмұнын жетілдіру оның жеке жайларын қозғайды,
әсіресе даралық және топтық іс-әрекеттің мақсаттары, мүдделері, талаптары
мен дәлелдеріне байланысты жақтарын, бұл еңбек мазмұнының әлеуметтік
жайларын өзгертуге апарады, яғни еңбекке қатысымен оған қанағттануы
өзгереді.
Еңбекке қатысы ол жеке адамның затепн, құралдармен еңбек өнімдерімен,
сондай-ақ өндірістік ортамен әрекеттестігін сипаттайды. Еңбектің қоғамдық
бағалануы мамандықтың беделін, еңбектің әлеуметтік құндылығын әрі адамды
қоғамда мойындау тәсілін айқындау болып табылады.
Еңбекке қатысы объективті және субъективті жәйіттермен анықталады.
Объективті жәйіттерге әлеуметтік – экономикалық құрылым, еңбек сипаты және
қоғамда алатын орны жатады. Субъективті жәйттер ол еңбек іс-әрекетінің
бағыттарымен дәлелдену жүйесі.
Қоғамда әр кезде еңбек қызметнінің күрделі дәлеледері жүйесі әрекет
етеді. Іс-әрекетке түрткі болған қызметтің нәтижесі неғұрлым көбірек
қажеттіліктердң жиынтығын қанағаттандырса соғұрлым адамның еңбекке ынталы
болуы күшейеді. Батыстық әлеуметтеануда жұмыскерлердің өндірістік мінез-
құлқын зертеудің және реттеудің амалдары американдық инженер Ф.Тейлордың
тұжырымына негізделген ғылыми менеджмент. Тейлордың әдісімен еңбектің
ұйымдастырылуы арқылы кезінде еңбектің өнімділігін арттыруда үлкен секіріс
жасады. Жұмыскерлердің өндірістік мінез-құлқын реттеудің екінші амалы 1927-
32 жүргізілген Э.майонның атақты хотторы тәжірибе зерттеулерінен бастауын
алды. Оны адамдық қатынастардың менеджменті деп атады. Оны он мың жұмысшы
қатысқан зерттеулерде өндірістің тиімділігін арттыруды анықтайды: еңбектің
жағдайлары мен ұйымдастырылуы, еңбекақысы, тұлғаралық қатынастары мен
жетекшілікті орындау тәсілі. Жұмыскерлердің өндірістік мінез-құлқын
реттеудің үшінші амалының туындыгері – американдық әлеуметтанушы Б.Скиннер
бұл амалды жағдайлық менеджмент деп атайды.
Еңбектің өнімділігі артқан сайын әлеуметтік өмірдің күрт өзгеруіне
әкеледі. Әлеуметтік байланыстардың дамуы мен күрделенуі материалдық
өндірістің дамуы мен көбеюіне әкеледі. Үстеме өнім артқан сайын қоғамның
мүмкіндіктері артады. Артық өнімнің арқасында әртүрлі жаңа мұқтаждықтар
қанағаттандырылады. Отбасы пайда болады, жаңа қызметтер шығады. Әлеуметтік
теңсіздік байланыстар жаңаша қалыптасады. Материалды өндіріс ендігі
жердеөзекті мәселелерді шешуге саналы түрде падаланылады. Құлдардың көбеюі
патшалардың жеке мақсатына немесе ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.