Еңбек нарығын қалыптастыру механизмі

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Еңбек нарығын қалыптастыру механизмі
1. Еңбекке ұсыныс. Мазмұны және құрылымы

Еңбек нарығы кез келген тауарлы нарық сияқты сұранысқа және ұсынысқа
негізделген. Осы жағдайда сұраныс жұмысты орындауға және бос жұмыс орынды
алуға талап мөлшерінде алға шығады, ал ұсыныс – жұмыс орнын ауыстыруға
немесе алмаған жұмыс күші бар. Сұраныс – бұл капитал нарығында және азық-
түлік нарығында, еңбек нарығының жағдайына байланысты жұмыс күшін жалдау
туралы шешім қабылдайтын жұмыс берушілер.

Сондықтан қатынаста сұраныс кәсіпорын және ұйым жағынан, меншіктің
әртүрлігі, еңбектің өнімділік деңгейі және осы өндіріс көлемі кезінде
ваканттық жұмыс орынды толтыру мақсатында жұмысшылардың талаптарының
құрылымын және көлемін бейнелейді.

Сұраныстың нақты шамасы анықталған кезең уақытында (ай, квартал, жыл)
кәсіпорын жалдаған жұмысшылар санымен анықталады.

Сұраныс – бұл жұмыс күшіне іске асырылған немесе қанағатталған сұраныстың
шамасы. Мәлімдемелерді орындамаған бос қалған жұмыс орындарының саны
қанағатты емес немесе резервті сұранысты ұсынады.

Қанағатты емес сұраныстың шамасы жұмыскерлердің бір жағынан және жұмыс
орнының қалуы кезінде жалданғандардың жазып қойылған саналық негізінде
құрастырылады.

Бірақ кәсіпорынның және экономиканың орташа функциялануы потенциалды
сұраныстың анықтамасының қажеттілігін ұсынады.

Потенциалды сұраныс – бұл кәсіпорын даму перспектив есебімен жұмыс күшіне
сұраныс, өндірістің кеңейуі, өнім шығарудың ұлғаюы.

Жұмыс күшіне сұраныстың құрылымы өндірістік профильге сәйкес келетін
кәсіпорындағы орындалатын нақты еңбек түрлерімен анықталады, яғни жұмыс
күшіне арналған сұраныс сандық және кәсіби белгілері бойынша қатаң
дифференцияланған.

Сұраныс құрылымындағы жұмыс күшіне сұраныс жалданған біліктіленген кәсіби
деңгейдің көз қарастарымен іріленген жоспарды келесі негізгі топтар бойынша
бөледі:

1) жоғары біліктіленген жұмыс күшіне сұраныс;

2) орташа біліктіленген сұраныс;

3) төмен біліктіленген сұраныс;

4) біліктіленбеген жұмыс күші.

Сұраныстың қалыптасуы микро деңгейде басталады. Кәсіпорынның нарықтық
экономикасында өздігінен өндірістік және өтімдік стратегиясын анықтайды,
нақты нарықта өнім жасауды қамтамасыздандырады. Содан соң тұтас сұраныстың
құрылымы және көлемі микро деңгейге қалыптасады.

Тұтасқан сұранысты қалыптастырудың келесі сатысы бұл сала. Нақты саладағы
сұраныстың шамасы барлық жеке кәсіпорын сұранысының құны ретіндегідей
анықтауы мүмкін.

Экономикада сала аралық капиталдың объективті ескертілген үдерісі болады.
Одан соң тұтастық сұранысты анықтау кезінде капиталдың және еңбектің сала
аралық қозғалысы тұтас сұраныстың жалпы көлеміне әсер етпейді.

Тұтастық сұраныста жеке меншік сектордан басқа жұмыс күшіне мемлекеттік
сұраныс бөледі, материалдық өндіріс саласындағы жұмыс күшіне сұраныс,
материалды емес саладағы жұмыс күшіне сұраныс.

Сонымен, тұтас сұранысты қалыптастыру үдерісі жұмыс күшіне
құрастырылғандардан құралады:

1)    жеке меншік;

2)    салалы;

3)    мемлекеттік;

Жұмыс күшіне сапалы жоспарлы тұтасқан сұраныс – бұл экономика әлеміндегі
еңбек реурстарын пайдалану бойынша қоғамдық қатынасты көрсететін
экономикалық категория.

2. Жұмыс күші сұранысына әсер ететін нысандар. Сұраныс қисығы

Сұраныс өзгерісіне әсер ететін факторлардың санына келтіруге болады:

1) Еңбек ақы төлеміндегі өзгерістер. Біз өзіміздің еңбек ақымызды өзгерте
алатынымызды ұсынайық, ал пайдаланған технологиялардың және құрал-
жабдықтардың деңгейі, капиталды беру шарты, өнім және сұраныс арасындағы
баға өзгермейді. Жоғарырақ еңбек ақы өндірістің жоғары құнын және жоғары
бағаны түсінеді. Сондықтан азық-түлікке сұраныс төмендейді, шығару көлемі
төмендейді, жұмыс бастылығы төмендейді. Осындай жұмыс бастылығының
қысқартылуы – масштаб тиімділігі деп аталады.

Бұдан басқа еңбек ақының өсуі кезінде жұмыскерлер жұмыс күшіне емес
көбінесе капиталға сүйенетін технологияларды қолданатын жолмен өндірістің
құнын қысқартуға тырысады, яғни жұмыс бастылығы деңгейі төмендейді. Бұл
әрекет орнын ауыстыру тиімділігі деп аталады, сондықтан капитал жұмыс күшін
ауыстырады.

Жұмыс бастылығы деңгейіне еңбек ақы төлеудің әртүрлі ставкасының әсері
сұраныспен қисығы ұсынылуы мүмкін.

Сұраныстың икімділігі еңбекке еңбек ақы төлемінің деңгейін өзгертуіне әсер
ету иілімді (эластичность) деп аталады. Тура иілімділік еңбек ақы төлемі
деңгейінің бір айыздық өзгеруімен шақырылған жұмыс бастылығының пайыздық
өзгеруі ретіндегідей анықталады. Егер иілімділік 1 көп болса, жұмыс
бастылығы деңгейінің бір пайыздық ұлғаюы еңбек төлем ақысының өзгеруі 1%.

Егер сұраныс иілімді болса онда еңбек ақы төлемі деңгейінің шарасы бойынша
жұмыскерлердің тұтас еңбектері төмендейді, сондықтан еңбек ақы төлемі
көтерілгеннен жұмыс бастылығы жылдам беріледі.

1 суретте әртүрлі иілімділікпен сұраныс қисығы ұсынылған.





Сурет 1 - Әр түрлі иілімділіктегі сұраныс қисығы

Сұраныстың қисығы иілімділігі әртүрлі нүктеде өзгеруі мүмкін. Мысалды
қарастырайық. Типтік сұранысты қисығын алайық. Тура сызықты сұраныс
қисығының ерекшелігі болып жұмыс бастылығы деңгейінің бірлігінде біріңғай
өзгерістерге еңбек ақы төлеу деңгейінің бір бірлігін енгізілуі саналады.

Мысалы, еңбек ақы төлеу деңгейінің төмендеуі жұмыс бастылығын 2 долларға
қосымша 10 жұмыскерлерге қамтамасыздандырады. Бірақ пайыздық ара
қатынастарда біз келесілерді көреміз: базалық ставка кезінде 12 доллар 17%-
ды құрайды, еңбек ақы төлемінің 2 долларға төмендеуі, ал қосымша жалдаманың
10 жұмыскері 10 адам басты сандық кезінде 100 % сұраныстың өсуін береді.

Осылайша осы жағдайда сұраныс иілімді. Қисықтың төмен бөлігінде: еңбек ақы
төлемі деңгейінің 2 долларға қысқартылуы, базалық ставка кезінде 4 доллар
50 % құрайды, ал қосымша жалдаманың 10 жұмыскері басты санында 50, 20 %
өсуі, яғни сұраныс икемді емес.

Осының күшімен фирмалар еңбектің әртүрлігін пайдалана алады, сұраныс бір
бәсекелестік категорияға басқа категориялардың бағасы өзгерулері жағынан
әсер етеді. Мысалы, балашылардың еңбек ақы төлеуінің өсуі кезінде клиенттер
кірпіштен жасалған үйлерді қалауға қайта бағдар алады. Сондықтан,
тасшыларға сұраныс өседі. Басқа жағынан балташылардың еңбек ақы төлемінің
өсуі толық үй қалау көлеміне, және су құбыршыға сұраныс төмендеуі мүмкін.
Осыдан k факторының есебімен j факторына сұраныстың иілімділігі, k факторы
бағасының бір пайыздық өзгерілуімен шақырылған, j факторына сұраныстың
пайыздық өзгерілуі бар.

Егер сұраныстың иілігі k факторы бағасының есебімен j факторына дұрыс
болса, яғни бағаның өсуімен сұраныс басқаға өседі, онда екі фактор толық
ауыстырушы деп аталады.

Егер иілігі нөлден төмен болса, яғни біреуінің бағасының өсуі басқа
сұранысқа қысқарады, онда бұл факторлар толық толықтырылатын деп аталады.

Жұмыскерлерді толықтыру және ауыстыру еңектің сұраныс шартына байланысты
екенін белгілейміз. Мысалы ересек және жас өспірім өндірістің ауыстыру
факторы болып саналады. Жас өспірімдердің еңбек ақы төлеуінің түсуі келесі
тиімділікке келеді:

1)          орнын басу тиімділігі;

2)          масштаб тиімділігі;

Төмен еңбек ақы төлемі барлық факторлардың соның ішінде ересектердің
жұмысбастылығы көлемін ұлғайтуға мүмкіндік береді. Егер масштаб
тиімділігінің орнын басудың тиімділігі аз болса онда жас өспірімдердің
еңбек ақы төлемдері деңгейінің өзгерістерімен бір бағыттағы ересек халықтың
жұмыс бастылығының деңгейі қозғалады және 2 топ толық ауысады. Егер масштаб
тиімділігінің орын басудың тиімділігі көп болса, онда ересек және жас
өспірімдердің еңбек ақы төлемдерінің деңгейі әр түрлі бағыттарда қозғалады
және осы жұмыскерлердің екі категориялары толық қосымшалы болады.

2) Жұмыс күшінің сұранысқа әсер ететін басқа факторлары:

а) өнімге сұраныс

Сұранысты ұлғайту кезінде өндіріс деңгейі фирманың пайданы максималдауға
тырысуы ретінде, және масштаб тиімділігі еңбек ақы төлеудің кез келген
ставкасы кезінде еңбекке сұранысты көтеру шарасы бойынша өседі. Әзірше
капиталға және еңбекке салыстырмалы бағалар өзгермейтін ауыстыру тиімділігі
болып қалады, пайда болмайды. Сұраныстың ұлғаюы еңбек ақы төлеудің кез
келген ставкасы кезінде еңбек сұранысының өсуіне келтіреді, яғни сұраныс
қисығының қозғалысын келтіреді. (сурет 2).



б) Капитал бағасының өзгерілуі

Егер капитал бағасы төмендесе, онда өндіріс шығындары сол сияқты
төмендейді. Шығындарды қысқарту өндірістің өсуімен ынталандырады.
Сондықтан, жұмыс бастылығының деңгейі еңбек ақы төлемінің кез келген
ставкасы кезінде өседі. Солайша, капитал бағасының төмендеуі кезінде
масштаб тиімділігі еңбек ақы төлеу ставкасының кез келген деңгей кезіндегі
еңбек сұраныстың өсуіне енгізеді.

Осы компаниядан басқа арзан капиталды сезіне капитал көлемді
технологиялардың құрал-жабдықтарына алады. Сондықтан, фирмалар жұмыс
күшінің аз санын пайдаланады. Солайша, еңбекке сұраныс төмендейді, сұраныс
қисығы солға жылжиды.

Яғни капитал бағасының өзгерісі сұраныстағы еңбекке 2 қарсылық етуші
тиімділікті көрсетуге келтіреді. Нарықтың конъюктурасына жиналатын шартқа
байланысты олардың ішіндегі кез келгені жоғарыда тұра алады.

3 Еңбекті ұсыну: түсінігі және құрылымы

Жұмыс күшін ұсыну – бұл тауар иелері контактісіне қатысатын 2 меншікті
қатынасты көрсететін экономикалық категория: кәсіпкерлікті және жалдамалы
жұмысшыны көрсетеді.

Ұсыныс қисығы

Жұмыс күшін ұсыну – бұл тауар иелері контактісіне ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.