Еңбек рыногы - экономика жағдайын көрсетудің айнасы

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Еңбек нарығын реттеу

Еңбек рыногы — бұл рыноктың ерекше түрі, онда жұмыс күші тауарын сату
және сатып алу жүзеге асады. Осы жерде оның құны мен жалдану жағданы
бағаланады. Еңбек рыногы - экономика жағдайын көрсетудің айнасы,
тұрғындарды жұмыспен қамту көлемі мен динамнкасын, жұмыссыздыктың сала
бойынша, кәсібті-біліктілік, демографиялык және басқада көрсеткіштерінін
құрылымын байқатады. Осы құбылыстар АҚШ-тағы еңбек рыногында айқын
көрінеді. Осындағы салалык құрылымда екі тенденция байқалады: ауыл
шаурашылығымен айналысатылдар санының тез қысқаруы және олардың қызмет
көрсету саясында артуы. Себебі бұл сала барынша үлғая түсті және ол
қоғамдық еңбекті қолданатын басты салаға айналады. Ауыл шаруашылығында
жұмыспен қамту АҚШ-да 1955-ші жылы 6,5 млн адамнан 1990-шы жылы 3,2
млн.адамға кыскарды, ал қызмет көрсету саласында 1955-ші жылы 30,1 млн.
адамнан 1990-шы жылы 85,3 млн, адамға артып, жалпы жұмыспен қамтылғандардың
75% құрады. Кәсіби құрылымда ой еңбегімен айналысатын жұмыскерлер арта
түсті. Олар 1991-ші жылы барлық жұмыспен қамтылғал жұмыс күшінің 515
құрайды.
Біліктілік құрылымында жұмыс күші білім деңгеиінің өскендігін
байқатады. АҚШ-да 1970-пен 1992-ші жылдардың аралығылда орташа білім алған
адамдардың саны өсті және жұмыс күшінін жоғарғы білім алқандар мен толық
алмағандар 21%-дан 38%-ға үлесі артты. Демографиялық құрылым бойынша
әйелдерді жұмыс күші құрылымына тезірек тарту байқалады, АҚШ-да әйелдердің
экономикалык деңгейге қатысуы 1980-шы жылы 34%-дан 1992-ші жылы 60%-ға
артты.
Қазақстан Республикасында осы уақытқа дейін еңбек нарығы болған жоқ.
Рыноктық экономикаға көшу осындай нарықтың болуын қарастырады. Еңбек рыногы
— бұл жұмыс күшін тауар ретінде сату — сатып алу туралы экономикалық
катынастардың жүйесі. Еңбектің тікелей әсер етуілін арқасында жоғарғы
біліктілікті еңбектің дәрежесі көтеріледі, әрбір ;жұмыс орынының бағасы
өседі, жұмыскерге және оның еңбегіне талап күшейеді. Еңбек рыногында өте
қабілетті және іскер жұмыскерлерге қатаң әрі қатал тандау жүргізіледі.
Рынок еңбекке қабілетсіздерді, жалқау, әлсіздерді ешқашан аямайды. Ол
еңбектің жоғары шапшандығын қамтамасыз етіп, іскерлік пен бастамашыңдықты
ынталандырады.
Қазақстан Республикасындағы қалыптасып отырған еңбек рыногы накты
еңбек нарығынан өзгешелеу. Мұнда әзірше жұмыс күшін еркін сату жүзеге аспай
тұр және оның болуы әкімшілік құқықтық және экономикалық факторлармен
шектелуде: әлі де болса паспорттық құжаттық режим сақталуда, жұмыс күшінін
еркін аумақтық құйылуын тоқтататын нақты тұрған жай нарығы болмай түр.
Мысалы, көмір және тау-кен өндіру, мұнай өңдеу аудандарында ерлер енбегі
басымдау. Себебі мұндай әйелдер еңбегін қолданатын кәсіпорындар нашар
дамған, осыдан байқалатыны елдегі жұмыссыздардың үштен екісін әйелдер
құрайды.
Казіргі кезде біздін Қазақстанда басқа көптеген елдермен
салыстырығанда адамның еңбегі төмен бағалануда. Мысалы, бір сараттық адам
енбегі Швецарияда —30, Германияда- 28, Австралияда —22, Францияда — 15
доллар құрайда. Біздің есептеуімізше, Казақстан Республикасында жұмысшы мен
мемлекеттік сектордағы қызметкердің бір сағат еңбегі 0,10 доллар тұрады.
Рыноктық қатынастарға көшкенде жұмыс күшінің сапасына деген сұраныс өседі,
сондықтан оның ақысын көбейту қажеітілігі еріксіз туындайды.
Казақстан Республикасында тәжірибесінде енді ғана тұрғындарды
жұмыспен қамтудың нарықтык механизмге өтуі карастырылуда. Қазіргі кезде
жұмыспен қамту катынастары терең дағдарысты басынан кешуде. Оның себебі
әміршілдік экономика жағдайында жұмыспен қамту қатынастары тоталитарлық
орталықтан жоспарланған еді. Бұрынғы әміршілдік қоғам толық жұмыспен қамту
міндетін және түрғындардың тиімді еңбекпен қамтылуын шеше алмады. Ал енді
тиімді жұмыстылық (еңбекпен қамту) дегенді калай түсінеміз?
Еңбек рыногы нарық түрлерінің ішндегі ең жетілмегені болып табылады
Өзінің жүмыс күшін ұсынатын жұмыскерлер, әдетте, олардың еңбегіне
сұранымның бар немес жоқтығы туралы маліметтермен толық ақпараттанбаған.
Олар өзінің каласының шеңберіндегі бос жұмыс орнының болуы туралы тіпті
хабарсыз.
Мысалы, американдықтар өмірінің еңбек еткен жылдарында жұмыс орын
орташа 7,5 рет ауыстырады. Жапонияда жүмысшының белгілі бір бөлігі өмір
бойы жалдамалы. Еңбек етуіне қарамастан — жұмыстарын 2,6 рет ауыстырады.
Батыс Еуропада бұл керсеткіш Жапонияға қарағанда жоғары, бірақ АКШ-нан
төмен. Дамыған елдердегі рынок өзініи өзгермелі коньюктурасына қарай,
жұмыскерлердің үштен екіені үнемі оқуға итермелейді. Жапонияда мысалы,
әрбір екінші жұмысшы әйтеуір бір жерде
оқиды. Осы елде сапа үйірмелері, тәжірибемеи алмасу тобы, жаңа
технология және еңбек тәсілдерін игеру курстары кең тараған. Швецияда
енбекке байланысты арнайы заң қабылданған. Заң талабына сай, әрбір
жұмыскер жұмыс уақытының есебінен кез келген курета оқуға құқылы
көне ешқандай жалақысын жоғалтпайды. Сондықтан да жұмыскердін оқуы
мен білім дәрежесі жоғары бағалады. Бұл процесс — рыноктық принципке
көшетін экономика үшін қажетті құбылыс. Финляндияда, мысалы осындай
орташа мерзім кезінде мамандық та өзгертіледі немесе халық
шаурашылығында айналысатындардың үіштен бір бөлігі басқа жұмысқа
ауысады.
Еңбек рыногындағы тепе-тендік сұраным мен ұсыным көмегімен
бекітіледі. Еңбекке деген сұраным мөлшері жалақы мөлшерінен кері
пропорционалды байланыстылықта болады. Жалақы мөлшері көтерілген
кезінде фирмалар нарытық тепе-теңдікті сақтау мақсатында жұмыс күшіне
сұранымды төмендетуі қажет, ал жалақы мөлшері төмендегенде еңбекке
сұраным артады. Жұмыс күшіне деген нақты байланыска іс-әрекет етеді.
Жұмыспен қамтылу ұлттық экономиканың және ел халкының жағдайының
маңызды мінездемелерінің бірі болып табылады. Қоғам мүшелерінің неғүрлым
жұмыс процесіне толық тартылуы мен оларды еңбегі барынша толық пайлалануина
ЖҮО көлемі жоне халықтың табысы, төлем қабілеті сұранысын канағаттандыру
дәрежесі тәуелді болады. Сондықтанда толық және тиімді жұмыспен қамтылу кез-
келген мемлекеттің экономикалық саясатының маңызды міндеттерінің бірі болып
табылады.
Жұмыспен қамтылу дегеніміз – жеке және коғамдық қажеттіліктерді
қанағатандырумен байланысты және табыс алып келетін халыктың қоғамдық
пайдалы еңбегі.
Қызмет түрлерінің ел халықтың күнделікті өмірін, және тұтастығы мен
қауіпсідігін, қоғамдық өндірістің үздіксіздігі сияқты белгілі бір
ерекшіліктері бойынша топтастыруға болады. Аталған белгілері бойынша
жұмыспен қамтылағадарды үш топқа бөлуге болады:
1 .Экономикадағы төленетін қызметте қамтылғандар. Олар қоғамның
негізгі байлығын құрайды. Атқарған қызметтерінен алған табыстарының
арқасында олар өздерін дамыуға, сондай-ақ қоғамдық пайдалы қызметтің
басқада сфераларын дамытуды қамтамасыз етеді.
2.Ұлттық экскуз қызмет атқаратындар. Олар тікелей ақшалай табыс алып
келмеитін қызметпен айналысады. Бірақ мемлекеттің қауіпсіздігін сақтау,
халықтың бейбітшілік жағдайда Еңбек етуіне жағдай құру үшін маңызды
функцияларды орындайды.
З.Өндірістен қол үзіп оқитындар. Бұл жұмысқа жарамды халықтың табиғи
жолмен шығатындардың орнын толтыру үшін резерв.
Саны жағынан ең көп және өндіруші топ-бұл жұмыспен қамтылғандар тобы.
Экономикалық процестерге қатынасу мінездемесі бойынша олар өз кезегінде 3
топқа бөлінеді:
1) Жалдамалы жұмысшылар. Бұл топқа - өз жұмыс күшін сатумен байланысты
жұмыс істейтін адамдар жатады.
2) Жұмыс берушілер. Бұл халықтың неғұрлым белсенді белігі - жұмыс
берушілер-өзінің кәсіпкерлік мүмкіндіктерін іске асыратын жек меншік
иелері, кәсіпкерлер жатады.
3) Өз-өздерін жұмыспен қамтамасыз етушілер. Аталған категорияға өз есебінен
жұмыс істейтін, жалдамалы жұмыс күшін пайдаланбайтын өндірістік кооператив
мүшелері жатады.
Мемлекеттің маңызды міңдеті келесі, принциптерді ұстана
отырып,жұмыспен,қамтамасыз етуді реттеу:
1)еңбек еркіндігі, еңбекке деген өз мүмкіндіктерін еркін иемдену.
Әрбір адам өз қызмет ету ортасын таңдай алады, еңбекке қүштеу болмауы
керек.
2)Мемлекеттің еңбек құқығын іске асыру үшін бірдей алғы шарттар құру
бойынша жауапкершілігі;
3) ұзақ мерзімді ұлттық мүдделерді қамтамасыз ету
4) аймақтық, ұлттық-этникалық, салалық ерекшеліктер мен жұмысшы күшіне
қажеттілікті есепке алу;
5)жұмыспен қамтамасыз ету мәселесіне кешенді көзқарас.
2.Еңбек нарығы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.