Модульдік оқыту технологиясының теориялық негіздері

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Белгілеулер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 Модульдік оқыту технологиясының теориялық негіздері
1.1 Модульдік оқыту технологиясының педагогикалық негіздері ... ... ..
1.2 Модульдік оқыту технологиясының құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Модульдік оқыту технологиясының білім беруде маңызы ... ... ... ...
2 Оқыту процесінде модульдік технологияны қолданудың практикалық ерекшеліктері
2.1 Барап негізгі мектебінің жалпы сипаттамасы ... ... ... ... .
2.2 Модульдік оқыту технологияның қолдану әдістемесі ... ... ... ... ... ...
2.3 Экономика пәнін оқытуда модульдік технологияны қолдану тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Кіріспе

Зерттеудің көкейкестілігі: Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде болашақ мұғалімдердің инновациялық ic-әрекеттің ғылыми-педагогикалық негіздерін мeңгepyi - маңызды мәселелердің бipi. Өйткені, жаңа педагогикалық технологияны меңгеруге мұғалімдерді даярлау - оларды кәсіби білімін көтеруге дайындау аспектісінің бipi және педагогтың жеке тұлғасын қалыптастыру үрдісіндегі әрекеттің нәтижесі болып табылады.
Ғылым мен техниканың жедел дамыған, мәліметтер ағыны күшейген XXI ғасырда жан-жақты дамыған шығармашыл жеке тұлғаны қалыптастыру мектептің басты міндеті болып саналады.
2004 жылдың 12 қазанында Қазақстан Республикасы білім саласы қызметкерлерінің III съезінде Елбасы Н.Назарбаев «Құрылымдық, өзгерістер мұғалім кадрларын әзірлеу жүйесі оздыра отырып дамытумен қамтамасыз eтілуі тиic. Жаңа формацияның педагогы қажет. Мұғалімдердің жаңа ұрпағы білім деңгейі жөнінен әрдайым саналып келгеніндей біршама емес, әлдеқайда жоғары болуы тиіс - бұл уақыт талабы» деп атап көрсеткеніндей, әр баланың қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа, шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын шебер әpi iскер мұғалім даярлауға бетбұрыс жасалмақшы [1].
Еліміздің болашағы көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білім беру саласындағы басты міндет - әлеуметтік педагогикалық ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнына жаңалық енгізудің тиімді жаңа әдістерін іздестіру мен оларды жүзеге асыра алатын мұғалімдерді даярлау. Ол қай уақытта да ең өзекті мәселелер қатарына жатқызылып келеді. Олай болатыны, қоғамның әлеуметтік-экономикалық міндеттеріне сай өскелең ұрпақты өмipгe бейімдеудің жаңа талаптары туындап отыр.
Қазіргі уақытта Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасуда. Бұл сының процесс білім парадигмасының өзгеруімен қатар жүреді. Білім берудегі ескі мазмұнның орнына жаңасы келуде. Я.А.Коменскийдің, И.Гербарттың дәстүрлі объект–субъектілері педагогикасының орнын басқасы басты, ол бала оқу қызметінің субъектісі ретінде, өзін-өзі өзектілендіруге, өзін тануға және өзін-өзі жүзеге асыруға ұмтылатын жазушы тұлға ретінде бағытталған. Мұндай жағдайда педагогикалық процестің манызды құрамы оқу ісіндегі субъектілер - оқытушы мен оқушының тұлғалық–бағытталған өзара әрекеті болып табылады[2, 3].
Жаңа білім парадигмасы бірінші орынға баланың білімін, білігі мен дағдысын емес, оның тұлғасын, білім алу арқылы, дамуын қойып отыр.
Қазіргі уақытта педагогика ғылымының бір ерекшілігі - баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығаруға ұмтылуы.
«Педагогикалық технологиялар – бұл білімнің басымды мақсаттарымен біріктірілген пәндер мен әдістемелердің: оқу–тәрбие процесін ұйымдастырудың өзара ортақ тұжырымдамамен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының, формалары мен әдістерінің күрделі және ашық жүйелері, мұнда әр позиция басқаларына әсер етіп, ақыр аяғында оқушының дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын құрайды»
Бүгінгі таңда П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктері шоғырландыру технологиясы, Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы, В.Ф.Шаталовтың оқу материалдарының белгі және сызба үлгілері негізінде қарқынды оқыту технологиясы, В.М.Монаховтың, В.П.Беспальконың және басқа көптеген ғалымдарың технологиялары кеңінен танымал [4, 5, 6, 7, 8].
Қазақстанда Ж.А.Қараевтің, Н.Оралбаеваның, М.М.Жанпейісованың және т.б. ғалымдардың оқыту технологиялары белсенді түрде қолданылуда [9, 10, 11].
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында оқыту формасын, әдістерін, технологиялар таңдауда көп нұсқалық қағидасы бекітілген, бұл білім мекемелерінің мұғалідеріне, педагогтарының өзіне оңтайлы нұсқаны қолдануға, педагогикалық процесті кез келген үлгімен, тіпті авторлық үлгімен құруға мүмкіндік береді [12].
Шетелдік ғалымдар модульдік білім беру идеясының туындауын 1960-жылдардың аяғы мен 1970-жылдардың басына жатқызады.
«Модуль» ұғымы термин ретінде алғаш математика ғылымында пайда болды. Бұл термин латынның modulus (өлшеуіш) сөзінен шыққан. Векторға арнап бұл терминді алғаш рет 1814 жылы Швейцария математигі Жан Роберт Арган қолданған. Көшу модулін алғаш рет енгізген ағылшын математигі Роджер Коутс [13].
Педагогикада модульмен оқыту идеясының нeгiзiн салушы ғалым АҚШ-тағы Падуа университетінің профессоры С.Н.Постлезвейт оқушының өзіне қолайлы қарқында жұмыс жасауына, нақ өзіне сай оқу тәсілін таңдап алуына мүміндік беруге тырысты. Ең алғаш рет 1969 жылы осылай Падуа университетінде оқу үрдісіне енгізілген миникурстар, кейін АҚШ қолледждері мен университеттеріне тез тарады. Мұнда олардың бірнеше түрі пайда болды: «пакеттегі ұғым», «consent оррасу», «меңгеру пакеті» т.б. Модульмен оқыту мәселесімен айналысқан ғалымдардың тағы бipi Дж.Д.Рассельдің пайымдауынша, модуль - оқу материалының бip концептуальды бірлігін қамтитын оқу пакетін білдіреді. В.Гольдшмидт және М.Л.Гольдшмидт деректері бойынша, АҚШ қолледждері мен университеттерінде модульмен оқыту инженерлік пәндерді, химия, психология, социология, лингвистика, ағылшын тілі және басқа пәндерді практикалық тұрғыда оқыту үшін пайдаланылады. Аталған мәселемен -айналысқан ғалымдардың келесі тобы (Я.Л.Клиндштат) - студенттердің білімді меңгеру мүмкіншіліктерін өздері анықтауына көмектесуге, үшіншілері (В.Б.Закорюкин, В.И.Панченко, Л.М.Твердин және т.б.) оқытудың қалыптасқан бірліктеріне оқу мазмұнын икемді етіп құру деп пайымдады. Ал П.Юцявичене сияқты ғалымның пікірінше, модульмен оқыту арқылы болашақ мамандардың кәсіби білімін жетілдіру жоғары деңгейге жеткізуге болады, ғалым К.Вазинаның айтуынша, модульмен оқыту - адамның жалпы өзіндік даму, моделі [14, 15, 16].
Модуль арқылы оқытуды экспериментті және практикалық түрде тәжірибеде қолдану АҚШ, Батыс Еуропа елдерінің колледждері мен жоғары оқу орындарында, ТМД елдеріндегі жоғары оқу орындарында қазір кеңінен жүзеге асуда.
Қазақстанда жоғары оқу орындарында модуль арқылы оқыту мәселесін ғалымдар Г.Қ.Нұрғалиева, Р.Масырова – дидактикалық тұрғыдан, Қ.С.Мусин – салыстырмалы педагогика мәселесі қырынан, ғалым Н.Оралбаева – лингвистикалық тұрғыдан зерттеп қарастыруда. Модульмен оқытуды ғалымдар К.Сариева, М.Жанпейісова, З.Бейсенбаева практикалық тұрғыда өз тәжірибелерінде қолдануда. Аталған еңбекке әр ғалым модуль арқылы оқыту мәселесін өздерінің зерттеу объектісі тұрғысынан әр түрлі қырынан қарастырады [9, 10, 17, 18,19, 20, 21].
Зерттеу жұмысының объектісі: мектептің білім беру үрдісі.
Зерттеу жұмысының пәні: модульдік оқыту технологиясы арқылы мектеп оқушыларының білім, білік, дағдыларын дамыту.
Зерттеу жұмысының мақсаты: модульдік оқыту біртұтас жүйе ретінде оқыту процесіндегі мектеп оқушылары мен мұғалімнің субъект-субъект қатынасын icкe асыру үшін жағдай жасауды ғылыми тұрғыдан негіздеу және ғылыми-педагогикалық тұрғыдан негіздеу және оны тәжірибе арқылы тексеру.
Зерттеу жұмысының болжамы: егер мектептің білім беру процесінде модульдік оқыту технологиясы тиімді пайдаланылса, онда оқушылардың білімдері жаңа сапалық нәтижеге жетеді, өйткені жаңа модульдік оқыту технологиясын қолдану жеке тұлғаның танымдық кабілеттерін және танымдық процестерін дамуына ықпал етеді.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
- модульдік оқыту технологиясының теориялық негіздерін айқындау;
- Барап негізгі мектебінде модульдік технологияны қолдану жағдайына талдау жасау;
- экономика пәнін оқытуда модульдік технологияны қолдану тәжірибесінің әдістемесін жасап, тәжірибелік-эксперимент арқылы тиімділігін тексеру;
- оқушылар білімдерін модульдік оқыту технологиясы арқылы қалыптастырудың ғылыми-әдістемелік ұсыныстарын практикаға ендіру.
Зерттеу жұмысының жетекші идеясы: мектептің білім беру процесінде модульдік оқыту технологиясын қолдану оқушылардың тұлғалық жеке-дара сапаларын қалыптастыруға негіз болады.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: диалектикалық таным теориясы, құбылыстар мен процестердің жалпы байланысы, өзгерісте болу заңдылықтары, тәжірибені тарихи, құрылымдық-жүйелілік тұрғыдан талдау қағидасы, ақыл-ой әрекетін сатылап қалыптастыру, жеке тұлға мен оның құрылымы жайлы ілімдер; мұғалім іс-әрекетінің психологиялық, педагогикалық құрылымы, педагогиканың әдіснамасы мен зерттеу әдістерінің негізі ережелері, оқытудың модульдік оқыту технологиясының мәні және оларды оқу үдерісінде қолдану мүмкіндіктері туралы теориялық тұжырымдамалар.

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1 Назарбаев Н.Ә. Білім мен ғылым — даму тетігі / Елбасынынң ҚР Білім және ғылым қызметкерлерінің III съезінде сөйлеген cөзi // Егемен Қазақстан, 13 қазан, 2004.
2 Коменский Я.А. Ұлы дидактика.- М.
3 Блинников Л.В. Великие философы. – М.: «Логос»,1999.
4 Эрдниев, П. М. Эрдниев, Б. П. О системном подходе к дидактике.- М.: Столетие, 1996.
5 Давыдов В.В. Проблемы развивющего обучения. – М.: Педагогика, 1986.
6 Шаталов В.Ф.Эксперимент продолжается. – М.: Педагогика, 1986.
7 Монахов В.М. Технологические основы проектирования и коструирования учебного процесса.-Волгоград, 1995.-100 c.
8 Беспалко В.П. Слагаемые педогической технологии. Москва,1989.-47 с.
9 Қараев Ж.А. Оқытудың жаңа технологиясының мәні // Информатика. Физика. Математика. – 1994.-№2
10 Оралбаева Н., Жақсылықова Қ. Орыс тіліндегі мектептерде қазақ тілін оқыту әдістемесі.-Алматы, 1998.
11 Жанпейісова М.М. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде / Аударған Д.А.Қайшыбекова/ - Алматы, 2002.
12 Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы // Егемен Қазақстан. -2007.-15 тамыз.
13 Роджерс К. Причины успеха.- Москва, 2000.-272с.
14 Закорюкин В.Б., Панченко В.И., Твердин Л.М.Проблемы вузовского учебника. – Вильнюс, 1983.
15 Юцявичене П. Теория и практика модульного обучения. – Каунас, 1989.
16 Педагогическая технология /Под ред. З.А.Мальковой, Б.Л.Вульфсона. – М., 1989.
17 Нургалиева Г.К. Сравнительная педагогика. – Алматы: Рауан. – 1999.
18 Масырова Р. Линичевская Т. Инновационные школы в Казахстане. – Алматы: РБК., 2000.
19 Нұрғалиева Г.Қ., Мусин Қ.С., Құсайынов А.Қ. Салыстырмалы педагогика. – Алматы, 1999.
20 Сариева К.Н. Мы говорим по-казахски: [Пособие].-Алматы: НЛЦ «Гаклия», 1992.
21 Бейсембаева З. Модульді оқытудың мәні мен маңызы // Қазақстан жоғарғы мектебі.-2000.-№1.-95-101 бет.
22 Наренова А.Б. Модульдік оқыту технологиясы. «Инновациялық педагогикалық технологияларды жоғары оқу орынында жүзеге асыру мәселелері» ғылыми-практикалық семинар конференциясының материалдар жинағы. - Ақтөбе: Ақтөбе мемлекеттік педагогикалық институты, 2007. -206-207бет.
23 Макаренко А.С. Коллектив и воспитания личности.- М., 1983.
24 Ильина Т.Д. Структурно-системный подход к исследованию педагогических явлений // Результаты новых исследований в педагогике / Под ред. Н.М. Шахмаева.- М., 1977. -3-18-с.
25 Талызина Н.Ф. Управление процессом усвоения знаний. М., 1984. -123 с.
26 Кларин М.В. Педагогическая технология в учебном процессе. Анализ зарубежного опыта. - М., 1989.
27 Лихачев Б.Т. Педагогика. Курс лекций: Учебное пособие для студентов пед.учебных заведений и слушателей ИПК и ФПК. – М.: Прометей, Юрайт, 1998.
28 Кан-Калик В.А., Никавдров Н.Д. Педагогическое творчество. - М.: Педагогика, 1990. -46-49 с.
29 Янушкевич Ф. Технология обучения в системе высшего образования. /Перевод с польского/ М., 1986. 20 с.
30 Момынбаев Б. Кәсіптік педагогика. - Алматы: Білім, 2006.
31 Бабаев С.Б., Оңалбек Ж.К. Жалпы педагогика: Оқулық.- Алматы: Заң әдебиеті, 2005.-131-139бет.
32 Жақсылиқова К. Қазақ тілін орыс тілді бөлімдерде модульмен оқытудың ғылыми-теориялық негіздері. - Алматы, 2001.-4-5 бет.
33 Морозов А.В. Креативная педагогика и психология. Учебное пособие. – Москва: Академический проект, 2-е изд., испр и доп., 2004.-449-461 с.
34 Өстеміров К., Шәметов Н., Васильев И. Кәсіптік педагогика: Колледж, университет студенттеріне арналған оқулық. – Алматы: ТОО «Наз-9» ЖШС, 2006.
35 Әбішев Р. Модульдік оқыту технологиясы // Қазақ тарихы.-2006.-№6.-87-89 бет.
36 Шешнев Л.В. Преодоление психологического барьера как условие научного творчества. - М., 1993.
37 Бұзаубақова К.Ж. Жаңа педагогикалық технология: Оқу құралы.- Алматы: Жазушы, 2004.
38 Фридман Л.М. Формирование позновательных интересов у школников.- М., 1997.
39 Занько С.Ф., Тюнникова Ю.С., Тюнникова С.М. Игры и учения.- М.,1992.
40 Нұрлыбаева М. Модульдік оқыту технологиясының тиімділігі // Оқыту - тәрбиелеу технологиясы.-2007.-№4.-43-45 бет.
41 Ожегов С.И. Толковый словарь.-М., 1994.
42 Әуелбекова Г.Д. Модульдік оқыту технологиясы негізінде оқу процесін ұйымдастыру // Администратор в Казахстанской школе. Қазақстан мектебіндегі басқарушы.-2006.-№4.-11-13 бет.
43 Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы // Егемен Қазақстан. -2007.-1 наурыз.
44 Қазақстан Республикасында бiлiм берудi дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы // Егемен Қазақстан.- 2004 жылғы 11 қазан.
45 Әуелбекова Г.Д. Модульдік оқыту технологиясы негізінде оқу процесін ұйымдастыру // Администратор в Казахстанской школе. Қазақстан мектебіндегі басқарушы.-2006.-№3.-7-11 бет.
46 Слободина Д.Н. «Деловые игры».- С.-Петербург, 2006.
47 С.Жолдаспаев, Кәсіпорын экономикасы. – Алматы: Экономика, 20027
48 Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту Тұжырымдамасы //Қазақстан мектебі, 2004.- №2.-5-16 бет.
49 Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика: Университет студенттеріне арналған оқу құралы. – Астана: Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия университеті (ЕАУ), 1998.-143-148 бет.
50 Байжанова З.Т. Педагогикалық менеджмент: Оқу құралы. – Астана, 2005.-74-85 бет.
51 Қазақстан Республикасының экологиялық кодексі, №6, ақпан, Алматы, 2007.
52 Нурболатова З.Н. Экологиялық білім беру – тәрбиелеудің негізі // Экологическое образование в Казахстане.–2005.-№4.–5-6 бет.
53 Қазақстан Республикасының Конституциясы.–Алматы, 2006.
54 Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі.–Алматы: Источник: справочная правовая система ЮРИСТ.-2008.
55 Ляпунов В.В. Жалпы білім беретін мекемедегі еңбекті қорғау // Қазақстанда еңбекті қорғау.-2007.-№12.-40-43бет.
56 Өрт қауіпсіздігі туралы Қазақстан Республикасының Заңы. – Алматы: Источник: справочная правовая система ЮРИСТ, 2007.
57 Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаева С. Қаржы: Оқулық. – Алматы, 2005.-496-513 бет.
58 Мамыров Н.Қ., Тілеужанова М.Ә. Макроэкономика: Оқулық.- Алматы: Экономика, 2003.-81-96 бет.

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 84 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..
Нормативтік
сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ...
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
Белгілеулер мен
қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ...
1 Модульдік оқыту технологиясының теориялық негіздері
1.1 Модульдік оқыту технологиясының педагогикалық
негіздері ... ... ..
1.2 Модульдік оқыту технологиясының
құрылымы ... ... ... ... ... ... .. ... ...
1.3 Модульдік оқыту технологиясының білім беруде
маңызы ... ... ... ...
2 Оқыту процесінде модульдік технологияны қолданудың практикалық
ерекшеліктері
2.1 Барап негізгі мектебінің жалпы сипаттамасы ... ... ... ... .
2.2 Модульдік оқыту технологияның қолдану
әдістемесі ... ... ... ... ... ...
2.3 Экономика пәнін оқытуда модульдік технологияны қолдану
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
...
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .

Кіріспе

Зерттеудің көкейкестілігі: Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен
білім беруде болашақ мұғалімдердің инновациялық ic-әрекеттің ғылыми-
педагогикалық негіздерін мeңгepyi - маңызды мәселелердің бipi. Өйткені,
жаңа педагогикалық технологияны меңгеруге мұғалімдерді даярлау - оларды
кәсіби білімін көтеруге дайындау аспектісінің бipi және педагогтың жеке
тұлғасын қалыптастыру үрдісіндегі әрекеттің нәтижесі болып табылады.
Ғылым мен техниканың жедел дамыған, мәліметтер ағыны күшейген XXI
ғасырда жан-жақты дамыған шығармашыл жеке тұлғаны қалыптастыру мектептің
басты міндеті болып саналады.
2004 жылдың 12 қазанында Қазақстан Республикасы білім саласы
қызметкерлерінің III съезінде Елбасы Н.Назарбаев Құрылымдық, өзгерістер
мұғалім кадрларын әзірлеу жүйесі оздыра отырып дамытумен қамтамасыз eтілуі
тиic. Жаңа формацияның педагогы қажет. Мұғалімдердің жаңа ұрпағы білім
деңгейі жөнінен әрдайым саналып келгеніндей біршама емес, әлдеқайда жоғары
болуы тиіс - бұл уақыт талабы деп атап көрсеткеніндей, әр баланың
қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа,
шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын шебер әpi iскер мұғалім
даярлауға бетбұрыс жасалмақшы [1].
Еліміздің болашағы көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі
ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білім беру саласындағы басты міндет -
әлеуметтік педагогикалық ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнына жаңалық
енгізудің тиімді жаңа әдістерін іздестіру мен оларды жүзеге асыра алатын
мұғалімдерді даярлау. Ол қай уақытта да ең өзекті мәселелер қатарына
жатқызылып келеді. Олай болатыны, қоғамның әлеуметтік-экономикалық
міндеттеріне сай өскелең ұрпақты өмipгe бейімдеудің жаңа талаптары туындап
отыр.
Қазіргі уақытта Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі
қалыптасуда. Бұл сының процесс білім парадигмасының өзгеруімен қатар
жүреді. Білім берудегі ескі мазмұнның орнына жаңасы келуде.
Я.А.Коменскийдің, И.Гербарттың дәстүрлі объект–субъектілері педагогикасының
орнын басқасы басты, ол бала оқу қызметінің субъектісі ретінде, өзін-өзі
өзектілендіруге, өзін тануға және өзін-өзі жүзеге асыруға ұмтылатын жазушы
тұлға ретінде бағытталған. Мұндай жағдайда педагогикалық процестің манызды
құрамы оқу ісіндегі субъектілер - оқытушы мен оқушының тұлғалық–бағытталған
өзара әрекеті болып табылады[2, 3].
Жаңа білім парадигмасы бірінші орынға баланың білімін, білігі мен
дағдысын емес, оның тұлғасын, білім алу арқылы, дамуын қойып отыр.
Қазіргі уақытта педагогика ғылымының бір ерекшілігі - баланың тұлғалық
дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығаруға ұмтылуы.
Педагогикалық технологиялар – бұл білімнің басымды мақсаттарымен
біріктірілген пәндер мен әдістемелердің: оқу–тәрбие процесін
ұйымдастырудың өзара ортақ тұжырымдамамен байланысқан міндеттерінің,
мазмұнының, формалары мен әдістерінің күрделі және ашық жүйелері, мұнда әр
позиция басқаларына әсер етіп, ақыр аяғында оқушының дамуына жағымды
жағдайлар жиынтығын құрайды
Бүгінгі таңда П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктері шоғырландыру
технологиясы, Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы,
В.Ф.Шаталовтың оқу материалдарының белгі және сызба үлгілері негізінде
қарқынды оқыту технологиясы, В.М.Монаховтың, В.П.Беспальконың және басқа
көптеген ғалымдарың технологиялары кеңінен танымал [4, 5, 6, 7, 8].
Қазақстанда Ж.А.Қараевтің, Н.Оралбаеваның, М.М.Жанпейісованың және т.б.
ғалымдардың оқыту технологиялары белсенді түрде қолданылуда [9, 10, 11].
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында оқыту формасын,
әдістерін, технологиялар таңдауда көп нұсқалық қағидасы бекітілген, бұл
білім мекемелерінің мұғалідеріне, педагогтарының өзіне оңтайлы нұсқаны
қолдануға, педагогикалық процесті кез келген үлгімен, тіпті авторлық
үлгімен құруға мүмкіндік береді [12].
Шетелдік ғалымдар модульдік білім беру идеясының туындауын 1960-
жылдардың аяғы мен 1970-жылдардың басына жатқызады.
Модуль ұғымы термин ретінде алғаш математика ғылымында пайда болды.
Бұл термин латынның modulus (өлшеуіш) сөзінен шыққан. Векторға арнап бұл
терминді алғаш рет 1814 жылы Швейцария математигі Жан Роберт Арган
қолданған. Көшу модулін алғаш рет енгізген ағылшын математигі Роджер Коутс
[13].
Педагогикада модульмен оқыту идеясының нeгiзiн салушы ғалым АҚШ-тағы
Падуа университетінің профессоры С.Н.Постлезвейт оқушының өзіне қолайлы
қарқында жұмыс жасауына, нақ өзіне сай оқу тәсілін таңдап алуына мүміндік
беруге тырысты. Ең алғаш рет 1969 жылы осылай Падуа университетінде оқу
үрдісіне енгізілген миникурстар, кейін АҚШ қолледждері мен
университеттеріне тез тарады. Мұнда олардың бірнеше түрі пайда болды:
пакеттегі ұғым, consent оррасу, меңгеру пакеті т.б. Модульмен оқыту
мәселесімен айналысқан ғалымдардың тағы бipi Дж.Д.Рассельдің пайымдауынша,
модуль - оқу материалының бip концептуальды бірлігін қамтитын оқу пакетін
білдіреді. В.Гольдшмидт және М.Л.Гольдшмидт деректері бойынша, АҚШ
қолледждері мен университеттерінде модульмен оқыту инженерлік пәндерді,
химия, психология, социология, лингвистика, ағылшын тілі және басқа
пәндерді практикалық тұрғыда оқыту үшін пайдаланылады. Аталған мәселемен
-айналысқан ғалымдардың келесі тобы (Я.Л.Клиндштат) - студенттердің білімді
меңгеру мүмкіншіліктерін өздері анықтауына көмектесуге, үшіншілері
(В.Б.Закорюкин, В.И.Панченко, Л.М.Твердин және т.б.) оқытудың қалыптасқан
бірліктеріне оқу мазмұнын икемді етіп құру деп пайымдады. Ал П.Юцявичене
сияқты ғалымның пікірінше, модульмен оқыту арқылы болашақ мамандардың
кәсіби білімін жетілдіру жоғары деңгейге жеткізуге болады, ғалым
К.Вазинаның айтуынша, модульмен оқыту - адамның жалпы өзіндік даму, моделі
[14, 15, 16].
Модуль арқылы оқытуды экспериментті және практикалық түрде тәжірибеде
қолдану АҚШ, Батыс Еуропа елдерінің колледждері мен жоғары оқу орындарында,
ТМД елдеріндегі жоғары оқу орындарында қазір кеңінен жүзеге асуда.
Қазақстанда жоғары оқу орындарында модуль арқылы оқыту мәселесін
ғалымдар Г.Қ.Нұрғалиева, Р.Масырова – дидактикалық тұрғыдан, Қ.С.Мусин –
салыстырмалы педагогика мәселесі қырынан, ғалым Н.Оралбаева –
лингвистикалық тұрғыдан зерттеп қарастыруда. Модульмен оқытуды ғалымдар
К.Сариева, М.Жанпейісова, З.Бейсенбаева практикалық тұрғыда өз
тәжірибелерінде қолдануда. Аталған еңбекке әр ғалым модуль арқылы оқыту
мәселесін өздерінің зерттеу объектісі тұрғысынан әр түрлі қырынан
қарастырады [9, 10, 17, 18,19, 20, 21].
Зерттеу жұмысының объектісі: мектептің білім беру үрдісі.
Зерттеу жұмысының пәні: модульдік оқыту технологиясы арқылы мектеп
оқушыларының білім, білік, дағдыларын дамыту.
Зерттеу жұмысының мақсаты: модульдік оқыту біртұтас жүйе ретінде оқыту
процесіндегі мектеп оқушылары мен мұғалімнің субъект-субъект қатынасын icкe
асыру үшін жағдай жасауды ғылыми тұрғыдан негіздеу және ғылыми-
педагогикалық тұрғыдан негіздеу және оны тәжірибе арқылы тексеру.
Зерттеу жұмысының болжамы: егер мектептің білім беру процесінде
модульдік оқыту технологиясы тиімді пайдаланылса, онда оқушылардың
білімдері жаңа сапалық нәтижеге жетеді, өйткені жаңа модульдік оқыту
технологиясын қолдану жеке тұлғаның танымдық кабілеттерін және танымдық
процестерін дамуына ықпал етеді.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
- модульдік оқыту технологиясының теориялық негіздерін айқындау;
- Барап негізгі мектебінде модульдік технологияны қолдану жағдайына
талдау жасау;
- экономика пәнін оқытуда модульдік технологияны қолдану тәжірибесінің
әдістемесін жасап, тәжірибелік-эксперимент арқылы тиімділігін
тексеру;
- оқушылар білімдерін модульдік оқыту технологиясы арқылы
қалыптастырудың ғылыми-әдістемелік ұсыныстарын практикаға ендіру.
Зерттеу жұмысының жетекші идеясы: мектептің білім беру процесінде
модульдік оқыту технологиясын қолдану оқушылардың тұлғалық жеке-дара
сапаларын қалыптастыруға негіз болады.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: диалектикалық таным
теориясы, құбылыстар мен процестердің жалпы байланысы, өзгерісте болу
заңдылықтары, тәжірибені тарихи, құрылымдық-жүйелілік тұрғыдан талдау
қағидасы, ақыл-ой әрекетін сатылап қалыптастыру, жеке тұлға мен оның
құрылымы жайлы ілімдер; мұғалім іс-әрекетінің психологиялық, педагогикалық
құрылымы, педагогиканың әдіснамасы мен зерттеу әдістерінің негізі
ережелері, оқытудың модульдік оқыту технологиясының мәні және оларды оқу
үдерісінде қолдану мүмкіндіктері туралы теориялық тұжырымдамалар.
Зерттеу көздері: қарастырылып отырған проблемаға байланысты
қазақстандық, шетелдік, ТМД елдері философтарының, психологтарының,
педагогтарының еңбектері, Қазақстан Республикасының Ата заңы, Білім
туралы заңы, Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсултан Назарбаевтың
Қазақстан халқына Жолдауы, Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі
білім беруді дамыту Тұжырымдамасы, Қазақстан Республикасында бiлiм берудi
дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы, орта
кәсіптік білім берудің мемлекеттік стандарты, колледждің базистік оқу
жоспары, оқу бағдарламасы, оқулықтары; жылдық есептері.
Зерттеу әдістері: зерттеу проблемасы бойынша психологиялық,
педагогикалық, философиялық, әдістемелік әдебиеттерге теориялық талдау
жасау, педагогикалық басылымдар мен нормативтік құжаттарды, озық
педагогикалық тәжірибелерді жинақтау және талдау; мектеп құжаттары мен
педагогикалық үрдістерге талдау жасау; сұрақ-сауалнамалар, тәжірибелік –
эксперимент жұмысын жүргізу, оның нәтижесін бағалау, өңдеу, қорыту.
Зерттеудің базасы – Барап негізгі мектебі.
Кіріспеде зерттеу тақырыбының көкейкестілігі негізделіп, ғылыми
аппараты (зерттеу объектісі, пәні, мақсаты, міндеттері, теориялық-
әдіснамалық негізі, әдістері) айқындалып, оның ғылыми жаңалығы, теориялық
және практикалық мәнділігі ашылып, қорғауға ұсынылатын қағидалар
көрсетіледі.
Модульдік оқыту технологиясының теориялық негіздері атты бірінші
бөлімде модульдік оқыту технологиясының педагогикалық негіздері, құрылымы
және білім берудегі маңызы көрсетілген.
Оқыту процесінде модульдік технологияны қолданудың практикалық
ерекшеліктері атты екінші бөлімде Барап негізгі мектебінде модульдік
технологияны қолдану жағдайы, әдістемесі, экономика пәнін оқытуда модульдік
оқыту технологиясын қолдану тиімді жақтарын зерттеулері келтірілген.
Экономикалық негіздеме деген бөлімде мектептегі білім беру
үлгерімдері, экономикалық көрсеткіштер, экономика жайлы толық мағлұмат
беріліп, оның қазіргі замандағы мәні, қолдану аясы айтылып кетіледі және
экономика пәнінің маңыздылығы, ерекшелігіне де көңіл бөлінеді.
Қоршаған ортаны қорғау бөлімінде жалпы еліміздегі экологиялық мәселеге
қарсы жүргізіліп жатқан заңдар мен атқарылып жатқан іс-шараларға сипаттама
берілді. Сонымен бірге мектеп оқушылардың дені сау, есі түзу ұрпақ болып
өсу мақсатында экологиялық білім берудің деңгейлері мен ұйымдастыру
жағдайлары көрсетілген.
Еңбек қорғау бөлімінде, халықтың еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті
қорғауды, еңбек жағдайын жақсарту жөніндегі қызметті, қауіпсіздік
технологияларды, сондай-ақ қызметкерлердің еңбегін қорғау, еңбек
қауіпсіздігі мен еңбекті қорғау саласына қатысты атқарылып жатқан іс-
шараларға тоқталып, мектептегі қауіпсіздік шараларының ұйымдастырылу
жағдайлары сипатталады.
Қорытындыда теориялық және эксперименттік жұмыстардың нәтижелеріне
негізделген тұжырымдар, зерттеудің артықшылық жақтары және ғылыми-ұсыныстар
беріледі.
Қосымша бөлімінде тәжірибелік жұмыстарды жүргізу барысындағы оқушыларға
жүргізілген ақпараттар келтірілген.

Нормативтік сілтемелер

Бұл дипломдық жұмыста келесі нормативтік құжаттарға сілтемелер
жасалған:
- Қазақстан Республикасының Конституциясы.–Алматы, 2006.
- Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы Егемен Қазақстан.
-2007.-15 тамыз.
- Қазақстан Республикасында бiлiм берудi дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған мемлекеттiк бағдарламасы Егемен Қазақстан.-2004 жылғы 11 қазан.
- Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына
Жолдауы Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан Егемен Қазақстан. -2007.-1
наурыз.
- Назарбаев Н.Ә. Білім мен ғылым — даму тетігі Елбасынынң ҚР Білім
және ғылым қызметкерлерінің III съезінде сөйлеген cөзi Егемен Қазақстан,
13 қазан, 2004.
- Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ Қазақстан мектебі, 2004.- №2.-5-16бет
- Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі, №6, ақпан, Алматы,
2007.
- Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі.–Алматы: Источник: справочная
правовая система ЮРИСТ.-2008.
- Өрт қауіпсіздігі туралы Қазақстан Республикасының Заңы. – Алматы:
Источник: справочная правовая система ЮРИСТ.-2007.

Анықтамалар

Педагогикалық технология – бұл білімнің басымды мақсаттарымен
біріктірілген пәндер мен әдістмелердің; оқу–тәрбие процесін ұйымдастырудың
өзара ортақ тұжырымдамамен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының, формалары
мен әдістерінің күрделі әрі ашық жүйелері. Мұнда әр позиция басқаларына
әсер етіп, ақыр аяғында оқушының дамуына жағымды жағдайлар жасайды.

Бағдарламаластырылған оқу технологиясы - бұл арнайы жабдықтар,
бағдарламаластырылған оқулық, ерекше оқу-машинасы, ЭВМ және т.б. көмегімен
күні ілгері дайындалған бағдарлама бойынша орындалатыи өзіндік жеке-дара
оқу технологиясы.

Қашықтан оқу технологиясы - бұл осы заманғы телебайланыс, электронды
почта, теледидар және интернет жәрдемімен оқу мекемесіне қатыспай-ақ
білімдену қызметтерін пайдалану.

Модуль дегеніміз – қандайда бір жүйенің, ұйымның нықталатын, біршама
дербес бөлігі.

Модуль - ic-әрекеттің мақсатты бағдарламасы белгілеген деңгейіне жету
үшін сұрыпталған, дидактикалық өңделген білім, білік, дағдының белгілі
мазмұнының бірлігі және оның әдістемелік нұсқауы, яғни аяқталған оқу
ақпараты болып табылатын модульмен оқытудың негізгі кұралы.

Оқыту модулі дегеніміз - ол нақты модульдік өлшем бойынша оқу
мазмұнының, оқушының оқу барысын басқару жүйесінің (немесе оның
элементтерінің) нақты мазмұн бойынша білімді тексеру жүйесі мен әдістемелік
ұсыныстардың жиынтығы болып табылады.

Тиімділік – әлеуметтік-экономикалық процестер мен құбылыстардың
жиынтығын сипаттайтын, нәтижеге қол жеткізу мен ресурстарды пайдаланумен
байланысты категория.

Экономикалық білім - қоғам дамуына материалдық өмірдің ықпалы жөніндегі
экономикалық теориялар жиынтығынан тұрады.

Экономика дегеніміз - оқушының еңбегінің нәтижесін сапалы өзгертіп
отыратын құрал.

Білімділік дәрежесі – ол оқушылар меңгерген білім, білік және дағдылар
жиынтығы, сызықтық байланыспен өрнектеледі.

Белгілеулер мен қысқартулар

АҚШ – Америка Құрама Штаттары
ЮНЕСКО – БҰҰ жанындағы мәдениет, ғылым және білім беру жөніндегі ұйым
т.б. – тағы басқа
БОТ - бағдарламаластырылған оқу технологиясы
ЭВМ – электронды есептеуіш машина
ХЕҰ - халықаралық еңбек ұйымы
ЕТМ - Еңбек тәжірибелерінің модульдері
МОТ - модульдік оқыту технологиясы
ОЭ - оқу элементі
МБ - модульдік блок
М.- Москва
ТМД – Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
КДМ - кешенді дидактикалық мақсат
КИДМ - кіріктелген интеграциялық дидактикалық мақсат
ЖДМ - жеке дидактикалық мақсат
БТ – бақылау тобы
ЭТ – эксперементтік топ

1 Модульдік оқыту технологиясының теориялық негіздері

1.1 Модульдік оқыту технологиясының педагогикалық негіздері

Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңының 11-бабында Білім беру
жүйесінің басты міндеті - оқытудың жаңа технологияларын, оның ішінде
кәсіптік білім беру бағдарламаларының қоғам мен еңбек нарығының өзгеріп
отыратын қажеттеріне тез бейімделуіне ықпал ететін технологияларды енгізу
және тиімді пайдалану, бiлiм берудi ақпараттандыру, халықаралық
коммуникациялық желiлерге шығу, ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар,
ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға,
дамытуға, кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар
жасау, деп көрсеткендей-ақ, қазіргі кезеңдегі әрбір мұғалімнің алдына
қойып отырған басты міндеттердің бірі – оқыту әдіс-тәсілдерін үнемі
жетілдіріп отыруы және жаңа педагогикалық технологияны меңгеру. Осыған орай
білім беру саласында педагогикалық технология немесе оқытудың
технологиялары үлкен мәнге ие болып отыр [12].
Ақтөбе мемлекеттік педагогикалық институтының аға оқытушысы
А.Б.Наренованың Модульдік оқыту технологиясы атты мақаласында:
Педагогикалық технология - ұғымы 1960 жылдары дамыған елдердің баспа
беттерінде көріне бастады. 1961 жылы АҚШ-та, Педагогикалық технология,
1964 жылы Англияда Педагогикалық технология және оқыту процесі, 1965 жылы
Жапонияда , Педагогикалық технология журналдары, 1971 жылы Италияда жарық
көрді. ЮНЕСКО Педагогикалық технология серияларын бүкіләлемдік білім
бюросының бюллетендерінде шығара бастады. Бiздің елімізде педагогикалық
технология ұғымы 60-жылдардың аяғында пайда болып, 70-жылдары оны
қолдаушылардың саны артты, - деп пайымдалған [22].
Оқыту технологиясы ұғымын алғаш рет педагогика ғылымына енгізген
А.Макаренко, қазір бүл ұғым оку-тәрбие үрдісінде кеңінен қолданылып жүр. Ал
педагогикалық технология ұғымына алғаш рет жүйелі зерттеу жүргізген
Т.Ильина болды [23, 24].
Педагогикалық технологияға алғаш анықтама берген ғалымдардың бірі -
орыс ғалымы В.П. Беспалько. Оның пікірінше: Педагогикалық технология
дегеніміз - тәжірибеде жүзеге асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің
жобасы, ал педагогикалық жағдайларға сай қолданылатын әдіс-тәсілдер оның
құрамды бөлігі ғана. [8].
И.Талызинаның пікірі бойынша, педагогикалық технологияның басты мақсаты
– іс жүзінде дидактикалық мақсатқа жету үшін қолданылатын ең тиімді
әдістерді анықтау. Педагогикалық технология окыту үрдісін ғылыми жүйелеу
бағытында, яғни, оқыту тәжірибесінде қолданылатын ғылыми негізделген
талаптар жүйесі болып табылады [25].
Педагогикалық технология дегеніміз — оқушы мен мұғалім үшін барлық
жағынан өте қолайлы жағдайлар жасай отырып, оқыту үдерісін жобалаудың, оны
ұйымдастырудың және өткізудің бүге-шігeciнe дейін ойластырылған, әpi
бірлесіп жүзеге асырылатын педагогикалық қызметтің моделі (В.М. Монахов)
[7].
М.В.Кларин Педагогикалық технология – бұл педагогикалық мақсатқа қол
жеткізу жолындағы қолданатын барлық қисынды ілім амалдары мен әдіснамалық
құралдарының жүйелі жиынтығы және жұмыс істеу реті,-деп анықтайды [26].
Б.Т.Лихачев педагогикалық технологияны оқу процесіне белгілі бір мақсат
көздей әсер ететін педагогикалық ықпал деп түсіндіреді. Ал, технологиялық
үрдісті нақты педагогикалық нәтижеге жетелейтін бірлектердің (өлшемдердің)
белгілі бір жүйесі ретінде көрсетеді және педагогикалық технология
түпкілікті өзгермейтін механикалық құрылым емес, бала мен мұғалімнің үнемі
түрленіп отыратын өзара қарым-қатынасының өзегі, мазмұнды ұйымдастырушы
құрылым [27].
Педагогика ғылымында педагогикалық технология ұғымына біржақты
анықтама беріле қойған жоқ. Дегенмен кейбip ғалымдардың берген
аныңтамаларына тоқтала кеткен жөн. Мәселен, Н.Никандров, В.Кан-Калик
Оқытудың бірінші сатысында студенттері педагогикалық, білік пен
дағдылардың қолданбалы эвристикалық, жүйесі ретінде педагогикалық
технологиялар негіздерінен қаруландыру қажет, оларды шығармашылық үрдic
ретінде балалармен тікелей қарым-қатынас жасауға үйрету педагогикалық
технологияның мән-мағынасын ашады деп санайды [28].
Көптеген шетелдік ғалымдар технология деп оқытудың объективтік
факторларының жиынтығын (бағдарламаланған оқыту құралдары, дидактикалық
материалдар, құрал-жабдық, техникалық құралдар, т.б.) қандай да бір үрдісте
нәтижеге жету құралы ретінде қарастырады. Мәселен, поляк педагогі
Ф.Янушкевич оқыту технологиясының мәнін ашқанда, төмендегідей анықтама
берген: Оқыту технологиясы деп ғылыми ұстанымдар жүйесінде қолданыс
табатын бағдарламаланған оқыту үрдісін айтады және оқу мақсатына жетуге
бағытталған оқу тәжірибесінде қолданылады, көбіне оқытылатын пәнге емес,
оқушыларға бағытталады, оқыту әдістері мен тәсілдерін сынақтан өткізуге,
эмпирикалық талдау жасауға және оқытуда аудиовизальды құралдарды кеңінен
қолдануды талап етеді, оқыту теориясын
Технология дегеніміз - білім алудың жоспарланған нәтижелерге жету
процесінің сипаттамасы.
Технология дегеніміз - тәжірибе жүзінде орындалатын белгілі бір
педагогикалық жүйенің жобасы.
Технология дегеніміз - тәжірибелік білім берудегі педагогикалық
экспроматтардың минимумы.
Ендігі жерде біз дәстүрлі тағы бір анықтамаға тоқталамыз.
Технология дегеніміз - педагогика ғылымы мен мектеп тәжірибесінің
дамуындағы сабақтастықты сақтай отырып, педагогика мен методиканың
инструментальдық және әдістемелік құралдарын түбегейлі түрде өзгерту.
ЮНЕСКО-ның бір құжатында педагогикалық технологияға мынандай анықтама
берілген. Педагогикалық технология дегеніміз - бүкіл оқу процесін
бағалаудың жүйелі әдici және білімді адамдық және техникалық ресурстарды
ескере отырып игеру және білім берудің ең тиімді әдістеріне жету
мақсатындағы олардың өзара ынтымақтастығы [30, 251б.].
Дегенмен, барлық анықтамаларға ортақ басты негіз бар, бұл:
педагогикалық технология – бұл білімнің басымды мақсаттарымен
біріктірілген пәндер мен әдістмелердің; оқу–тәрбие процесін ұйымдастырудың
өзара ортақ тұжырымдамамен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының, формалары
мен әдістерінің күрделі әрі ашық жүйелері. Мұнда әр позиция басқаларына
әсер етіп, ақыр аяғында оқушының дамуына жағымды жағдайлар жасайды
(М.М.Жанпейісова) [11].
Осы заманғы дидактикада әрқилы оқу технологиялары көрініс беріп жүр.
Олардың көп түрлі болу себебі - әр автор мен орындаушының педагогикалық
процеске өзінше жаңалық қосып, технологияға өзгеріс ендіріп баруымен
байланысты.
Дидактикада оқу технологиялары төмендегідей сипаттарымен жіктеліп,
топтастырылады:
- қолдану деңгейі: жалпы педагогикалық, пән әдістемелік, бөлімдік
(модульдік);
- философиялық негізі: ғылыми және діни, гуманистік және әміршіл-
әкімшіл (авторитарлы);
- тәжірибе меңгерудің ғылыми негіздемесі (концепция): байланыс-жауапты
(ассоциатив-рефлекторлы); іс-әрекетті (бихевиористік), іштей ұғу
(интериоризаторлы), дамытушы;
- тұлғалық құрылымға бағдарлануы: акпараттық (білім, ептілік және
дағдылар қалыптастыру), нақты қимыл-әрекеттік (оперативті-акыл-ой
әрекеттері әдістерін қалыптастыру), шығармашыл (эвристикалы-дарын
қабілеттерін дамыту), қолданбалы (тұрмыс-тәжірибелік әрекеттер
қалыптастыру).
Педагогикалық технологияларды мынадай топтарға жинақтауға болады:
1 Педагогикалық қарым-қатынасты демократилық және ізгілік негізінде
құру педагогикалық технологиясы:
- ынтымақтастық педагогикасы;
- ізгілікті-тұлғалы оқыту технологиясы;
- адамгершілікті қалыптастыруға негізделген әдебиетті оқыту жүйесі
(Е.Н.Ильин).
2 Оқушы әрекетін жандандыру және жетілдіру негізіндегі оқыту
технологиясы:
- ойын-сабақ технологиясы;
- проблемалық оқыту;
- модульдік оқыту технологиясы (М.М.Жанпейісова);
- Шаталовтың тірек конспектісі негізінде оқыту технологиясы;
- Е.И.Пассовтың коммуникативтік оқыту жүйесі.
3 Оқу процесін ұйымдастыру және басқару тиімділігіне негізделген оқыту
технологиясы:
- бағдарламалап (программалап оқыту);
- дифференциалдап оқыту;
- даралап оқыту;
- ұжымдық және топтық оқыту тәсілдері;
- компьютерлік технология.
4 Әдістемелік жетілдіру және дидактикалық қайта өңдеу негізіне қарай
құрылған оқыту технологиясы:
- іріленген дидактикалық бірліктер (П.М.Эрдниев);
- Мәдениет диалогы (В.С.Библер, С.Ю.Курганов);
- Экология және дидактика жүйесі (Л.В.Тарасов);
- ақыл-ой әрекетін сатылап дамыту теориясын жүзеге асыру технологиясы
(М.Б.Волович).
5 Табиғаттәнділік, ұлттық педагогика әдістерін пайдалануға негізделген
оқыту технологиясы:
- Сауаттылыққа тәрбиелеу Кушнир технологиясы;
- М.Монтессори технологиясы.
6 Альтернативті оқыту технологиясы:
- Вальдорф педагогикасы (Р.Штейнер);
- Еркін еңбек технологиясы (С.Френе).
7 Кешенді политехнологиялар:
- Школа самоопределения (А.Н.Тубельский);
- Школа для всех (Е.А.Ямбург);
- Школа парк (М.Балабин) (қосымша А).
Педагогикалық технологиялар көптүрлі болуына қарамастан, олардың іске
асуының екі ғана жолы бар. Біріншісі - теориялық негізде орындалуы
(В.Б.Беспалько, В.В.Данилов, В.К.Дьяченко және т.б.). екіншісі -
тәжірибемен жүзеге келуі (Е.Н.Ильин, С.Н. Лысенкова, В.Ф.Шаталов және
т.б.).
Дәстүрлі оқу жүйесін жаңалау бағыты (модернизация): оқушы іс-әрекетінің
белсенділігін көтеру және жеделдестіру технологиясы; мұғалім және оқушы
арасындағы қатынастарды адамиластыру мен демократияластыру негізінде
жасалған технология; оқу материалын дидактикалық қайта түзуге негізделген
технология және т.б.
Оқу технологиясының топтастырылуы, сонымен бірге, нақты кезеңде басым
болған мақсаттар мен міндеттерге, оқуды ұйымдастыру формасының
қолданылуына, дәл кезеңде қажет болған әдістерге және басқа да
негіздемелерге тәуелді келеді.
Оқу технологиясын оқу әдістемесінен ажырата білген жөн. Олардың бір-
бірінен айырмасы - оқу технологиясын қайталап, көбейте таратуға болады. Қай
жағдайда да технология өзіне сай түзілген оқу процесінің жоғары сапасына
және педагогикалық міндеттердің табысты шешілуіне кепіл бола алады. Ал
әдістеменің соңғы тиімді нәтижеге жете алмауы жиі кездеседі. Сонымен бірге,
әдістеме технологиялық деңгейге дейін көтерілуі мүмкін. Мысалы, жаңа
материалды түсіндірудің белгілі әдістемесі бар. Егер ол әдістеме шынайылық,
сенім, сәйкестік талаптарына орайласса, оны технология деп тануға болады.
Оқу технологиясы педагогикалық шеберлікпен өзара байланысты. Оқу
технологиясын жете білудің өзі - шеберлік. Бір технологияны әрбір оқытушы
жеке іске асырып отыруы мүмкін, ал осы іске асырудағы технологиялық
ерекшеліктерден мұғалімнің оқу шеберлігі көрінеді.
Оқудың дәстүрлі (қайта жасау - репродуктивті) технологиясы білім,
ептілік және дағдыларды ұсынуға бағытталған. Ол өтіліп жатқан материалдың
игерілуін, қайта жасау деңгейіндегі білім сапасының бағалануын қамтамаасыз
етеді. Бұл технологияның ежелгі түрі. Ол бүгінгі таңда да кең таралған
(әсіресе орта мектепте). Оның мәні: жаңаны игерту-бекіту-қадағалау-бағалау
сұлбасы (схема) бойынша оқу процесін жүргізу. Технология негізіне табысты
өмір тіршілігін қамтамасыз ететіндей білім ауқымын анықтауға мүмкіндік
беретін және оны оқушыға жеткізу жолын көрсететін білімдік бағыт-бағдарлама
(парадигма) алынады. Осыған орай оқу - оқытудың басты әдістері ретінде 1)
көрнекілік және онымен бірге жүретін түсіндіру, 2) оқушының жетекші іс-
әрекеттері түрлеріне - тыңдау мен есте қалдыру, 3) басты талап және
тиімділіктің негізгі көрсеткішіне - игерілгенді қалтқысыз қайталап жаңғырту
ептілігі алынады. Мұғалім қызметтері -түсіндіру, әрекеттерді көрсету,
оқушылар орындагандарды бағалау және реттеу, түзету.
Оқу технологиясы бірқатар маңызды да ұнамды тараптарымен еленген. Олар
- үнемділігі, күрделі материалды түсінуді жеңілдетуі, білім-тәрбие процесін
тиімді басқаруды қамтамасыз етуі, білім ұсынудың жаңа әдіс-тәсілдерін
пайдалануға икемді келуі. Сонымен бірге дәстүрлі технология біршама
кемшіліктерге де жол береді - оқу процесін дараландыру мен жіктеуге
қолайсыз, оқушылардың ойлау қабілетін дамытуға мүмкіншілігі кем.
Дамытушы оқу технологиясы мектеп тәжірибесіне енген оқу іс-әрекеттері
арасындағы аса танымалы (Л.С.Выготский, Л.В.Занков, Д.Б.Эльконин және
т.б.).
Ғалымдар дәлелдегендей, педагогика бала дамуының өткеніне емес,
болашағына бағытталуы тиіс. Сонда ғана ол оқу пронесінде осы нақты уақыт
шеңберіндегі жақын даму процестерін жүзеге асыра алады. Жақын даму
аймағының мәні: бала өз дамуының белгілі кезеңінде оқу міндеттерін
ересектер басшылығында не ақылдылау дос-жарандарымен араласа жүріп шешуі
мүмкін. Келтірілген пікір жария болғанға дейін бала дамуы, әсіресе оның
акыл-ойының өрістеуі оқу және тәрбие ізімен жүретіні мойындалған болатын.
Зерттеулер нәтижесінде (Л.В.Занков) оқу тиімділігін көтеру есебінен
оқушы дамуын жеделдетуге болатыны дәлелденді. Бұл үшін оқуды жоғары
деңгейлі қиыншылықта жүргізу принципін ұстану - басты талап. Егер алдынан
рухани, сезімдік күш-қуаттың іске қосылуын қажет ететін кедергілер (ойын,
оқу, тұрмыс) шығып тұрмаса, әрі оларды жеңуге талпынбаса, бала дамуы
бәсеңдейді.
Жоғары қиыншылық деңгейіндегі оқу принципіне орай білім мазмұны және
оны құрастыру реті аныкталады. Оқу материалының мазмұн қарқыны ұлғаяды, әрі
тереңдейді, жетекші рөл теориялық білімдерге беріледі, дегенмен,
оқушылардың практикалық ептіліктері мен дағдыларының маңызы жойылмайды.
Дамытушы технология талаптарының және бірі - оқу ілгерілі және жедел
қарқында жүреді. Өткендерді жиі әрі бір беткей қайталаулар оқу процесінің
кедергісіне айналып, оқуды жоғары қиыншылық деңгейінде өтуге мүмкіндік
бермейді. Дамытушы технологияны іске асыру сонымен бірге оқушылардың жас
ерекшеліктеріне байланысты жүйелі-іс-әрекеттік оқу бағытын ұстануды қажет
етеді (Д.Б.Эльконин).
Дамытушы технология идеяларының қатарына сондай-ақ оқу қызметінің
әркилы жағдайларында оқушылардың қажет болғанды өзінше танып, содан
өздігінен жауап әрекет орындауға (рефлексия) ынталандыру идеясы да кіреді.
Жауап әрекетке (рефлексия) келу дегеніміз баланың өз әрекеттерін сезінуі
мен түсінуі, оқу іс-әрекеттерінің тәсіл, әдістерін өзінше байқап, тануы.
Рефлексиялық әрекет-қимылдар әрқашан өзіндік қадағалау және бағалаумен
тығыз байланысты болатынтан дамытушы технология шарттарына орай оларға да
көп мән беріледі.
Дамыта оқыту идеясы бұл күнде еліміздің мұғалімдері арасында кең
қолданымда. Алайда, бұл технологияның кейбір тұжырымдары пікір таласты
болып жүр. Себебі, оқушылардың бәрі бірдей қиыншылықты деңгей оқуын көтере
алмайды. Солар ішінде тума жайсаң қозғалысты тұлғалардың мұндай оқуда әбден
күйзеліске түседі. Сондықтан барша шәкірттерді теңдей шапшаң және жоғары
күрделілік деңгейінде оқытып, тәрбиелеуге болмайды.
Бағдарламаластырылған оқу технологиясының (БОТ) негізгі мақсаты оқу
процесінің басқару жүйесін жақсарту (П.Я.Гальперин, Л.Н. Ланда, А.М.
Матюшкин және т.б.).
БОТ бастауын берген американдық психологтар мен дидакттар (Н.Краудер,
Б.Скиннер, С.Пресси).
БОТ - бұл арнайы жабдықтар, бағдарламаластырылған оқулық, ерекше оқу-
машинасы, ЭВМ және т.б. көмегімен күні ілгері дайындалған бағдарлама
бойынша орындалатыи өзіндік жеке-дара оқу технологиясы. Бұл технология
әрбір оқушыға өзіндік сапа-қасиеттеріне орай (оқу қарқыны, сауаттылық
деңгейі және т.б.) оқуына мүмкіндік береді.
БОТ-ның өзіне тән сипат белгілері:
- оқу материалының кіші көлемді жеңіл игерілетін бөлшектерге жіктелуі;
- әр бөлшекті игеруге арналған нақты әрекеттерді орындау нұсқаулары
жүйесінің берілуі;
- әр бөлшек игерілуінің тексерілуі;
- қадағалау тапсырмаларының дұрыс орындалуымен оқушы материалдың ендігі
жаңа бөлшегін алып, келесі оқу қадамын іске асыруға өтуі;
- дұрыс жауап бере алмаған жағдайда оқушының қосымша көмек
түсініктемелерін алуы;
- қадағалау тапсырмаларының нәтижесі хатталып, оқушының өзіне де (ішкі
кері байланыс), педагогқа да (сырттай кері байланыс) белгілі болуы.
Проблемді оқу технологиясы мұғалім басшылығында өтетін оқушылардың оқу
міндеттерін шешуге орайластырылған өзіндік ізденіс іс-әрекеттерін
ұйымдастыруға негізделеді. Оқу ізденістері барысында оқушыларда жаңа білім,
ептілік және дағдылар қалыптасып, қабілеттері, танымдық белсенділігі,
қызығуы, ой-өрісі, шығармашыл ойы және басқа да тұлғалық маңызды сапалары
дамиды (Т.В.Кудрявцев, А.М.Матюшкин, М.И.Махмудов және т.б.).
Жалпы түрінде проблемді технология сипаты келесідей: оқытушы білімді
дайын күйінде ұсынбай, оқушылар алдына міндет (проблема) қояды, оған
қызықтырады және оның шешу әдіс-тәсілдерін табуға ынталандырады. Ал
оқушылар мұғалімнің тікелей басшылығында не өз бетінше олардың шешімін
табудың жолдары мен әдістерін зерттейді, яғни болжам түзеді, оның
шынайлылығын тексеру тәсілдерін белгілейді әрі талқылайды, дәйектейді,
нәтижелерін талдайды, пікір жүргізеді, дәлелдейді.
Проблемді оқу басқа да технологиялар сияқты өзінің ұнамды да болымсыз
тараптарына ие. Оның тиімділігі: оқушыларға тек қажетті білім, ептілік және
дағдылар жүйесін меңгеруге жәрдемдесіп қоймастан, олардың ақыл-ой дамуына
жол ашады, өз шығармашылық қуатымен берік білім қалыптастыруға көмектеседі,
өз оқу еңбегіне қызығу ұмтылысын дамытады, оқу нәтижесінің бекінуін
қамтамасыз етеді. Кемшілігі: жоспарланған нәтижеге жету көп уақытты талап
етеді, сонымен бірге, оқушылардың танымдық іс-әрекеттерін жүйелі басқару
қиын.
Шоғырластырылған (концентрлі) оқу технологиясы педагогикада ежелден
танымал пәнге шомдыру әдісіне негізделген (П.Блонский, В.Ф.Шаталов,
МЛ.Щетинин және т.б.).
Бұл технология жақтастарының пікірі: оқудың дәстүрлі сынып-сабақтық
жүйесінде бағдарламалар мен оқулықтарға сәйкес берілетін оқу мазмұны бөлім,
тақырып, параграфтарға бөлшектеніп, өз алдына шартты дербестенген ауқымда
ұсынылады. Осыдан оқушылардың жеке пәндерден алатын білім, ептілік,
дағдылары жай қалыптасады. Оқу проблемасының ұзаққа созылып өтілуінен,
оқушылардың сабаққа болған қызығушылығы кемиді. Бір дәрістің екіншісінен
алшақты болуынан бір сабақта қабылданған ақпарат келесіге дейін көбіне
ұмытылады.
Пәндердің тұрақты ауысып баруынан оқушы олардың бірде-біріне тереңдеп
ене алмайды. Бір пәннен екіншісіне өтуде бала қиыншылық көреді, көп уақыт
сарп етеді, ендігі сабақ өткендегіні көлеңкелейді, сонымен әр өткен сабақ
өз кұндылықтарын жойып барады. Әр дәріс оқушы үшін - жаңа жүктеме,
мүғалімдердің жаңа талаптары, жаңа мазмұнды материал, жаңа көңіл-күй
ықпалдары, т.с.с. осылардың баршасына сәйкес бала икемделіп, оқу іс-
әрекеттерін орындауы шарт. Ал бұл енді қалыптасып жаткан жас буынға оңай
шаруа емес.
Шомдыру оқуында сабақтар топқа (блокқа) келтіріледі, бір күнге не
аптаға межеленіп, қатар өтілетін пәндер саны кемітіледі. Мұндай технология
оқу-оқыту процесін адам қабылдауының табиғи психологиялық ерекшеліктеріне
жақындастыра түседі. Сабақта игерілген материалды ұмытудың алдын алу үшін
оны бекіту жұмыстары сол күні жүргізілуі тиіс, яғни қандай да уақыт
аралығында оқушы басқаларына алаңдамай, тек сол пәнмен ғана шұғылданып,
толық шомуы қажет.
Қашықтан оқу технологиясы - бұл осы заманғы телебайланыс, электронды
почта, теледидар және интернет жәрдемімен оқу мекемесіне қатыспай-ақ
білімдену қызметтерін пайдалану. Қашықтан оқу қандай да себептермен білім
иеленуге қол жеткізе алмай жүргендердін бәріне бірдей үйде отырып оқу
мүмкіндіктерін ашады (әсіресе мүгедектерге, зағиптар мен есітуден
қалғандарға, т.с.с.) [31].
Шетелдік ғалымдар модульдік білім беру идеясының туындауын 1960-
жылдардың аяғы мен 1970-жылдардың басына жатқызады.
Модуль ұғымы термин ретінде алғаш математика ғылымында пайда болды.
Бұл термин латынның modulus (өлшеуіш) сөзінен шыққан. Векторға арнап бұл
терминді алғаш рет 1814 жылы Швейцария математигі Жан Роберт Арган
қолданған. Көшу модулін алғаш рет енгізген ағылшын математигі Роджер Коутс
[13].
Педагогикада модульмен оқыту идеясының нeгiзiн салушы ғалым АҚШ-тағы
Падуа университетінің профессоры С.Н.Постлезвейт оқушының өзіне қолайлы
қарқында жұмыс жасауына, нақ өзіне сай оқу тәсілін таңдап алуына мүміндік
беруге тырысты. Ең алғаш рет 1969 жылы осылай Падуа университетінде оқу
үрдісіне енгізілген миникурстар, кейін АҚШ қолледждері мен
университеттеріне тез тарады. Мұнда олардың бірнеше түрі пайда болды:
пакеттегі ұғым, consent оррасу, меңгеру пакеті т.б. Модульмен оқыту
мәселесімен айналысқан ғалымдардың тағы бipi Дж.Д.Рассельдің пайымдауынша,
модуль - оқу материалының бip концептуальды бірлігін қамтитын оқу пакетін
білдіреді. В.Гольдшмидт және М.Л.Гольдшмидт деректері бойынша, АҚШ
қолледждері мен университеттерінде модульмен оқыту инженерлік пәндерді,
химия, психология, социология, лингвистика, ағылшын тілі және басқа
пәндерді практикалық тұрғыда оқыту үшін пайдаланылады. Аталған мәселемен
-айналысқан ғалымдардың келесі тобы (Я.Л.Клиндштат) - студенттердің білімді
меңгеру мүмкіншіліктерін өздері анықтауына көмектесуге, үшіншілері
(В.Б.Закорюкин, В.И.Панченко, Л.М.Твердин және т.б.) оқытудың қалыптасқан
бірліктеріне оқу мазмұнын икемді етіп құру деп пайымдады. Ал И.Прокопенко,
П.Юцявичене сияқты ғалымдардың пікірінше, модульмен оқыту арқылы болашақ
мамандардың кәсіби білімін жетілдіру жоғары деңгейге жеткізуге болады,
ғалым К.Вазинаның айтуынша, модульмен оқыту - адамның жалпы өзіндік даму,
моделі [32].
Ескерте кететін жәйт, жоғарыда аталған жүйелер, кейбір белгілері
бойынша ұқсас болып келсе де, олардың біршама айырмашылықтары да бар.
Жұмыста модуль ұғымы жайындағы пайымдаулардың теориялық құндылығы мен
практикалық мәні ескеріле отырып, оған мынадай анықтама беріледі.
Модуль - ic-әрекеттің мақсатты бағдарламасы белгілеген деңгейіне жету
үшін сұрыпталған, дидактикалық өңделген білім, білік, дағдының белгілі
мазмұнының бірлігі және оның әдістемелік нұсқауы, яғни аяқталған оқу
ақпараты болып табылатын модульмен оқытудың негізгі кұралы. Ол модульге ену
және одан шығу бақылауымен қамтамасыз етілді. Бұл жерде модульге ену
бақылауы дегеніміз - студенттердің модуль материалын игермей тұрғандағы
олардың бастапқы білім деңгейін тексеру жұмысы. Ал модульден шығу бақылауы
студенттердің модульді игеру деңгейін тексереді. Модульден шығу бақылауының
нәтижесі студенттің келесі модульмен жұмыс жасауға өту-өтпеуінің, яғни
мүмкіндігі бар-жоқтығың көрсеткіші болып есептеледі.
Модульмен оқыту - толық немесе жекелей түрде модульге негізделген
оқыту. Модуль арқылы оқыту түсінігін белгілейтін не деген сұраққа жауап
беру үшін, жұмыста оқытып үйрету және оқып үйрену белсенділгін арттыру
деген ұғым енгізіліп отыр. Біз сол арқылы оқытушы мен оқушылар әрекетінің
мазмұндық сипатын сөз қылуға мүмкіндік аламыз [32].
Миникурстар алғаш рет 1970-жылдары американ университтері мен
колледждерінде енгізіле бастады. Модульдік оқу бағдарламаларының бірнеше
түрлері болды. Олар: оқу пакеті, білімді игеру пакеті, жеке білім алу
пакеті және т.б. Білім беру мазмұнының өлшемдері концепциясының
тәжірибесін қорытындылаудың нәтижесінде өмірге модуль және модульдік
білім беру деген ұғымдар келді. Кейбір пікірлерге сүйенсек, модуль
дегеніміз - ол белгілі бір концептуальды өлшемді қамтитын оқу материалының
пакеті болып табылады.
Шет елдерде модульдік білім берудің түрлі варианттары кәсіби білім беру
саласында Ұлыбритания, Швейцария, Италия, Канада, АҚШ сияқты көптеген
алдыңғы қатарлы елдерде кеңінен қолданыс табады. ЮНЕСКО-ның жанындағы
халықаралық еңбек ұйымы (ХЕҰ) кейіннен көптеген елдерге кеңінен таралған
кәсіби білім берудің Еңбек тәжірибелерінің модульдері (ЕТМ) деп аталатын
концепциясын жасап шығарды.
Қазіргі кезде модульдік технологияларға қызметпен қамтамасыз ететін оқу
орталықтары, бастапқы кәсіби білім беретін оқу орындары, университеттер,
мамандықты жетілдіру факультеттері және т.б. үлкен қызығушылық танытып
отыр.
Модульдік технология терминінің мағынасы екі ұғыммен тығыз байланысты
болып келеді: модуль - функционалдық байланыс деген мағынаны білдірсе,
ал технология деген сөз өнер, шеберлік және қабілеттілік деген
мағыналарға ие болып келеді Демек, ол көздеген нәтижелерге жетуге
бағытталған ретті, өзара байланысты әрекеттер, операциялар және т.б.
жүйелеріне бөлу арқылы адамдардың күрделі процестерді жүзеге асыру тәсілі
болып табылады.
Сонымен, модульдік технологияны білім беру процесін жүзеге асыруды оны
кәсіби маңызы бар әрекеттер мен операциялардың дәнекері ретінде көрініс
тапқан функциональдық байланыс жүйесіне бөлу арқылы танылатын процесс деп
қабылдауымыз керек және ол оқушылардың алға қойған мақсаттарына жетулеріне
мүмкіндік беретіндігімен де ерекшеленеді.
Кез келген технология жалпы және арнайы ғылыми принциптердің негізінде
болжанады, жобасы жасалады және жүзеге де асырылады. Оларға жататындар:
білім берудің мазмұнын одан әрі айқындай түсетін модульдік, қызметтік,
құрылымдық принциптер.
Модульдік принципке сай болу үшін білім беру жүйесі жекелеген
функционалдық байланыстар - модульдер арқылы қалыптасу керек. Ал
модульдердің бөлінуі маман қызметтің мазмұнына сәйкес жүзеге асады. Екінші
жағынан, модульдік білім берудегі білімді игеру, тәжірибе жинақтау және
т.б. іс-әрекеттер жүйесі арқылы орындалып отырады.
Өз кезегінде құрылымдық принцип модуль материалдарын ұсақ бөлшекке -
қадамға бөлуді қажет етеді және ол дидактикалық мақсаттарға байланысты ғана
бөлініске ұшырайды, ал алға қойылған әрбір мақсат бөлшек - қадамның
мөлшерін айқындап беріп отырады.
Динамикалық принципі модульдік бағдарламалардың варианттылығын
қамтамасыз етеді және қажетті мамандықтардың динамикасына байланысты
өзгерістерге де ұшырап отырады.
Икемділік принципі модульдік бағдарламаларды жеке тапсырыстар мен
оқушыларды дайындау дәрежесіне тез арада икемделе алатындай жағдайға
келтіруді мақсат етеді.
Ұғынылған болашақ принципі бойынша білім берудің жемісті болуының басты
шарты - оқудың кәсіптік мотивизациясын қалыптастыру және жақын арадағы ғана
емес, сонымен қатар білім берудің алыстағы болашағын да ойластыру болып
табылады.
Паритеттілік принципі оқытушы мен оқушының арасындағы қарым-
қатынастардың субъективтік сипатын айқындайды. Аталған принциптердің
жиынтығы жобалау процесі барысында да, модульдік технологияны қолдану
процесі барысында да жүзеге асырылып отырады [33].
Алайда, ғылым мен тәжірибенің қаншама жылдар бойы модульдік жүйеге
ерекше назар аударуына қарамастан әлі күнге дейін педагогикалық теория
саласында модульдік технологияға байланысты көптеген проблемалар өз шешімін
таба қойған жоқ. Ол проблемалардың қатарына жобалаудың теориялық негіздерін
жасау мен модульдік технологияны енгізуді, ұғымдық-терминологиялық
аппаратты нақтылауды, пәндік білім беру жүйесі аясында модульдік оқудың
тиімділігін арттыру мақсатында оған қолайлы жағдайлар тудыруды және т.б.
жатқызуға болады.
Қазіргі уақытта модульдік білім берудің теориясы мен практикасында
негізінен екі тәсіл қалыптасқан. Олар: пәндік-қызметтік және жүйелік-
қызметтік. Аталған осы тәсілдердің шеңберінде модульдік негізінде
мамандарды дайындаудың көптеген концепциялары жасалған.
Жоғарыда атап өтілген барлық концепциялардың негізінде қызметтік
тәсілдің жатқандығын атап етуіміз керек. Осы тәсіл тұрғысынан алғанда оқу
процесі тұтастай немесе белгілі 6ір пәннің шеңберінде оқушылардың модульдік
білім беру бағдарламаларының мазмұны сай кәсіптік қызметтің элементтерін
біртіндеп игеруге бағытталған.
Түрлі концепциялар аясында модульдік білім беру бағдарламаларының
мазмұны да, құрылымы да әртүрлі болып келеді. Сондықтан да болар олар
құжаттарда түрлі формалар арқылы беріледі. Алайда міндеті түрде ескеріліп
отыратын ең басты үш компонентті ерекше атап өтуіміз қажет: мақсаттық
мазмұндық бағдарлама; белгілі қалыпта берілетін хабарлар банкі; оқушыларға
әдістемелік басшылық жасау. Ендігі жерде қысқаша болса да екі әдістің
сипаттамаларын қарастырып көрелік.
Пәндік-қызметтік әдістің шеңберінде модульдік әдістемені пәндік
әдістемемен қосуға талпыныстар жасалуда. Дәл осындай модульдік
технологияның жобасын жасаудың алғашқы кезеңінде мамандардың кәсіби қызметі
жан-жақты талқыға түседі және қажеті тәжірибеге, қабілетке және т.б. ерекше
көңіл бөлінеді. Осыдан кейін тәжірибелілік пен қабілеттілікті талдау
негізінде нақты мамандыққа тікелей байланысты пәндердің тізімі және олардың
мазмұны анықталады.
Осының негізінде блоктық оқу жоспары мен оқу пәндерінің модульдік
бағдарламаларының комплектін қамтитын модульдік білім беру бағдарламасының
өзі жасалады.
Модульдік оқу жоспарын кәсіптік білім берудің кез келген дәрежесін
қамтитын білім беру мазмұнының үлгі ретінде қабылдаймыз. Ол бірнеше білім
беру блоктарынан тұрады (мысалы, гуманитарлық, жалпы ғылыми, жалпы
техникалық, кәсіби) және олар кәсіби міндетті пәндер, таңдауы бойынша
оқылатын пәндер және факультативтік болып бірнеше түрге бөлінеді.
Міндетті кәсіби пәндердің модульдік бағдарламаларының негізінде
кәсіптік жағынан алғанда мәнді іс-әрекеттерді бейнелейтін модульдер жатыр.
Кей жағдайларда бағдарламаларда квази-кәсіптік модульдер де қолданыс
табады.
Модульдік бағдарламаның мазмұнын дәл осылай жасаудың нәтижесінде ол
икемділік қасиетке ие болады. Алға қойылған мақсатқа, білім берудің
дәрежесі мен көлеміне қойылатын талаптарға және т.б. байланысты базалық
бағдарламаның негізінде қажетті деп танылған құрылымдық элементтерден
тұратын жеке бағдарламалардың түрлі варианттары да жасалады.
Оқу пәнінің әрбір модульдік бағдарламасы үшін оқыту модульдері
жасалады.
Оқыту модулі дегеніміз - ол нақты модульдік өлшем бойынша оқу
мазмұнының, оқушының оқу барысын басқару жүйесінің (немесе оның
элементтерінің) нақты мазмұн бойынша білімді тексеру жүйесі мен әдістемелік
ұсыныстардың жиынтығы болып табылады. Осы орайда оқыту модулінің үш
вариантын атап өткенді жөн көрдік:
- ғылыми еңбектерде жарияланған оқыту модельдерін нақты жағдайларға
бейімдей отырып қолдану;
- оқыту моделіне байланысты оқытушының жинақтаған материалдарын тиімді
орналастыра білу;
- оқыту моделін жобалау негізінде жасау.
Көп жағдайларда кәсіптік білім беру саласында модульдік технологияны
дайындау барысында соңғы екі варианттың қолданыс табатындығын тәжірибенің
өзі-ақ көрсетіп отыр.
Біздің пайымдауымызша, оқыту модельдерін жасау көп уақытты да, көп
жылдарғы әдістемелік тәжірибені талдап қорытуды да қажет ететін сан-салалы
күрделі процестердің қатарына жатады.
Модульдік технологияларға байланысты қолданылатын жүйелік-қызметтік
әдіс концепцияларының қатарына МОТ дайындаған Еңбек тәжірибелерінің
модулін (ЕТМ) жатқызуға болады. Аталмыш концепцияның өзіндік ерекшелігі -
оның оқу пәндерін сан-салаларға бөлмей-ақ білім берудің тұтастығын сақтауға
бағдар алуы болып табылады.
Еңбек тәжірибелерінің модуліндегі оқытушының атқаратын басты қызметі
оқушыларға тиісті кеңестер (консультациялар) беру мен олардың жұмыстарын
қадағалап отырумен тығыз байланысты болып келеді. Бұл модульдің артықшылығы
сол, ол оқушылардың сұраныстарын ескеріп отырады және еркін уақытша
факторға иелік те жасай алады.
Жоғарыда атап өтілген концепциялардың шеңберінде терминологиялың
аппаратты бір жүйеге келтіру мақсатында біраз жұмыстар да атқарылды. Соның
нәтижесінде - еңбек тәжірибелерінің модулі (ЕТМ), оқу элементі (ОЭ),
модульдік блок (МБ) сияқты толып жаткан ұғымдар енгізілді. Осы орайда еңбек
тәжірибелерінің модулінің бағдарламасы білікті мамандардың жұмысын жан-
жақты талдау негізінде де жасала беретіндігін атап өткіміз келеді [30,
279б.].

1.2 Модульдік оқыту технологиясының құрылымы

Модуль дегеніміз – міндетті түрде оқушының білімі мен біліктерін
тексеру элементі бар оқу материалының логикалық аяқталған бөлімі.
Модульдік оқу – бұл оқу мазмұнын жақсартудың, оны ұйымдастырудың құралы
және әдісі. Сондай-ақ, теориялық және рпактикалық білімді қамтамасыз етудің
құрылымдық жүйесі. Модуль оқу процесінің өзгеруіне байланысты ұдайы
жетілдіріп, өзгертіліп, түрлендіріліп отырады. Демек, модуль – жеке тұлғаны
дамыту, қалыптастыру, тәрбиелеудің үлгісі – оқу процесін түрлендірудің
әдістемесі. Модульді құрастырудың негізіне пәннің жұмыс бағдарламасы
алынады. Модульде тапсырма, жұмыс, оқушылардың сабаққа қатысуы, оқушылардың
старттық, аралық және қорытынды білім деңгейі өлшеніп, бағаланып отырады
[34].
Модульдік оқыту технологиясы – оқу бағдарламасын бірнеше бөліктерге
бөлінетін технология болып табылады.
Модульдік оқытудың құрылымы:
1 Оқытудың жалпы мақсатын қою.
2 Жалпы кұрылған мақсатты нақтыландыруға көшу.
3 Оқушылардыцңбілім деңгейін алдын-ала (диагностика) бағалау.
4 Оқу әрекеттерінің жиынтығы.
5 Нәтижені бағалау.
Модульдік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.