Ерте тас дәуірі

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Ерте тас дәуірі.

Олдувай кезеңі.
Ашель кезеңі.
Мустье кезеңі.

Пайдаланылатын әдебиеттер тізімі:

Авдусин Д. А. Основы археологии. М., 1989.
Алпысбаев Х. А. Памятники нижнего палеолита Южного Казахстана. А., 1979.
Археология зарубежной Азии. М., 1986.
Археологические исследования. М., 1990.
Археологичкскии сборник. Вып. 21. М., 1980.
Археология СССР. Палеолит СССР. М., 1984.
Археология Центральной Африки. М., 1988.
Борисовский Р. И. Древнейший каменный век Южной и Юговосточный Азии. М., 1971.
Деревянко А. П. и др. Археологические исследования Россиско-Монголско-Американской экспедиции в Монголии в 1996 году. Новосибирск. 1998.
Деревянко А. П. и др. Археологические исследования Россиско-Монголско-Американской экспедиции в Монголии в 1997-1998 гг. Новосибирск. 1999.
Деревянко А. П. и др. Раннепалеолитические микроиндустриальные комплексы в травертинах Южного Казахстана. Новосибирск. 2000.
Деревянко А. П. и др. Палеолит северного Прибалхашия. Новосибирск. 1993.
Каменный век. Памятники. Методика. Проблемы. М., 1989.
Ларичев В. Е. Палеолит средней, центральной и восточной Азии. М., 1972.
Палеолит ближнего и среднего востока. М., 1978.
Эпоха камня и полиметалла азиятской части СССР. М., 1988.

1. ОЛДУВАЙ кезеңінің (2 млн. жыл - 700 мың жыл бұрын) ең көне ескерткіштері Африкада табылды. Ежелгі құралдардың дөрекілігі тек тасты өңдеу техникасының нашарлығында емес, сондай-ақ, адам құрлысының физикалық жетілмеуінің де айғағы. Оларға көздеген жерінен ұру қиынға түсті, сондықтан тас пен ағашты тура өңдей алмады. Олдувай кезеңінде еңбек құралдардың үш түрлі сипаты болды. Бірінші түріне дөрекі, көп қырлы еңбек құралдары жатады. Оларды сфероидтар деп атайды. Бұл күрделі, икемсіз домалақ келген көп қырлы құрал, мұны өсімдік пен аңды азық еткенде қолданған. Еңбек құралының екінші түрін алдын-ала тасты жаңқалап жасады, оны ұсақ соққыларға пайдаланды. Мұны археологтар ретушь өңдеу әдісімен жасалған еңбек құралдар деп атайды. ¤ндірілген ұсақ құралдардың әлі де болса нақты (тұрақты) формасы болмады. Бұл құралдың қызметі малды бөлшектеуге арналған. Үшінші түріне кесуге және шабуға арналған құралдар жатады. Оларды чопперлер және чоппингтер (шабуға арналған) деп атайды. Бұлар ұсақ жұмыр тастардан екі жағы ұрылып (жонылып) алмас сияқты жасалды және ұстауға ыңғайлы болды.

Олдувай кезеңінде жасалған тастарды нуклеустер (ірі, сапалы) - арнайы тас құралдарды жасауға арналған тас үккіштер деп атады. Бұл уақытта чоппепрден және басқа да ірі құралдардан нуклеустерді ажырату әлі де қиын болды.

Ежелгі даму сатысында тас өңдеу өнеркәсібінде бір ғана құралды қолданған жоқ, бүтіндеу жиынтық тас құралдар болды. Құралдардың өлшемі (размер) 8-10см-ден аспайды.

Бұл кездегі құралдардың формасы кездейсоқтық, бірақ жеклеген еңбек құралдардың біршамасы алмас секілді болып келеді. Олдувай кезеңінің еңбек құралдарымен бірге аң сүйектерінің сынықтары қоса табылады. аңдарды адамдар ұжымдасып аулаған. Олдувай ескерткіштерінен көптеген өлтірілген аңдардың сүйектері кездеседі. Кейбір сүйектердің ұрылғандығы және ұшы ұшталғаны байқалады, бірақ мұндайлар өте сирек кездеседі. Мүмкін бұл сүйекті өңдеудің бастамасы болса керек.

Олдувай шатқалындағы ДК деп аталатын тұрақтағы қазбадан кесектеліп қалған базальттан (жанартаудан шыққан тау жынысы) шеңберленген, көлденеңі төрт метр келетін орын ашылды. Зерттеушілердің бірқатары қазба нәтижесін ежелгі адамдардың қарапайым түріндегі немесе жерден тосқауыл болатын бұтақтан жасалған қарапайым қос (қарапайым үй) деген тұжырым жасады. Егер бұлай болса, үй тұрғызу адам өмірінде ежелгі дәуірден-ақ басталғаны байқалады.

Адамдар терімшілікпен айналысты. Олардың басым бөлігінің жейтін азығы: жеміс-жейдек, тамыр, саңырауқұлақтар, жеуге жарамды жәндіктер болды. Аң аулаушылықпен тек ежелгі адамдар ғана емес, сондай-ақ, аңшылықпен авсралопитектер де айналысты. Оларда павиандардың (ит басты, тар танау маймылдардың бір түрі) сынған ба сүйектері, жылдам жүгіретін және күшті (жыртқыш) аңдардың сүйектері кездеседі. Мұндай аңшылыққа үлкен ептілік, тәсілқойлық пен күш қажет болды. Алғашқы адамдар қазіргідей аң аулайтын қаруларды (үлкенді-кішілі) жасауды білмеген. Ол кездегі аңшылықтың түрі ұжымдасып қаумалау болды.

Олдувай кезеңіндегі адамдар қауымы түгелдей табиғатқа тәуелді болды. Адамдар бұл кезде әлі от жағуды, жыртқыш аңдармен күресуге тиімді қаруларды да білмейтін. Сондықтан адамдар жылы климат аумағының шегінен шыға алмады. Суық климатты жерлерді адамзат баласы мекендеуге тиімсіз болды. Солтүстік субтропик шекарасына қазіргімен салыстырғанда сол уақытта жақынырақ барған. Европада жылу сүйгіш жануарлар - піл, бегемот, мүйізтұмсық және тағы басқа мекендеді. Оңтүстік Европадағы жаңа жерлерге де адамдар мекендей бастады, бірақ өте сирек, дегенмен олдувайлық құралдардың кескіні кездеседі.

Алғашқы адамдар тобыр болып өмір сүрді. Адамдардың ұжымдасуы тамақ табуға жеңілдік түсірді және жабайы аңдардан қорғануға тиімді болды. Ежелгі адамдар ұжымын ғылыми әдебиетте алғашқы адамдар тобыры деп атайды. Энгельстің Лавровқа жазған хатында: «алғашқы адамдар, бәлкім, тобыр болып өмір сүрді, бұл жайындағы біздің көзқарасымыз көп ғасырлар өткенннен соң шындық болуы мүмкін, біз табармыз, бұның солай екендігін және болғандығын». Ал, В. И. Лениннің Горькийге жазған хатында: «Шындығында «зоологиялық индивидуализм» құдайдың ісі емес, оған ауыздық болған алғашқы тобыр мен алғашқы ұйым» - делінген.

Жануарлар тобырынан алғашқы адамдар тобырының айырмашылығы ақылменен еңбек құралын жасау болды. Бұдан басқа, алғашқы адамдар тобыры жалпылама әдістер мен білімдерді жинақтады және жетілдіріп, оны кейінгіге қалдырды. Адамдар құралдар жасауды өзінен бұрынғы ұрпақтан үйренді. Соңғысы - от жағуды білді. Алғашқы адамдар тобыры - бұлар енді жабайы, дөрекі, қарапайым болып саналады.

2. АШЕЛЬ кезеңі (700 мың - 150-120 мың жыл бұрын) . Ең көп тараған түсінік бойынша, ашельдің ежелгі даму сатысы архантроптармен, кейінгісі - палеоантроптармен байланысты.

Ашель кезеңінің басталуы жаңа құралдардың пайда болуымен сипатталады. Олар: қолшапқы (шот секілді) және шапқыш немесе жарғыш (кливер) . Олар Олдувайлық құралдардан күрделі. Қолшапқының ұзындығы 35 см-ге дейін жетеді, оның формасы миндаль дәні секілді немесе сопақша болып келеді, бұл ескерткіштердің көпшілігінде қайталанады (кездеседі) . Қолшапқыны жасауда, оны өңдеу жүйесін, жасау әдісін адамзат баласы жүз мыңдаған жылдар бойы тәжірибеден жинақтады. Қолшапқы әмбебап қызмет атқарған: онымен бұтақ шапты, ағаш құралдар дайындады, тамыр және ұсақ аңдардың інін қазды.

Жарғыш (кливер) құралдың тағы бір түрі екі жағы да өңделген, ол ұсақ сынықтардан немесе кесек тастардан жасалады. Жарғыштар - ұзынша, трапеция (дөңес төртбұрыш) түрінде немесе үшбұрышты, екі жағы параллель болып келеді.

Шапқы мен кливерлер басты құрал болды, бұлардың сапасы ұсақталған тастармен салыстырғанда аз ғана айырмашылық болды. Бұлар негізінен кескіш, шанышқы және қырғыш құрал қызметін атқарды. Құрал жасайтын материалдар: кварц, обсидиан, сланец (тақта тас) және кремень (шақпақ тас) болды.

Ашельдің орта кезеңінде леваллуа тасты өңдеу әдісі пайда болды. Мұның бастапқы сипаты, барлық жағы нуклеус сияқты ұсақтап сындырылады да, содан кейін құралға айналдырады. ¤ткен кезеңдегі нуклеустен айырмашылығы, алғашқының кескін-келбеті ұсқынсыз болды, ал леваллуаның пішіні мен формасы жақсы болды. Осы уақытта тағы бір құрал - найза пайда болды.

Ашель кезеңінде жасалған ағаш бұйымдардың бізге жеткені бірегей ғана. Испаниядағы Торральба және Англиядағы Клэктон тұрақтарынан найзаның ұштары табылған. Германиядағы Леринген тұрағынан өлтірілген пілдің қабырғасына тұрып қалған ұзындығы 215 см болатын найза табылған.

Ашель дәуіріндегі ескерткіштерді шаруашылық іс-әрекеттері бойынша ажырата алуға болады. Бұл кезеңде үңгірлер мен ашық аспан астындағы салынған үйлер қалыптасты. ТМД территориясына ежелгі тұрғын жай Әзірбайжанда орналасқан Азых үңгірінде табылған.

ТМД территориясында орта ашель кезеңіне жататын ескерткіштер оңтүстік аудандарда - Кавказ, Молдавия, Орта Азия және Қазақстанда орналасқан.

ТМД территориясында түрлі орталықта және әртүрлі уақытта қоныс тепті. ТМД-дағы ежелгі археологиялық ескерткіштер ашельдің орта кезеңіне жататындығы белгілі, олардан Кавказдың жерлеріндегі төрт үңгір: Кударо 1, Кударо 3 (Оңтүстік Осетия), Цона және Азых (Әзірбайжан) анықталған. Кударо 1-де адамдар мыңдаған жылдар бойы өмір сүрген. Олардың негізгі кәсібі аңшылық болды. Басты аң болып аю саналды; сондай-ақ, мүйізтұмсық пен макака (кішкентай маймыл) сүйектері де табылған. Цона Кудародан бірнеше шақырым жерде, яғни таудың жоғарғы жағында, екі шақырымнан астам жерде орналасқан. Мұнда кейінгі екі ашельдік қабат қалыптасқан. Ежелгі екі қабаттан да уақытша аңшылық қонысының қалдықтары табылған. Үңгірде құрал жасайтын белгілер байқалмайды.

Төменгі қабатта ашельдік шапқылар (жарғыш-рубил) кездеспейді, бірақ жоғарғысынан көптеп табылады. Азых үңгірінен де ашельдік қабат кездеседі. адамдар терең үңгірде өмір сүрген. Ашылған қабаттың екеуі де ашельдің орта кезеңімен байланысты. Ең маңыздысы - адамның жақ сүйегінің қалдықтары табылды. Ол архантроп кейпінен палеоантропқа өтпелі кезеңіне жатады. Бұл ТМД территориясындағы ең ежелгі адамның қалдығы болып табылады.

Бұдан басқа Кавказдағы көптеген ашельдік ескерткіштер енді тұрақ емес қоныс болды, оның өзіне тән ерекшелігі бар. Армениядағы орта ашельдік ескерткіштердің ең атақтысының бірі - Сатани-Дар. Мұндағы құралдардың дерлігі обсидианнан (материал) жасалған. Ал, кейінгі ашельде тастың басқа түрлерін (пародасын) қолданған.

ТМД аумағында жүзге тарта ежелгі палеолиттік қоныс орындары белгілі, олардың біразы ашель кезеңіне жатады. Ашель кезеңінің ескерткіштері Азов маңында, Миус бассейнінде, Солтүстік Донда және ТМД-ның азиялық бөлігінде кездеседі. Архантроптардың алғашқы тобы ТМД-ның оңтүстік азиялық бөлігіне кіре бастаған, яғни плейстоцен кезеңінің орта тұсында немесе тіпті төменгі плейстоценде, түрлі жолдармен жылжи отырып: Оңтүстік-Шығыс Азиядан, Оңтүстік Азиядан, Таяу Шығыстан және Шығыс Европадан келді. Ашель кезеңінің соңына таянғанда днепрлік мұздық баяулап, адамдар ТМД-ның оңтүстігіне қоныс аударды. Қатты суық адамдарды игерген территорияларынан кетуіне мәжбүр етті. Мысалы, Кавказдағы тау биігіндегі үңгірлер және Орталық Қазақстан жазығы. Бұл кезеңде ошақтың рөлі зор болды. Ошақ - адамдардың ұйымдасуына себеп болды. Ашель кезеңінің тұрақтарындағы мәдени қабаттың соншалық қалыңдығы адамдар ұжымының отырықшылығы мықты болғанын байқатады. Отырықшылық әйел адамдардың аңшылыққа деген әуестігіне шек қойды. Осы уақыттан бастап орта жастағыларға еңбек бөлінісі басталды: әйел үйге қарайды, от жағады, балалар мен кәрілерге қарайды, үй шаруышылығына қатысты нәрселерді орындайды, ал, ерлер аңшылыққа шығады, еңбек құралдар мен қару-жарақтар жасайды, тұраққа олжа, табыс алып келеді. Сондықтан, археологтар ашель кезеңінде-ақ адамдар тобырлықтан әлеуметтік бірлестік - ұжымдық қоғамға өткен деген тұжырым жасады.

3. Келесі кезең МУСТЬЕ (150-120 - 35-30 мың жыл бұрын) деп аталады. Бұл кезең Микулиндік (рисс-вюрмдік) жартылай мұздықтың аяқталып, климаттың жылынған және жұмсарған уақытына сәйкес келеді. Мустье кезеңінің соңында валдай мұздығы (вюрм) (ТМД территориясындағы ең соңғы мұздық) басталады.

Мустье кезеңіне өту кезінде адамның физикалық құрылысында маңызды өзгеріс: архантроптар палеоантроптарға (ертеректе оларды неондерталь деп атаған) алмасты. Антропологиялық қорытынды бойынша осы уақытта табылған сүйектер палеоантроптыңкі екені белгілі болды. Палеоантроптардың (көне адам) архантроптардан өзгешелігі маңдайы тартыңқы, қабақ үсті жұмыр, жақ сүйегі көлемді, тістері ірі әрі икемді және ыңғайлы болған. Оның қаңқасы физикалық (бұлшық еттердің күші) жағынан күшті болғанын дәлелдейді. Палеоантроптарда ми қыртысының жетілгендігі байқалады және бір маңыздысы өндірістік процесте ауызекі тілдескен. Иегінің шығыңқылығы әлі де болса сөйлеуге әлсіздік танытты.

Палеоантроптар өз арасында тіршілігіне байланысты, үлкен-кіші немесе нәсілдік белгілеріне қарай бөлінді. Олардың кейбір топтары қазіргі адамдарға ұқсас болды. Оларды классикалық неондертальдар деп атады, бұлар алдыңғы азиялықтарға ассимиляцияланған. Ежелгі адамдардың даму процесі күрделі де түрліше болды.

Мустье кезеңінде леваллуа техникасы үстем болды. Бірақ тасты өңдеуде мустье кезеңіне тән өзіндік ерекшелігі болды.

Бұл кезеңнің өзіне тән маңызды құралдары: шошақ төбелі құралдар мен қырғыштар пайда болды. Олар түрлі жұмыстарға қолданылды. Бірақ бұл құралдар тек мустье кезеңіне тән болды. Археологтардың есебі бойынша бұл кезеңде тас құралдар жиынтығының 60-тан аса түрі болған. Мустье кезеңінің құралдары жұмыста сапалы және әдемі болды. Мустьелік құралдадың көпшілігі үлкен емес, бірақ арасында ірілері де ұшырасады. ¤ткен дәуірлерде, сүйекті өңдеу әлсіз дамыды, бірақ сүйек құралдар - үштік ұштар, сүйек ине, біз жасалады.

Мустьелік тұрақтар үңгірде, ашық аспан астында болғаны белгілі. Олар тұрақты үйлер немесе аңшылық лагерлер болды. Бірнеше тұрақтардағы ашық жатқан үй қалдықтары түрліше - шатырлары тастан, аң сүйектерінен немесе сондай-ақ тастан да қаланды, бұлар тұрғын үйлер өркендегенге дейін болған. Киик-Коба тұрағында тұрғын алаңы тас қабырғалармен қоршаған. Молдова І тұрағында екі бөлмелі қысқы тұрғын үй орналасқан, оған тағы да екі бөлме: бірі - жаздық тұрғын-жай, екіншісі - ошақ қора. Мустьерлік тұрғын үй құрылысында ірі аңдардың сүйегі - қаңқа, тірек (каркас) қызметінде үлкен рөл атқарады. Бұл сүйек қалдықтарынан байқалатыны шеңбер түрінде салынып, терімен қапталып, жабылуы ықтимал. Кейбір тұрақтарда бірде-бір тұрғын-жай кездеспейді.

Мустьерліктердің негізгі шаруашылығы ұжымдық аңшылық болды. Мустьерліктер мамонттарды (пілдің бір түрі) нағыз жойғыштар болды. Мамонттардың үсті ұзына бойы түкті жүн болды, ол оны суықтан сақтайды, сондай-ақ, олардың орасан зор үлкен тістері болды, бірақ оны алдын-ала келісіп барып, ұстайтын болған. Мамонттар шағын тобыр болып жүрді. Оларды қаумалау, қоршау арқылы ұстады. Мамонттар негізінен шалғынды жерлерде өмір сүрді. Олар сондай-ақ европалық және Сібірдегі Тундрада да мекендеді. Егер мамонттар болмаған жағдайда сайга (жабайы жылқы), жабайы есек (қашыр) және тағы аңдарды аулады. Қырымдағы Староселье тұрағынан жабайы есек сүйегінің мол қоры табылды. Бұл қауіпті жануар болғандықтан оны ұстау қиынға түсті. Ол көктемгі уақыттарда ғана жүретін болғандықтан, оған тек мерзімдік аңшылық жасайтын болды. Адамдар осы кезеңдерде ет молынан болған соң оны енді сақтайтын әдіс-тәсілдерді іздей бастады, яғни күнге кептіру, қақтау, мұздай жерде сақтау және косервалауды меңгере бастады.

Сочинск ауданы маңындағы аңшылар топсыз жүретін жыртқыш аңды олжалауға машықтанған, ол үңгірде мекендейтін аюлар. Мамонтты аулауда мерзімге қараған жоқ, оны жыл бойына ұстады. Осы кезеңдерде ұжымдасып тапқан азық бір ұжымға жетпейтін жағдайға ұшырай бастады және әлеуметтік көзқарас та өзгере бастады. Кейбір тарихшыларда осы мәселеге байланысты, сол кезеңнен бастап жеке аңшылық құру пайда бола бастаған ба деген сұраулар туындайды.

Мустье кезеңіндегі шаруашылықта аңшылықпен қатар терімшілік те маңызды рөл атқарды. Алғашқы адамдардың бәрі табиғаттың дайын өнімін пайдаланған. Оның қалдықтары бізге дейін жетпеген. Бірақ терімшіліктің үлкен рөл атқарғандығын ұзақ кақыт бойғы ойша пайымдаулардан байқауға болады. Соған қоса, тағы бір дәлел тұрақтардан табылған тастан жасалған дәнүккіштер, жемістердің қалдықтары кездеседі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.