Ертедегі Қытай философиясының пайда болуы

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

І. Кіріспе
а) Ертедегі Қытай философиясының пайда болуы.
ІІ. Негізгі бөлім.
а) Қытай философиясындағы Конфуцийдің орны.
ә) Қытай философиясындағы бағыттар (мектептер)
б) Инь және Янь, Конфуций мектебі, Моистер мектебі, Атаулар мектебі,
Заңгерлер мектебі, Күш пен Жол мектебі (Дао Цзя)
ІІІ. Қорытынды бөлім
а) Конфуций ілімінің ерекшелігі

Ертедегі Қытай философиясы. Ол біздің заманымыздан бұрынғы VI—V
ғасырларда пайда болды. Оған дейін Қытай идеологиясы мен саясатында екі
бағыт айқындала бастады: консерваторлық (керітартпа) және прогресшілдік,
6ipi — мистикалық eкіншici — атеистік бағыттар. Алғашқы материалистер
пікірінше, әрбір зат бес түрлі бастапқы элементтерден (металл, ағаш, су,
от, жер) тұратын болса, оның керісінше, идеалистер (Инь мен Ян) пікіріншe,
табиғаттың жаратылуы, дамуы дао-ға_байланысты деп атады. Ертедегі Қытай
философиясында_ конфуцийлік бағыт басты рөл атқарды. Оның негізін салған
нақты адам Конфуций (б. з. .б. 551-479 жж.). Ертедегі Қытай мәдениетінің
дамуында оның атқарған орны ерекше. Ол бірнеше кітаптар құрастырды
(Өлеңдер кітабы, Көктем және күз жылналмасы т.б.) Бұл кітаптарда Қытай
мәдениеті жинақталған. Мәселен, ол: барлық адамдар өздерінің табиғаты
жағынан 6ip-6ipiнe жақын, ал айырмашылықтары тәрбие барысынан туындайды,—
дейд! Жаңаны білу үшін ecкiнi зерттеу, Ойлаусыз оқу-бекер ic, оқымай
ойлану - бос әрекет деген болатын. Конфуций философиясында ескімен жаңа
бірдей, араласа кездеседі. Мәселен, ecкi әдет-ғұрыптарды сақктау,
патриархалдық-рулық қоғамды қайтару, жастың үлкенді ұдайы тыңдауы, т.б.
сияқты әдет-ғұрыптарды дәріптеді. Мәселен,— дейді ол, - адам өмірі
тағдырдан, ал байлық пен танымды білу – көк аспанан. Бүкіл Шығыс
философиясына тән пікірді "Конфуций де қайталап, әлемді, адамдарды билеуші
– Көк Аспан, дейді. Конфуций пікірінше, Аспан мен Жер үйлесімді, ал адам
осы екеуінің ортасынан шығады. Конфуций ілімінде этика проблемалары да
қарастырылған. Конфуций іліміне қарама-қарсы Мо-Цзы (б.з.б. 479-381 жж.)
философиясы пайда болды. Олар күні бұрын белгіленетін өмip жоқ әрбір адам
тағрдырынан. оның жаппай суйіспеншілігінен туындайды, деді. Біздің барлық
біліміміз екі нәрседен: сезімнен (у-лу) және ойлаудан (син) туындайды
дейді. Танымда көп жағдай ат қоюға байланысты екенін айтады. Мәселен, жалпы
атау, рулық атау, жеке атау бар, дейді олар. Жеке атау нақты затты
басқалардан бөліп қарауға мүмкіндік береді. Мо-Цзылықтар янь (пікіp айту)
категориясын,
былайша айтқанда, логикалық әдісті қолдады.
Идеализм мен мистикаға қарсы күресте даоцизм ілімі, былайша айтқанда,
Дао жөніндегі Лао-Цзы (VI— V f.) ілімі дүниеге келді, өмір сурді. Оның
пікіріншe, табиғат пен адамдарды басқаратын Көк Аспан емес, Дао деп қарады.
Дао—заттардың табиғи заңы, ол цзи субстанциясымен 6ipre әлемнің негізгін
құрайды, деді. Лао-Цзы пікірі бойынша, адам заттардың табиғи даму npoцeciнe
араласпауы қажет. Ал кімде-кім оған араласып, оны өзінің жеке басының
пайдасына икемдемек болса, ол адам сәтсіздікке ұшырайды, дейді. Лао-Цзы-дің
пікіріншe, зиян мен сәтсіздік адамның заттардың табиғи тіршілігіне
араласуынан, өйткені, олар Дао за-цын бұзады, деп түсінді.
Лао-Цзы ілімі қайшылықтары көп ілім. Бip жағынан, ол керітартпа рөл
атқарып, ескілікті көксесе, екінші жағынан, ілrepi жүруді жақтайды, дамуды
қолдайды. Ертедегі Қытай философиясындағы тұрпайы материализм өкілі Сюнь-
Цзы (б.з.б. 298-238 жж.) Конфуций ілімінің материалистік бағытын қолдады.
Ол Көк Аспанды нақты заттар ретінде: жұлдыздар, күн мен ай, жыл мезгілдері,
жарық пен қараңғы, жел мен жауын деп түсінді. Аспан әлеміндегі түрлі
құбылыстар белгілі заңдылықпен жүреді деді. Таным сезімнен басталады, ал
сезімді тудыратын табиғи заңдылықтар. Сана (син) сезімді билейді. Адам
табиғатында не жақсы, не жаман қасиеттер жоқ. Олар кейін пайда болады. Ал
данышпан адам Конфуций дағдысы бойынша жақсы қасиеттерді тәрбиелейді.
Конфуций ілімін идеалистік бағытта да, материалистік бағытта да дамытқан
фило-софтар болды. Сөйтіп Шығыс философиясы жайында қорытып айтқанда мына
мәселелерге тоқталған жөн: алғашқы Қытай философиясы Конфуций мен Дао
данышпаны - Лао-Цзы төнірегінде топталды. Егер ертедегі Үндістанда барлық
философиялық ағымдар ведизммен байланысты болса, Қьпайда олар Конфуций
төңірегінде қалыптасты. Мәселе болмыс пен биболмыс, олардың мәні және ара
қатынасы жайында болды. Үнді философиясында Аспан мен Жерді жұбайлар
ретінде қараса, Қытай философиясында, осы пікірді негізге ала отырып. Аспан
ерлер рухы, Жер әйел рухы ретінде қарастырылды. Қытай философиясы бойынша
түрсіз, түссіз, бейнеленбейтін, ретсіз әлемде екі рух пайда болды: олардың
бірі — Аспан, бірі — Жер. Үнді философиясында ерте бастан-ақ болмыс пен
биболмыс арасында байланыспен қатар, айырмашылық та бар екені айтылады.
Биболмыс - асот — ретсіз космос әлемін бейнелейді. Ең жоғарғы Брахман —
бұл мәңгі өзгермейтін, жойылмайтын болмыс, ешқашан тумаған, өлмейтін
құбылыс. Дао - мәнді, мәнсіз, түссіз, шексіз, мәңгі қозғалыстағы тіршілік
атасы. Барлық тіршіліктегі болмыстар биболмыстан жаралған. Сөйтіп, болмыс
биболмыстан тарайды. Дао-ның жүрмейтін жері жоқ. Шын данышпан білімді
іздемейді, оньі ойлап табады, біледі. Сөйтіп ертедегі Шьгғыс философтары
көп нәрсені айтып қана қоймайды, оның себептерін іздейді. Брахман —
дүниенің себептері деген Үнді философтарының пікірі де осыған ұқсас. Болмыс
пен биболмыс, жекелік пен көпшілік, мәңгілік пен мезгіл, өзгеріс — ойды
оятады, дінмен бірге күресте таным дамиды, дейді. Сонымен қатар ертедегі
Шығыс филосо-фиясы, мен мәдснистінде көтерілген мәселе—адам проблемасы..
Адамдар мен құдайлар арасында белгілі бір заңдылық немесе байланыс бар деп
есептеді олар. Жаратушы шектен тыс күш қана емес, ол сонымен қатар өкпешіл
және кекшіл. Толып жатқан садақа, құдайы беру кәдесі содан шыққан. Үнді
философиясы бойынша дүние алдымен қарапайым тобыр болған, кейін Веды мифі
бойынша мың басты, мың көзді, мың қолды, мың аяқты Перуш пайда болды. Ол
алғашқы Рух — ғарыштың өзі. Оның ақылы — Ай, көзі — Күн, ерні-От, өкпесі —
Жел жасады. Перуш тек ғарыштың ғана емес, адам қоғамының да негізі. Оның
аузынан — абыздар (брахмандар), қолынан — әскер, қабырғасынан — сауда
(найша), табанынан — қалған барлық адамдар (шудралар) дүниеге келді.
Қытайда бәрі Ганьгудан (алғашқы адам) пайда болды делінеді. Оның демінен —
жел, бұлттар, басынан — күн күркіреу, сол көзінен — Күн, оң көзінен — Ай,
денесінен — дүниенің төрт бұрышы, қанынан — өзен-су, терінен — жауын, шык,
көз жанарынан—найзағай пайда болған. Қытайда осылардың бәрінің негізі Тянь
(аспан) деп есептеген. Тянь (Аспан) біздіңше тәңір деген сөзге ұқсас.
Философия негізі — Конфуций. Әдет-ғұрып, тәртіп — Ли. Ол болмаса-мемлекет,
тәртіп, тазалық, әділеттік жоқ. Мемлекет, бір жағынан, адамдардың
еркіндемеуі, екінші жағынан, сол адамдардың еркіндік күресінің тартысы.
Қорыта айтқанда, сол Шығыс философиясы көтерген мәселелер кейін дүниеге
келген Антик философиясында жан-жақты талдауын тапты.

Ертедегі Қытай философиясындағы басты мектептер
Біздің жыл санауымыздан бұрын VIII-VI ғасырлар аралығында қазіргі Қытай
мемлекетінің жерінде құлдық қоғам толық қалыптасқан-ды. Мифологиялық
дүниетанымның орнын философиялық ілімдер ала бастайды. Олардың барынша
гүлдену кезеңі Хань династиясына сәйкес келеді (б.ж.с.д. 207ж.-б.д. 220
ж.). Зерттеушілер бұл кезеңді гүлденген жүз философиялық мектептің өзара
тартысы деп атаған. Мысалы, Хань дәуіріндегі тарихшы Сьма Тань (б.ж.с.д.
110 ж. қайтыс болған) солардың ішінен алты философиялық бағыттарды атап
көрсеткен:
1. Инь жэне Ян мектебі.
2. Конфуций мектебі немесе әдебиетшілер
3. Моистер мектебі.
4. Атаулар мектебі.
5. Заңгерлер мектебі.
6. Күш пен жол мектебі (дао цзя)
Осылардың алғашқысы, яғни Инь және Ян мектебі өз бастауын Өзгерістер
кітабынан (б.ж.с.д. VII-Л'ІІ ғасырда) алады. Бұл кезең мифологиялық
дүниетанымның тарих сахнасынан көшіп, философиялық көзқарастарға орын
босата бастаған кезі болатын. Инь және Ян - әлемнің бастауында тұрған
мәндер. Бірақ олар туралы ілім дуалистік сипатта емес, себебі барлық болмыс
ол екеуінің біртұтастығы арқылы ғана бар бола алады. Демек, олар
диалектикалық бірлікте болатын қарама-қарсылықтар. Инь және Ян қағидалары
аспан мен жер, ұрғашы мен, еркек арасындағы қатынастармен тығыз байланысты,
әрі олардың дамуына нұсқайды. Белсенділік кебіне Янға тән болады да, Инь
енжарлық танытып отырады. Бірақ олардың бірлігі -диалектикалық дамудың
көзі. Нәтижесінде заттар мен құбылыстар өзгерістерге ұшырайды. Мұндай
өзгерістер адамдарға да қатысты болады. Аспан, жер, адам - бұлар үшкілдік
бірлікте белгілі бір даму жолымен тіршілік кешеді. Екінші мектеп
Конфуцийдің атымен тығыз байланысты. Конфуций (қытайша Кун Цю, Кун Чжунни,
ал әдебиетте көбінесе Кун-цзы, ұстаз Кун деген атпен белгілі) б.ж.с.д. 551-
479 жылдары Лу патшалығында өмір сүрген. Ол кедейленіп қалған ақсүйек
әскербасының семьясында дүниеге келді. 22 жасынан бастап ұстаздық жұмыспен
айналысты, атағы бүкіл Лу патшалығына жайылды. Конфуций мектебінде,
негізінен, төрт пәннен дәріс оқытылатын. Олар-тіл, ахлақ, саясат және
әдебиет. Конфуций елу жасында Лу патшалығында көрнекті саяси қайраткерге
айналды. Алайда, сарай төңірегіндегі саясатшылардың жаласынан он үш жыл
бойы ел аралап ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.