Алматы қаласындағы іскерлік туризмнің жағдайы мен даму болашағы
Алматы қаласындағы іскерлік туризмнің жағдайы мен даму болашағы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5B090200 - Туризм мамандығы
МАЗМҰНЫ
Бет
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
1. ІСКЕРЛІК ТУРИМЗНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Іскерлік туризмнің мәні мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
8
1.2 Іскерлік туризмді жіктеу және оның негізгі орталықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
11
1.3 Іскерлік туризмді дамытудың шетел тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
17
2. АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНДАҒЫ ІСКЕРЛІК ТУРИЗМНІҢ ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Қазақстандағы іскерлік туризмнің ағымдағы жағдайы ... ... ... ...
26
2.2 Алматы қаласындағы іскерлік туризмге талдау және оның үрдістері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
36
2.3 Алматы қаласындағы іскерлік туризмнің дамуына әсер ететін факторлар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
46
3. АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНДАҒЫ ІСКЕРЛІК ТУРИЗМНІҢ ДАМУ БОЛАШАҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.1 Алматы қаласындағы іскерлік туризмнің дамуының мәселелері
56
3.2 Алматы қаласындағы іскерлік туризмді жетілдіру жолдары
56
3.2.1 Шетелдік және қазақстандық туристерге арналған интенсив-тур бағдарламалары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
59
3.2.2 Конгресс-көрме қызметі арқылы іскерлік туризмді дамыту жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
62
3.2.3 Іскерлік туризм саласындағы жарнама-маркетинг қызметін дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
65
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ...
72
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
76
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. XXI ғасыр ең алдымен жаһандық кірігу мен әлемдік нарықтық қалыптасуына алып келетін өзгерістерімен есте қалатын болады. Жаһандану үдерісіне байланысты нарықты жұмыс жасайтын субъектілері өзгереді және капиталды орталықтандыру есебінен аталған субъектілер неғұрлым қуатты және күрделі түрге түрленеді, өздерінің басқару жүйесін қайта құрады: бизнес қатысушыларының өзара байланысын күшейтетін ұйымдастырушылық, тасымалдау және қаржы салаларын қайта қарастыра бастайды. Бизнестің қай түрі болмасын қатынастар мен серіктестікті кеңейтуді талап етеді. Басқа қалаға немесе басқа мемлекетке іскерлік мақсатта сапар шегу қандай болғанда да іскерлік туризм санатына жатқызылады. Қазіргі уақытта кез келген мемлекеттегі қоғам мен экономиканың дамуы іскерлік туризм саласындағы қарқынды гүлденумен байланысты болады, себебі, туризм әлемдік шаруашылықтың ең дамыған саласы болып табылады. Іскерлік, мәдени және ғылыми байланыстардың артуы іскерлік туризмді дүние жүзі бойынша көшбасшы орынға шығарды.
Қазақстан Республикасының туристiк ресурстарын сыныптау мен бағалау, олардың қорғалу режимi, қоршаған ортаға түсетiн ауыртпалықтың жол берілетiн шегiн ескере отырып пайдалану және Қазақстан Республикасының туристiк ресурстары тұтастығының сақталу тәртiбi, оларды қалпына келтiру жөнiндегi шаралар Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен айқындалады [1].
Бизнес-туризмнің аталған сегментіндегі Қазақстанның да болашағы зор. Геосаяси орналасуы мен табиғи-шикізаттық ресурстары Қазақстанға бизнес мәселелерімен және халықаралық конференциялар мен форумдарға қатысу үшін келетін бизнес-туристердің санының артуына мүмкіндік береді.
Іскерлік туризм - біршама кең ұғым. Бұл іскерлік коммуникация, ақпарат және технологиямен алмасу, жаңа серіктестер мен нарықтарды іздеу, PR-акциялар, персоналды оқыту, сонымен қатар, корпоративтік мәдениетті дамыту болып табылады. Қазақстан Республикасының туристік бизнес туралы заңында жалпы туризмге анықтама беріледі, ал іскерлік туризм осы саланың жеке сегменті ретінде қарастырылып, оған анықтама берілмейді.
Іскерлік сапар барысындағы бизнесмендердің шығындары демалуға баратын туристік орташа статистикалық шығындарынан артық болады. Ал бұл нарықтың ең басты артықшылығы - оған ешбір экономикалық дағдарыс ықпал ете алмайды. Іскерлік сапарлар саны экономикалық құлдырау кезеңінде керісінше артуы мүмкін. Себебі, қақтығыстар туындаған жағдайда жедел шешім қабылдау қажет болады, ол сәйкесінше, іскерлік кездесулердің артуына жағдай жасайды. Осы тұрғыда іскерлік бизнес өзінің өзектілігін жоймайды.
Туристік бизнесте де жаһандану үрдісі орын алып отыр, ол мемлекеттер мен ұйымдардың өмірдің сан-алуан салаларындағы серіктестігін көрсетеді. Туризмнің өзі жекелеген мемлекеттер мысалында экономиканың біршама кірісті саласы болып табылады, мысалы Таиланд немесе Кипр секілді мемлекеттер туризмнің есебінен өмір сүреді.
Іскерлік туризм немесе MICE-туризм - бұл мақсаты кәсіби немесе коммерциялық мүддені жүзеге асыру (биржаларға, көрмелер мен жәрмеңкелерге, конференциялар мен съездерге бару) және кәсіби немесе қызметтік тапсырмаларды орындау болып табылатын туризм. Бизнес-сапарларды туристік алмасудың маңызды бөлімдерінің бірі ретінде қарастыруға болады; олар экономикалық көзқарас тұрғысынан аса маңызды, себебі олардың жиілігі маусымға тәуелсіз.
Іскерлік туризмнің кірісіне келетін болсақ, анық айтуға болатын жағдай - оның басты ерекшелігі бизнес-саяхатшының мемлекетке орташа статистикалық туристпен салыстырғанда көбірек ақша қалдыраты болып отыр. Негізінен іскерлік туристтер кем дегенде үш жұлдызды немесе одан жоғары қонақ үйлерге орналасады және бос уақытында белгілі мемлекеттің немесе қаланың тарихымен танысуға да қарсы болмайды, яғни бұл жерде қосымша экскурсиялық қызметтер қажет.
Дегенмен де, жер жүзінде толықтай жетілдірілген еш нәрсе жоқ. Қазақстандағы, оның ішінде, біз қарастырып отырған Алматы қаласындағы және дүние жүзінің басқа мемлекеттеріндегі іскерлік туризмнің дамуына белгілі қиындықтар кедергі келтіреді. Алайда, туризм туралы заңнамаға сәйкес әзірленіп жатқан бағдарламалардың бар болуы фактісінің өзі біздің елімізде туризмге назар аударылатынының дәлелі болып отыр.
Дипломдық жұмыстың тақырыбы ретінде аталған тақырыпты таңдау іскерлік туризм теориясының әлемдік туризмнің арнайы саласы ретінде қарастырылуының дәрежесінің төмен болуына негізделеді. Аталған сала соңғы отыз жыл ішінде әлемдік туристік кеңістікте қарқынды дамып отыр, сонымен қатар, оның кірісі халықаралық туризм кірісі құрылымында біршама жоғары үлеске ие, кейбір мемлекеттерде тіпті олар мемлекеттік бюджетте жетекші орында тұрады. Кірісі жағынан іскерлік туризмді жалпы туристік ағында іскер туристердің үлесі тек 20-25% құрайтынына қарамастан мұнай бизнесімен салыстыруға болады, іскерлік туризмнің үлесіне туристік индустрияның жалпы айналымының 60% тиесілі болады. Сәйкесінше, шетелдік экономика-география ғылымдарында соңғы он жылдықта іскерлік туризмнің пайда болуы мен дамуына арналған зерттеулер жүргізіледі; оның негізгі көрсеткіштері - сапарлар мен кірісі бойынша Дүние жүзілік туристік ұйымның статистикасы пайда болған. Іскерлік туризмнің және жалпы алғанда туризмнің пайдалылығын ескере отырып Қазақстанның саясаты оның дамуын балама туризмнің перспективті саласы ретінде қарастыруы керек. Қазақстан Республикасындағы туризмді дамыту бойынша мемлекеттік бағдарлама шеңберінде іскерлік туризмді дамытуға жағдай жасалатын болады. 2010 жылғы ЕҚЫҰ саммитін ұйымдастыру секілді ауқымды іс-шараларды өткізу тәжірибесі, көптеген халықаралық ұйымдарға қатысу біздің мемлекетімізде әлемге танымал етіп отыр. 2017 жылы жаз айларында өтетін ЭКСПО-2017 көрмесі [3], Батыс Еуропа - Батыс Қытай халықаралық дәлізі құрылысы - осының барлығы қазақстандық брендті әлемдік нарыққа шығаруға жағдайжасайды, сол себепті мемлекет жағымды имидж қалыптастыруы тиісті, ол іскерлік туризм есебінен ел экономикасын көтеруге мүмкіндік береді.
Дипломдық зерттеу жұмысының мақсаты Қазақстан Республикасы Алматы қаласындағы іскерлік туризмнің ағымдағы жағдайы мен даму болашағын зерттеу.
Зерттеу пәні - Алматы қаласындағы іскерлік туризмнің дамуы.
Дипломдық жұмыстың мақсатына сәйкес келесі міндеттер қойылған:
1. Іскерлік туризмнің мәні мен мазмұнын теориялық тұрғыда негіздеу, оны жіктеу және негізгі орталықтарын анықтау, іскерлік туризмді дамытудың халықаралық және қазақстандық тәжірибесін қарастыру;
2. Алматы қаласындағы іскерлік туризмнің ағымдағы жағдайына талдау жасау, дамуына ықпал ететін факторларды анықтау;
3. Алматы қаласындағы іскерлік туризмнің даму болашағын талдау, жетілдіру жолдарын, интенсив-тур бағдарламаларын, конгресс-көрме қызметін және іскерлік туризм саласындағы жарнама-маркетинг қызметін дамыту тәсілдерін негіздеу.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік базасын отандық және шетелдік ғалымдардың аталған тақырыптағы еңбектері құрайды. Атап айтсақ, туризмді, оның ішінде, іскерлік туристік қызметті дамыту мәселелерін В.С.Боголюбов, А.И.Шапиро, В.С.Сенин, қазақстандық экономист ғалымдар С.К.Сұрағанова, А.Т.Тілеубердинова, Ж.М.Шаекина, Р.А.Асанбаева және басқаларының еңбектерін көрсетуге болады.
Зерттеудің ақпараттық базасын ҚР Статистика комитеті, ғылыми конференциялар, форумдар мен семинарлар материалдары, салалық министрліктер мен ведомстволардың құжаттары, ғылыми әдебиеттер мен мерзімді баспасөз құралдарына жарияланған санақ мәліметтері және тақырыпқа қатысты басқа да дерек көздері құрайды.
Зерттеу барысында басты зерттеу әдісі ретінде талдау және синтез, зерттеу нысанын қарастырудың жүйелік тәсілі, үлгілеу және болжау әдістері қолданылған.
Зерттеудің ғылыми жаңашылдығы Алматы қаласындағы іскерлік туризмді дамытудың дәстүрлі бағыттарын заман талабына сай жаңашыл көзқараспен негіздеу болып табылады.
Зерттеу нәтижелерінің теориялық және тәжірибелік маңыздылығы қазіргі нарықтық экономика мен орын алып отырған әлемдік экономикалық дағдарыс жағдайында Алматы қаласындағы іскерлік туризмнің дамуын теориялық негіздеу болып табылады. Тәжірибелік нәтижелерді оқу орындарында, әр алуан тақырыптық іс-шараларда дерек көзі ретінде қолдануға болады.
Зерттеу жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен құралады.
1 ІСКЕРЛІК ТУРИЗМНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Іскерлік туризмнің мәні мен мазмұны
Кейінгі жылдардағы әлемдегі жаһандану, ақпараттандыру, көлік құралдарын дамыту үдерістері туризмнің дамуына айрықша серпін берді. Сондықтан, туризм таяу болашақта әлемдегі жетекші салалардың біріне айналса, таңдануға болмайды. Әлемдік туристер ағынына әсер етпей қоймайтын табиғи, әлеуметтік және қаржылық-экономикалық қайшылықтарға қарамастан, бұлай деуіміз негізсіз емес. Әйтсе де, қазіргі ғылыми әдебиетте туризм ұғымының біржақты анықтамасы жоқ. Туризм ұғымының бар анықтамаларын сараласақ, туризмді ұлттық экономиканың салааралық ірі шаруашылық кешені ретінде қарастыруға болады. Оның құрамындағы түрлі бағыттағы кәсіпорындар мен ұйымдар ел дамуының әлеуметтік-экономикалық мақсаттарын көздейді.
Туризм ұғымының бұл анықтамасының зор мәні бар. Атап айтқанда, бұл қазіргі әлемдегі туризмнің теориясы мен практикасы қандай да бір туристік фирманың жасап отырған жұмысынан әлдеқайда ауқымды саланы меңзейді. Барлық қажетті инженерлік, туристік, көліктік инфрақұрылымдарды, балалар сауықтыру және демалыс мекемелерін, балалар туризмі мен туризмнің басқа да түрлерін дамыту мақсатында туризммен сабақтас барлық салалармен келісе жұмыс істеуге ерекше көңіл бөлу қажет. Ол үшін ел мен оның аймақтарында балалар туризмін дамытудың ірі қаржы көздері заң жүзінде айқындалып, туристер ағынын арттыруды, аумақтық ресурстарды неғұрлым тиімді пайдалануды көздеген туристік жобаларды жасау мен жүзеге асыру механизмін тұжырымдап алу керек .
Туризмнің ең көне түрі іскерлік туризм болып есептеледі. Орта ғасырлардан бастап-ақ адамдар сауда мақсатында саяхаттар жасап, сапарларға шыға бастаған. Сол уақыттан бері іскерлік туризм санаты қалыптасқан деп санауға толық негіз бар.
Соңғы жылдары туризм саласы қарқынды дамып отыр. Бүгінгі қоғамда туризмнің іскерлік туризм деп аталатын түрі аса танымал. Бұрынырақта іскерлік туризм, интерсив-туризм, кездесу индустриясы ұғымдарын тек салалық әдебиеттерден ғана кездестіріп жүрген болсақ, қазіргі кезде қоғам өмірінің ажырамас бөлігіне айналған және өзектілігі арқан. Бұл жағдай туризмнің басқа түрлерімен қатар іскерлік туризмнің әлемдік экономикадағы ең қарқынды дамып келе жатқан саласы болуына негізделеді. Туризмнің осы түрі зор қарқынмен дамып, ХХ ғасырдың экономикалық феноменіне айналып үлгерген.
Туризмнің аталған түрінің мақсаты бірінші кезекте белгілі коммерциялық қызмет болып табылады: съездерге, конференцияларға, ғылыми конгрестерге, сонымен қатар, әр аулан жәрмеңкелер мен көрмелерге қатысу. Кез келген кәсіпорынның жетістігі үшін маңызды болып табылатын және іскерлік сапардың артықшылықтары қатарына жатқызылып отырған жағдай бұл - өзге компаниялардың өкілдерімен кездесу, іскерлік қатынастарды жолға қою және келіссөздер жүргізу болып табылады.
Іскерлік туризмнің мақсатына қарап оның жай ғана бос уақытта жүзеге асырылатын саяхат емес екенін түсінуге болады. Көп жағдайда туризм ұғымы қандай да бір экскурсиялармен, демалыспен және көрікті орындармен байланысты болатыны анық. Аталған туризм түрінің өзіне тән ерекшеліктерінің бірі бұл жағдайда жыл маусымы немесе ауа райы жағдайлары емес, конференциялар мен салалар көрмелерді ұйымдастыру мерзімділігі ескерілетін болады.
Іскерлік туристік сапарды жоспарлау оны ұйымдастырудың күрделілігіне байланысты болады, оны өткізу әдеттегі турмен салыстырғанда ертерек жоспарланады. Осы тұрғыда ең басты ерекшелігі мен қиындығы сапар уақыты мен қарбаласқа толы жұмыс кестесін тиімді ұйымдастыру және оны қызықты және тартымды мәдени бағдарлама шеңберіне сыйдыру болады. Қалаға қызықты экскурсия жасау және жай ғана эмоционалды демалыс осындай бизнес-турдың ажырамас бөлігі болып табылады. Осы қызметтер тізіміне іскерлік сапарды ұйымдастырумен қатар, әр түрлі ойын-сауық қызметтерін ұсыну да жатқызылады және олардың спектрі жыл санап кеңейіп келеді [2].
Іскерлік туризм - туристік саладағы бірегей құбылыс болып табылады. Мысалы, іскер турист шойын пешті сату немесе сатып алу мақсатында сапарға шығып, сапар барысында басқа қызметтерді сатып алады. Іскерлік туризм туристік индустрияның арнайы мамандандырылған саласы болып табылады және оның көптеген ерекшеліктері бар: біріншіден, саяхат түрінің маусымдық сипаты болмайды. Саяхатшы-бизнесмен өзінің серіктестік қатынастарын жыл мезгіліне тәуелсіз жолға қоя береді, ал көрмелер мен конгрестерді өткізу жыл маусымын талғамайды. Екіншіден іскер турист жол дорбасымен саяхатқа шыққан туристпен салыстырғанда 11 есе, саяхатшымен салыстырғанда 3 есе артық қаражат шығындайды, іскерлік тур ақысын жіберуші ұйым төлейді. Үшіншіден, іскерлік туризм бизнесті дамытумен қатар, компаниядағы қызметкердің тұлғасын да дамытуға бағытталады ( сурет 1).
Мысалы, іскерлік туризмнің интенсив туризм деп аталатын түрі еңбек ұжымының мүшелерін дамытуға бағытталған сала болып табылады, ол бизнесмендердің тұлғалық қасиеттерін интенсивті (қарқынды) дамытуды қарастырады.
Кез келген мемлекеттің қоғамы мен экономикасының заманауи дамуы іскерлік туризм саласындағы белсенді дамумен байланысты болады, себебі іскерлік туризм дүние жүзінде қарқынды дамып отырған әлемдік шаруашылық саласы болып есептеледі [3].
Бизнес туризмнің осы саласында Қазақстанның да перспективасы бар. Елдің геосаяси орналасуы мен табиғи шикізаттық ресурстары Қазақстанға бизнес және халықаралық конференциялар мен форумдарға қатысу мақсатында келетін туристер санының артуын есептеуге мүмкіндік береді. Орталықтардың инфрақұрылымы негізінен халықаралық стандарттарға сәйкес келеді.
Іскерлік туризмнің ерекшеліктері
1.Саяхат түрінің маусымдық сипаты болмайды. Саяхатшы-бизнесмен өзінің серіктестік қатынастарын жыл мезгіліне тәуелсіз жолға қоя береді, ал көрмелер мен конгрестерді өткізу жыл маусымын талғамайды
2. іскер турист жол дорбасымен саяхатқа шыққан туристпен салыстырғанда 11 есе, саяхатшымен салыстырғанда 3 есе артық қаражат шығындайды
3. іскерлік туризм бизнесті дамытумен қатар, компаниядағы қызметкердің тұлғасын да дамытуға бағытталады. Мысалы, іскерлік туризмнің интенсив туризм деп аталатын түрі еңбек ұжымының мүшелерін дамытуға бағытталған сала болып табылады
Сурет 1. Іскерлік туризмнің ерекше белгілері
Ескерту - Автормен [4] әдебиет негізінде құрастырылды
Іскерлік туризм жан-жақты ауқымды ұғым, ол коммуникацияны, ақпарат және технологиямен алмасуды, жаңа серіктестер мен нарықтар іздеуді, РR-акциялар, персоналды оқыту, сонымен қатар, корпоративті мәдениетті дамыту түрінде болады.
Іскерлік сапар барысындағы бизнес шығындары демалуға баратын туристік орташа статистикалық шығындарынан әлдеқайда артық болады. Бұл нарықтың басты артықшылығы бұл бизнеске ешбір экономикалық дағдарыс әсер ете алмайды. Іскерлік сапарлар саны керісінше экономикалық құлдырау кезеңінде арта түседі.
Оқиғалық-корпопативтік туризм - қандай да бір ұжымдық іс-шараны тойлау мақсатындағы ерекше түр. Мұндай сапарлар компаниялар үшін жақсы дәстүрге айналады, жұмыс тобындағы бейресми қатынастардың дамуына жағдай жасайды, бұл фирманың кадрлық резервтері болып табылатын жасырын көшбасшыларды анықтауға мүмкіндік болады.
Сауатты ұйымдастырылған іскерлік сапар бұрыннан жұмыс жасайтын іскерлік серіктестермен байланысты жолға қоюға, серіктестік перспективасын қалыптастыруға және жаңа келісім-шарттарды жасасып, қол қоюға мүмкіндік береді. Туризмнің бұл түрі жемісті еңбегі үшін қызметкерге алғыс білдіру түрінде болады [4].
МІСЕ немесе MICE industry термині ағылшын тілінен алынған абревиатура болып табылады және ол іскерлік туризмнің тікелей басты құрамдауыштары болып табылатын негізгі төрт сөзден құралады: Meetings - кездесу, Incentives - инсентив, Conferences - конференция және Exhibitions - көрмелер. Аталған индустрия туралы толық түсінік алу үшін әр құрамдауышын жеке қарастыру керек (кесте А1, Қосымша А).
Жыл сайын іскерлік туризм саласындағы маманданған ірі туристік компаниялар 100 астам көрме ұйымдастырады және жыл сайын көрме өткізуге ниеттілер саны артып отыр. Тақырыптары бойынша, ең көп талап етілетін көрмелер құрылыс, жиһаз дайындау, компьютерлік, азық-түлік, жалпы салалық және әскери көрмелер болып табылады.
Конгресс-көрме туризмінің негізгі үлес салмағы Еуропаға тиесілі болады және 80% құрайды. Көрмелер өткізу бойынша көшбасшы мемлекет Германия болып табылады және ол барлық әлемдік көрмелер мен жәрмеңкелердің астанасы болып есептеледі. Неміс МІСЕ нарығындағы жетекші рөлге GCB (German Convention Bureau), Германия конгресс бюросы ие, олар 200 астам қаланы, конгресс орталықтарын және МІСЕ-шараларды ұйымдастырушыларды қамтиды.
Халықаралық туризм әлемдік экспорт табысының 8 пайызын, экспорттағы қызмет көрсетулердің 37 пайызын алады. Ішкі туризмнен түскен табыс, табыс көлемі бойынша мұнай, мұнай өнімдерін және автомобиль экспорттаудан кейін үшінші орын алады. Қазіргі деңгейдегі жағдай жаңа мыңжылдықта да қала бермек. Ал туризмнің өсуіне негізгі себеп болатын, ол туризм әлемдегі дәстүрлі аудандардан басқа, жаңа территориялардың пайда болуы. Осыған байланысты Қазақстанда әлемдік туристік нарықтағы өзінің орнын алып қалуға зор мүмкіншілігі бар [5].
Еліміздегі іскерлік туризмді дамытуға қандай да бір талпыныстар жасау алдында аталған туризм түрі жақсы дамыған шет мемлекеттердің тәжірибесін ескеру керек. Мысал ретінде бірнеме мемлекеттердегі іскерлік туризмнің даму жағдайын қарастыруға болады.
1.2 Іскерлік туризмді жіктеу және оның негізгі орталықтары
Туризм экономиканың ең ірі және қарқынды түрде дамушы салаларының бірі. Даму жағынан ең қарқынды, экономиканың әртүрлі салаларына валюталық түрде белсенді салымдар жасалынады, сол арқылы жеке туристік индустрияның қалануына жол ашады. Туризм саласына жалпы жылдық ұлттық өнімнің 6 %, дүниежүзілік инвестицияның 7%, әр 16 жұмыс орны, дүниежүзілік пайдаланушылық шығынының 11 % құрайды.
Іскерлік туризм негізінен шетелдерге сапарлар, конференциялар, жәрмекелер мен форумдар түрінде болатына белгілі, оның негізгі мақсатымен қатар, бизнес-туристің пайдалы нәрсені жағымды жағымен үйлестіруге мүмкіндігі пайда болады, сол себепті, алдымен белгіленген міндеттің шешімін тауып, одан кейін жаңа орында демалуға болады [16].
Бизнес-турлар іскерлік сапар мақсаттарына сәйкес және қажетті қызметтер жиынтығы бойынша бірнеше түрге жіктеледі:
1. дербес іскерлік сапарлар (әлемдік іскерлік сапарлардың жалпы санында олардың үлесіне орта есеппен 70-78% тиісті болады);
2. конференциялар мен семинарларға қатысу (олардың үлесі 12-14% аралығында болады);
3. көрмелерге қатысу (олардың үлесі орта есеппен 10-12% құрайды);
4. конгресс турлары (шамамен 3%);
5. инсентив-туризм (шамамен 3%) [7].
Іскерлік сапарлардың кешенді түрде болуы мүмкін екенін айта кету керек, яғни мақсаттары бойынша әр түрлі бірнеше сапарды біріктіруге, мысалы, бір сапар барысында көрмеге бару мен конгресс-турды біріктіруге болады.
Дербес іскерлік сапарлардың қазіргі уақыттағы динамикасы оң бағыт көрсетіп отыр, бұл сапарлардың үлесіне іскерлік туризм нарығының 25% тиесілі болады. Бұрын жеке іскерлік сапар (2-3 күн - осындай сапарлардың ұзақтығы) тек шекара асып, өзінің күш-қуатын қалпына келтіруді, жақсылап демалуды білдірген болса, қазіргі кезде клиенттер іскерлік турға тапсырыс беру барысында алдын ала серіктестерімен жүргізетін кездесулерін ойластырып, байланыстарын да жолға қоюды қарастырады. Іскерлік туризмнің аталған секторында аралас бағдарламаларға сұраныс артып отыр, мұндай бағдарламалар жұмысты және өз-өзіне марапат ретінде демалысты да қамтиды (3-4 күн жұмыс жасауға және 1-3 демалуға болады).
Интенсив турлардың экскурсиялық ойын-сауық бағдарамалары жыл өткен сайын қызықты және әр алуан түрлі болып келеді. Ал ең көп сұранысқа ие интенсив - маршурттар географиясы ауқымды. Негізінен дамыған Еуропа мемлекеттері, оның ішінде, Австрия, Ұлыбритания, Германия болып табылады.
Конгресс, априори, ауқымды іскерлік шаралар. Мысалы, АҚШ немесе жетекші Азия мемлекеттерінде конгресстер бес-жеті мыңға дейін қатысушылар жинай алады. Конгреске немесе конференцияға қатысу сұраныстарының көпшілігі жеке клиенттерден келіп түседі, олар қолдарында шақырту бар болғандықтан тек стандартты туристік жиынтықты ресімдеуге ғана мүдделі болады (виза, ұшу, трансфер, тұрғылықты жер).
Конгрестер өткізу саласында компаниялар көп жағдайда туристік тұрғыдан тартымды мемлекеттерді - Түркия, Испания, Крит, Греция таңдайды.
Іскерлік кездесулер - бұл мақсаты әлеуетті серіктестер, инвесторлар, жеткізушілер тарту мақсатында өткізілетін шаралар. Мұндай кездесулердің мақсаты әр түрлі болуы мүмкін: серіктестер іздеу, жұмыс тәжірибесін зерттеу және т.б. Көрме түріндегі іскерлік сапарларға сұраныс соңғы жылдары біршама артып отыр. Өз қызметі барысында бизнес операторлар жыл сайын 100 астам көрме өткізеді [8].
Іскерлік туризм біршама көп қырлы құбылыс, сол себепті сәйкесінше әр алуан түрде жіктелуі мүмкін. Оның құрамдауыш салалары келесі салалар болады ( кесте 2).
Кесте 2
Іскерлік туризмнің сала құрамдауыштары
Құрамдауыш атауы
Сипаты
Конгресс
Бұл белгілі қызмет саласының ресми өкілдері болып табылатын емесе белгілі бір саладағы зерттеумен айналысатын делегациялардың әр алуан мәселелерді қарастыру мақсатындағы кездесуі
Конференция
1) Кездесу барысындағы пікір алмасу
2) Қандай да бір мәселелерді талқылау үшін барлық мүшелердің шақырылуы
Саммит
Конференцияға ұқсас, дегенмен, іс-шаралары жоғары деңгейде ұйымдастырылады, жиналыстар мен адамдардың келіссөздері (тіпті, мемлекет басшылары болуы мүмкін) әр мемлекеттің жоғары үкіметтік деңгейінда болады
Съезд
Қоғамдық ұйымдар, саяси партиялар немесе әлеуметтік, кәсіби, ұлттық және басқа топтардың өкілдерінің жиыны. Съезд қатысушылары (делегаттар) жиналыста тағайындалады және оларға сайлаушылар атынан съезде өкілдік еті құзыреті беріледі
Симпозиум
Мәжбүрлеусіз жағдайда пікір алмасу немесе мамандар белгілі тақырыптар бойынша қысқаша хабарламалар жасайтын ресми кездесу түріндегі іс-шаралар.
Семинар
Қатысушылардың пікір алмасуымен қатар жүретін дәріс.
Ескерту - Мәліметтер [21] негізінде автормен құрастырылған
Қызметтік мақсатта сапарға шығатын әдеттегі турист - бұл орта жастағы, жоғары білімі бар ер адам, білікті маман немесе басшы қызметкер. Іскерлік туризмнің басты және міндетті шарттарының бірі - ағылшын тілін меңгеру болып табылады.
Іскерлік туристердің негізгі жеткізушісі Еуропада - Германия. Жыл сайын 5 млн астам неміс іссапарларға барып, олардың 3% шетелге шығады, 21% шетелде және мемлекет ішінде саяхаттайды, 76% Германия ішінде қызметтік сапарларға барады.
Бизнес-туризм нарығында жетекші рөлге Орталық шығыс Еуропа мемлекеттері ие болып отыр. 90- жылдардың бірінші жартысында туристік нарықтың аталған сегменті біршама қарқынды дамыған. Орталық және шығыс Еуропа мемлекеттеріне туристердің келуінің жалпы саны соңғы жылдары үш есе артқан.
Туризм экономиканың ең ірі және қарқынды түрде дамушы салаларының бірі. Даму жағынан ең қарқынды, экономиканың әртүрлі салаларына валюталық түрде белсенді салымдар жасалынады, сол арқылы жеке туристік индустрияның қалануына жол ашады. Туризм саласына жалпы жылдық ұлттық өнімнің 6 %, дүниежүзілік инвестицияның 7 %, әр 16 жұмыс орны, дүниежүзілік пайдаланушылық шығынының 11 % құрайды.
Бұл тақырыптың өзектілігі келесі жағдайлардан көрінеді. Туристік кәсіпкерлікте бағалардың дұрыс қалыптасуына және де оның жеке элементтерінің байланыстырушылығы өте өзекті мәселе. Бұл кәсіптің мына ерекшеліктерімен байланысты: мерзімдік, табиғи-климаттық шарттар, спектрлер, топтардың санымен, топтардың жас ерекшелік құрамымен [9].
Мына жағдайларды есте сақтаған жөн, соңғы он жылды алатын болсақ, бүкіл әлемде қызметтерге бағалардың өсуімен, туристік және қонақ үй қызметтерінің де өскендігіне көз жеткіземіз. Бағалардың өсуінің басты себебі, электр жүйелері мен коммуналдық қызметтерінің өсуінен, сол арқылы туристік және елдегі қонақ үй қызметтерінің өсуіне алып келеді. Бұл бағалардың қалыптасуының басты құрылғысы ретінде, қонақ үй, мейрамханалар мен туристік қызметтердегі (басқа тұтынушылық заттармен және қызметтермен салыстырғанда) өзінің нарықтық бағасын көбіне сұраныстың жоғары немесе төмен болуынан, нарықтық салада бәсекелестіктің дамуынан, мемлекеттің мақсатты түрде араласуынан және басқа факторлардың болуынан өзгеріп отырады.
Туризм тарихы дегеніміз -- саяхаттардың (жорықтарды, экскурсиялардың) ен қарапайым түрінен бастап күрделі түрлерін қоса және көне заманнан қазіргі заманға дейінгі жүріп өткен жолын зерттейтін ғылым. Туризм тарихының зерттеу пәніне туристік қозғалыстың әлеуметтік кұбылыс ретінде шығу, қалыптасу және даму заңдылықтары жатады.
Туризм тарихы өз зерттеулерінде археология, нумизматика, палеография, этнография, тарих ғылымының салаларының деректеріне сүйенеді [11].
Туризм термині түрлі халықтардың тілінде XIX ғасырда ғана тұрақтала бастады. Көне және орта ғасырларда адамдар оның орнына саяхат деген сөзді қолданды. Қазіргі туризмтануда саяхат деп адамдардың мақсатына қарамастан кеңістік пен уақытта орын ауыстыруын атайды [30].
Қазіргі ТМД елдеріндегі туризм кеңестік кезеңде әлеуметтік туризм ретінде дамып, шығындарына қоғамдық қаржы жұмсалды. Сол кезде туризм теориялық тұрғыда нақты адамдардың туристік іс-әрекеттегі мұратына байланысты зерттелді де, туризмнің қалыптасу тарихы ерекше әлеуметтік құбылыс санатында карастырылды.
Туризм тарихын зерттеушілердің көпшілігі белгілі бір саяхаттар бойынша айқындалған фактілерді ғана баяндады. Олар адамзат тарихының әр түрлі дәуіріндегі туризмнің жеткен жетістіктерін ұйымдасқан саяхаттардың нақты әлеуметтік-экономикалық себептерімен байланыстырмады.
В.Б. Сапрунованың басқалардан басты ерекшелігі - туризм тарихын 4 кезеңге бөлді [13]:
1-кезең (көне замандардан XIX ғасырдың басына дейін) немесе оны туризм тарихының алды деп те атайды;
2-кезең (XIX ғ.-ХХ ғасырдың басы) -- элитарлык туризм кезеңі, яғни туристік қызметтер көрсететін арнайы кәсібі туындауы;
3-кезең (XX ғасырдың басы -- II дүниежүзілік соғыстың I жарты жылының басталуына дейін) -- бұл әлеуметтік туризмнің қалыптаса бастауы;
4-кезең (1945 жылдан қазіргі кезеңге дейін) -- бұл жаппай туризмнің қазіргі кезеңі, туристік индустрияның туризм тауар өндіру мен қызмет көрсету кешенінің қалыптасуы.
Туризмнің дамуының әр түрлі кезеңде дамуының дәуір-дәуірге бөлуге (периодизация) техникалық-экономикалық, әлеуметтік алғы шарттар және туризмнің мақсатты қызметтер негізгі критерийлер етіп алған.
Бірақ В. Б. Сапрунова туризм тарихын кезең-кезеңге бөлгенмен, көне, орта және жаңа кезеңдердегі адамдардың ұйымдасқан саяхаттарының дамуын жеке-дара қарастырмаған. Яғни баласының уақыт пен кеңістікте орын ауыстыруының бастап, мұраттары айқындалмаған деген сөз. Дүрысында жоғары көрсетілген мұраттар туризмтану теориясының басты мәселелерінің бірі болып табылады. Осы мәселелерді шешу ғана туризм индустриясының әлемдік және өңірлік перманентті классификациясын түсінуге, түсіндіруге мүмкіндік береді. Туризм тарихын зерттеудің мақсаты да осында жатыр.
Ұйымдасқан саяхаттардың дамуы мен оның тууына негізі болған түрлі себептерді талдай келе, туризм тарихын дәуір: туудың негізінен адамзаттың жалпы тарихын дәуірлеумен сәйкес келетіндігіне көзіміз жетеді.
Адамзаттың тарих алдындағы хайуанаттар ортасына бөлінуі 5-2 млн жыл бұрын басталып, б.д.д. ІУ мың жылдык аяқталған. Адамзат өркениетінің дамуының бірінші кезеңі кене әлемнің тарихы (б.д.д. IV мыңжылдық -- б.д. у ғ.), екінші кезеңі -- орта ғасырлар тарихы (V -- XV ғғ.), үшінші кезеңі - жаңа дәуір тарихы (1918 жылдан біздің заманымызға дейін Терімшілдік пен аңшылық адам баласының бірнеше миллион жылғы басты кәсібі болған. Шамамен 10 мың жыл бұрын (кейде 5-тен 10 мың жылға дейін делінеді) терімшілдіктен.; жер өндеу, аңшылықтан - мал шаруашылығы туындаған.
Өндірістік еңбекке дейін адамның кеңістікте орын ауыстыруы терімшілдік пен аңшылық мақсатында болған. Адамдар ол орын ауыстырулары ретсіз, жоспарсыз болып, ондағы мақсат аштық инстинкті, өзін-өзі аман сақтау немесе ұрпақты жалғастыру болған. Мүндай жағдай адам бойында тіршілік ету мен дамудың табиғатқа бейімделуінен табиғатты өзіне бейімдеу мәдениеті қалыптасқанға дейін жалғасты [14].
Түрлі ғылымдардың мәліметтерін талдай қарасақ, адам ба-ласынын Жер шарымен мақсатты түрде танымдық мүддемен саяхаттауы бүдан 5-6 мың жыл бұрын басталғанға ұксайды. Міне. осы кезеңнен бастап адам терімшілдік пен аңшылықтан өндірістік еңбекке көшкен.
Көне әлемнің тарихында ұйымдасқан саяхаттардың дамуына негіз болған бірнеше мемлекетті атауға болады. Бұған алдымен ежелгі Египетті (саудагерлер елдің ерекше мақсаты адамдары болды, әлем жайлы информациялар жүйелі жинақталып отырды, оның ішінде географиялық, астрономиялық және медициналық білімдер де бар), Вавилон патшалығы (Алдыңғы Азияда керуен және су жолдарын ұйымдастырып қолдап отырды).
Финикия (теңіздегі және құрлықтағы бел сауда, бос жерлер іздеу, б.д.д. II мыңжылдықтың аяғы -1жылдықтың басында әлемдегі ең озық корабль құрушылар дайындаған, б.д.д. I мыңжылдықтың басында ең алғашқы алфавит құрастырылды), Персия (мемлекеттің шалғай аудандарының аралығын қосатын жолдар ) көне Үндістан (басқа мемлекеттермен қызу сауда, Ганг өзені алқабындағы ну орман-тоғайды игеру, қант бұтасының сөлі алғашқы қант өндіру, мақтадан мата тоқу, әлемнің ең көне мемлекеттері - буддизмнің негізі салынды), көне Қытай (темірді өндіру өндеудің басталуы, б.д.д. II мың жылдықта иероглифтік қағазды ойлап тапты, компасты, жібек өндіру тәсілін меңгерді, шай дайындауды үйренді), көне Греция (қолөнер, кеме құрылысы, өз жазуларын ойлап тапты, Финикия, Египетпен тұрақты сауда, дауысты дыбысты белгілейтін алғашқы әріптік алфавитті жасады, Жерорта теңізі мен Қара теңіз жағалауын жаппай отарлау, теңізде жүзудің дамуы, б.д.д. 776 жылы алғашқы олимпиадалық ойындардың ұйымдастырылуы, олимпияда ойындар кезінде соғысуға тыйым салынды), көне Рим (шығыс Жерорта теңізін игеру, христиандыктың пайда болуы, елді ағарту жүйесінің және бүкіл империя үшін бір шіркеу жасап, христиандықты ұйымдастыру) елдері жатады. Орта ғасырлар тарихындағы жоғарыдағы және одан да басқа мемлекеттер туризмнің қалыптаса түсуіне итермеші күш (стимулятор) факторы кызметін атқарады. Олар: көне Рим мемлекетінің негізінде қайта құрылған Шығыс Рим империясы немесе Византия (Батыс Европа мен Шығыс арасындағы сауданың дамуы, яғни Ұлы жібек жолы, Аравия арқылы Парсы шығанағына, Үнді мұхитына өтетін жұпар иіс жолы мемлекеттік почта мен шет елмен қатынас ведомостволарының құрылуы, шіркеудің батыста католиктік, шығыста православиелік болып бөлінуі, крест жоқтарының басталуы), Аравия (үшінші әлемдік дін - исламның пайда болуы, Мекке мен Мәдинеге қажылық жасау), Франция, Германия, Италия (мектептердің ашылуы, академияның құрылуы, крест жорықтары, сауданың дамуы, европалық саудагерлердің Жерорта теңізіне орнығуы, ірі шіркеулер, жол айрықтарында, өзен өткелдері, теңіз айлағына жақын жерлерге қалалар салу, тауарлық-ақшалық шаруашылықтың қалыптасуы, өнеркәсіптік өнімдердің ел ішінде дамыту, өнеркәсіптік табарларды ішкі және сыртқы нарықтарға шығару саясатын ұстанды, күшті флот жасау, зайырлы өкіметті нығайту және ұлттық мемлекеттердің дамуы).
Туризмнің жаңа дәуірінің тарихында саяхат негіздері Англияда (капиталистік шарттардың дамуының негіздері одан әрі қалана түсті, тауар сатудың қоймалық рыногы жинақталды, өнеркәсіптің ерекше дамуы үшін жұмыс машиналарын ойлап табуы машина жасау дамыды), АҚШ-та (өнеркәсіптің дамуы, тауарлар қозғалысы, жаңа жерлерді отарлау, дамыған өнеркәсіп ішкі рынок жасау, өнеркәсіп пен сауданың дамуының кедергілерін жою, су және теміржол транспорттың жолға телеграфтық Морзе әліппесінің шығуы, Белдің телефон аппараты, Эдисон лампасы, комбайн пайда болды), Фрай (Адам және азамат құқығы декларациясы, таптарға жойылды, өнеркәсіп пен сауда кедергілері жойылды, ұлттық рынок калыптасты) болды [16].
Туризмнің жаңарған дәуірінің тарихында саяхат негізі АҚШ-та (сауда мен теңізде жүзу еркіндігін қамтамасыз кедейлікті жоюға деген талпыныс, елді кәсіптік кайта да шаралары, халықтың білім алуына көмек көрсету), Фрай (1936 жылы аптада кырық сағаттық жұмыс күнін бе. жылға екі апталық төлемді еңбек демалысы, зейнетақы жұмыссыздардың төлемақысын көбейту, XX ғасырдың 60- жылдарында әлеуметтік заңдылықтарды кеңейту), Ұлыбритания (тегін медициналық көмек көрсетудің кіргізілуі, барлық, британ колонияларының азаттық алуы, өнеркәсіптің модернизациялануы, іскерлік рухтың көтерілуі), ГФР-да (II ) дүниежүзілік соғыстан кейін демократиялық институттардың өнеркәсіптің жаңа техникалық негізде қайтадан қалпына тірілуі және қайта құрылуы, әскери шығындардың азаюы капитал мен өндірістің жиі шоғырлануы, отарлық басқару шарттарын ұстауға арналған шығындардың жоқтығы), Италия XX ғасырдың 50-60-жылдарында экономиканың қаулап экспорттың жылдам өсуі, ақша бірліктерінің тұрақталуы, өмір сүру деңгейінің өсуі, мемлекеттік берекенің орналасуы Жапонияда (соғыстан ұлттық дербес құқығы ретінде басу, жалпыға бірдей сайлау құқығы, сайлаулы өзін-өзі басқа элементтерін енгізу, сөз бостандығы, ұйым бостандығы, жолшылардың ұжымдық келісімшартқа және ереуілге құқық помещиктік жер иелену жойылды, жерді сатып алуды әрі торларға беру, фермерлік шаруашылық, мемлекеттік шығындардың азаюы, инфляцияның тоқтауы, бағаның тұрақтануы, XX ғасырдың 50-жылдарыньщ ортасында жапон экономикасы ерекше есуінің басталуы, фермерлерге арналған жана, өнеркәсіптік тауарлар рыногының жасалуы, қорғанысқа шығын жұмсау, өндірістік капитал қорын жинау, дәстүрі жүйе, экономиканың ауырлығын энергиялық-материалдық ғылымға сүйенген салаға ауыстыру, кәсіпкерліктен алынатын салықтың төмендеуі) болды [17].
Туризмнің жаңарған тарихының дамуының бір ерекшелігі -- социалистік және дамушы елдер лагерінде қалыптасуы. Мәселен жоғарыда аталған туризмнің қалыптасып дамуының алғы шарттары Қытай халық республикасында XX ғасырдың 70-жыл-парының соңы -- 80-жылдардың басында Мао Дзэ Дун қайтыс болғаннан кейін ғана (мемлекеттік мекемелердің шаруашылық есепке көшуі, шағын және орта бизнестің дамуы, шет елдік капитал салуға қолдау көрсету, шет елдік кәсіпкерлерге арнайы экономикалық зона жасау арқылы жеңілдетілген шарттар ұсынылды, жерге ұжымдық меншікті сақтай отырып, ауыл шаруашылығына отбасылық иелікті кіргізу, халықтың өмір сүру деңгейінің өсуі, 2000 жылға дейін халық санын тұрақтандыру үшін бала табуға шектеу қою шаралары, Батыс елдерімен байланыстардың кеңеюі мен беки түсуі) қалыптасты.
1.3 Іскерлік туризмді дамытудың халықаралық тәжірибесі
Туризм - әлемдік экономикада басты рольдердің бірін атқарады. Дүниежүзілік туристік ұйымның деректері бойынша ол әлемдік жалпы ұлттық өнімнің бір бөлігін, халықаралық инвестициялардың 11 пайызынанастамын, әлемдік өндірістегі әрбір 9-шы жұмысшы орнын қамтамасыз етеді.Қазіргі туризм индустриясы ірі жоғары табысты және жоғары деңгейде дамып жатқан халықаралық саудадағы қызмет көрсетулердің бірі. Халықаралық туризм әлемдік экспорт табысының 8 пайызын, экспорттағы қызмет көрсетулердің 37 пайызын алады. Ішкі туризмнен түскен табыс, табыс көлемі бойынша мұнай, мұнай өнімдерін және автомобиль экспорттаудан кейін үшінші орын алады. Қазіргі деңгейдегі жағдай жаңа мыңжылдықта да қала бермек. Ал туризмнің өсуіне негізгі себеп болатын, ол туризм әлемдегі дәстүрлі аудандардан басқа, жаңа территориялардың пайда болуы. Осыған байланысты Қазақстанда әлемдік туристік нарықтағы өзінің орнын алып қалуға зор мүмкіншілігі бар.
Еліміздегі іскерлік туризмді дамытуға қандай да бір талпыныстар жасау алдында аталған туризм түрі жақсы дамыған шет мемлекеттердің тәжірибесін ескеру керек. Мысал ретінде бірнеме мемлекеттердегі іскерлік туризмнің даму жағдайын қарастыруға болады [18].
Біріккен Араб Әмірлігі үлкен кеңсе тәрізді, мұнда сауда, іскерлік кездесулер, көрмелер бірінен кейін бірі үздіксіз өткізіліп жатажы. Тек бір Дубайдың өзінде ғана - 500 астам қонақ үйлер мен мейманханалар бар, ал қонақ үй бөлмелерінің санының артвы жыл сайын 5 - 10% құрайды. Өңірде жаңа көрме және іскерлік орталықтары ашылады, елге келетін туристердің шамамен 30% бұл мемлекетке жұмыс барысында келеді [19].
Дубай - ең қарқынды дамып отырған әлемнің коммерциялық орталықтарының бірі, мұнда іскерлік белсенділікті көрсету үшін қажетті нәрсенің барлығы бар. Дубайға дүние жүзіндегі іскерлік астанасы мәртебесі оның өте қолайлы географиялық орналасуына байланысты берілген болуы мүмкін. Біріншіден, ол орта және таяу шығыс өңірінің орталығы болып табылады, бұл батыс пен шығысты, солтүстік пен оңтүстік тоғыстырып отырған орталық [20].
Дубай феноменінің маңызды құрамдауышы - оның қонақжайлығын арттыру мақсатында бөлініп отырған қаражат болып табылады. Бұл жағынан елдің астанасы болып жарияланғаннан кейін бірнеше жыл ішінде түрленіп дамыған Астананы шөл далада бой көтерген Дубаймен салыстыруға болады.
Іскерлік туризм ең табысты және туристік нарықта дамушы сегменттің бірі. 2003 жылы ДТУ 200 млн іскерлік саяхаттарды тіркеді. 1980 жылдан бастап қарқынды дамыды. Іскерлік туризм екі сегмент көрсетіледі. 1 іскерлік туризм 2 MICE - meeting incentives conventions exhibitions - кездесу, инсентив, конференция, көрме, жәрмеңке. Іскерлік саяхат командировкалар бизнес функцияларды атқарады немесе келісім шарт жасасу үшін қолданылады.
MICE - кәсіби біліктілігімен алмасу, презентациялар өткізу, перспектива бойынша жұмыс жасау қосымша функциялар (жұмыскерлерді мадақтау) т.б. іскерлік саяхат пен MICE айытмашылығ оның мақсаттарында. Іскерлік саяхат жеке кездесулер немесе бірнеше адамдар ғана болуы мүмкін. Ал MICE аудиториясы кең және оны ұйымдастыру үшін арнайы мамандарды талап етеді. MICE өз ішінде үшке бөлінеді: 1 конгресс, конференция, саммит, симпозиум, 2 көрме, жәрмеңке, 3 инсентив шаралар.
Корпоративтік топтар ірі, орташа, кіші компаниялар. Олар коммерциялық жағынан кездесулер өткізеді. Маркетинг, сату, жаңа тауар шығару, кадр мәселелері, тренингтар өткізеді. Бұндай шаралар ұйымдастыруда турфирмаларға жүгінеді.
Ассоциациялар. Олар цехтік проблемаларды, көбінесе сауда экономикалық немесе ғылыми тұрғыдан шешу үшін жүргізеді. Ассоциация мүшелері қатысудан бас тарта алады. Ақшалай қаражатты өз мойнына алады. Бұндай шараларды өткізу 2-3 жыл бұрын шешіледі. Оның өткізу орнын тендер арқылы арқылы жүргізеді. Оның өткізу уақытын оргкомитет бекітеді. Корпоративтік емес шаралардың 8% 2000 аудиторияны жинайды. Орташа есеппен 20-250 адамға дейін болады.
Мемлекеттік құрылым, білім жөніндегі организациялар, денсаулық сақтау органдары, халықаралық рейс экипаждары. 12% Іс- шаралар өткізіледі. Кейде ассоциациялармен біріктіреді. 2 көрме, жәрмеңке. Бұл шаралар тауарға презентация, жарнама жасау және қонақтарға ақпарат беріп, сату көлемін ұлғайту үшін жүргізіледі. Қатысушыларды екі категорияларға бөлуге болады.
экспонентты жарнама жасаушылар;
келушілер, келісім шарт жасау үшін, сатып алу үшін, ақпарат алушылар.
Келушілердің құрамына қарай (халықаралық, ұлттық, жергілікті және аймақаралық), экспозициясы бойынша (универсалды, тематикалық, салалық, салааралық), өткізу жиілігі бойынша (периодты, жыл сайынғы, мезгілдік), мақсатына қарай (сауда, ақпараттық, танымдық) т.б.
Көрме мен жәрмеңкелерде билеттерді сату презентацияларды өткізу, қоғамдық тамақтану орындары, арнайы демалу бөлмелерін ұйымдастыру қажет [22].
Германияд Экспо - 2000 атты конгресс көрме өтті. Ол 1 маусым 2000 жылы Ганноверде ашылды. Онда 189 мемелекет, 58 павильон болды.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5B090200 - Туризм мамандығы
МАЗМҰНЫ
Бет
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
1. ІСКЕРЛІК ТУРИМЗНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Іскерлік туризмнің мәні мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
8
1.2 Іскерлік туризмді жіктеу және оның негізгі орталықтары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
11
1.3 Іскерлік туризмді дамытудың шетел тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
17
2. АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНДАҒЫ ІСКЕРЛІК ТУРИЗМНІҢ ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Қазақстандағы іскерлік туризмнің ағымдағы жағдайы ... ... ... ...
26
2.2 Алматы қаласындағы іскерлік туризмге талдау және оның үрдістері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
36
2.3 Алматы қаласындағы іскерлік туризмнің дамуына әсер ететін факторлар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
46
3. АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНДАҒЫ ІСКЕРЛІК ТУРИЗМНІҢ ДАМУ БОЛАШАҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.1 Алматы қаласындағы іскерлік туризмнің дамуының мәселелері
56
3.2 Алматы қаласындағы іскерлік туризмді жетілдіру жолдары
56
3.2.1 Шетелдік және қазақстандық туристерге арналған интенсив-тур бағдарламалары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
59
3.2.2 Конгресс-көрме қызметі арқылы іскерлік туризмді дамыту жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
62
3.2.3 Іскерлік туризм саласындағы жарнама-маркетинг қызметін дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
65
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ...
72
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
76
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. XXI ғасыр ең алдымен жаһандық кірігу мен әлемдік нарықтық қалыптасуына алып келетін өзгерістерімен есте қалатын болады. Жаһандану үдерісіне байланысты нарықты жұмыс жасайтын субъектілері өзгереді және капиталды орталықтандыру есебінен аталған субъектілер неғұрлым қуатты және күрделі түрге түрленеді, өздерінің басқару жүйесін қайта құрады: бизнес қатысушыларының өзара байланысын күшейтетін ұйымдастырушылық, тасымалдау және қаржы салаларын қайта қарастыра бастайды. Бизнестің қай түрі болмасын қатынастар мен серіктестікті кеңейтуді талап етеді. Басқа қалаға немесе басқа мемлекетке іскерлік мақсатта сапар шегу қандай болғанда да іскерлік туризм санатына жатқызылады. Қазіргі уақытта кез келген мемлекеттегі қоғам мен экономиканың дамуы іскерлік туризм саласындағы қарқынды гүлденумен байланысты болады, себебі, туризм әлемдік шаруашылықтың ең дамыған саласы болып табылады. Іскерлік, мәдени және ғылыми байланыстардың артуы іскерлік туризмді дүние жүзі бойынша көшбасшы орынға шығарды.
Қазақстан Республикасының туристiк ресурстарын сыныптау мен бағалау, олардың қорғалу режимi, қоршаған ортаға түсетiн ауыртпалықтың жол берілетiн шегiн ескере отырып пайдалану және Қазақстан Республикасының туристiк ресурстары тұтастығының сақталу тәртiбi, оларды қалпына келтiру жөнiндегi шаралар Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен айқындалады [1].
Бизнес-туризмнің аталған сегментіндегі Қазақстанның да болашағы зор. Геосаяси орналасуы мен табиғи-шикізаттық ресурстары Қазақстанға бизнес мәселелерімен және халықаралық конференциялар мен форумдарға қатысу үшін келетін бизнес-туристердің санының артуына мүмкіндік береді.
Іскерлік туризм - біршама кең ұғым. Бұл іскерлік коммуникация, ақпарат және технологиямен алмасу, жаңа серіктестер мен нарықтарды іздеу, PR-акциялар, персоналды оқыту, сонымен қатар, корпоративтік мәдениетті дамыту болып табылады. Қазақстан Республикасының туристік бизнес туралы заңында жалпы туризмге анықтама беріледі, ал іскерлік туризм осы саланың жеке сегменті ретінде қарастырылып, оған анықтама берілмейді.
Іскерлік сапар барысындағы бизнесмендердің шығындары демалуға баратын туристік орташа статистикалық шығындарынан артық болады. Ал бұл нарықтың ең басты артықшылығы - оған ешбір экономикалық дағдарыс ықпал ете алмайды. Іскерлік сапарлар саны экономикалық құлдырау кезеңінде керісінше артуы мүмкін. Себебі, қақтығыстар туындаған жағдайда жедел шешім қабылдау қажет болады, ол сәйкесінше, іскерлік кездесулердің артуына жағдай жасайды. Осы тұрғыда іскерлік бизнес өзінің өзектілігін жоймайды.
Туристік бизнесте де жаһандану үрдісі орын алып отыр, ол мемлекеттер мен ұйымдардың өмірдің сан-алуан салаларындағы серіктестігін көрсетеді. Туризмнің өзі жекелеген мемлекеттер мысалында экономиканың біршама кірісті саласы болып табылады, мысалы Таиланд немесе Кипр секілді мемлекеттер туризмнің есебінен өмір сүреді.
Іскерлік туризм немесе MICE-туризм - бұл мақсаты кәсіби немесе коммерциялық мүддені жүзеге асыру (биржаларға, көрмелер мен жәрмеңкелерге, конференциялар мен съездерге бару) және кәсіби немесе қызметтік тапсырмаларды орындау болып табылатын туризм. Бизнес-сапарларды туристік алмасудың маңызды бөлімдерінің бірі ретінде қарастыруға болады; олар экономикалық көзқарас тұрғысынан аса маңызды, себебі олардың жиілігі маусымға тәуелсіз.
Іскерлік туризмнің кірісіне келетін болсақ, анық айтуға болатын жағдай - оның басты ерекшелігі бизнес-саяхатшының мемлекетке орташа статистикалық туристпен салыстырғанда көбірек ақша қалдыраты болып отыр. Негізінен іскерлік туристтер кем дегенде үш жұлдызды немесе одан жоғары қонақ үйлерге орналасады және бос уақытында белгілі мемлекеттің немесе қаланың тарихымен танысуға да қарсы болмайды, яғни бұл жерде қосымша экскурсиялық қызметтер қажет.
Дегенмен де, жер жүзінде толықтай жетілдірілген еш нәрсе жоқ. Қазақстандағы, оның ішінде, біз қарастырып отырған Алматы қаласындағы және дүние жүзінің басқа мемлекеттеріндегі іскерлік туризмнің дамуына белгілі қиындықтар кедергі келтіреді. Алайда, туризм туралы заңнамаға сәйкес әзірленіп жатқан бағдарламалардың бар болуы фактісінің өзі біздің елімізде туризмге назар аударылатынының дәлелі болып отыр.
Дипломдық жұмыстың тақырыбы ретінде аталған тақырыпты таңдау іскерлік туризм теориясының әлемдік туризмнің арнайы саласы ретінде қарастырылуының дәрежесінің төмен болуына негізделеді. Аталған сала соңғы отыз жыл ішінде әлемдік туристік кеңістікте қарқынды дамып отыр, сонымен қатар, оның кірісі халықаралық туризм кірісі құрылымында біршама жоғары үлеске ие, кейбір мемлекеттерде тіпті олар мемлекеттік бюджетте жетекші орында тұрады. Кірісі жағынан іскерлік туризмді жалпы туристік ағында іскер туристердің үлесі тек 20-25% құрайтынына қарамастан мұнай бизнесімен салыстыруға болады, іскерлік туризмнің үлесіне туристік индустрияның жалпы айналымының 60% тиесілі болады. Сәйкесінше, шетелдік экономика-география ғылымдарында соңғы он жылдықта іскерлік туризмнің пайда болуы мен дамуына арналған зерттеулер жүргізіледі; оның негізгі көрсеткіштері - сапарлар мен кірісі бойынша Дүние жүзілік туристік ұйымның статистикасы пайда болған. Іскерлік туризмнің және жалпы алғанда туризмнің пайдалылығын ескере отырып Қазақстанның саясаты оның дамуын балама туризмнің перспективті саласы ретінде қарастыруы керек. Қазақстан Республикасындағы туризмді дамыту бойынша мемлекеттік бағдарлама шеңберінде іскерлік туризмді дамытуға жағдай жасалатын болады. 2010 жылғы ЕҚЫҰ саммитін ұйымдастыру секілді ауқымды іс-шараларды өткізу тәжірибесі, көптеген халықаралық ұйымдарға қатысу біздің мемлекетімізде әлемге танымал етіп отыр. 2017 жылы жаз айларында өтетін ЭКСПО-2017 көрмесі [3], Батыс Еуропа - Батыс Қытай халықаралық дәлізі құрылысы - осының барлығы қазақстандық брендті әлемдік нарыққа шығаруға жағдайжасайды, сол себепті мемлекет жағымды имидж қалыптастыруы тиісті, ол іскерлік туризм есебінен ел экономикасын көтеруге мүмкіндік береді.
Дипломдық зерттеу жұмысының мақсаты Қазақстан Республикасы Алматы қаласындағы іскерлік туризмнің ағымдағы жағдайы мен даму болашағын зерттеу.
Зерттеу пәні - Алматы қаласындағы іскерлік туризмнің дамуы.
Дипломдық жұмыстың мақсатына сәйкес келесі міндеттер қойылған:
1. Іскерлік туризмнің мәні мен мазмұнын теориялық тұрғыда негіздеу, оны жіктеу және негізгі орталықтарын анықтау, іскерлік туризмді дамытудың халықаралық және қазақстандық тәжірибесін қарастыру;
2. Алматы қаласындағы іскерлік туризмнің ағымдағы жағдайына талдау жасау, дамуына ықпал ететін факторларды анықтау;
3. Алматы қаласындағы іскерлік туризмнің даму болашағын талдау, жетілдіру жолдарын, интенсив-тур бағдарламаларын, конгресс-көрме қызметін және іскерлік туризм саласындағы жарнама-маркетинг қызметін дамыту тәсілдерін негіздеу.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік базасын отандық және шетелдік ғалымдардың аталған тақырыптағы еңбектері құрайды. Атап айтсақ, туризмді, оның ішінде, іскерлік туристік қызметті дамыту мәселелерін В.С.Боголюбов, А.И.Шапиро, В.С.Сенин, қазақстандық экономист ғалымдар С.К.Сұрағанова, А.Т.Тілеубердинова, Ж.М.Шаекина, Р.А.Асанбаева және басқаларының еңбектерін көрсетуге болады.
Зерттеудің ақпараттық базасын ҚР Статистика комитеті, ғылыми конференциялар, форумдар мен семинарлар материалдары, салалық министрліктер мен ведомстволардың құжаттары, ғылыми әдебиеттер мен мерзімді баспасөз құралдарына жарияланған санақ мәліметтері және тақырыпқа қатысты басқа да дерек көздері құрайды.
Зерттеу барысында басты зерттеу әдісі ретінде талдау және синтез, зерттеу нысанын қарастырудың жүйелік тәсілі, үлгілеу және болжау әдістері қолданылған.
Зерттеудің ғылыми жаңашылдығы Алматы қаласындағы іскерлік туризмді дамытудың дәстүрлі бағыттарын заман талабына сай жаңашыл көзқараспен негіздеу болып табылады.
Зерттеу нәтижелерінің теориялық және тәжірибелік маңыздылығы қазіргі нарықтық экономика мен орын алып отырған әлемдік экономикалық дағдарыс жағдайында Алматы қаласындағы іскерлік туризмнің дамуын теориялық негіздеу болып табылады. Тәжірибелік нәтижелерді оқу орындарында, әр алуан тақырыптық іс-шараларда дерек көзі ретінде қолдануға болады.
Зерттеу жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен пайдаланған әдебиеттер тізімінен құралады.
1 ІСКЕРЛІК ТУРИЗМНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Іскерлік туризмнің мәні мен мазмұны
Кейінгі жылдардағы әлемдегі жаһандану, ақпараттандыру, көлік құралдарын дамыту үдерістері туризмнің дамуына айрықша серпін берді. Сондықтан, туризм таяу болашақта әлемдегі жетекші салалардың біріне айналса, таңдануға болмайды. Әлемдік туристер ағынына әсер етпей қоймайтын табиғи, әлеуметтік және қаржылық-экономикалық қайшылықтарға қарамастан, бұлай деуіміз негізсіз емес. Әйтсе де, қазіргі ғылыми әдебиетте туризм ұғымының біржақты анықтамасы жоқ. Туризм ұғымының бар анықтамаларын сараласақ, туризмді ұлттық экономиканың салааралық ірі шаруашылық кешені ретінде қарастыруға болады. Оның құрамындағы түрлі бағыттағы кәсіпорындар мен ұйымдар ел дамуының әлеуметтік-экономикалық мақсаттарын көздейді.
Туризм ұғымының бұл анықтамасының зор мәні бар. Атап айтқанда, бұл қазіргі әлемдегі туризмнің теориясы мен практикасы қандай да бір туристік фирманың жасап отырған жұмысынан әлдеқайда ауқымды саланы меңзейді. Барлық қажетті инженерлік, туристік, көліктік инфрақұрылымдарды, балалар сауықтыру және демалыс мекемелерін, балалар туризмі мен туризмнің басқа да түрлерін дамыту мақсатында туризммен сабақтас барлық салалармен келісе жұмыс істеуге ерекше көңіл бөлу қажет. Ол үшін ел мен оның аймақтарында балалар туризмін дамытудың ірі қаржы көздері заң жүзінде айқындалып, туристер ағынын арттыруды, аумақтық ресурстарды неғұрлым тиімді пайдалануды көздеген туристік жобаларды жасау мен жүзеге асыру механизмін тұжырымдап алу керек .
Туризмнің ең көне түрі іскерлік туризм болып есептеледі. Орта ғасырлардан бастап-ақ адамдар сауда мақсатында саяхаттар жасап, сапарларға шыға бастаған. Сол уақыттан бері іскерлік туризм санаты қалыптасқан деп санауға толық негіз бар.
Соңғы жылдары туризм саласы қарқынды дамып отыр. Бүгінгі қоғамда туризмнің іскерлік туризм деп аталатын түрі аса танымал. Бұрынырақта іскерлік туризм, интерсив-туризм, кездесу индустриясы ұғымдарын тек салалық әдебиеттерден ғана кездестіріп жүрген болсақ, қазіргі кезде қоғам өмірінің ажырамас бөлігіне айналған және өзектілігі арқан. Бұл жағдай туризмнің басқа түрлерімен қатар іскерлік туризмнің әлемдік экономикадағы ең қарқынды дамып келе жатқан саласы болуына негізделеді. Туризмнің осы түрі зор қарқынмен дамып, ХХ ғасырдың экономикалық феноменіне айналып үлгерген.
Туризмнің аталған түрінің мақсаты бірінші кезекте белгілі коммерциялық қызмет болып табылады: съездерге, конференцияларға, ғылыми конгрестерге, сонымен қатар, әр аулан жәрмеңкелер мен көрмелерге қатысу. Кез келген кәсіпорынның жетістігі үшін маңызды болып табылатын және іскерлік сапардың артықшылықтары қатарына жатқызылып отырған жағдай бұл - өзге компаниялардың өкілдерімен кездесу, іскерлік қатынастарды жолға қою және келіссөздер жүргізу болып табылады.
Іскерлік туризмнің мақсатына қарап оның жай ғана бос уақытта жүзеге асырылатын саяхат емес екенін түсінуге болады. Көп жағдайда туризм ұғымы қандай да бір экскурсиялармен, демалыспен және көрікті орындармен байланысты болатыны анық. Аталған туризм түрінің өзіне тән ерекшеліктерінің бірі бұл жағдайда жыл маусымы немесе ауа райы жағдайлары емес, конференциялар мен салалар көрмелерді ұйымдастыру мерзімділігі ескерілетін болады.
Іскерлік туристік сапарды жоспарлау оны ұйымдастырудың күрделілігіне байланысты болады, оны өткізу әдеттегі турмен салыстырғанда ертерек жоспарланады. Осы тұрғыда ең басты ерекшелігі мен қиындығы сапар уақыты мен қарбаласқа толы жұмыс кестесін тиімді ұйымдастыру және оны қызықты және тартымды мәдени бағдарлама шеңберіне сыйдыру болады. Қалаға қызықты экскурсия жасау және жай ғана эмоционалды демалыс осындай бизнес-турдың ажырамас бөлігі болып табылады. Осы қызметтер тізіміне іскерлік сапарды ұйымдастырумен қатар, әр түрлі ойын-сауық қызметтерін ұсыну да жатқызылады және олардың спектрі жыл санап кеңейіп келеді [2].
Іскерлік туризм - туристік саладағы бірегей құбылыс болып табылады. Мысалы, іскер турист шойын пешті сату немесе сатып алу мақсатында сапарға шығып, сапар барысында басқа қызметтерді сатып алады. Іскерлік туризм туристік индустрияның арнайы мамандандырылған саласы болып табылады және оның көптеген ерекшеліктері бар: біріншіден, саяхат түрінің маусымдық сипаты болмайды. Саяхатшы-бизнесмен өзінің серіктестік қатынастарын жыл мезгіліне тәуелсіз жолға қоя береді, ал көрмелер мен конгрестерді өткізу жыл маусымын талғамайды. Екіншіден іскер турист жол дорбасымен саяхатқа шыққан туристпен салыстырғанда 11 есе, саяхатшымен салыстырғанда 3 есе артық қаражат шығындайды, іскерлік тур ақысын жіберуші ұйым төлейді. Үшіншіден, іскерлік туризм бизнесті дамытумен қатар, компаниядағы қызметкердің тұлғасын да дамытуға бағытталады ( сурет 1).
Мысалы, іскерлік туризмнің интенсив туризм деп аталатын түрі еңбек ұжымының мүшелерін дамытуға бағытталған сала болып табылады, ол бизнесмендердің тұлғалық қасиеттерін интенсивті (қарқынды) дамытуды қарастырады.
Кез келген мемлекеттің қоғамы мен экономикасының заманауи дамуы іскерлік туризм саласындағы белсенді дамумен байланысты болады, себебі іскерлік туризм дүние жүзінде қарқынды дамып отырған әлемдік шаруашылық саласы болып есептеледі [3].
Бизнес туризмнің осы саласында Қазақстанның да перспективасы бар. Елдің геосаяси орналасуы мен табиғи шикізаттық ресурстары Қазақстанға бизнес және халықаралық конференциялар мен форумдарға қатысу мақсатында келетін туристер санының артуын есептеуге мүмкіндік береді. Орталықтардың инфрақұрылымы негізінен халықаралық стандарттарға сәйкес келеді.
Іскерлік туризмнің ерекшеліктері
1.Саяхат түрінің маусымдық сипаты болмайды. Саяхатшы-бизнесмен өзінің серіктестік қатынастарын жыл мезгіліне тәуелсіз жолға қоя береді, ал көрмелер мен конгрестерді өткізу жыл маусымын талғамайды
2. іскер турист жол дорбасымен саяхатқа шыққан туристпен салыстырғанда 11 есе, саяхатшымен салыстырғанда 3 есе артық қаражат шығындайды
3. іскерлік туризм бизнесті дамытумен қатар, компаниядағы қызметкердің тұлғасын да дамытуға бағытталады. Мысалы, іскерлік туризмнің интенсив туризм деп аталатын түрі еңбек ұжымының мүшелерін дамытуға бағытталған сала болып табылады
Сурет 1. Іскерлік туризмнің ерекше белгілері
Ескерту - Автормен [4] әдебиет негізінде құрастырылды
Іскерлік туризм жан-жақты ауқымды ұғым, ол коммуникацияны, ақпарат және технологиямен алмасуды, жаңа серіктестер мен нарықтар іздеуді, РR-акциялар, персоналды оқыту, сонымен қатар, корпоративті мәдениетті дамыту түрінде болады.
Іскерлік сапар барысындағы бизнес шығындары демалуға баратын туристік орташа статистикалық шығындарынан әлдеқайда артық болады. Бұл нарықтың басты артықшылығы бұл бизнеске ешбір экономикалық дағдарыс әсер ете алмайды. Іскерлік сапарлар саны керісінше экономикалық құлдырау кезеңінде арта түседі.
Оқиғалық-корпопативтік туризм - қандай да бір ұжымдық іс-шараны тойлау мақсатындағы ерекше түр. Мұндай сапарлар компаниялар үшін жақсы дәстүрге айналады, жұмыс тобындағы бейресми қатынастардың дамуына жағдай жасайды, бұл фирманың кадрлық резервтері болып табылатын жасырын көшбасшыларды анықтауға мүмкіндік болады.
Сауатты ұйымдастырылған іскерлік сапар бұрыннан жұмыс жасайтын іскерлік серіктестермен байланысты жолға қоюға, серіктестік перспективасын қалыптастыруға және жаңа келісім-шарттарды жасасып, қол қоюға мүмкіндік береді. Туризмнің бұл түрі жемісті еңбегі үшін қызметкерге алғыс білдіру түрінде болады [4].
МІСЕ немесе MICE industry термині ағылшын тілінен алынған абревиатура болып табылады және ол іскерлік туризмнің тікелей басты құрамдауыштары болып табылатын негізгі төрт сөзден құралады: Meetings - кездесу, Incentives - инсентив, Conferences - конференция және Exhibitions - көрмелер. Аталған индустрия туралы толық түсінік алу үшін әр құрамдауышын жеке қарастыру керек (кесте А1, Қосымша А).
Жыл сайын іскерлік туризм саласындағы маманданған ірі туристік компаниялар 100 астам көрме ұйымдастырады және жыл сайын көрме өткізуге ниеттілер саны артып отыр. Тақырыптары бойынша, ең көп талап етілетін көрмелер құрылыс, жиһаз дайындау, компьютерлік, азық-түлік, жалпы салалық және әскери көрмелер болып табылады.
Конгресс-көрме туризмінің негізгі үлес салмағы Еуропаға тиесілі болады және 80% құрайды. Көрмелер өткізу бойынша көшбасшы мемлекет Германия болып табылады және ол барлық әлемдік көрмелер мен жәрмеңкелердің астанасы болып есептеледі. Неміс МІСЕ нарығындағы жетекші рөлге GCB (German Convention Bureau), Германия конгресс бюросы ие, олар 200 астам қаланы, конгресс орталықтарын және МІСЕ-шараларды ұйымдастырушыларды қамтиды.
Халықаралық туризм әлемдік экспорт табысының 8 пайызын, экспорттағы қызмет көрсетулердің 37 пайызын алады. Ішкі туризмнен түскен табыс, табыс көлемі бойынша мұнай, мұнай өнімдерін және автомобиль экспорттаудан кейін үшінші орын алады. Қазіргі деңгейдегі жағдай жаңа мыңжылдықта да қала бермек. Ал туризмнің өсуіне негізгі себеп болатын, ол туризм әлемдегі дәстүрлі аудандардан басқа, жаңа территориялардың пайда болуы. Осыған байланысты Қазақстанда әлемдік туристік нарықтағы өзінің орнын алып қалуға зор мүмкіншілігі бар [5].
Еліміздегі іскерлік туризмді дамытуға қандай да бір талпыныстар жасау алдында аталған туризм түрі жақсы дамыған шет мемлекеттердің тәжірибесін ескеру керек. Мысал ретінде бірнеме мемлекеттердегі іскерлік туризмнің даму жағдайын қарастыруға болады.
1.2 Іскерлік туризмді жіктеу және оның негізгі орталықтары
Туризм экономиканың ең ірі және қарқынды түрде дамушы салаларының бірі. Даму жағынан ең қарқынды, экономиканың әртүрлі салаларына валюталық түрде белсенді салымдар жасалынады, сол арқылы жеке туристік индустрияның қалануына жол ашады. Туризм саласына жалпы жылдық ұлттық өнімнің 6 %, дүниежүзілік инвестицияның 7%, әр 16 жұмыс орны, дүниежүзілік пайдаланушылық шығынының 11 % құрайды.
Іскерлік туризм негізінен шетелдерге сапарлар, конференциялар, жәрмекелер мен форумдар түрінде болатына белгілі, оның негізгі мақсатымен қатар, бизнес-туристің пайдалы нәрсені жағымды жағымен үйлестіруге мүмкіндігі пайда болады, сол себепті, алдымен белгіленген міндеттің шешімін тауып, одан кейін жаңа орында демалуға болады [16].
Бизнес-турлар іскерлік сапар мақсаттарына сәйкес және қажетті қызметтер жиынтығы бойынша бірнеше түрге жіктеледі:
1. дербес іскерлік сапарлар (әлемдік іскерлік сапарлардың жалпы санында олардың үлесіне орта есеппен 70-78% тиісті болады);
2. конференциялар мен семинарларға қатысу (олардың үлесі 12-14% аралығында болады);
3. көрмелерге қатысу (олардың үлесі орта есеппен 10-12% құрайды);
4. конгресс турлары (шамамен 3%);
5. инсентив-туризм (шамамен 3%) [7].
Іскерлік сапарлардың кешенді түрде болуы мүмкін екенін айта кету керек, яғни мақсаттары бойынша әр түрлі бірнеше сапарды біріктіруге, мысалы, бір сапар барысында көрмеге бару мен конгресс-турды біріктіруге болады.
Дербес іскерлік сапарлардың қазіргі уақыттағы динамикасы оң бағыт көрсетіп отыр, бұл сапарлардың үлесіне іскерлік туризм нарығының 25% тиесілі болады. Бұрын жеке іскерлік сапар (2-3 күн - осындай сапарлардың ұзақтығы) тек шекара асып, өзінің күш-қуатын қалпына келтіруді, жақсылап демалуды білдірген болса, қазіргі кезде клиенттер іскерлік турға тапсырыс беру барысында алдын ала серіктестерімен жүргізетін кездесулерін ойластырып, байланыстарын да жолға қоюды қарастырады. Іскерлік туризмнің аталған секторында аралас бағдарламаларға сұраныс артып отыр, мұндай бағдарламалар жұмысты және өз-өзіне марапат ретінде демалысты да қамтиды (3-4 күн жұмыс жасауға және 1-3 демалуға болады).
Интенсив турлардың экскурсиялық ойын-сауық бағдарамалары жыл өткен сайын қызықты және әр алуан түрлі болып келеді. Ал ең көп сұранысқа ие интенсив - маршурттар географиясы ауқымды. Негізінен дамыған Еуропа мемлекеттері, оның ішінде, Австрия, Ұлыбритания, Германия болып табылады.
Конгресс, априори, ауқымды іскерлік шаралар. Мысалы, АҚШ немесе жетекші Азия мемлекеттерінде конгресстер бес-жеті мыңға дейін қатысушылар жинай алады. Конгреске немесе конференцияға қатысу сұраныстарының көпшілігі жеке клиенттерден келіп түседі, олар қолдарында шақырту бар болғандықтан тек стандартты туристік жиынтықты ресімдеуге ғана мүдделі болады (виза, ұшу, трансфер, тұрғылықты жер).
Конгрестер өткізу саласында компаниялар көп жағдайда туристік тұрғыдан тартымды мемлекеттерді - Түркия, Испания, Крит, Греция таңдайды.
Іскерлік кездесулер - бұл мақсаты әлеуетті серіктестер, инвесторлар, жеткізушілер тарту мақсатында өткізілетін шаралар. Мұндай кездесулердің мақсаты әр түрлі болуы мүмкін: серіктестер іздеу, жұмыс тәжірибесін зерттеу және т.б. Көрме түріндегі іскерлік сапарларға сұраныс соңғы жылдары біршама артып отыр. Өз қызметі барысында бизнес операторлар жыл сайын 100 астам көрме өткізеді [8].
Іскерлік туризм біршама көп қырлы құбылыс, сол себепті сәйкесінше әр алуан түрде жіктелуі мүмкін. Оның құрамдауыш салалары келесі салалар болады ( кесте 2).
Кесте 2
Іскерлік туризмнің сала құрамдауыштары
Құрамдауыш атауы
Сипаты
Конгресс
Бұл белгілі қызмет саласының ресми өкілдері болып табылатын емесе белгілі бір саладағы зерттеумен айналысатын делегациялардың әр алуан мәселелерді қарастыру мақсатындағы кездесуі
Конференция
1) Кездесу барысындағы пікір алмасу
2) Қандай да бір мәселелерді талқылау үшін барлық мүшелердің шақырылуы
Саммит
Конференцияға ұқсас, дегенмен, іс-шаралары жоғары деңгейде ұйымдастырылады, жиналыстар мен адамдардың келіссөздері (тіпті, мемлекет басшылары болуы мүмкін) әр мемлекеттің жоғары үкіметтік деңгейінда болады
Съезд
Қоғамдық ұйымдар, саяси партиялар немесе әлеуметтік, кәсіби, ұлттық және басқа топтардың өкілдерінің жиыны. Съезд қатысушылары (делегаттар) жиналыста тағайындалады және оларға сайлаушылар атынан съезде өкілдік еті құзыреті беріледі
Симпозиум
Мәжбүрлеусіз жағдайда пікір алмасу немесе мамандар белгілі тақырыптар бойынша қысқаша хабарламалар жасайтын ресми кездесу түріндегі іс-шаралар.
Семинар
Қатысушылардың пікір алмасуымен қатар жүретін дәріс.
Ескерту - Мәліметтер [21] негізінде автормен құрастырылған
Қызметтік мақсатта сапарға шығатын әдеттегі турист - бұл орта жастағы, жоғары білімі бар ер адам, білікті маман немесе басшы қызметкер. Іскерлік туризмнің басты және міндетті шарттарының бірі - ағылшын тілін меңгеру болып табылады.
Іскерлік туристердің негізгі жеткізушісі Еуропада - Германия. Жыл сайын 5 млн астам неміс іссапарларға барып, олардың 3% шетелге шығады, 21% шетелде және мемлекет ішінде саяхаттайды, 76% Германия ішінде қызметтік сапарларға барады.
Бизнес-туризм нарығында жетекші рөлге Орталық шығыс Еуропа мемлекеттері ие болып отыр. 90- жылдардың бірінші жартысында туристік нарықтың аталған сегменті біршама қарқынды дамыған. Орталық және шығыс Еуропа мемлекеттеріне туристердің келуінің жалпы саны соңғы жылдары үш есе артқан.
Туризм экономиканың ең ірі және қарқынды түрде дамушы салаларының бірі. Даму жағынан ең қарқынды, экономиканың әртүрлі салаларына валюталық түрде белсенді салымдар жасалынады, сол арқылы жеке туристік индустрияның қалануына жол ашады. Туризм саласына жалпы жылдық ұлттық өнімнің 6 %, дүниежүзілік инвестицияның 7 %, әр 16 жұмыс орны, дүниежүзілік пайдаланушылық шығынының 11 % құрайды.
Бұл тақырыптың өзектілігі келесі жағдайлардан көрінеді. Туристік кәсіпкерлікте бағалардың дұрыс қалыптасуына және де оның жеке элементтерінің байланыстырушылығы өте өзекті мәселе. Бұл кәсіптің мына ерекшеліктерімен байланысты: мерзімдік, табиғи-климаттық шарттар, спектрлер, топтардың санымен, топтардың жас ерекшелік құрамымен [9].
Мына жағдайларды есте сақтаған жөн, соңғы он жылды алатын болсақ, бүкіл әлемде қызметтерге бағалардың өсуімен, туристік және қонақ үй қызметтерінің де өскендігіне көз жеткіземіз. Бағалардың өсуінің басты себебі, электр жүйелері мен коммуналдық қызметтерінің өсуінен, сол арқылы туристік және елдегі қонақ үй қызметтерінің өсуіне алып келеді. Бұл бағалардың қалыптасуының басты құрылғысы ретінде, қонақ үй, мейрамханалар мен туристік қызметтердегі (басқа тұтынушылық заттармен және қызметтермен салыстырғанда) өзінің нарықтық бағасын көбіне сұраныстың жоғары немесе төмен болуынан, нарықтық салада бәсекелестіктің дамуынан, мемлекеттің мақсатты түрде араласуынан және басқа факторлардың болуынан өзгеріп отырады.
Туризм тарихы дегеніміз -- саяхаттардың (жорықтарды, экскурсиялардың) ен қарапайым түрінен бастап күрделі түрлерін қоса және көне заманнан қазіргі заманға дейінгі жүріп өткен жолын зерттейтін ғылым. Туризм тарихының зерттеу пәніне туристік қозғалыстың әлеуметтік кұбылыс ретінде шығу, қалыптасу және даму заңдылықтары жатады.
Туризм тарихы өз зерттеулерінде археология, нумизматика, палеография, этнография, тарих ғылымының салаларының деректеріне сүйенеді [11].
Туризм термині түрлі халықтардың тілінде XIX ғасырда ғана тұрақтала бастады. Көне және орта ғасырларда адамдар оның орнына саяхат деген сөзді қолданды. Қазіргі туризмтануда саяхат деп адамдардың мақсатына қарамастан кеңістік пен уақытта орын ауыстыруын атайды [30].
Қазіргі ТМД елдеріндегі туризм кеңестік кезеңде әлеуметтік туризм ретінде дамып, шығындарына қоғамдық қаржы жұмсалды. Сол кезде туризм теориялық тұрғыда нақты адамдардың туристік іс-әрекеттегі мұратына байланысты зерттелді де, туризмнің қалыптасу тарихы ерекше әлеуметтік құбылыс санатында карастырылды.
Туризм тарихын зерттеушілердің көпшілігі белгілі бір саяхаттар бойынша айқындалған фактілерді ғана баяндады. Олар адамзат тарихының әр түрлі дәуіріндегі туризмнің жеткен жетістіктерін ұйымдасқан саяхаттардың нақты әлеуметтік-экономикалық себептерімен байланыстырмады.
В.Б. Сапрунованың басқалардан басты ерекшелігі - туризм тарихын 4 кезеңге бөлді [13]:
1-кезең (көне замандардан XIX ғасырдың басына дейін) немесе оны туризм тарихының алды деп те атайды;
2-кезең (XIX ғ.-ХХ ғасырдың басы) -- элитарлык туризм кезеңі, яғни туристік қызметтер көрсететін арнайы кәсібі туындауы;
3-кезең (XX ғасырдың басы -- II дүниежүзілік соғыстың I жарты жылының басталуына дейін) -- бұл әлеуметтік туризмнің қалыптаса бастауы;
4-кезең (1945 жылдан қазіргі кезеңге дейін) -- бұл жаппай туризмнің қазіргі кезеңі, туристік индустрияның туризм тауар өндіру мен қызмет көрсету кешенінің қалыптасуы.
Туризмнің дамуының әр түрлі кезеңде дамуының дәуір-дәуірге бөлуге (периодизация) техникалық-экономикалық, әлеуметтік алғы шарттар және туризмнің мақсатты қызметтер негізгі критерийлер етіп алған.
Бірақ В. Б. Сапрунова туризм тарихын кезең-кезеңге бөлгенмен, көне, орта және жаңа кезеңдердегі адамдардың ұйымдасқан саяхаттарының дамуын жеке-дара қарастырмаған. Яғни баласының уақыт пен кеңістікте орын ауыстыруының бастап, мұраттары айқындалмаған деген сөз. Дүрысында жоғары көрсетілген мұраттар туризмтану теориясының басты мәселелерінің бірі болып табылады. Осы мәселелерді шешу ғана туризм индустриясының әлемдік және өңірлік перманентті классификациясын түсінуге, түсіндіруге мүмкіндік береді. Туризм тарихын зерттеудің мақсаты да осында жатыр.
Ұйымдасқан саяхаттардың дамуы мен оның тууына негізі болған түрлі себептерді талдай келе, туризм тарихын дәуір: туудың негізінен адамзаттың жалпы тарихын дәуірлеумен сәйкес келетіндігіне көзіміз жетеді.
Адамзаттың тарих алдындағы хайуанаттар ортасына бөлінуі 5-2 млн жыл бұрын басталып, б.д.д. ІУ мың жылдык аяқталған. Адамзат өркениетінің дамуының бірінші кезеңі кене әлемнің тарихы (б.д.д. IV мыңжылдық -- б.д. у ғ.), екінші кезеңі -- орта ғасырлар тарихы (V -- XV ғғ.), үшінші кезеңі - жаңа дәуір тарихы (1918 жылдан біздің заманымызға дейін Терімшілдік пен аңшылық адам баласының бірнеше миллион жылғы басты кәсібі болған. Шамамен 10 мың жыл бұрын (кейде 5-тен 10 мың жылға дейін делінеді) терімшілдіктен.; жер өндеу, аңшылықтан - мал шаруашылығы туындаған.
Өндірістік еңбекке дейін адамның кеңістікте орын ауыстыруы терімшілдік пен аңшылық мақсатында болған. Адамдар ол орын ауыстырулары ретсіз, жоспарсыз болып, ондағы мақсат аштық инстинкті, өзін-өзі аман сақтау немесе ұрпақты жалғастыру болған. Мүндай жағдай адам бойында тіршілік ету мен дамудың табиғатқа бейімделуінен табиғатты өзіне бейімдеу мәдениеті қалыптасқанға дейін жалғасты [14].
Түрлі ғылымдардың мәліметтерін талдай қарасақ, адам ба-ласынын Жер шарымен мақсатты түрде танымдық мүддемен саяхаттауы бүдан 5-6 мың жыл бұрын басталғанға ұксайды. Міне. осы кезеңнен бастап адам терімшілдік пен аңшылықтан өндірістік еңбекке көшкен.
Көне әлемнің тарихында ұйымдасқан саяхаттардың дамуына негіз болған бірнеше мемлекетті атауға болады. Бұған алдымен ежелгі Египетті (саудагерлер елдің ерекше мақсаты адамдары болды, әлем жайлы информациялар жүйелі жинақталып отырды, оның ішінде географиялық, астрономиялық және медициналық білімдер де бар), Вавилон патшалығы (Алдыңғы Азияда керуен және су жолдарын ұйымдастырып қолдап отырды).
Финикия (теңіздегі және құрлықтағы бел сауда, бос жерлер іздеу, б.д.д. II мыңжылдықтың аяғы -1жылдықтың басында әлемдегі ең озық корабль құрушылар дайындаған, б.д.д. I мыңжылдықтың басында ең алғашқы алфавит құрастырылды), Персия (мемлекеттің шалғай аудандарының аралығын қосатын жолдар ) көне Үндістан (басқа мемлекеттермен қызу сауда, Ганг өзені алқабындағы ну орман-тоғайды игеру, қант бұтасының сөлі алғашқы қант өндіру, мақтадан мата тоқу, әлемнің ең көне мемлекеттері - буддизмнің негізі салынды), көне Қытай (темірді өндіру өндеудің басталуы, б.д.д. II мың жылдықта иероглифтік қағазды ойлап тапты, компасты, жібек өндіру тәсілін меңгерді, шай дайындауды үйренді), көне Греция (қолөнер, кеме құрылысы, өз жазуларын ойлап тапты, Финикия, Египетпен тұрақты сауда, дауысты дыбысты белгілейтін алғашқы әріптік алфавитті жасады, Жерорта теңізі мен Қара теңіз жағалауын жаппай отарлау, теңізде жүзудің дамуы, б.д.д. 776 жылы алғашқы олимпиадалық ойындардың ұйымдастырылуы, олимпияда ойындар кезінде соғысуға тыйым салынды), көне Рим (шығыс Жерорта теңізін игеру, христиандыктың пайда болуы, елді ағарту жүйесінің және бүкіл империя үшін бір шіркеу жасап, христиандықты ұйымдастыру) елдері жатады. Орта ғасырлар тарихындағы жоғарыдағы және одан да басқа мемлекеттер туризмнің қалыптаса түсуіне итермеші күш (стимулятор) факторы кызметін атқарады. Олар: көне Рим мемлекетінің негізінде қайта құрылған Шығыс Рим империясы немесе Византия (Батыс Европа мен Шығыс арасындағы сауданың дамуы, яғни Ұлы жібек жолы, Аравия арқылы Парсы шығанағына, Үнді мұхитына өтетін жұпар иіс жолы мемлекеттік почта мен шет елмен қатынас ведомостволарының құрылуы, шіркеудің батыста католиктік, шығыста православиелік болып бөлінуі, крест жоқтарының басталуы), Аравия (үшінші әлемдік дін - исламның пайда болуы, Мекке мен Мәдинеге қажылық жасау), Франция, Германия, Италия (мектептердің ашылуы, академияның құрылуы, крест жорықтары, сауданың дамуы, европалық саудагерлердің Жерорта теңізіне орнығуы, ірі шіркеулер, жол айрықтарында, өзен өткелдері, теңіз айлағына жақын жерлерге қалалар салу, тауарлық-ақшалық шаруашылықтың қалыптасуы, өнеркәсіптік өнімдердің ел ішінде дамыту, өнеркәсіптік табарларды ішкі және сыртқы нарықтарға шығару саясатын ұстанды, күшті флот жасау, зайырлы өкіметті нығайту және ұлттық мемлекеттердің дамуы).
Туризмнің жаңа дәуірінің тарихында саяхат негіздері Англияда (капиталистік шарттардың дамуының негіздері одан әрі қалана түсті, тауар сатудың қоймалық рыногы жинақталды, өнеркәсіптің ерекше дамуы үшін жұмыс машиналарын ойлап табуы машина жасау дамыды), АҚШ-та (өнеркәсіптің дамуы, тауарлар қозғалысы, жаңа жерлерді отарлау, дамыған өнеркәсіп ішкі рынок жасау, өнеркәсіп пен сауданың дамуының кедергілерін жою, су және теміржол транспорттың жолға телеграфтық Морзе әліппесінің шығуы, Белдің телефон аппараты, Эдисон лампасы, комбайн пайда болды), Фрай (Адам және азамат құқығы декларациясы, таптарға жойылды, өнеркәсіп пен сауда кедергілері жойылды, ұлттық рынок калыптасты) болды [16].
Туризмнің жаңарған дәуірінің тарихында саяхат негізі АҚШ-та (сауда мен теңізде жүзу еркіндігін қамтамасыз кедейлікті жоюға деген талпыныс, елді кәсіптік кайта да шаралары, халықтың білім алуына көмек көрсету), Фрай (1936 жылы аптада кырық сағаттық жұмыс күнін бе. жылға екі апталық төлемді еңбек демалысы, зейнетақы жұмыссыздардың төлемақысын көбейту, XX ғасырдың 60- жылдарында әлеуметтік заңдылықтарды кеңейту), Ұлыбритания (тегін медициналық көмек көрсетудің кіргізілуі, барлық, британ колонияларының азаттық алуы, өнеркәсіптің модернизациялануы, іскерлік рухтың көтерілуі), ГФР-да (II ) дүниежүзілік соғыстан кейін демократиялық институттардың өнеркәсіптің жаңа техникалық негізде қайтадан қалпына тірілуі және қайта құрылуы, әскери шығындардың азаюы капитал мен өндірістің жиі шоғырлануы, отарлық басқару шарттарын ұстауға арналған шығындардың жоқтығы), Италия XX ғасырдың 50-60-жылдарында экономиканың қаулап экспорттың жылдам өсуі, ақша бірліктерінің тұрақталуы, өмір сүру деңгейінің өсуі, мемлекеттік берекенің орналасуы Жапонияда (соғыстан ұлттық дербес құқығы ретінде басу, жалпыға бірдей сайлау құқығы, сайлаулы өзін-өзі басқа элементтерін енгізу, сөз бостандығы, ұйым бостандығы, жолшылардың ұжымдық келісімшартқа және ереуілге құқық помещиктік жер иелену жойылды, жерді сатып алуды әрі торларға беру, фермерлік шаруашылық, мемлекеттік шығындардың азаюы, инфляцияның тоқтауы, бағаның тұрақтануы, XX ғасырдың 50-жылдарыньщ ортасында жапон экономикасы ерекше есуінің басталуы, фермерлерге арналған жана, өнеркәсіптік тауарлар рыногының жасалуы, қорғанысқа шығын жұмсау, өндірістік капитал қорын жинау, дәстүрі жүйе, экономиканың ауырлығын энергиялық-материалдық ғылымға сүйенген салаға ауыстыру, кәсіпкерліктен алынатын салықтың төмендеуі) болды [17].
Туризмнің жаңарған тарихының дамуының бір ерекшелігі -- социалистік және дамушы елдер лагерінде қалыптасуы. Мәселен жоғарыда аталған туризмнің қалыптасып дамуының алғы шарттары Қытай халық республикасында XX ғасырдың 70-жыл-парының соңы -- 80-жылдардың басында Мао Дзэ Дун қайтыс болғаннан кейін ғана (мемлекеттік мекемелердің шаруашылық есепке көшуі, шағын және орта бизнестің дамуы, шет елдік капитал салуға қолдау көрсету, шет елдік кәсіпкерлерге арнайы экономикалық зона жасау арқылы жеңілдетілген шарттар ұсынылды, жерге ұжымдық меншікті сақтай отырып, ауыл шаруашылығына отбасылық иелікті кіргізу, халықтың өмір сүру деңгейінің өсуі, 2000 жылға дейін халық санын тұрақтандыру үшін бала табуға шектеу қою шаралары, Батыс елдерімен байланыстардың кеңеюі мен беки түсуі) қалыптасты.
1.3 Іскерлік туризмді дамытудың халықаралық тәжірибесі
Туризм - әлемдік экономикада басты рольдердің бірін атқарады. Дүниежүзілік туристік ұйымның деректері бойынша ол әлемдік жалпы ұлттық өнімнің бір бөлігін, халықаралық инвестициялардың 11 пайызынанастамын, әлемдік өндірістегі әрбір 9-шы жұмысшы орнын қамтамасыз етеді.Қазіргі туризм индустриясы ірі жоғары табысты және жоғары деңгейде дамып жатқан халықаралық саудадағы қызмет көрсетулердің бірі. Халықаралық туризм әлемдік экспорт табысының 8 пайызын, экспорттағы қызмет көрсетулердің 37 пайызын алады. Ішкі туризмнен түскен табыс, табыс көлемі бойынша мұнай, мұнай өнімдерін және автомобиль экспорттаудан кейін үшінші орын алады. Қазіргі деңгейдегі жағдай жаңа мыңжылдықта да қала бермек. Ал туризмнің өсуіне негізгі себеп болатын, ол туризм әлемдегі дәстүрлі аудандардан басқа, жаңа территориялардың пайда болуы. Осыған байланысты Қазақстанда әлемдік туристік нарықтағы өзінің орнын алып қалуға зор мүмкіншілігі бар.
Еліміздегі іскерлік туризмді дамытуға қандай да бір талпыныстар жасау алдында аталған туризм түрі жақсы дамыған шет мемлекеттердің тәжірибесін ескеру керек. Мысал ретінде бірнеме мемлекеттердегі іскерлік туризмнің даму жағдайын қарастыруға болады [18].
Біріккен Араб Әмірлігі үлкен кеңсе тәрізді, мұнда сауда, іскерлік кездесулер, көрмелер бірінен кейін бірі үздіксіз өткізіліп жатажы. Тек бір Дубайдың өзінде ғана - 500 астам қонақ үйлер мен мейманханалар бар, ал қонақ үй бөлмелерінің санының артвы жыл сайын 5 - 10% құрайды. Өңірде жаңа көрме және іскерлік орталықтары ашылады, елге келетін туристердің шамамен 30% бұл мемлекетке жұмыс барысында келеді [19].
Дубай - ең қарқынды дамып отырған әлемнің коммерциялық орталықтарының бірі, мұнда іскерлік белсенділікті көрсету үшін қажетті нәрсенің барлығы бар. Дубайға дүние жүзіндегі іскерлік астанасы мәртебесі оның өте қолайлы географиялық орналасуына байланысты берілген болуы мүмкін. Біріншіден, ол орта және таяу шығыс өңірінің орталығы болып табылады, бұл батыс пен шығысты, солтүстік пен оңтүстік тоғыстырып отырған орталық [20].
Дубай феноменінің маңызды құрамдауышы - оның қонақжайлығын арттыру мақсатында бөлініп отырған қаражат болып табылады. Бұл жағынан елдің астанасы болып жарияланғаннан кейін бірнеше жыл ішінде түрленіп дамыған Астананы шөл далада бой көтерген Дубаймен салыстыруға болады.
Іскерлік туризм ең табысты және туристік нарықта дамушы сегменттің бірі. 2003 жылы ДТУ 200 млн іскерлік саяхаттарды тіркеді. 1980 жылдан бастап қарқынды дамыды. Іскерлік туризм екі сегмент көрсетіледі. 1 іскерлік туризм 2 MICE - meeting incentives conventions exhibitions - кездесу, инсентив, конференция, көрме, жәрмеңке. Іскерлік саяхат командировкалар бизнес функцияларды атқарады немесе келісім шарт жасасу үшін қолданылады.
MICE - кәсіби біліктілігімен алмасу, презентациялар өткізу, перспектива бойынша жұмыс жасау қосымша функциялар (жұмыскерлерді мадақтау) т.б. іскерлік саяхат пен MICE айытмашылығ оның мақсаттарында. Іскерлік саяхат жеке кездесулер немесе бірнеше адамдар ғана болуы мүмкін. Ал MICE аудиториясы кең және оны ұйымдастыру үшін арнайы мамандарды талап етеді. MICE өз ішінде үшке бөлінеді: 1 конгресс, конференция, саммит, симпозиум, 2 көрме, жәрмеңке, 3 инсентив шаралар.
Корпоративтік топтар ірі, орташа, кіші компаниялар. Олар коммерциялық жағынан кездесулер өткізеді. Маркетинг, сату, жаңа тауар шығару, кадр мәселелері, тренингтар өткізеді. Бұндай шаралар ұйымдастыруда турфирмаларға жүгінеді.
Ассоциациялар. Олар цехтік проблемаларды, көбінесе сауда экономикалық немесе ғылыми тұрғыдан шешу үшін жүргізеді. Ассоциация мүшелері қатысудан бас тарта алады. Ақшалай қаражатты өз мойнына алады. Бұндай шараларды өткізу 2-3 жыл бұрын шешіледі. Оның өткізу орнын тендер арқылы арқылы жүргізеді. Оның өткізу уақытын оргкомитет бекітеді. Корпоративтік емес шаралардың 8% 2000 аудиторияны жинайды. Орташа есеппен 20-250 адамға дейін болады.
Мемлекеттік құрылым, білім жөніндегі организациялар, денсаулық сақтау органдары, халықаралық рейс экипаждары. 12% Іс- шаралар өткізіледі. Кейде ассоциациялармен біріктіреді. 2 көрме, жәрмеңке. Бұл шаралар тауарға презентация, жарнама жасау және қонақтарға ақпарат беріп, сату көлемін ұлғайту үшін жүргізіледі. Қатысушыларды екі категорияларға бөлуге болады.
экспонентты жарнама жасаушылар;
келушілер, келісім шарт жасау үшін, сатып алу үшін, ақпарат алушылар.
Келушілердің құрамына қарай (халықаралық, ұлттық, жергілікті және аймақаралық), экспозициясы бойынша (универсалды, тематикалық, салалық, салааралық), өткізу жиілігі бойынша (периодты, жыл сайынғы, мезгілдік), мақсатына қарай (сауда, ақпараттық, танымдық) т.б.
Көрме мен жәрмеңкелерде билеттерді сату презентацияларды өткізу, қоғамдық тамақтану орындары, арнайы демалу бөлмелерін ұйымдастыру қажет [22].
Германияд Экспо - 2000 атты конгресс көрме өтті. Ол 1 маусым 2000 жылы Ганноверде ашылды. Онда 189 мемелекет, 58 павильон болды.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz