Қазақстан Республикасы оңтүстік аймағында мәдени туризмнің даму ерекшеліктері
Қазақстан Республикасы оңтүстік аймағында мәдени туризмнің даму ерекшеліктері (аймақ, облыс мысалында...)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В090200 - Туризм мамандығы
МАЗМҰНЫ
Бет
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
1 МӘДЕНИ ТУРИЗМНІҢ ЗАМАНАУИ ДАМУ ҚАРҚЫНЫ МЕН ОНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
0.1 Мәдени саяхаттың даму үлгілерінің тарихи-мәдени туризмге әсерінің теориялық маңызын ашу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7
0.2 Қазақстан Республикасында мәдени туризмді өркендетудің ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
13
0.3 Мәдени туризмді дамытудың шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ..
20
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МӘДЕНИ ТУРИЗМ ДАМУЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ (Жамбыл облысы мысалында)
0.1 Қазақстан Республикасында мәдени туризм дамуының жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
29
0.2 Қазақстандағы мәдени туризмнің өркендеуіне әсер етуші факторлар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
36
2.3 Оңтүстік аймақтағы Жамбыл облысының мәдени туризмінің даму жағдайын зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
41
2 МӘДЕНИ ТУРИЗМ АРҚЫЛЫ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ТУРИЗМНІҢ ДАМУ ҚАРҚЫНЫН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ МЕН ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасындағы ЭКСПО-2017 халықаралық көрменің мәдени туризмнің даму болашағына ықпалы ... ... ... ... ... ... ... .
49
3.2 Ежелгі Тараз бағдарламасының Жамбыл облысының мәдени туризмін дамытудағы рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
55
3.3 Қазақстанның Оңтүстік аймағындағы Жамбыл облысының мәдени туризмді дамыту жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
60
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
70
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
72
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
75
КІРІСПЕ
Елбасымыз Нұрсултан Әбішұлы Назарбаев осыдан он төрт жыл бұрын, яғни 2003 жылы сәуір айында Қазақстандықтарға жолдауында кезіндекезінде арнайы Мәдени Мұра бағдарламасын жүзеге асыруды тапсырған болатын. Елбасының жолдауымен қабылданған бұл бағдарламасы қазіргі Қазақстанның әлемдік өркендеуінің дәлелі болып табылады.
Бағдарламаның еліміз үшін маңызы бар жоба бола отырып, мәдени туризмді дамытудың бастауы болып табылды, туристік бағыттарды құру және өңдеу барысында мемлекеттік бағдарламасы Қазақстанның тарихи-мәдени мұрасын зерттеумен және жаңғыртумен айналысатын ғылыми жаңалықтар мен археологтар кепілдемелері қолданылды [1].
Мәдени туризм қазіргі таңда ең танымал және бұқаралы туризм түрі, жалпы әлемде мәдени туризм бөлек бағытпен ерекшеленген және Қазақстанда жыл сайын үлкен даму қарқынын алуда. Адам тарихының тамыры - мәдениет, ал мәдениеттің тамыры - адамның ақыл-ойы мен іс-әрекетін дүниеге әкелген материалдық құндылықтар болып табылады. Қай халықтың болмасын өзге жұртқа ұқсамайтын бөлек болмыс-бітімін даралап, өзіндік тағдырын айқындайтын басты белгі - мәдениеті. Мәдениет - ұлттың бет-бейнесі, рухани болмысы, жаны, ақыл-ойы, парасаты. Өркениетті ұлт, ең алдымен, тарихымен, мәдениетімен, ұлтын ұлықтаған ұлы тұлғаларымен, әлемдік мәдениеттің алтын қорына қосқан үлкенді-кішілі үлесімен мақтанады. Сөйтіп тек өзінің ұлттық төл мәдениеті арқылы ғана басқаға танылады.
Қазіргі таңда туризм саласы әлемнің көптеген елдерінде халықаралық шаруашылықтың негізі болып табылады.
Қазақстанның тәуелсіздік алуы туристік қызметті реттеу мен халықтың тарихи және мәдени мұрасын жаңғырту үшін негіз боп қаланды. Туризмнің тез және тұрақты өсуін, оның қоршаған ортаға, экономиканың барлық саласына және қоғамның әл - ауқатына күшті ықпалын назарға ала отырып Үкімет Қазақстанның ұзақ мерзімді даму бағдарламасында туризмді басым сала деп анықтады.
Қазақстан Республикасында туризмді дамыту үшін барлық қажетті мәдени, тарихи, географиялық және климаттық жағдайлар жеткілікті. Тәуелсіз мемлекет ретіндееліміз мәдени және тарихи құндылықтарды жаңартуға бағытталған шаралар кеңінен ұйымдастырылуда.
Сонымен қатар, әлемнің бәсекеге барынша қабілетті 50 елінің қатарынан лайықты орын алуы үшін өзінің қазба байлығымен қатар жазба байлығын да, яғни мәдениеті мен ғылымын, білімі мен білігін - рухани әлеуетін күллі адамзатқа көрсетіп, елімізді әлемге паш ете білуі керек.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Қазіргі таңда өте маңызды тарихи мәні бар, әсем құрылысы мен ежелгі тарихымен қызықтыратын ескерткіштер, ғимараттар мен көне қалалар санаулы.Бұл ескерткіштер мемлекеттің жалпы өзіндік тарихын көрсетіп қана қоймай, сонымен қатар салт дәстүрін, мәдениетін әлемге танытуда. Олар жылдар өте келе табиғат факторларының әсерінен, адам әрекеттерінен, тағы сол сияқты іс-әрекеттердің жиынтығынан өздерінің құндылығын жоғалтуда. Ұлы Жібек жолы тармағына еліміздегі көптеген аймақтар кіреді. Дәл сол аймақтар туристердің негізгі массасын өзіне тартады және өзінің орбитасына жақын маңдағы аудандарды қоса отырып ауданның дамуына ықпал жасайды. Ежелгі қалалардың Қазақстан туризміндегі маңызы зор, олар мәдениетті сақтап қана қоймай, олардың арқасында туризм дамиды.Халықтың тарихи мәдени ерекшеліктері әрдайымда қызығушылық тудырады. Туристің басқа мемлекеттерге деген, олардың тарихы мен мәдениетіне табиғи қалыптасқан қызығушылықтары туристік мотивацияның бір себебі болып табылады.
Мәдениет және тарих халықтың өз тәуелсіздігін нығайту, халықтық ерекшеліктерді сақтаудың негізі. Әлемнің көптеген мемлекеттерінде мәдениет пен туризмнің демократизация процессі дамуда, бұл құбылыс қоғам өмірінің негізгі бөлігі.
Қазақ жері өзінің бай тарихымен ерекшеленеді. Оның ұлттық тарихы аса ерте заманнан бастау алады. Ел мен жерді қорғау ең алдымен сол ел мен жердің тарихын білуден басталады. Еліміздегі тарихи-мәдени ескерткіштерді білу - біздің міндетіміз. Мемлекеттің бай тарихы, сирек кездесетін тарихи ескерткіштер, өзіндік ерекше мәдениет, саяси тұрақтылық сияқты факторлар Қазақстан Республикасында туризмнің дамуына жағдайлар туғызады.
Осындай маңызы бар тарихи мәдени ескерткіштерді қалпына келтіру арқылы, шетелдік туристердің қызығушылықтарын арттыру.
Дипломдық жұмыстың мақсаты:Мәдени туризмнің даму жағдайын талдау мен оның перспективадағы бағыттарын анықтау болып табылады.
Дипломдық жұмыстың міндеттеріне келесілерді жатқызуға болады:
oo EXPO-2017 халықаралық көрмеге Жамбыл облысы бойынша нысандарды ұсыну;
oo Қазақстанның тарих және мәдениет ескерткіштерін жан жақты сипаттап беру;
oo Ұлы Жібек жолының шетелдік туристерді тартудағы маңызын көрсету;
oo Республикамыздың туризм дамуының ерекшеліктерін анықтау, еліміздің тарих және мәдениет ескерткіштерінің орнын көрсету;
oo мемлекет тарапынан ежелгі қалаларды қайта дамыту үшін жасалып жатқан іс-шараларды талдау;
oo еліміздегі ежелгі қалаларды дамытудың нақты тетіктерін көрсету.
Қазақстан әлемнің бәсекеге барынша қабілетті 50 елінің қатарынан лайықты орын алуы үшін өзінің қазба байлығымен қатар жазба байлығын да, яғни мәдениеті мен ғылымын, білімі мен білігін - рухани әлеуетін күллі адамзатқа жарқырата көрсетіп, елімізді әлемге паш ете білуі керек.
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МӘДЕНИ ТУРИЗМНІҢ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мәдени туризмнің мәні, даму жағдайы
Қазақ елі - тарихқа толы әрі мәдени құндылықтарға бай мемлекет. Ұлы Жібек Жолы бойында орналасқан, Қазақстан Шығыс пен Батысты, Солтүстікпен пен Оңтүстікті әлеуметтік және экономикалық, мәдени және идеологиялық жағынан өзара қатынастырған. Бүгінгі таңдағы Қазақстан аймағында тарих түбірінде жер бетіне айқын өзіндік мәдениетті мемлекеттер пайда болып дамыған. Өткен заманның осындай жақтары қазіргі ұрпақтар үшін ескермеске болмайтын дәлел болып табылады. Егер санмен келтірген жағдайда онда ол жиырма бес мыңнан астам тарихи, археологиялық, архитектуралық және сәулет өнерінің жылжымас ескерткіштері. Біршама мұражай қорларында тұрған миллионнан астам бағалы заттар, мыңға жуық кітапханаларда сақталған алпыс жеті миллиондай кітаптар деп айтуға болады. Олардың арасында аз кездесетін қол жазбалары мен басылымдарыда бар.
Туристік бағыттарды құрастыру және қайта жасау барысында Мәдени мұра мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстанның тарихи-мәдени мұрасын зерттеумен және жетілдірумен айналысатын ғылыми ашылымдар мен археологтардың ұсыныстары қолданылып жатыр. Көне тарихтың түбірін бүгінгі күнмен байланыстыратын жолды құрап, уаұыттың шексіз байланысын білдіретін қазіргі кездегі талас-тартыстағы адамзатқа қажетті көп қыролы ортаның тарихи тәжірибесін зерттейді. Тарихи-мәдени құндылықтармен мағлұмат беріп, тек тарихты ғана емесғ сонымен қатар кнелешек те болатын жағдайды айтады. Сондықтанда, Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев осыдан он төрт жыл бұрын, яғни 2003 жылы сәуір айында Қазақстан халқына жолдауында арнайы Мәдени мұра бағдарламасын іске асыруды тапсырған болатын. Елбасымыз жолдаған жолдауында қабылданған бағдарламаны бүгінгі күнде Қазақстанның әлемдік дамуының дәлелі ретінде алып қарастыруға болады[1].
Мәдени туризм ұғымыбірнешеонжылдықтар бұрын Мәдени-танымдық немесе танымдық туризм ретінде айқындалады, бұған жаңа туризмнің түрі айқындалмады, оның мақсаты өзгерген жоқ - түпкі мақсаты елдің тарихы және мәдениетімен (архитектура, өнер, музыка, театр, фольклор, дәстүр, салт, адамдарының өмірі) танысу.
Адам баласы тарихының пайда болуынан бастап адамдар мәдени дағдыларын, ой-пікірлерін, құндылықтары мен тауарларын мәдениет, сауда, миграция арқылы өзара алмасып отырды. Алайда мәдени туризмнің тарихының дағдылануы көптеген жаңалықтарымен жүзеге асты.
Мәдени туризм XVIII ғасырдың орта шағында (1750-1850жж.) мәдениеттің айрықша түрін игеру үшін ұйымдастырылатын Еуропаға саяхат жасаумен бастау алды. Ақсүйектердің ұлдары мәдени тұлғаға айналу үшін және де оқып-игеру үшін өздерінің тәрбиеші ұстаздарыменалыс жолдық сапарларға шығып отырған. XIX ғасырда мәдени туризм өз өнерлерін шыңдау мақсатында сапар шеккен алыпсатарлардың ықпалымен дами түсті.
Ортаның өзгеруіне қарай бүгінгі таңда авиацияның дамуы, туризмнің бірнеше түрлерінің пайда болуынан мәдени туризм де жаңашылдыққа ие болды. XXI ғасырда мәдени туризм қызметі білікті де білімдар мамандардың көзқарастары, олардың қоғамдағы орны, пікірлері арқылы әлемдегі көп қырлы мәдениетті дұрыс ұғыну. Мәдени қатынастар, яғни түрлі саяхаттар, ұйымдар арқылы өзге елдердің, мемлекеттердің мәдениеттерімен өзара алмасу Бүкіл Әлемдік Дүниежүзілік туристік ұйым мен ЮНЕСКО-ның көптеген жобалары арқылы жүзеге асырылады. Солардың ішінде ұзақ уақытқа құрылған тарихи мәдени маршрутты құруға негізделген елеулі жобалардың бірі - Ұлы Жібек жолы жобасы болып табылады.
БҰДТҰ статистикалық мәліметтеріне жүгінсек, бүгінгі таңда мәдени туризм шығу туризмінің 18-25% құрайды және де бұл келешекте әлі де өседі. Мәдени орындарға қолжетімділіктің аз болуына, бұл туризм түріне сұраным аз болуы мүмкін. Мәдени туризмнің өркендеуі мемлекеттердің этномәдениеті мен мәдени дәстүрімен тікелей байланысты. БҰДТҰ-ның мәдени мұра және туризм дамуы бағдарламасында көрсетілгендей индустрияның бір сатысы болып адам баласының әлемдік мәдениетті танып білуге деген қызығушылығы болып табылады. Ішкі туризмде мәдени мұра сол ұлттың өздерінің тарихына деген мақтанышын білдірсе, ал халықаралық туризмде адам баласыныңбасқа елдің мәдениетіне деген құрметін білдіреді [2].
Халықаралық Кеңестің ескерткіштер мен объектілерге қатысты мәдени туризм Хартиясында мәдени туризмнің басты мақсаты ескерткіштер мен объектілерді ашу деп көрсетіліп тұр. IСОМОS сәйкес мәдени туризм ол, жақсылап ұйымдастырылған, танымдылық және білім беру және элитарлы сипаттағы, мәдени пікірді ұсынуға және ұғындыруға арналған нарықтың кіші бөлігі" деп сипаттайды.
Әлемдік жаңаруға қатысты, яғни бәсекелестіктің көбеюі, нарықта жаңа тауарлардың пайда болуы, сегменттік сұраныстың артуы, экономикалық диверсификацияның болуы мәдени туризмнің жаңалануына алып келді. Спецификалық сұранысқа байланысты бүгінгі таңда халықаралық туризмде дәстүрлі мәдени танымдылық туризммен қатар этнографиялық, мәдени-этникалық, діни-ағымдық, мәдени-антропологиялық, мәдени-экологиялық т.б. түрлері даму үстінде. Осыған орай мәдени туризмнің көптеген түрін анықтауға болады (кесте 1).
Мәдени туризмнің дамуы адамдардың интеллектуалды білімін өркендетугеұмтылуымен тығыз байланысты. Статистикалық мәліметтерге сәйкес мәдени танымдылық туризм жалпы туризмнің 60 % құрайды, және бұл көрсеткіш жыл санап өсу үстінде. Мәдениет ұлт өркендеуіндегі тәуелсіздіктің сақталуының түбірі болып табылады. Бірнеше мемлекеттерде мәдениет пен туризмді бұқарашылдандыру процесі жүруде. Себебі, ол осықоғамдық өмірде аса маңызды болып келеді. Бұл адам баласының өзін-өзі тануына және әлемді танып білуіне, тұлғаның өркендеуіне алып келеді.
Кез-келген ұлттың мәдени мұрасы тек суретші, сәулетші, музыкант, жазушылардың ғана шығармашылығын қалдырмайды, сонымен қоса рухани байлық, ұлттық нақылдар мен діни рәсімдерді де қамтып отыр. Бірнеше даңқты және ұмытылмас тарихи-мәдени уақиғалар мыңдаған жылдар бойы біздің мемлекеттің мәдени мұрасы ретінде сақтаулы тұр.
Кесте 1
Мәдени туризм түрлері
Мәдени-тарихи
елдің тарихына деген қызығушылық, тарихи ескерткіштер мен тарихи орындарға бару, тақырыптық тарихи сабақтарға қатысу
Мәдени-оқиғалық
көне дәстүрлерде және жаңашыл қойылымдарға (мереке, фестивальдар) қатысу
Мәдени-археологиялық
мемлекеттердің археологиясына қызығушылық, қазба жұмыстарына және археологиялық жөнелтулерге қатысу
Діни-ағымдық
дінге не болмаса діни мемлекеттерге деген қызығушылық, діни орталықтар мен діни құрылыс ортасына бару, діни дәріске қатысу
Мәдени-этнографиялық
ата-бабасының жеріне бару, халықтың мәдениетінтанып білу
Мәдени-экологиялық
табиғаты өзгеше жерге қызығушылық, табиғи мәдени ескерткішке, табиғи мәдени ансамбльге бару, мәдени-экологиялық бағдарламаға қатысу
Мәдени-антропологиялық
ұлттың өркендеуіне деген қызығушылық
Ескерту - Мәлімет [3] негізінде автормен құрастырылған
Көптеген мамаңдар мәдени мұраны бөлуге болмайтынын, ол - барлық ортақ адамзат құндылығы екендігін ұғынады. Өткен дәуірден бүгінгі күн үшін ғана емес, сонымен қатар онда біздің келешек, онда бөлінбес мәдениет және тарих байланысы, және біздің мұраны сақтап тұруымыздың жаңа ұрпақтың руханилігі және мәдениеттілігі, және де біздің мемлекеттің экономикалық ахуалы тәуелді. Тарихи-мәдени мұра тек қана көп дәуірлік жетістік емес, сонымен қатар әлсіз, оны сақтау керек және келешек ұрпаққа қалдыру керек және оларды тек бір ел айналасында емес, барлық адам баласының білуге, көруге, зерттеуге құқығы бар, ондай жағдайда, осы құндылықтарды көру және білу үшін біршама туристер легі туындайтыны белгілі, мінеки осылай мәдени туризм қалыптасады[3].
Мәдени туризм, бүгінгі таңда ең танымал және жаппай туризмнің айрықша түрі болып табылады. Мәдени туризм- туристердің нақты бір елді мекенге қоныстануы кезінде, сол елді мекеннің мәдени мұражайлар мен тарихи орындарды, көркем галерея, әуенді және драма театрларды, тамашалау арқылы қажеттіліктерін қамтамасыз ету болып табылады.
Мәдени туризм сөзінің мағынасы өте көп, бірақ оларды жинап топтастыратын болсақ, мәдени туризм нақты бір аймақтың ерекшеліктерімен таныстыру, сонымен қоса оның мәдениеті мен бағытын қалыптастырумен сипатталады. Тартымды жерлері тек сол аймақтың мәдени ландшафттары ғана емес, сонымен бірге, өнер, мәдени және тарихи мұралары, сол жердің халқының салт-дәстүрлері, әлеуметтік ортасы және т.б атап көрсетуге болады.
Мәдени туризмді туризмнің бір мамандандырылған аясы ретінде бөліп алатын болсақ, олар төменде көрсетілгендей үш бағытта болады.
oo туристтің мәдени қажеттіліктерді қамтамасыз етуі кезіндегі алған әсері мен тәжірибесін құрайтын қызметтік сипаттама. Бұл басқа туристік қызметтердің түрлерінен мәдени туризмді әзірлеунышаны болып табылады.
oo Мәдени туризмге қызығушылық білдірген туристердің жағдай жасауы. Бұл мәдени туризм аясындағы туристердің сұраныс аумағы мен құрылымын әзірлеу белгісі болып табылады.
oo Ұсыныс сипаттамасы - мәдени туризмнің аумағында ерекше туристік ресурстардың сұраныстарын қанағаттандырумен сипатталады.
Мәдени туризмнің анықтамаларын түйнектеп отырып мәдениет оның басты базисі болатындығынбірнеше сөздермен білдіруге болады:
oo Туристік әсерлі дестинацияны құру;
oo Туристік қызметті жетілдіру;
oo Туристік өндірілген және пайдаланылған қажеттіліктер.
Мәдени туризм өзіне негізгі себептерді қосады:
1. Дестинацияның дамуына экономикалық және әлеуметтік белсенді түрде әсер етеді;
2. Дестинацияның белсенді беделін күшейту мен орнату құралына қызмет етеді;
3. Мәдени мұраның сақталып қалуын қолдау жасайды. Әр түрлі елдер мен аймақтардың халқының бір біріне деген байланыс орнатуға әсер етеді;
4. Мәдениет пен туризмнің өркендеуіне үлкен үлесін қосады [4].
Мәдени туризм атауы бүгінгі таңда таңданарлықтай дамып келе жатыр. Ертеден табан ізімен жол салынған әлемнің кереметтері туристік тұрғыдан кеңінен танымал адамзат қолымен жасалған төрткүл дүниенің ғаламаттары, ал әлем картасында тағы да талғамшыл саяхатшылар тарапынан қызғушылықты арттыратын миллиондаған тарихи-мәдени ошақтар бар.
Мәдени-танымды туризм жекеше туризм түрі болып бұрынғы кезден қалыптасқан. Оның басты көзі болып нақты бір елдің тарихи мәдени потенциалын, салт-дәстүрімен әлеуметтік мәдени ортасы болып табылады. Мәдени-танымдық туризмнің дамуына бірнеше сипаттамалардың пайда болуы нәтижесінде В.А.Квартальнов төменде көрсетілген мәдени мұраларды атап өтті:
oo археологиялық ескерткіштер;
oo мәдени және азаматтық архитектуралар;
oo архитектураның ландшафты ескерткіші;
oo ірі және кішігірім тарихи қалалар;
oo ауыл тұрғындары;
oo мұражай, театр, көрме залдары және т.б.
oo әлеуметтік-мәдени инфрақұрылым;
oo этнография объектілері, өнер орталықтары;
oo техникалық комплекстер мен керек құрал-жабдықтары.
Өзге елді мекендерге сапар шегу кезінде ең басты құрамды бөлігі табиғат болып табылатын, мәдениет комплекстерін қабылдайды.
Әртүрлі елдердің мәдениетінің өзгешеліктері адамдарды демалыс уақытын саяхаттау арқылы өткізуіне талпыныс жасайды. Туристердің барған объектілері оларды рухани қарыштауына көп пайдасын тигізеді. Мәдениет туристердің қызығушылығын арттыратын элементтерінің бірі болып табылады [5].
Танымдық туризм саяхаттаудың бүкіл аспектілерін, яғни адамның өмірді, мәдениетті, басқа елдің тарихы мен салт-дәстүрін анықтауымен сипатталады. Осылайша, туризм халықаралық қауымдастық пен мәдени байланысты ныңайтуға ықпалын тигізеді. Мәдени факторлардың өркендеуі аймақтың ішкі ресурстарын ұлғайтумен туристердің қажеттіліктерін қамтамасыз ету болып табылады. Біршама елдерде туризм мәдени саясаттың қатынасын бірлестірумен сипатталады.
Туристке көрсетілетін мәдени-танымдық қызметтітөменде көрсетілген топтастыру арқылы көрсетуге болады:
oo әртүрлі тарихи, архитектуралы не болмаса мәдени дәуірлермен, архитектуралық ескерткіштермен таныстыру;
oo әуенді және театрлық қойылымдарға, киноға, фестивальдарға, аймақтық мейрамдарға, опера концерттеріне, сурет көрмелеріне бару;
oo дәрістер мен семинарларға, симпозиумдар мен шет тілі үйірмелеріне коммуникативті тренингтер өткізу;
Мәдени мұраның ұлттық объектілері шығармашылық және ақылға қонымды болып көрсетілуі керек.
Туристік бағыттарымен әйгілі болуды қалайтын жер өзінің қызықты мәдени комплекстерін туристік нарыққа ұсынуы керек. Туристік мақсат үшін мәдени комплекстерді бағалау екі басты тәсілмен жүргізіледі: отандық және әлемдік мәдени комплекстерді әрлеу.
Туризм үшін тарихи-мәдени мүмкіншілігін жоғарылату әртүрлі елдердің мейманшылдығын көрсету қажетті және жеткілікті болып табылады.
Бұл тәсілдер көптеген жағдайда субъективті: мәдени комплекстермен, жоғары баға берілген мамандармен, туристердің ықпалына сәйкес келе бермейді. Бұл объектілердің жеткілікті және керекті болуы экскурсиялық маршруттардың құрылуы мен қолайлылығын анықтайды. Сонымен, мәдени комплекстердің құндылығы, туристердің білімі мен ұлттық өзгешеліктеріне қатысты болып келеді. Көптеген жағдайда бұл объектілерге қызығушылық сәнге байланысты айқындалады. Мәдени туризм жалпы туризмнің бір түрі болып келеді.
Біз Қазақстандағы тарихи мәдени мұраларды, жәдігерлерді өзге туристік ресурстардан бөлектеп көрсетуіміз үшін, келтірілген деректер ауқымында туристік қызықтырушылықты қамтамасыз ететін ресурстарды келесі аспектілерге бөліп, тереңірек зерттелгенін дұрыс деп есептейміз (кесте 2).
Мәдени туризмнің дамуы адамдардың интеллектуалды білімін дамытуға талпынуымен тығыз байланысты. Мәдениет ұлт дамуындағы тәуелсіздіктің сақталуының негізі болып табылады. Көптеген мемлекеттерде мәдениет пен туризмді демократияландыру процесі жүруде. Себебі, бұл адамзаттың өзін-өзі тануына және әлемді тануына, тұлғаның дамуына алып келеді.
Кез-келген ұлттың мәдени мұрасы тек суретшілердің, архитекторларың, музыканттардың, жазушылардың ғана шығармашылығын қалдырмайды, сонымен қатар рухани байлық, ұлттық нақылдар мен діни рәсімдерді қамтиды. Көптеген даңқты және естен кетпейтін тарихи-мәдени оқиғалар мыңдаған жылдар бойы біздің мемлекеттің мәдени мұрасы ретінде сақтаулы.
Кесте 2
Мәдени-тарихи туризмнің аспектілері
№
Түрі
Мазмұны
Деңгейі
Саяхаттау мотивінің түрлері
1
Шығармашылық туризм
Театр және кино жұлдыздары, сонымен қатар өнер және әдеби танымал сияқты танымал тұлғалардың туризмі, театрлар мен студиялар
Арнайы
Жанмотиві және экономика -лық мотив
2
Тарихитуризм
Өркениеттіңескерткіштері және ежелгі қалалардың, әскери мәдениеттің ескерткіштері (қамал, жорық және соғыс орындары)
Арнайы
Жан мотиві
3
Архитектуралық мәдениет туризмі
Сәулет ансамбльдер, мәдени құрылыстар мен храмдар, кішігірім сәулеттік формалар (мұнара, ғимарат, арка, зал, пантеондар мен музейлер, арналар және т.б.)
Арнайы
Жан мотиві
4
Мәдениеттің тақырыптық саябақ туризмі
Жасанды ландшафт (рекреациялық,спорттық және сауықтыру, көліктік,өндірістік)
Жоғарылатылған арнайы
Дене мотиві
5
Қалалық орта мен мәдениет туризмі
Қала ортасыжәне қаланың мәдениеті, қала панорамасы, қалалар құрылысы
Негізгі жоғарылатылған
Көңіл-күй мотиві
6
Мұражайлық туризм
Музейлер, көрмелер мен мәдени және тарихи іс-шаралар және тұсаукесерлер
Арнайы
Жан мотиві
Ескерту - Мәліметтер [6] автор негізінде құрастырылған
Мамаңдардың көбісі мәдени мұраны бүкіл ортақ адамзат құндылығы және оны бөлуге болмайтындығы туралы айтып өткен болатын. Өткен заманнан бүгінгі күн үшін ғана емес, сонымен бірге онда біздің болашақ, онда бөлінбес мәдениет және тарих байланысы, және біздің мұраны сақтауымыздан жаңа ұрпақтың руханилігі және мәдениеттілігі, және де біздің мемлекеттің экономикалық жағдайы тәуелді. Тарихи-мәдени мұра тек көп ғасырлық жетістік емес, сонымен бірге әлсіз, оны сақтау керек және болашақ ұрпаққа қалдыру керек және оларды тек бір ел аумағында емес, барлық адамзаттың білуге, көруге, зерттеуге құқығы бар, олай болса, осы құндылықтарды көру және білу үшін көптеген туристер легі туындайтыны белгілі, міне осылай мәдени туризм қалыптасады [6].
Қазіргі таңда мәдени-тарихи туризмді өркендету үшін ең басты, инвесторларды тарту, тарихи ежелгі қалалары бар аймақтың инфрақұрылымын, олардың ескерткіштерін, ғимараттарды модернизациялау мен мұратында ішкі қорларды іздеу және туризм бойынша заңнаманы реттеу қажет. Қалалық ортаны дамыту мүддесінде тарихи аймақ шеңберінде мәдени-тарихи туризмнің арнайы қорын құрай отыра, басқару жүйесін қалыптастырған да дұрыс.
Ертедегі қалаларды туристік орталыққа айналдыру, ұлттық және халықаралық деңгейде дамыту, келешекте туризмді экономиканың ең кірісі мол салаларының бірі болуына әсер етеді.
Ертедегі қалалар мен тарихи ескерткіштері бар орындардың табиғи ортамен үйлесімі, тарих пен мәдениет ескерткіштерінің болуы аймақтық және халықаралық мәдени-тарихи туризмнің кең өркендеуіне негіз болады. Осы қалыпта туристердің әлеуметтік топтарының қызығушылықтарын шешуге және де туристердің кәсіби, сонымен қатар күнделікті тәжірибесінің ұлғаюына, ежелгі қалалар жанында туризмнің дамуына ықпал етеді, ал ол өз кезегінде біршама экономикалық-әлеуметтік мәселелерді шешеді.
Мәдени туризм ерте кезден бар туризмнің бір түрі, ол арқылы елге туристік ағындар легін тартуға болады, мәдени туризмнің жоғарыда айтылған кез келген түрін дамыту арқылы түрлі мәдени орталықтар дамитынын білеміз, олай болса енді әлемдік деңгейдегі мәдени туризм орталықтарына тоқталып өтейік.
1.2 Қазақстан Республикасында мәдени туризмді өркендетудің ерекшеліктері
Өркениеттің дамуы және жаңа технологиялардың дамуы адамның бос уақытының көбірек болуын қамтамасыз етеді, яғни осыған сәйкес мәдени ортаның дамуы да байқалады. Қазақстанда мәдени туризмді дамыту алға қойылған. Себебі жоғарыда талданған еліміздің әлеуеті елге үлкен туристер ағынын күтетін болсақ осы мәдени туризмді дамыту керек екендігін ерекшелеп айтуға болады, себебі ол үшін елде түрлі мәдени нысандар салынып ҚР аймақтарындағы мәдени туризм ошақтары артуда. Өсу динамикасы мәдени нысандардың барлығында дерлік байқалады.
Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев Құрметті отандастарына 2012 жылғы өткен Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты жолдауы барысында: Қазақстанда туризмнің барлық түрін дамытуға мүмкіншілігіміз бар,- екендігін және елімізде туризмді дамытуға барлық туристік ресуртардың мол екенін атап айтты. Сондықтан да болар, жыл сайын қарқынды өркендеп келе жатқан туризм саласына елімізде сақталынған ескерткіштер мен ежелгі қалалардың тигізер ықпалы зор.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 19 мамырдағы №508 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасында 2020 жылға дейін туристік саланы дамыту тұжырымдамасында көрсетілген мәдени туризм Қазақстанның басым туристік өнімдерінің бірі ретінде анықталған.
Аталған тұжырымдамада көрсетілген туристік кластерлерде тарихи-мәдени мұра объектілері, соның ішінде тарихи-мәдени, археологиялық қорық-мұражайлардың құрамындағы біршама көне сәулет өнерінің ескерткіштері - кесенелер, мешіттер, қорғандар, петроглифтер туристік көзге тартымды объектілері болып табылады. Осыған орай, Қазақстанда мәдени туризмді өркендетуге Инвестиция және даму министрлігі, халықаралық, республикалық туристіктік агенттіктермен қоса, аталған мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-мұражайлардың да үлкен үлесі бар екенін атап өту керек. Қазіргі таңда елде республикалық бағыныстағы тоғыз тарихи-мәдени қорық-мұражайлар қызмет етілу үстінде. Атап айтатын болсақ: Әзірет Сұлтан, Ұлытау, Отырар, Жидебай-Бөрілі, Ордабасы, Таңбалы, Ежелгі Тараз ескерткіштері, Есік және Берел тарихи-мәдени қорық-мұражайлары. Олардың ішіндегі мәдени-тарихи ескерткіштер аталған тұжырымдаманың туристік кластерлеріне енгізілген. Тұжырымдамада Қазақстанда бес туристік кластер құруға мүмкін екендігі көрсетілген.
oo Астана кластері (Астана қаласы, Ақмола облысы, Солтүстік Қазақстан облысының оңтүстік-батыс бөлігі, Павлодар облысының батыс бөлігі және де Қарағанды облысының солтүстік-шығыс бөліктерін қамтиды).
oo Алматы кластері (Алматы қаласы мен Алматы облысының бір бөлігі қамтиды).
oo Шығыс Қазақстан кластері (ШҚО-ның солтүстік және шығыс бөлігі)
oo Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда облысы кластері (ОҚО-ның орталық және шығыс, оңтүстік бөлігі мен Жамбыл облысының оңтүстік-батыс бөлігін қамтиды).
oo Батыс Қазақстан (Маңғыстау, БҚО-ның бір бөлігін қамтиды) [7].
Туристік кластердің құрылу мақсатында - синергетикалық ықпалы негізінде туристік нарықта бәсекеге қабілеттілікті көтермелеу, соның ішінде, ұйымдар мен кәсіпкерліктің жұмысын арттыру, кластерге кіретін жаңа туристік бағыттарды өркендету болып келеді.
Қазақстандағы тарихи және мәдени құндылықтарды дамытудың көптеген жағдайлары бар.Сонымен қатар, осы таңда еліміздегі туристік әлеуетке өте бай Оңтүстік Қазақстан облысының өзінде туристік маршруттың сол жердегі бүкіл тарихи объектілерді толық қамтымайтындығын атап кетсек болады.
Бірақ, қазіргі таңда Қазақстандағы тарихи-мәдени объектілердің жағдайы төменде көрсетілген көрініспен сипатталып отыр (сурет 1).
Сурет 1. Қазақстандағы тарихи-мәдени объектілерді өркендетудің бүгінгі мәселелері
Ескерту - Мәліметтер [8] автормен құрастырылған
Суреттен Қазақстанда тарихи-мәдени объектілерді өркендетудің бірқатар мәселелердің бар екендігін байқауымызға болады. Оның ішінде ертедегі қалаларды, тарихи және мәдени ескерткіштерді туристік маршруттарға енгізудің жеткіліксіз деңгейін айрықша атап өтсе болады.
Осы аймақтағы көптеген туризм түрлерінің болуына қарамастан тарихи-танымдық туризмі насихаттауда төмен деңгейде, ұйымдастырылған маршруттың көлемін үлкейту керек деп санаймыз[8].
Қазіргі өмірдің бүкіл саласында бәсеке бар уақытта, мардымсыз болса да, мәні бар ешқандай да жағдайларды жіберіп алмауымыз керек. Әлемдік тарихи-мәдени және ұлттық мұраларғажасалатын, экскурсиялық-экспедициялық саяхаттар мен сапарларға қызығушылығын көрсететін туристер саны жыл сайын көбейіп келеді. Егер де керекті жағдайларды қамтамасыз ететін болсақ, Қазақстан осындай туристік ағымдарды тартуға мүмкіншілігі өте мол. Бұл дегеніміз экономиканың туристтік салаға, қызмет көрсету мен зерттеу қызметі аясында негізделген секторына қуатты импульс берері мәлім. 2013 жылы қабылданған туристік саланы өркендету концепциясында, Қазақстан Республикасы халқының өмір сапасын күшейту мен арттыру және экономиканы өркендетудің ұлттық мақсатына жету үшін, туризмнің ішкі және халықаралық нарығына туристік өнімді ұсыныс жасайтын, туризм мамандары қызмет ететін туристік кластерлері өркендеуі қажет екендігі көрсетілген. Бұл бағытта дамытудың күшті әрі тұрақты өсуі, туристік қызметтің бүкіл мемлекет, бизнес және қызметкерлердің қызығушылығына байланысты.
Қазақстанның тәуелсіздікті қол жеткізуі, туристік қызметті реттеу мен халықтың тарихи және мәдени мұрасын жаңғырту үшін басты себебі болыптабылады. Туризмнің тез әрі тұрақты өсуін, оның қоршаған ортаға, экономиканың бүкіл саласына және де қоғамның әл - ауқатына үлкен ықпалын ескере отырып Үкімет Қазақстанның ұзақ мерзімді өркендеу бағдарламасында туризмді басым сала деп анықтады [9].
Қазақстан халқына Қазақстандағы тарихи-мәдени ескерткіштер туризмнің өркендеуіне аса зор әсер ететіні және ұрпағымызға ескерткіштерді көркейтуін, көне ескерткіштерді туристік жерлерге айналдыруын, барынша отандық және шет ел туристеріне жағдай жасалуын, ескерткіштерді ел экономикасының көтерілуіне ықпалын туғызуы. Бұл қазақ елін, жерін, тарихын бүкіл әлемге паш ете отыра, ел экономикасының көтерілуіне де өз әсерін тигізуін және қазақстанның шетелдермен қарым-қатынастарын нығайтуы.
Қазіргі таңда мәдени-тарихи ескерткіштердің туризмді өркендету үшін ең басты, инвесторларды тарту, тарихи ежелгі қалалары бар аймақтардың инфрақұрылымын, олардың ескерткіштерін, ғимараттарды модернизациялау мен жөндеу мүддесінде ішкі қорды іздеу және туризмге қатысты заңнаманы реттеу керек. Қалалық ортаны өркендету мақсатында тарихи аумақ шеңберінде мәдени-тарихи туризмнің арнайы қорларын құрай отыра, басқару жүйесін қалыптастырған да дұрыс.
Тарихи және мәдени мұраларды сақтау, қалпына келтіру және дамыту, сонымен қоса, Қазақстандағы мәдени туризм дамуындағы мәдени ескерткіштерді қорғаумен қатар, мәдениет пен өнердің өркендеуіне, ел экономикасының дамуына өзіндік үлесімді қосып, ЮНЕСКО-ның бүкіл дүниежүзілік мұралар тізімі қатарына енгізіп ел мәртебесін әлемге танытуға мүмкіншілік туғызу.
Әлемдік туристік нарықтың дәстүрлі аумақтары өзінің реакциялық сыйымдылығынің іс жүзінде шегіне жеткендігіне байланысты, туризмнің өсуі туристер баратын жаңа орындар есебінен басым өркендейтін болады. Осыған қатысты, Қазақстан әлемдік туристік нарықта өзінің лайықты орнын табуға бірегей мүмкіншілігі бар.
Қазақстанда туризм саласы экономиканы өркендету көзінің бірі болып табылады. Себебі, туризмнен келіп түскен табыс мұнайдан кейінгі келіп түсетін табыстан екінші орында тұр. Қазақстан экономикасын өркендету үшін туризмнің ең басты мәнді түрінің бірі мәдени туризмнің алатын орны зор.
Бүкіл әлем бойынша, мәдени туризм өзгеше бағытпен ерекшеленген және Қазақстанда жыл сайын үлкен өркендеу қарқынын алуда.
Қазақстанда мәдениет және мәдени туризмді құқықтық реттеуге байланысты туризм ел экономикасының дамуындағы приоритетті бағыттардың бірі болып келеді. Сондықтан, ол туристік нарықтың кенеттен дамуына кедергі жасайтын саласы бойынша құқықтық қамтуды талап етеді. Себбеі Қазақстан археологиялық ескерткіштер және мідени құндылықтарға бай мемлекет болып табылады. Еліміздің мәдени туризмін арттыру үшін,төменде көрсетілгендей шаралар жасалса мәдени туризм өркендеу жолына түсетіні айқын.
Мәдени туризмді арттыру шаралары:
oo халықаралық тенденцияларды және бағыттарды ескеріп отыратын, қазақ елінің мәдени өзгешеліктері мен менталитетін ескеретін, әлемдік деңгейде елдің тарихи-мәдени құндылықтарын дәріптейтін бірыңғай тетік дайындау;
oo мәдениеттану ғылымының өркендеуі үшін жағдай жасау;
oo елдің жаңа тарихи-мәдени ландшафтының қалыптасуына игі ықпалын тигізу;
oo Қазақстандықтардың өз тарихына және мәдениетіне қызығушылығын арттыру;
oo гуманитарлық салада әлемдік өркендеудің тенденциялары мен бағыттарына лайықты Қазақстанның теориялық және ғылыми базасын арттыру;
oo халықаралық деңгейде ұлттық-тарихи құндылықтарды ұсыну;
oo мәдениет аумағында шет елдік ғылыми-сараптаушы орталықтармен іскерлік қатынастар орнату (салада халықаралық трендттерді тиімді есептеуге мүмкіншілік береді);
oo еліміз бойынша интернет желісінде мәдени туристік сайт құрау;
oo ірі қалалар мен санаториялық курорттар араларын жалғайтын ірі магистральды жолдар салу керек;
oo мәдени туризм саласында жұмыс істейтін кадрларды әзірлеу және біліктілігін жоғарылату (аудармашылар дайындау, шет елге тәжірибеге жіберу);
oo халықаралық деңгейде жарнама жасауымыз керек;
oo туристерге ұсынылатын қызмет көрсету деңгейін көтермелеу;
oo мәдени туризмнің тұрақты өркендеуі үшін жергілікті ұйымдар, туроператорлар, мемлекеттік органдар, мемлекеттік емес ұйымдардың, айрықша қорғалатын аймақтардың өызметкерлері және де туристердің эффективті өзара байланысы керек;
oo туристік - рекреациялық аймақ құрап, оны өркендету;
oo Жібек Жолы бойындағы мәдени құндылықтарды қайта жаңғырту іс-шаралары.
Осы ұсыныстарды жүзеге асыру үшін әрине арнаулы экономикалық қолдау керек, соның ішінде мәдени туризм саласына сұранысты көбейту бойынша жобаларға шет елдік инвестицияны тарту қажет [10].
Еліміз мәдени мұраларды тек қолданып қана емес, сонымен қатар оны сақтау, насихаттау және т.б. сияқты мәселелерді шешуге, әр түрлі аймақтық стратегиялар әзірленуде. Мамандар мәдени құндылықтарды экологиялық және т.б. пайда болатын негативті тәуекелділік факторларының нәтижесінен қорғайтын приоритетті бағыттар ретінде мамандар келесілерді ұсынады:
oo тарихи-мәдени бағытталған жерлерде барлық жұмыстар түрлерін келісіп жасау;
oo қорғалатын зоналардың жобаларын әзірлеу және бекіту;
oo жаңа құрылысты жүргізуге бақылау жасау;
oo жаңа құрылысты жүргізуді қадағалау;
oo тарихи-мәдени мақсаттағы жерлер мен ескерткіштер территорияларынан экологиялық зиянды өнімдерді шығару;
oo аварияға қарсы жұмыстар, ескерткіштерді консервациялау;
oo инженерлік-экологиялық іс-шараларды жүргізу (вибрация, токтардан қорғау, қалалардың көліктік сызбасының экологияға назар аударуы, топырақ суларының деңгейінің азаюы, жаңбырлы канализациялар жағдайы);
oo мәдени құндылықтар объектілерін жүйелік бақылау бойынша қаржылық қамтамасыз ету және қаржыландыру жұмыстары.
Қазіргі таңда, туристік қызметті ұсыну деңгейінің сапасын жоғарылатуға қажетті талаптардың көлемді спектрін жетілдіру мүддесінде мемлекет белсенді қызмет атқару үстінде. Дегенмен, бұл сферадағы басым әрі әлекеті көп сала болып табылатын Қазақстандағы экологиялық, этникалық және мәдени туризмнің даму қарқыны төменгі деңгейде қалып кетіп отыр.
Сонымен қоса, бұл бағытта нәтижелі жұмыс атқарылмай, еліміздің ауқымды және әйгілі мәдени-туристік кешенін құру мүмкін емес екендігін айта кеткен жөн.
Ұлы Жібек жолы - өзара келісім мен түсіністік және мәдениеттерді жақындастыру жолы деп аталатын ЮНЕСКО-ның шешімі дүниежүзі жұртынан кең қолдау алды. Бүгінде Жібек жолы өзінің қайта жаңғырту кезеңін бастауда. Қазақстан жерінде 1700 шақырымға созылған Жібек жолы сілемінің ғасырлар қойнауында көміліп қалған тарихын жүйелеп анықтау, керуен жолында бойлаған ен байлықты ұлтымыздың толыққанды тарихын жасауға қолдану, оның бойындағы тарихи мұрағаттар, жәдігерлер, жастарымызды бабалардың өр рухымен табыстыру, тарихи орындарымызды жаңартып, туристік жүйе арқылы елімізді басқа да елдерге таныту бағытында жаңа істер ұйымдастырылып жатқаны мәлім.
Қазақстандық Жібек жолының өте мәнді туристік-рекреациялық ресурстары Жетісуда, соның ішінде Тараз, Түркістан, Алматыда орналасқан.
Біз Қазақстандағы тарихи-мәдени мұраларды, жәдігерлерді басқа туристік ресурстардан бөліп көрсетуіміз үшін көрсетілген деректер аясында туристік қызығушылықты қамтамасыз ететін ресурстарды келесі аспектілерге бөле отырып, тереңірек қарастырғанды жөн деп есептейміз[11].
Мәдени ресурстың басқада базалық сапасын алғанда, мәдени-тарихи туризм төменде көрсетілгендей, кеңінен таралған түрлерді бөліп қарастырады:
oo Арт-туризм. Ең алғашқы - мәдени-тарихи туризмнің объектілерінен туристік тартымдылықтары 21 ғасырдан бастап белең ала бастады. Арт-туризм көркем шығармашылық пен заманауи өнерді негіздейді. Саяхаттың әсеріне байланысты туристердің қызығушылығы өте кең ауқымды болып келеді. Ол өзіне көркем галерея мен көрмелерді, шебер қолөнершілерді, мәдени-жасампаз жерлер, танымал әдеби шығармалар мен кинотуындыларды, драматеатр, опера немесе балет спектаклін, фольклорды фестивальдар мен көше қойылымдарын өзіне қоса алады.
oo Оқиғалы туризм. Әртүрлі мамандар бұл заманауи туризмнің кезеңін арнайы оқиға мерзімі деп атайды. Әлемде жыл сайын алпыс мыңнан астам ұзақтығы екі не одан да көп фестивальды оқиғалар болып жатыр. Бұл оқиғаларға қатысу барысында сол аймақтың қызықты мәдениетті тамашалауға үлкен мүмкіндігі бар. Негізгі мейманшылықтар: эстрадалық шоулар, өнер фестивальдары, карнавалдар, ұлы және аймақтық мейрамдар.
oo Эко-мәдени туризм. Аймақтың өмір салтын шарттарымен танысу барысында шынайы мәдени тәжірибені қызықты түрде қамтамасыз етеді. Эко-мәдени туризмнің негізгі мүддесі мәдени тұрмыстық салтымен, өткен замандағы мәдени өмірімен танысу болып табылады.
oo Креативті туризм. Заманауи адам баласының өзін-өзі тануымен және шығармашылық жағынан дамуына, белгілі бір мақсатқа жету барысында әсер етеді. Мәдени туризмнің шарты бойынша - креативті туризм заманауи туристердің шығармашылық потенциалын өркендетуге, сонымен қатар өз-өзін руханилылық жағынан жетілдіру кезінде белгілі бір аймақтың мәдени қызметімен таныстыруға зор үлес қосады. Бұл туристердің өзге елдерге деген қызығушылығының базисі десек болады.
oo Туризм мұрасы. Тарихи-мәдени туризмнің классификациялық түрі болып табылады, тігінен тарихи мәдени туризмнің қонақжайлылығына тікелей қатысты бар. Бұл ынта туристің білім жағынан сонымен қатар мәдени капиталына негіз бола алады.
oo Тақырыптық туризм. Бұл туризмнің түпкі ерекшелігі тарих немесе мәдениеттің нақты бір бөлігімен танысу кезінде аймақтың қандай да бір ерекшелік сипаттамасына туристерді қабылдаудан тұрады. Тақырыптық маршрутта тарихи және мәдени ресурстардың бүкіл элементтері бір тақырыпқа қатысты болуы керек. Тақырыптық туристік өнім (мәдени маршрут) жергілікті масштаб секілді халықаралық та болады. Бірақ та, туризмнің бұл түрі тек қана мәдени-тарихи ресурстарда негізделмейді. Қазіргі уақытта тақырыптық туризмнің біршамасы әйгілі бағыттары бар, мысалы айта кететін болсақ, гастрономиялық, индустриалдық, сафари-туризм және т.б. Сонымен қоса, тақырыптық туризм аумақтың тұрақты және жағдайлық базасында негізделуіде мүмкін. (Мысалы, мерейтойлық күндерде тойлау).
oo Әсерлер туризмі. Мәдени объектілермен танысу барысында міндетті белсенді қатысу қажеттілігіне ие, туристер санының көбеюінің нәтижесі болып табылады. Мұндай туристер әдетте объектілерді жай қарап шығумен және экскурсоводтан ақпарат алумен қанағаттанбайды, олар барған объектілерінің мәнін дербес ұғынуға ұмтылады. Бұл дегеніміз, туризм тек мәдени көрікті жерлерімен ғана негізделмейді. Ол қызмет түріне бағытталған, туристердің қызығушылығы мен қызмет көрсетілуіне бағдарланған. Әсерлер туризмі өзіне мәдени туризмнің алуан түрлісін қоса алады, мысалығы айта кететін болсақ, жасампаз, экомәдени немесе тақырыптық.
Типтік көрікті жерлер: тарихи қайта құрылулар, жергілікті фестиваль мен мейрамдар, музейлік бағдарлама және мәдени тоқсан.
Тарихи-мәдени туризмнің классификациясын қарастыру нақыт бір нәтиже жасауға мүмкіндік береді. Туризмнің бұл түрлері айтарлықтай деңгейде өзара байланысады, бұл көптеген мәдени көрікті орындардың немесе жеке территориялардың бір мерзімде тарихи-мәдени туризмнің бірнеше түрлерін дамытумен айналысатындығын көрсетеді[12].
Қазақстан Республикасында туризм приоритетті бағыт саналады. Қазақстандағы туризмді дамытудың басты мақсаты саланың дамуы экономиканың секторы ретінде қарастырылып, әлемдік туристік нарығындағы интеграциясы мен туризм облысындағы халықаралық ынтымақтастықты дамытуды жалғастыратын жоғары эффективті және бәсекеге қабілетті туристік кешенді құру.
Қазақстанға мәдени туризмнің дамуы келесілермен тиімді болып табылады:
oo Мәдени туризм, өзінің аты айтып тұрғандай ішкі және сыртқы туризмге жатады, ұлттық туристік индустрияның дамуына әсер етеді, елге шет елдік валютаның келу ағыны артады, салықтық түсімдер артады, сондай-ақ халықтың еңбекпен қамтылуы қамтамасыз етіледі;
oo Мәдени туризм орташа деңгейдегі қазақстандықтарды қамтиды, сондай-ақ балалар мен жастарды (олар еңбекке қабілетті халықтың негізгі массасын құрайды) қоса кірістіреді;
oo Мәдени туризм қазақстандықтардың білімділік және мәдени деңгейін арттыруға, жастарды елге деген сүйіспеншілікпен өсіруге ықпал етеді.
Мәдени туризм ежелгі кезден бар туризмнің бір түрі, ол арқылы елге туристік ағымдар легін тартуға болады, мәдени туризмнің жоғарыда айтылып кеткен кез келген түрін дамыту арқылы түрлі мәдени орталықтар дамытуға болатынын білеміз, олай болса, енді әлемдік деңгейдегі мәдени туризм шетелдік тәжірибесіне тоқтала кетсек.
1.3 Мәдени туризмді өркендетудің шетелдік тәжірибесі
Бүгінгі таңда туризм саласы біршама елдерде халықтың шаруашылық ең жетекші саласы болып саналады. Халықтың мәдени тұрғыда өз пікірін білдіруіне қызығушылық білдіреді. Туристің табиғи қызығушылығы әр түрлі елді мекендер мен олардың халқын өзінің күшті туристік ынталарын қалыптастыра отырады. Мәдени-танымдық және оқыту мүддесінде туристік сапарлардың саны ұлғаюда, осыған орай мәдени туризмнің үнемі кеңейіп отыратынын байқаймыз.
Мәдени-танымдық туризмнің негізгі формасының бірі экскурсия және басқа да мәдени іс-шаралар болып саналады. Бұл туристердің сұраныстарын қамтамасыз етілуіне бағытталған. Шындығында, саяхат барысында экскурсия мен мәдени іс-шаралар орын алмаса отыра, бұл жәй бір жерден алдынғыжерге қайтып келуімен тең болар еді. Дәл осы қалыптасудың арқасында мәдени-танымдық туризм туристерге жақсы әсер бере алады.
Мәдени мүддесінде саяхаттаушы орташа статистикаға сәйкес туристке қарағанда, өз саяхатына (34) уақыт кетіреді екен. Зальцбург Палатасының зерттеуі бойынша, Зальцбургтік фестивальі Австрия мемлекетіне, жүз сексен миллион евро табыс алып келеді екен. Еуропада түрлі бағамен жылына бір мыңнан екі мыңға дейін халықаралық фестивальдар жүргізіледі. Мерекеге келген туристерді сол жердің ұзақ ұстап қалуға деген бәсекелестігі артады және кейбір мемлекеттерде карнавалдар мен фестивальдар өткізу өте жоғары деңгейде екені айқын[13].
Баршаға мәлім Шотландияда туристердің болу ұзақтығы өзінің туристері үшін төрт күн, ал ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В090200 - Туризм мамандығы
МАЗМҰНЫ
Бет
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
1 МӘДЕНИ ТУРИЗМНІҢ ЗАМАНАУИ ДАМУ ҚАРҚЫНЫ МЕН ОНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
0.1 Мәдени саяхаттың даму үлгілерінің тарихи-мәдени туризмге әсерінің теориялық маңызын ашу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7
0.2 Қазақстан Республикасында мәдени туризмді өркендетудің ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
13
0.3 Мәдени туризмді дамытудың шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ..
20
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МӘДЕНИ ТУРИЗМ ДАМУЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ (Жамбыл облысы мысалында)
0.1 Қазақстан Республикасында мәдени туризм дамуының жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
29
0.2 Қазақстандағы мәдени туризмнің өркендеуіне әсер етуші факторлар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
36
2.3 Оңтүстік аймақтағы Жамбыл облысының мәдени туризмінің даму жағдайын зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
41
2 МӘДЕНИ ТУРИЗМ АРҚЫЛЫ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ТУРИЗМНІҢ ДАМУ ҚАРҚЫНЫН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ МЕН ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасындағы ЭКСПО-2017 халықаралық көрменің мәдени туризмнің даму болашағына ықпалы ... ... ... ... ... ... ... .
49
3.2 Ежелгі Тараз бағдарламасының Жамбыл облысының мәдени туризмін дамытудағы рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
55
3.3 Қазақстанның Оңтүстік аймағындағы Жамбыл облысының мәдени туризмді дамыту жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
60
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
70
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
72
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
75
КІРІСПЕ
Елбасымыз Нұрсултан Әбішұлы Назарбаев осыдан он төрт жыл бұрын, яғни 2003 жылы сәуір айында Қазақстандықтарға жолдауында кезіндекезінде арнайы Мәдени Мұра бағдарламасын жүзеге асыруды тапсырған болатын. Елбасының жолдауымен қабылданған бұл бағдарламасы қазіргі Қазақстанның әлемдік өркендеуінің дәлелі болып табылады.
Бағдарламаның еліміз үшін маңызы бар жоба бола отырып, мәдени туризмді дамытудың бастауы болып табылды, туристік бағыттарды құру және өңдеу барысында мемлекеттік бағдарламасы Қазақстанның тарихи-мәдени мұрасын зерттеумен және жаңғыртумен айналысатын ғылыми жаңалықтар мен археологтар кепілдемелері қолданылды [1].
Мәдени туризм қазіргі таңда ең танымал және бұқаралы туризм түрі, жалпы әлемде мәдени туризм бөлек бағытпен ерекшеленген және Қазақстанда жыл сайын үлкен даму қарқынын алуда. Адам тарихының тамыры - мәдениет, ал мәдениеттің тамыры - адамның ақыл-ойы мен іс-әрекетін дүниеге әкелген материалдық құндылықтар болып табылады. Қай халықтың болмасын өзге жұртқа ұқсамайтын бөлек болмыс-бітімін даралап, өзіндік тағдырын айқындайтын басты белгі - мәдениеті. Мәдениет - ұлттың бет-бейнесі, рухани болмысы, жаны, ақыл-ойы, парасаты. Өркениетті ұлт, ең алдымен, тарихымен, мәдениетімен, ұлтын ұлықтаған ұлы тұлғаларымен, әлемдік мәдениеттің алтын қорына қосқан үлкенді-кішілі үлесімен мақтанады. Сөйтіп тек өзінің ұлттық төл мәдениеті арқылы ғана басқаға танылады.
Қазіргі таңда туризм саласы әлемнің көптеген елдерінде халықаралық шаруашылықтың негізі болып табылады.
Қазақстанның тәуелсіздік алуы туристік қызметті реттеу мен халықтың тарихи және мәдени мұрасын жаңғырту үшін негіз боп қаланды. Туризмнің тез және тұрақты өсуін, оның қоршаған ортаға, экономиканың барлық саласына және қоғамның әл - ауқатына күшті ықпалын назарға ала отырып Үкімет Қазақстанның ұзақ мерзімді даму бағдарламасында туризмді басым сала деп анықтады.
Қазақстан Республикасында туризмді дамыту үшін барлық қажетті мәдени, тарихи, географиялық және климаттық жағдайлар жеткілікті. Тәуелсіз мемлекет ретіндееліміз мәдени және тарихи құндылықтарды жаңартуға бағытталған шаралар кеңінен ұйымдастырылуда.
Сонымен қатар, әлемнің бәсекеге барынша қабілетті 50 елінің қатарынан лайықты орын алуы үшін өзінің қазба байлығымен қатар жазба байлығын да, яғни мәдениеті мен ғылымын, білімі мен білігін - рухани әлеуетін күллі адамзатқа көрсетіп, елімізді әлемге паш ете білуі керек.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі: Қазіргі таңда өте маңызды тарихи мәні бар, әсем құрылысы мен ежелгі тарихымен қызықтыратын ескерткіштер, ғимараттар мен көне қалалар санаулы.Бұл ескерткіштер мемлекеттің жалпы өзіндік тарихын көрсетіп қана қоймай, сонымен қатар салт дәстүрін, мәдениетін әлемге танытуда. Олар жылдар өте келе табиғат факторларының әсерінен, адам әрекеттерінен, тағы сол сияқты іс-әрекеттердің жиынтығынан өздерінің құндылығын жоғалтуда. Ұлы Жібек жолы тармағына еліміздегі көптеген аймақтар кіреді. Дәл сол аймақтар туристердің негізгі массасын өзіне тартады және өзінің орбитасына жақын маңдағы аудандарды қоса отырып ауданның дамуына ықпал жасайды. Ежелгі қалалардың Қазақстан туризміндегі маңызы зор, олар мәдениетті сақтап қана қоймай, олардың арқасында туризм дамиды.Халықтың тарихи мәдени ерекшеліктері әрдайымда қызығушылық тудырады. Туристің басқа мемлекеттерге деген, олардың тарихы мен мәдениетіне табиғи қалыптасқан қызығушылықтары туристік мотивацияның бір себебі болып табылады.
Мәдениет және тарих халықтың өз тәуелсіздігін нығайту, халықтық ерекшеліктерді сақтаудың негізі. Әлемнің көптеген мемлекеттерінде мәдениет пен туризмнің демократизация процессі дамуда, бұл құбылыс қоғам өмірінің негізгі бөлігі.
Қазақ жері өзінің бай тарихымен ерекшеленеді. Оның ұлттық тарихы аса ерте заманнан бастау алады. Ел мен жерді қорғау ең алдымен сол ел мен жердің тарихын білуден басталады. Еліміздегі тарихи-мәдени ескерткіштерді білу - біздің міндетіміз. Мемлекеттің бай тарихы, сирек кездесетін тарихи ескерткіштер, өзіндік ерекше мәдениет, саяси тұрақтылық сияқты факторлар Қазақстан Республикасында туризмнің дамуына жағдайлар туғызады.
Осындай маңызы бар тарихи мәдени ескерткіштерді қалпына келтіру арқылы, шетелдік туристердің қызығушылықтарын арттыру.
Дипломдық жұмыстың мақсаты:Мәдени туризмнің даму жағдайын талдау мен оның перспективадағы бағыттарын анықтау болып табылады.
Дипломдық жұмыстың міндеттеріне келесілерді жатқызуға болады:
oo EXPO-2017 халықаралық көрмеге Жамбыл облысы бойынша нысандарды ұсыну;
oo Қазақстанның тарих және мәдениет ескерткіштерін жан жақты сипаттап беру;
oo Ұлы Жібек жолының шетелдік туристерді тартудағы маңызын көрсету;
oo Республикамыздың туризм дамуының ерекшеліктерін анықтау, еліміздің тарих және мәдениет ескерткіштерінің орнын көрсету;
oo мемлекет тарапынан ежелгі қалаларды қайта дамыту үшін жасалып жатқан іс-шараларды талдау;
oo еліміздегі ежелгі қалаларды дамытудың нақты тетіктерін көрсету.
Қазақстан әлемнің бәсекеге барынша қабілетті 50 елінің қатарынан лайықты орын алуы үшін өзінің қазба байлығымен қатар жазба байлығын да, яғни мәдениеті мен ғылымын, білімі мен білігін - рухани әлеуетін күллі адамзатқа жарқырата көрсетіп, елімізді әлемге паш ете білуі керек.
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МӘДЕНИ ТУРИЗМНІҢ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Мәдени туризмнің мәні, даму жағдайы
Қазақ елі - тарихқа толы әрі мәдени құндылықтарға бай мемлекет. Ұлы Жібек Жолы бойында орналасқан, Қазақстан Шығыс пен Батысты, Солтүстікпен пен Оңтүстікті әлеуметтік және экономикалық, мәдени және идеологиялық жағынан өзара қатынастырған. Бүгінгі таңдағы Қазақстан аймағында тарих түбірінде жер бетіне айқын өзіндік мәдениетті мемлекеттер пайда болып дамыған. Өткен заманның осындай жақтары қазіргі ұрпақтар үшін ескермеске болмайтын дәлел болып табылады. Егер санмен келтірген жағдайда онда ол жиырма бес мыңнан астам тарихи, археологиялық, архитектуралық және сәулет өнерінің жылжымас ескерткіштері. Біршама мұражай қорларында тұрған миллионнан астам бағалы заттар, мыңға жуық кітапханаларда сақталған алпыс жеті миллиондай кітаптар деп айтуға болады. Олардың арасында аз кездесетін қол жазбалары мен басылымдарыда бар.
Туристік бағыттарды құрастыру және қайта жасау барысында Мәдени мұра мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстанның тарихи-мәдени мұрасын зерттеумен және жетілдірумен айналысатын ғылыми ашылымдар мен археологтардың ұсыныстары қолданылып жатыр. Көне тарихтың түбірін бүгінгі күнмен байланыстыратын жолды құрап, уаұыттың шексіз байланысын білдіретін қазіргі кездегі талас-тартыстағы адамзатқа қажетті көп қыролы ортаның тарихи тәжірибесін зерттейді. Тарихи-мәдени құндылықтармен мағлұмат беріп, тек тарихты ғана емесғ сонымен қатар кнелешек те болатын жағдайды айтады. Сондықтанда, Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев осыдан он төрт жыл бұрын, яғни 2003 жылы сәуір айында Қазақстан халқына жолдауында арнайы Мәдени мұра бағдарламасын іске асыруды тапсырған болатын. Елбасымыз жолдаған жолдауында қабылданған бағдарламаны бүгінгі күнде Қазақстанның әлемдік дамуының дәлелі ретінде алып қарастыруға болады[1].
Мәдени туризм ұғымыбірнешеонжылдықтар бұрын Мәдени-танымдық немесе танымдық туризм ретінде айқындалады, бұған жаңа туризмнің түрі айқындалмады, оның мақсаты өзгерген жоқ - түпкі мақсаты елдің тарихы және мәдениетімен (архитектура, өнер, музыка, театр, фольклор, дәстүр, салт, адамдарының өмірі) танысу.
Адам баласы тарихының пайда болуынан бастап адамдар мәдени дағдыларын, ой-пікірлерін, құндылықтары мен тауарларын мәдениет, сауда, миграция арқылы өзара алмасып отырды. Алайда мәдени туризмнің тарихының дағдылануы көптеген жаңалықтарымен жүзеге асты.
Мәдени туризм XVIII ғасырдың орта шағында (1750-1850жж.) мәдениеттің айрықша түрін игеру үшін ұйымдастырылатын Еуропаға саяхат жасаумен бастау алды. Ақсүйектердің ұлдары мәдени тұлғаға айналу үшін және де оқып-игеру үшін өздерінің тәрбиеші ұстаздарыменалыс жолдық сапарларға шығып отырған. XIX ғасырда мәдени туризм өз өнерлерін шыңдау мақсатында сапар шеккен алыпсатарлардың ықпалымен дами түсті.
Ортаның өзгеруіне қарай бүгінгі таңда авиацияның дамуы, туризмнің бірнеше түрлерінің пайда болуынан мәдени туризм де жаңашылдыққа ие болды. XXI ғасырда мәдени туризм қызметі білікті де білімдар мамандардың көзқарастары, олардың қоғамдағы орны, пікірлері арқылы әлемдегі көп қырлы мәдениетті дұрыс ұғыну. Мәдени қатынастар, яғни түрлі саяхаттар, ұйымдар арқылы өзге елдердің, мемлекеттердің мәдениеттерімен өзара алмасу Бүкіл Әлемдік Дүниежүзілік туристік ұйым мен ЮНЕСКО-ның көптеген жобалары арқылы жүзеге асырылады. Солардың ішінде ұзақ уақытқа құрылған тарихи мәдени маршрутты құруға негізделген елеулі жобалардың бірі - Ұлы Жібек жолы жобасы болып табылады.
БҰДТҰ статистикалық мәліметтеріне жүгінсек, бүгінгі таңда мәдени туризм шығу туризмінің 18-25% құрайды және де бұл келешекте әлі де өседі. Мәдени орындарға қолжетімділіктің аз болуына, бұл туризм түріне сұраным аз болуы мүмкін. Мәдени туризмнің өркендеуі мемлекеттердің этномәдениеті мен мәдени дәстүрімен тікелей байланысты. БҰДТҰ-ның мәдени мұра және туризм дамуы бағдарламасында көрсетілгендей индустрияның бір сатысы болып адам баласының әлемдік мәдениетті танып білуге деген қызығушылығы болып табылады. Ішкі туризмде мәдени мұра сол ұлттың өздерінің тарихына деген мақтанышын білдірсе, ал халықаралық туризмде адам баласыныңбасқа елдің мәдениетіне деген құрметін білдіреді [2].
Халықаралық Кеңестің ескерткіштер мен объектілерге қатысты мәдени туризм Хартиясында мәдени туризмнің басты мақсаты ескерткіштер мен объектілерді ашу деп көрсетіліп тұр. IСОМОS сәйкес мәдени туризм ол, жақсылап ұйымдастырылған, танымдылық және білім беру және элитарлы сипаттағы, мәдени пікірді ұсынуға және ұғындыруға арналған нарықтың кіші бөлігі" деп сипаттайды.
Әлемдік жаңаруға қатысты, яғни бәсекелестіктің көбеюі, нарықта жаңа тауарлардың пайда болуы, сегменттік сұраныстың артуы, экономикалық диверсификацияның болуы мәдени туризмнің жаңалануына алып келді. Спецификалық сұранысқа байланысты бүгінгі таңда халықаралық туризмде дәстүрлі мәдени танымдылық туризммен қатар этнографиялық, мәдени-этникалық, діни-ағымдық, мәдени-антропологиялық, мәдени-экологиялық т.б. түрлері даму үстінде. Осыған орай мәдени туризмнің көптеген түрін анықтауға болады (кесте 1).
Мәдени туризмнің дамуы адамдардың интеллектуалды білімін өркендетугеұмтылуымен тығыз байланысты. Статистикалық мәліметтерге сәйкес мәдени танымдылық туризм жалпы туризмнің 60 % құрайды, және бұл көрсеткіш жыл санап өсу үстінде. Мәдениет ұлт өркендеуіндегі тәуелсіздіктің сақталуының түбірі болып табылады. Бірнеше мемлекеттерде мәдениет пен туризмді бұқарашылдандыру процесі жүруде. Себебі, ол осықоғамдық өмірде аса маңызды болып келеді. Бұл адам баласының өзін-өзі тануына және әлемді танып білуіне, тұлғаның өркендеуіне алып келеді.
Кез-келген ұлттың мәдени мұрасы тек суретші, сәулетші, музыкант, жазушылардың ғана шығармашылығын қалдырмайды, сонымен қоса рухани байлық, ұлттық нақылдар мен діни рәсімдерді де қамтып отыр. Бірнеше даңқты және ұмытылмас тарихи-мәдени уақиғалар мыңдаған жылдар бойы біздің мемлекеттің мәдени мұрасы ретінде сақтаулы тұр.
Кесте 1
Мәдени туризм түрлері
Мәдени-тарихи
елдің тарихына деген қызығушылық, тарихи ескерткіштер мен тарихи орындарға бару, тақырыптық тарихи сабақтарға қатысу
Мәдени-оқиғалық
көне дәстүрлерде және жаңашыл қойылымдарға (мереке, фестивальдар) қатысу
Мәдени-археологиялық
мемлекеттердің археологиясына қызығушылық, қазба жұмыстарына және археологиялық жөнелтулерге қатысу
Діни-ағымдық
дінге не болмаса діни мемлекеттерге деген қызығушылық, діни орталықтар мен діни құрылыс ортасына бару, діни дәріске қатысу
Мәдени-этнографиялық
ата-бабасының жеріне бару, халықтың мәдениетінтанып білу
Мәдени-экологиялық
табиғаты өзгеше жерге қызығушылық, табиғи мәдени ескерткішке, табиғи мәдени ансамбльге бару, мәдени-экологиялық бағдарламаға қатысу
Мәдени-антропологиялық
ұлттың өркендеуіне деген қызығушылық
Ескерту - Мәлімет [3] негізінде автормен құрастырылған
Көптеген мамаңдар мәдени мұраны бөлуге болмайтынын, ол - барлық ортақ адамзат құндылығы екендігін ұғынады. Өткен дәуірден бүгінгі күн үшін ғана емес, сонымен қатар онда біздің келешек, онда бөлінбес мәдениет және тарих байланысы, және біздің мұраны сақтап тұруымыздың жаңа ұрпақтың руханилігі және мәдениеттілігі, және де біздің мемлекеттің экономикалық ахуалы тәуелді. Тарихи-мәдени мұра тек қана көп дәуірлік жетістік емес, сонымен қатар әлсіз, оны сақтау керек және келешек ұрпаққа қалдыру керек және оларды тек бір ел айналасында емес, барлық адам баласының білуге, көруге, зерттеуге құқығы бар, ондай жағдайда, осы құндылықтарды көру және білу үшін біршама туристер легі туындайтыны белгілі, мінеки осылай мәдени туризм қалыптасады[3].
Мәдени туризм, бүгінгі таңда ең танымал және жаппай туризмнің айрықша түрі болып табылады. Мәдени туризм- туристердің нақты бір елді мекенге қоныстануы кезінде, сол елді мекеннің мәдени мұражайлар мен тарихи орындарды, көркем галерея, әуенді және драма театрларды, тамашалау арқылы қажеттіліктерін қамтамасыз ету болып табылады.
Мәдени туризм сөзінің мағынасы өте көп, бірақ оларды жинап топтастыратын болсақ, мәдени туризм нақты бір аймақтың ерекшеліктерімен таныстыру, сонымен қоса оның мәдениеті мен бағытын қалыптастырумен сипатталады. Тартымды жерлері тек сол аймақтың мәдени ландшафттары ғана емес, сонымен бірге, өнер, мәдени және тарихи мұралары, сол жердің халқының салт-дәстүрлері, әлеуметтік ортасы және т.б атап көрсетуге болады.
Мәдени туризмді туризмнің бір мамандандырылған аясы ретінде бөліп алатын болсақ, олар төменде көрсетілгендей үш бағытта болады.
oo туристтің мәдени қажеттіліктерді қамтамасыз етуі кезіндегі алған әсері мен тәжірибесін құрайтын қызметтік сипаттама. Бұл басқа туристік қызметтердің түрлерінен мәдени туризмді әзірлеунышаны болып табылады.
oo Мәдени туризмге қызығушылық білдірген туристердің жағдай жасауы. Бұл мәдени туризм аясындағы туристердің сұраныс аумағы мен құрылымын әзірлеу белгісі болып табылады.
oo Ұсыныс сипаттамасы - мәдени туризмнің аумағында ерекше туристік ресурстардың сұраныстарын қанағаттандырумен сипатталады.
Мәдени туризмнің анықтамаларын түйнектеп отырып мәдениет оның басты базисі болатындығынбірнеше сөздермен білдіруге болады:
oo Туристік әсерлі дестинацияны құру;
oo Туристік қызметті жетілдіру;
oo Туристік өндірілген және пайдаланылған қажеттіліктер.
Мәдени туризм өзіне негізгі себептерді қосады:
1. Дестинацияның дамуына экономикалық және әлеуметтік белсенді түрде әсер етеді;
2. Дестинацияның белсенді беделін күшейту мен орнату құралына қызмет етеді;
3. Мәдени мұраның сақталып қалуын қолдау жасайды. Әр түрлі елдер мен аймақтардың халқының бір біріне деген байланыс орнатуға әсер етеді;
4. Мәдениет пен туризмнің өркендеуіне үлкен үлесін қосады [4].
Мәдени туризм атауы бүгінгі таңда таңданарлықтай дамып келе жатыр. Ертеден табан ізімен жол салынған әлемнің кереметтері туристік тұрғыдан кеңінен танымал адамзат қолымен жасалған төрткүл дүниенің ғаламаттары, ал әлем картасында тағы да талғамшыл саяхатшылар тарапынан қызғушылықты арттыратын миллиондаған тарихи-мәдени ошақтар бар.
Мәдени-танымды туризм жекеше туризм түрі болып бұрынғы кезден қалыптасқан. Оның басты көзі болып нақты бір елдің тарихи мәдени потенциалын, салт-дәстүрімен әлеуметтік мәдени ортасы болып табылады. Мәдени-танымдық туризмнің дамуына бірнеше сипаттамалардың пайда болуы нәтижесінде В.А.Квартальнов төменде көрсетілген мәдени мұраларды атап өтті:
oo археологиялық ескерткіштер;
oo мәдени және азаматтық архитектуралар;
oo архитектураның ландшафты ескерткіші;
oo ірі және кішігірім тарихи қалалар;
oo ауыл тұрғындары;
oo мұражай, театр, көрме залдары және т.б.
oo әлеуметтік-мәдени инфрақұрылым;
oo этнография объектілері, өнер орталықтары;
oo техникалық комплекстер мен керек құрал-жабдықтары.
Өзге елді мекендерге сапар шегу кезінде ең басты құрамды бөлігі табиғат болып табылатын, мәдениет комплекстерін қабылдайды.
Әртүрлі елдердің мәдениетінің өзгешеліктері адамдарды демалыс уақытын саяхаттау арқылы өткізуіне талпыныс жасайды. Туристердің барған объектілері оларды рухани қарыштауына көп пайдасын тигізеді. Мәдениет туристердің қызығушылығын арттыратын элементтерінің бірі болып табылады [5].
Танымдық туризм саяхаттаудың бүкіл аспектілерін, яғни адамның өмірді, мәдениетті, басқа елдің тарихы мен салт-дәстүрін анықтауымен сипатталады. Осылайша, туризм халықаралық қауымдастық пен мәдени байланысты ныңайтуға ықпалын тигізеді. Мәдени факторлардың өркендеуі аймақтың ішкі ресурстарын ұлғайтумен туристердің қажеттіліктерін қамтамасыз ету болып табылады. Біршама елдерде туризм мәдени саясаттың қатынасын бірлестірумен сипатталады.
Туристке көрсетілетін мәдени-танымдық қызметтітөменде көрсетілген топтастыру арқылы көрсетуге болады:
oo әртүрлі тарихи, архитектуралы не болмаса мәдени дәуірлермен, архитектуралық ескерткіштермен таныстыру;
oo әуенді және театрлық қойылымдарға, киноға, фестивальдарға, аймақтық мейрамдарға, опера концерттеріне, сурет көрмелеріне бару;
oo дәрістер мен семинарларға, симпозиумдар мен шет тілі үйірмелеріне коммуникативті тренингтер өткізу;
Мәдени мұраның ұлттық объектілері шығармашылық және ақылға қонымды болып көрсетілуі керек.
Туристік бағыттарымен әйгілі болуды қалайтын жер өзінің қызықты мәдени комплекстерін туристік нарыққа ұсынуы керек. Туристік мақсат үшін мәдени комплекстерді бағалау екі басты тәсілмен жүргізіледі: отандық және әлемдік мәдени комплекстерді әрлеу.
Туризм үшін тарихи-мәдени мүмкіншілігін жоғарылату әртүрлі елдердің мейманшылдығын көрсету қажетті және жеткілікті болып табылады.
Бұл тәсілдер көптеген жағдайда субъективті: мәдени комплекстермен, жоғары баға берілген мамандармен, туристердің ықпалына сәйкес келе бермейді. Бұл объектілердің жеткілікті және керекті болуы экскурсиялық маршруттардың құрылуы мен қолайлылығын анықтайды. Сонымен, мәдени комплекстердің құндылығы, туристердің білімі мен ұлттық өзгешеліктеріне қатысты болып келеді. Көптеген жағдайда бұл объектілерге қызығушылық сәнге байланысты айқындалады. Мәдени туризм жалпы туризмнің бір түрі болып келеді.
Біз Қазақстандағы тарихи мәдени мұраларды, жәдігерлерді өзге туристік ресурстардан бөлектеп көрсетуіміз үшін, келтірілген деректер ауқымында туристік қызықтырушылықты қамтамасыз ететін ресурстарды келесі аспектілерге бөліп, тереңірек зерттелгенін дұрыс деп есептейміз (кесте 2).
Мәдени туризмнің дамуы адамдардың интеллектуалды білімін дамытуға талпынуымен тығыз байланысты. Мәдениет ұлт дамуындағы тәуелсіздіктің сақталуының негізі болып табылады. Көптеген мемлекеттерде мәдениет пен туризмді демократияландыру процесі жүруде. Себебі, бұл адамзаттың өзін-өзі тануына және әлемді тануына, тұлғаның дамуына алып келеді.
Кез-келген ұлттың мәдени мұрасы тек суретшілердің, архитекторларың, музыканттардың, жазушылардың ғана шығармашылығын қалдырмайды, сонымен қатар рухани байлық, ұлттық нақылдар мен діни рәсімдерді қамтиды. Көптеген даңқты және естен кетпейтін тарихи-мәдени оқиғалар мыңдаған жылдар бойы біздің мемлекеттің мәдени мұрасы ретінде сақтаулы.
Кесте 2
Мәдени-тарихи туризмнің аспектілері
№
Түрі
Мазмұны
Деңгейі
Саяхаттау мотивінің түрлері
1
Шығармашылық туризм
Театр және кино жұлдыздары, сонымен қатар өнер және әдеби танымал сияқты танымал тұлғалардың туризмі, театрлар мен студиялар
Арнайы
Жанмотиві және экономика -лық мотив
2
Тарихитуризм
Өркениеттіңескерткіштері және ежелгі қалалардың, әскери мәдениеттің ескерткіштері (қамал, жорық және соғыс орындары)
Арнайы
Жан мотиві
3
Архитектуралық мәдениет туризмі
Сәулет ансамбльдер, мәдени құрылыстар мен храмдар, кішігірім сәулеттік формалар (мұнара, ғимарат, арка, зал, пантеондар мен музейлер, арналар және т.б.)
Арнайы
Жан мотиві
4
Мәдениеттің тақырыптық саябақ туризмі
Жасанды ландшафт (рекреациялық,спорттық және сауықтыру, көліктік,өндірістік)
Жоғарылатылған арнайы
Дене мотиві
5
Қалалық орта мен мәдениет туризмі
Қала ортасыжәне қаланың мәдениеті, қала панорамасы, қалалар құрылысы
Негізгі жоғарылатылған
Көңіл-күй мотиві
6
Мұражайлық туризм
Музейлер, көрмелер мен мәдени және тарихи іс-шаралар және тұсаукесерлер
Арнайы
Жан мотиві
Ескерту - Мәліметтер [6] автор негізінде құрастырылған
Мамаңдардың көбісі мәдени мұраны бүкіл ортақ адамзат құндылығы және оны бөлуге болмайтындығы туралы айтып өткен болатын. Өткен заманнан бүгінгі күн үшін ғана емес, сонымен бірге онда біздің болашақ, онда бөлінбес мәдениет және тарих байланысы, және біздің мұраны сақтауымыздан жаңа ұрпақтың руханилігі және мәдениеттілігі, және де біздің мемлекеттің экономикалық жағдайы тәуелді. Тарихи-мәдени мұра тек көп ғасырлық жетістік емес, сонымен бірге әлсіз, оны сақтау керек және болашақ ұрпаққа қалдыру керек және оларды тек бір ел аумағында емес, барлық адамзаттың білуге, көруге, зерттеуге құқығы бар, олай болса, осы құндылықтарды көру және білу үшін көптеген туристер легі туындайтыны белгілі, міне осылай мәдени туризм қалыптасады [6].
Қазіргі таңда мәдени-тарихи туризмді өркендету үшін ең басты, инвесторларды тарту, тарихи ежелгі қалалары бар аймақтың инфрақұрылымын, олардың ескерткіштерін, ғимараттарды модернизациялау мен мұратында ішкі қорларды іздеу және туризм бойынша заңнаманы реттеу қажет. Қалалық ортаны дамыту мүддесінде тарихи аймақ шеңберінде мәдени-тарихи туризмнің арнайы қорын құрай отыра, басқару жүйесін қалыптастырған да дұрыс.
Ертедегі қалаларды туристік орталыққа айналдыру, ұлттық және халықаралық деңгейде дамыту, келешекте туризмді экономиканың ең кірісі мол салаларының бірі болуына әсер етеді.
Ертедегі қалалар мен тарихи ескерткіштері бар орындардың табиғи ортамен үйлесімі, тарих пен мәдениет ескерткіштерінің болуы аймақтық және халықаралық мәдени-тарихи туризмнің кең өркендеуіне негіз болады. Осы қалыпта туристердің әлеуметтік топтарының қызығушылықтарын шешуге және де туристердің кәсіби, сонымен қатар күнделікті тәжірибесінің ұлғаюына, ежелгі қалалар жанында туризмнің дамуына ықпал етеді, ал ол өз кезегінде біршама экономикалық-әлеуметтік мәселелерді шешеді.
Мәдени туризм ерте кезден бар туризмнің бір түрі, ол арқылы елге туристік ағындар легін тартуға болады, мәдени туризмнің жоғарыда айтылған кез келген түрін дамыту арқылы түрлі мәдени орталықтар дамитынын білеміз, олай болса енді әлемдік деңгейдегі мәдени туризм орталықтарына тоқталып өтейік.
1.2 Қазақстан Республикасында мәдени туризмді өркендетудің ерекшеліктері
Өркениеттің дамуы және жаңа технологиялардың дамуы адамның бос уақытының көбірек болуын қамтамасыз етеді, яғни осыған сәйкес мәдени ортаның дамуы да байқалады. Қазақстанда мәдени туризмді дамыту алға қойылған. Себебі жоғарыда талданған еліміздің әлеуеті елге үлкен туристер ағынын күтетін болсақ осы мәдени туризмді дамыту керек екендігін ерекшелеп айтуға болады, себебі ол үшін елде түрлі мәдени нысандар салынып ҚР аймақтарындағы мәдени туризм ошақтары артуда. Өсу динамикасы мәдени нысандардың барлығында дерлік байқалады.
Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев Құрметті отандастарына 2012 жылғы өткен Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты жолдауы барысында: Қазақстанда туризмнің барлық түрін дамытуға мүмкіншілігіміз бар,- екендігін және елімізде туризмді дамытуға барлық туристік ресуртардың мол екенін атап айтты. Сондықтан да болар, жыл сайын қарқынды өркендеп келе жатқан туризм саласына елімізде сақталынған ескерткіштер мен ежелгі қалалардың тигізер ықпалы зор.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 19 мамырдағы №508 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасында 2020 жылға дейін туристік саланы дамыту тұжырымдамасында көрсетілген мәдени туризм Қазақстанның басым туристік өнімдерінің бірі ретінде анықталған.
Аталған тұжырымдамада көрсетілген туристік кластерлерде тарихи-мәдени мұра объектілері, соның ішінде тарихи-мәдени, археологиялық қорық-мұражайлардың құрамындағы біршама көне сәулет өнерінің ескерткіштері - кесенелер, мешіттер, қорғандар, петроглифтер туристік көзге тартымды объектілері болып табылады. Осыған орай, Қазақстанда мәдени туризмді өркендетуге Инвестиция және даму министрлігі, халықаралық, республикалық туристіктік агенттіктермен қоса, аталған мемлекеттік тарихи-мәдени қорық-мұражайлардың да үлкен үлесі бар екенін атап өту керек. Қазіргі таңда елде республикалық бағыныстағы тоғыз тарихи-мәдени қорық-мұражайлар қызмет етілу үстінде. Атап айтатын болсақ: Әзірет Сұлтан, Ұлытау, Отырар, Жидебай-Бөрілі, Ордабасы, Таңбалы, Ежелгі Тараз ескерткіштері, Есік және Берел тарихи-мәдени қорық-мұражайлары. Олардың ішіндегі мәдени-тарихи ескерткіштер аталған тұжырымдаманың туристік кластерлеріне енгізілген. Тұжырымдамада Қазақстанда бес туристік кластер құруға мүмкін екендігі көрсетілген.
oo Астана кластері (Астана қаласы, Ақмола облысы, Солтүстік Қазақстан облысының оңтүстік-батыс бөлігі, Павлодар облысының батыс бөлігі және де Қарағанды облысының солтүстік-шығыс бөліктерін қамтиды).
oo Алматы кластері (Алматы қаласы мен Алматы облысының бір бөлігі қамтиды).
oo Шығыс Қазақстан кластері (ШҚО-ның солтүстік және шығыс бөлігі)
oo Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда облысы кластері (ОҚО-ның орталық және шығыс, оңтүстік бөлігі мен Жамбыл облысының оңтүстік-батыс бөлігін қамтиды).
oo Батыс Қазақстан (Маңғыстау, БҚО-ның бір бөлігін қамтиды) [7].
Туристік кластердің құрылу мақсатында - синергетикалық ықпалы негізінде туристік нарықта бәсекеге қабілеттілікті көтермелеу, соның ішінде, ұйымдар мен кәсіпкерліктің жұмысын арттыру, кластерге кіретін жаңа туристік бағыттарды өркендету болып келеді.
Қазақстандағы тарихи және мәдени құндылықтарды дамытудың көптеген жағдайлары бар.Сонымен қатар, осы таңда еліміздегі туристік әлеуетке өте бай Оңтүстік Қазақстан облысының өзінде туристік маршруттың сол жердегі бүкіл тарихи объектілерді толық қамтымайтындығын атап кетсек болады.
Бірақ, қазіргі таңда Қазақстандағы тарихи-мәдени объектілердің жағдайы төменде көрсетілген көрініспен сипатталып отыр (сурет 1).
Сурет 1. Қазақстандағы тарихи-мәдени объектілерді өркендетудің бүгінгі мәселелері
Ескерту - Мәліметтер [8] автормен құрастырылған
Суреттен Қазақстанда тарихи-мәдени объектілерді өркендетудің бірқатар мәселелердің бар екендігін байқауымызға болады. Оның ішінде ертедегі қалаларды, тарихи және мәдени ескерткіштерді туристік маршруттарға енгізудің жеткіліксіз деңгейін айрықша атап өтсе болады.
Осы аймақтағы көптеген туризм түрлерінің болуына қарамастан тарихи-танымдық туризмі насихаттауда төмен деңгейде, ұйымдастырылған маршруттың көлемін үлкейту керек деп санаймыз[8].
Қазіргі өмірдің бүкіл саласында бәсеке бар уақытта, мардымсыз болса да, мәні бар ешқандай да жағдайларды жіберіп алмауымыз керек. Әлемдік тарихи-мәдени және ұлттық мұраларғажасалатын, экскурсиялық-экспедициялық саяхаттар мен сапарларға қызығушылығын көрсететін туристер саны жыл сайын көбейіп келеді. Егер де керекті жағдайларды қамтамасыз ететін болсақ, Қазақстан осындай туристік ағымдарды тартуға мүмкіншілігі өте мол. Бұл дегеніміз экономиканың туристтік салаға, қызмет көрсету мен зерттеу қызметі аясында негізделген секторына қуатты импульс берері мәлім. 2013 жылы қабылданған туристік саланы өркендету концепциясында, Қазақстан Республикасы халқының өмір сапасын күшейту мен арттыру және экономиканы өркендетудің ұлттық мақсатына жету үшін, туризмнің ішкі және халықаралық нарығына туристік өнімді ұсыныс жасайтын, туризм мамандары қызмет ететін туристік кластерлері өркендеуі қажет екендігі көрсетілген. Бұл бағытта дамытудың күшті әрі тұрақты өсуі, туристік қызметтің бүкіл мемлекет, бизнес және қызметкерлердің қызығушылығына байланысты.
Қазақстанның тәуелсіздікті қол жеткізуі, туристік қызметті реттеу мен халықтың тарихи және мәдени мұрасын жаңғырту үшін басты себебі болыптабылады. Туризмнің тез әрі тұрақты өсуін, оның қоршаған ортаға, экономиканың бүкіл саласына және де қоғамның әл - ауқатына үлкен ықпалын ескере отырып Үкімет Қазақстанның ұзақ мерзімді өркендеу бағдарламасында туризмді басым сала деп анықтады [9].
Қазақстан халқына Қазақстандағы тарихи-мәдени ескерткіштер туризмнің өркендеуіне аса зор әсер ететіні және ұрпағымызға ескерткіштерді көркейтуін, көне ескерткіштерді туристік жерлерге айналдыруын, барынша отандық және шет ел туристеріне жағдай жасалуын, ескерткіштерді ел экономикасының көтерілуіне ықпалын туғызуы. Бұл қазақ елін, жерін, тарихын бүкіл әлемге паш ете отыра, ел экономикасының көтерілуіне де өз әсерін тигізуін және қазақстанның шетелдермен қарым-қатынастарын нығайтуы.
Қазіргі таңда мәдени-тарихи ескерткіштердің туризмді өркендету үшін ең басты, инвесторларды тарту, тарихи ежелгі қалалары бар аймақтардың инфрақұрылымын, олардың ескерткіштерін, ғимараттарды модернизациялау мен жөндеу мүддесінде ішкі қорды іздеу және туризмге қатысты заңнаманы реттеу керек. Қалалық ортаны өркендету мақсатында тарихи аумақ шеңберінде мәдени-тарихи туризмнің арнайы қорларын құрай отыра, басқару жүйесін қалыптастырған да дұрыс.
Тарихи және мәдени мұраларды сақтау, қалпына келтіру және дамыту, сонымен қоса, Қазақстандағы мәдени туризм дамуындағы мәдени ескерткіштерді қорғаумен қатар, мәдениет пен өнердің өркендеуіне, ел экономикасының дамуына өзіндік үлесімді қосып, ЮНЕСКО-ның бүкіл дүниежүзілік мұралар тізімі қатарына енгізіп ел мәртебесін әлемге танытуға мүмкіншілік туғызу.
Әлемдік туристік нарықтың дәстүрлі аумақтары өзінің реакциялық сыйымдылығынің іс жүзінде шегіне жеткендігіне байланысты, туризмнің өсуі туристер баратын жаңа орындар есебінен басым өркендейтін болады. Осыған қатысты, Қазақстан әлемдік туристік нарықта өзінің лайықты орнын табуға бірегей мүмкіншілігі бар.
Қазақстанда туризм саласы экономиканы өркендету көзінің бірі болып табылады. Себебі, туризмнен келіп түскен табыс мұнайдан кейінгі келіп түсетін табыстан екінші орында тұр. Қазақстан экономикасын өркендету үшін туризмнің ең басты мәнді түрінің бірі мәдени туризмнің алатын орны зор.
Бүкіл әлем бойынша, мәдени туризм өзгеше бағытпен ерекшеленген және Қазақстанда жыл сайын үлкен өркендеу қарқынын алуда.
Қазақстанда мәдениет және мәдени туризмді құқықтық реттеуге байланысты туризм ел экономикасының дамуындағы приоритетті бағыттардың бірі болып келеді. Сондықтан, ол туристік нарықтың кенеттен дамуына кедергі жасайтын саласы бойынша құқықтық қамтуды талап етеді. Себбеі Қазақстан археологиялық ескерткіштер және мідени құндылықтарға бай мемлекет болып табылады. Еліміздің мәдени туризмін арттыру үшін,төменде көрсетілгендей шаралар жасалса мәдени туризм өркендеу жолына түсетіні айқын.
Мәдени туризмді арттыру шаралары:
oo халықаралық тенденцияларды және бағыттарды ескеріп отыратын, қазақ елінің мәдени өзгешеліктері мен менталитетін ескеретін, әлемдік деңгейде елдің тарихи-мәдени құндылықтарын дәріптейтін бірыңғай тетік дайындау;
oo мәдениеттану ғылымының өркендеуі үшін жағдай жасау;
oo елдің жаңа тарихи-мәдени ландшафтының қалыптасуына игі ықпалын тигізу;
oo Қазақстандықтардың өз тарихына және мәдениетіне қызығушылығын арттыру;
oo гуманитарлық салада әлемдік өркендеудің тенденциялары мен бағыттарына лайықты Қазақстанның теориялық және ғылыми базасын арттыру;
oo халықаралық деңгейде ұлттық-тарихи құндылықтарды ұсыну;
oo мәдениет аумағында шет елдік ғылыми-сараптаушы орталықтармен іскерлік қатынастар орнату (салада халықаралық трендттерді тиімді есептеуге мүмкіншілік береді);
oo еліміз бойынша интернет желісінде мәдени туристік сайт құрау;
oo ірі қалалар мен санаториялық курорттар араларын жалғайтын ірі магистральды жолдар салу керек;
oo мәдени туризм саласында жұмыс істейтін кадрларды әзірлеу және біліктілігін жоғарылату (аудармашылар дайындау, шет елге тәжірибеге жіберу);
oo халықаралық деңгейде жарнама жасауымыз керек;
oo туристерге ұсынылатын қызмет көрсету деңгейін көтермелеу;
oo мәдени туризмнің тұрақты өркендеуі үшін жергілікті ұйымдар, туроператорлар, мемлекеттік органдар, мемлекеттік емес ұйымдардың, айрықша қорғалатын аймақтардың өызметкерлері және де туристердің эффективті өзара байланысы керек;
oo туристік - рекреациялық аймақ құрап, оны өркендету;
oo Жібек Жолы бойындағы мәдени құндылықтарды қайта жаңғырту іс-шаралары.
Осы ұсыныстарды жүзеге асыру үшін әрине арнаулы экономикалық қолдау керек, соның ішінде мәдени туризм саласына сұранысты көбейту бойынша жобаларға шет елдік инвестицияны тарту қажет [10].
Еліміз мәдени мұраларды тек қолданып қана емес, сонымен қатар оны сақтау, насихаттау және т.б. сияқты мәселелерді шешуге, әр түрлі аймақтық стратегиялар әзірленуде. Мамандар мәдени құндылықтарды экологиялық және т.б. пайда болатын негативті тәуекелділік факторларының нәтижесінен қорғайтын приоритетті бағыттар ретінде мамандар келесілерді ұсынады:
oo тарихи-мәдени бағытталған жерлерде барлық жұмыстар түрлерін келісіп жасау;
oo қорғалатын зоналардың жобаларын әзірлеу және бекіту;
oo жаңа құрылысты жүргізуге бақылау жасау;
oo жаңа құрылысты жүргізуді қадағалау;
oo тарихи-мәдени мақсаттағы жерлер мен ескерткіштер территорияларынан экологиялық зиянды өнімдерді шығару;
oo аварияға қарсы жұмыстар, ескерткіштерді консервациялау;
oo инженерлік-экологиялық іс-шараларды жүргізу (вибрация, токтардан қорғау, қалалардың көліктік сызбасының экологияға назар аударуы, топырақ суларының деңгейінің азаюы, жаңбырлы канализациялар жағдайы);
oo мәдени құндылықтар объектілерін жүйелік бақылау бойынша қаржылық қамтамасыз ету және қаржыландыру жұмыстары.
Қазіргі таңда, туристік қызметті ұсыну деңгейінің сапасын жоғарылатуға қажетті талаптардың көлемді спектрін жетілдіру мүддесінде мемлекет белсенді қызмет атқару үстінде. Дегенмен, бұл сферадағы басым әрі әлекеті көп сала болып табылатын Қазақстандағы экологиялық, этникалық және мәдени туризмнің даму қарқыны төменгі деңгейде қалып кетіп отыр.
Сонымен қоса, бұл бағытта нәтижелі жұмыс атқарылмай, еліміздің ауқымды және әйгілі мәдени-туристік кешенін құру мүмкін емес екендігін айта кеткен жөн.
Ұлы Жібек жолы - өзара келісім мен түсіністік және мәдениеттерді жақындастыру жолы деп аталатын ЮНЕСКО-ның шешімі дүниежүзі жұртынан кең қолдау алды. Бүгінде Жібек жолы өзінің қайта жаңғырту кезеңін бастауда. Қазақстан жерінде 1700 шақырымға созылған Жібек жолы сілемінің ғасырлар қойнауында көміліп қалған тарихын жүйелеп анықтау, керуен жолында бойлаған ен байлықты ұлтымыздың толыққанды тарихын жасауға қолдану, оның бойындағы тарихи мұрағаттар, жәдігерлер, жастарымызды бабалардың өр рухымен табыстыру, тарихи орындарымызды жаңартып, туристік жүйе арқылы елімізді басқа да елдерге таныту бағытында жаңа істер ұйымдастырылып жатқаны мәлім.
Қазақстандық Жібек жолының өте мәнді туристік-рекреациялық ресурстары Жетісуда, соның ішінде Тараз, Түркістан, Алматыда орналасқан.
Біз Қазақстандағы тарихи-мәдени мұраларды, жәдігерлерді басқа туристік ресурстардан бөліп көрсетуіміз үшін көрсетілген деректер аясында туристік қызығушылықты қамтамасыз ететін ресурстарды келесі аспектілерге бөле отырып, тереңірек қарастырғанды жөн деп есептейміз[11].
Мәдени ресурстың басқада базалық сапасын алғанда, мәдени-тарихи туризм төменде көрсетілгендей, кеңінен таралған түрлерді бөліп қарастырады:
oo Арт-туризм. Ең алғашқы - мәдени-тарихи туризмнің объектілерінен туристік тартымдылықтары 21 ғасырдан бастап белең ала бастады. Арт-туризм көркем шығармашылық пен заманауи өнерді негіздейді. Саяхаттың әсеріне байланысты туристердің қызығушылығы өте кең ауқымды болып келеді. Ол өзіне көркем галерея мен көрмелерді, шебер қолөнершілерді, мәдени-жасампаз жерлер, танымал әдеби шығармалар мен кинотуындыларды, драматеатр, опера немесе балет спектаклін, фольклорды фестивальдар мен көше қойылымдарын өзіне қоса алады.
oo Оқиғалы туризм. Әртүрлі мамандар бұл заманауи туризмнің кезеңін арнайы оқиға мерзімі деп атайды. Әлемде жыл сайын алпыс мыңнан астам ұзақтығы екі не одан да көп фестивальды оқиғалар болып жатыр. Бұл оқиғаларға қатысу барысында сол аймақтың қызықты мәдениетті тамашалауға үлкен мүмкіндігі бар. Негізгі мейманшылықтар: эстрадалық шоулар, өнер фестивальдары, карнавалдар, ұлы және аймақтық мейрамдар.
oo Эко-мәдени туризм. Аймақтың өмір салтын шарттарымен танысу барысында шынайы мәдени тәжірибені қызықты түрде қамтамасыз етеді. Эко-мәдени туризмнің негізгі мүддесі мәдени тұрмыстық салтымен, өткен замандағы мәдени өмірімен танысу болып табылады.
oo Креативті туризм. Заманауи адам баласының өзін-өзі тануымен және шығармашылық жағынан дамуына, белгілі бір мақсатқа жету барысында әсер етеді. Мәдени туризмнің шарты бойынша - креативті туризм заманауи туристердің шығармашылық потенциалын өркендетуге, сонымен қатар өз-өзін руханилылық жағынан жетілдіру кезінде белгілі бір аймақтың мәдени қызметімен таныстыруға зор үлес қосады. Бұл туристердің өзге елдерге деген қызығушылығының базисі десек болады.
oo Туризм мұрасы. Тарихи-мәдени туризмнің классификациялық түрі болып табылады, тігінен тарихи мәдени туризмнің қонақжайлылығына тікелей қатысты бар. Бұл ынта туристің білім жағынан сонымен қатар мәдени капиталына негіз бола алады.
oo Тақырыптық туризм. Бұл туризмнің түпкі ерекшелігі тарих немесе мәдениеттің нақты бір бөлігімен танысу кезінде аймақтың қандай да бір ерекшелік сипаттамасына туристерді қабылдаудан тұрады. Тақырыптық маршрутта тарихи және мәдени ресурстардың бүкіл элементтері бір тақырыпқа қатысты болуы керек. Тақырыптық туристік өнім (мәдени маршрут) жергілікті масштаб секілді халықаралық та болады. Бірақ та, туризмнің бұл түрі тек қана мәдени-тарихи ресурстарда негізделмейді. Қазіргі уақытта тақырыптық туризмнің біршамасы әйгілі бағыттары бар, мысалы айта кететін болсақ, гастрономиялық, индустриалдық, сафари-туризм және т.б. Сонымен қоса, тақырыптық туризм аумақтың тұрақты және жағдайлық базасында негізделуіде мүмкін. (Мысалы, мерейтойлық күндерде тойлау).
oo Әсерлер туризмі. Мәдени объектілермен танысу барысында міндетті белсенді қатысу қажеттілігіне ие, туристер санының көбеюінің нәтижесі болып табылады. Мұндай туристер әдетте объектілерді жай қарап шығумен және экскурсоводтан ақпарат алумен қанағаттанбайды, олар барған объектілерінің мәнін дербес ұғынуға ұмтылады. Бұл дегеніміз, туризм тек мәдени көрікті жерлерімен ғана негізделмейді. Ол қызмет түріне бағытталған, туристердің қызығушылығы мен қызмет көрсетілуіне бағдарланған. Әсерлер туризмі өзіне мәдени туризмнің алуан түрлісін қоса алады, мысалығы айта кететін болсақ, жасампаз, экомәдени немесе тақырыптық.
Типтік көрікті жерлер: тарихи қайта құрылулар, жергілікті фестиваль мен мейрамдар, музейлік бағдарлама және мәдени тоқсан.
Тарихи-мәдени туризмнің классификациясын қарастыру нақыт бір нәтиже жасауға мүмкіндік береді. Туризмнің бұл түрлері айтарлықтай деңгейде өзара байланысады, бұл көптеген мәдени көрікті орындардың немесе жеке территориялардың бір мерзімде тарихи-мәдени туризмнің бірнеше түрлерін дамытумен айналысатындығын көрсетеді[12].
Қазақстан Республикасында туризм приоритетті бағыт саналады. Қазақстандағы туризмді дамытудың басты мақсаты саланың дамуы экономиканың секторы ретінде қарастырылып, әлемдік туристік нарығындағы интеграциясы мен туризм облысындағы халықаралық ынтымақтастықты дамытуды жалғастыратын жоғары эффективті және бәсекеге қабілетті туристік кешенді құру.
Қазақстанға мәдени туризмнің дамуы келесілермен тиімді болып табылады:
oo Мәдени туризм, өзінің аты айтып тұрғандай ішкі және сыртқы туризмге жатады, ұлттық туристік индустрияның дамуына әсер етеді, елге шет елдік валютаның келу ағыны артады, салықтық түсімдер артады, сондай-ақ халықтың еңбекпен қамтылуы қамтамасыз етіледі;
oo Мәдени туризм орташа деңгейдегі қазақстандықтарды қамтиды, сондай-ақ балалар мен жастарды (олар еңбекке қабілетті халықтың негізгі массасын құрайды) қоса кірістіреді;
oo Мәдени туризм қазақстандықтардың білімділік және мәдени деңгейін арттыруға, жастарды елге деген сүйіспеншілікпен өсіруге ықпал етеді.
Мәдени туризм ежелгі кезден бар туризмнің бір түрі, ол арқылы елге туристік ағымдар легін тартуға болады, мәдени туризмнің жоғарыда айтылып кеткен кез келген түрін дамыту арқылы түрлі мәдени орталықтар дамытуға болатынын білеміз, олай болса, енді әлемдік деңгейдегі мәдени туризм шетелдік тәжірибесіне тоқтала кетсек.
1.3 Мәдени туризмді өркендетудің шетелдік тәжірибесі
Бүгінгі таңда туризм саласы біршама елдерде халықтың шаруашылық ең жетекші саласы болып саналады. Халықтың мәдени тұрғыда өз пікірін білдіруіне қызығушылық білдіреді. Туристің табиғи қызығушылығы әр түрлі елді мекендер мен олардың халқын өзінің күшті туристік ынталарын қалыптастыра отырады. Мәдени-танымдық және оқыту мүддесінде туристік сапарлардың саны ұлғаюда, осыған орай мәдени туризмнің үнемі кеңейіп отыратынын байқаймыз.
Мәдени-танымдық туризмнің негізгі формасының бірі экскурсия және басқа да мәдени іс-шаралар болып саналады. Бұл туристердің сұраныстарын қамтамасыз етілуіне бағытталған. Шындығында, саяхат барысында экскурсия мен мәдени іс-шаралар орын алмаса отыра, бұл жәй бір жерден алдынғыжерге қайтып келуімен тең болар еді. Дәл осы қалыптасудың арқасында мәдени-танымдық туризм туристерге жақсы әсер бере алады.
Мәдени мүддесінде саяхаттаушы орташа статистикаға сәйкес туристке қарағанда, өз саяхатына (34) уақыт кетіреді екен. Зальцбург Палатасының зерттеуі бойынша, Зальцбургтік фестивальі Австрия мемлекетіне, жүз сексен миллион евро табыс алып келеді екен. Еуропада түрлі бағамен жылына бір мыңнан екі мыңға дейін халықаралық фестивальдар жүргізіледі. Мерекеге келген туристерді сол жердің ұзақ ұстап қалуға деген бәсекелестігі артады және кейбір мемлекеттерде карнавалдар мен фестивальдар өткізу өте жоғары деңгейде екені айқын[13].
Баршаға мәлім Шотландияда туристердің болу ұзақтығы өзінің туристері үшін төрт күн, ал ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz