Қонақжайлық индустриясында корпоративтік мәдениетті қалыптастыру және қолдау

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:

Қонақжайлық индустриясында корпоративтік мәдениетті қалыптастыру және
қолдау

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

5B090200 – Туризм мамандығы

МАЗМҰНЫ

Бет
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..

ҚОНАҚЖАЙЛЫЛЫҚ ИНДУСТРИЯСЫНДА КОРПОРАТИВТІК МӘДЕНИЕТТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН
ҚОЛДАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Қонақжайлық индустриясының теориялық мәні мен маңызы ... ... . 7
Қонақжайлылық индустриясында корпоративтік мәдениетті қалыптастыруды
басқару қызметтерінің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... . 16
Қонақжайлылық индустриясында корпоративтік мәдениет артықшылықтарын
қалыптастыру мен бағалаудың теориялық әдістері ... ... 28

ҚОНАҚЖАЙЛЫЛЫҚ ИНДУСТРИЯСЫ МЕН ОНДАҒЫ КОРПОРАТИВТІК МӘДЕНИЕТТІ
ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
Қазақстан Республикасының қонақжайлылық индустриясының қазіргі жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
... ... ... ... ... .
Қазақстан Республикасының қонақжайлылық индустриясындағы қызмет
жағдайын бағалау 43
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ..
Данияр қонақ үйінің қонақжайлылық индустриясындағы орны.. 48

ҚОНАҚЖАЙЛЫЛЫҚ ИНДУСТРИЯСЫНДА КОРПОРАТИВТІК МӘДЕНИЕТТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ
ҚОЛДАУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
Қонақжайлылық индустриясында корпоративтік мәдениетті қалыптастыру мен
қолдау 56
мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...
Қонақжайлылық индустриясында корпоративтік мәдениетті қалыптастыру мен
қолдауды жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
... ... ... ... ... ... ... ...

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 77
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

КІРІСПЕ

Қонақ үй қызметтер нарығының дамуы қазіргі таңда, Қазақстанның әлемдегі
елу дамыған мемлекеттің ішіне ену стратегиясымен байланысты. Ол өз
кезегінде туризмнің дамуындағы инфрақұрылым болып отыр.
Еіміздегі қонақ үй бизнесінің – әлемдегі жалпы ұлттық тұтыну тауарының
6% мөлшерін және 5% көлеміндегі салық салымдарын құрайтын, одан бөлек өзге
де бағыттардың дамуына: құрылысқа, саудаға, ауыл шаруашылығымен, халықтың
тұтыну тауарларын дамытуға үлкен үлес қосушы сала. Әлемдегі қонақ үй
фондының саны шамамен 1 718 млн. орынды қамтиды, олардың саны мен сапасы
халықаралық туризм секторының сұраныса тікелей байланысты. Бұл бизнес
кәсіпкерлердің басым бөлігіне көптеген себептерімен тартымды: алғашқы
инвестицияның аздығы, туристік қызметке деген сұраныстың өсуі,
рентабельділіктің жоғарылығы және де орта уақыттың ішінде өзін-өзі ақтауы.
Елбасымыздың Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасындағы: Туризм –
әлемдік өркениеттің маңызды саласы, еңбек қабілеттілігін арттыру,
мемлекеттің экономикалық жағдайының жақсаруына қажетті 2030 жылға дейін
туризмді кеңінен дамыту қажет деген болатын. Осы бағдарламаны негізге
алып, еліміздің туристік саласының дамуын қамтамасыз ететін дамытудың
2020 жылғыға дейінгі тұжырымдамасын бекітілген жобасының жасалғаны
белгілі. Еліміздегі емдік, спорттық, танымдық бағыттағы және су, шаңғы,
жаяу, тау туризмінің дамуына байланысты іс-шаралар жасалды. Мемлекеттіік
және жеке меншіктегі туристік кәсіпорындар мен туристік қызметің ұсыну
кешендерінің, қонақ үйлердің саныныңұлғайып, бәсекелестік қабілеті арта
түсті. Дүниежүзілік Туристік Ұйымғға мүше болды. Оның өзі, еліміздің
экономикасындағы туризм саласының даму рөлі жоғарлап бара жатқандығын анық
көрсетеді[1].
Қонақжайлық - уақыт пен даму нәтижесінде туристерге қызмет көрсетуге
қажетті миллиондаған кәсіпқойлар жұмыс жасайтын күшті индустрияға айналған
өркениетті түсініктерінің бірі. Қонақжайлық индустриясына адамдардың әр
түрлі қызмет ету салаларын жатады- туризм, демалу,ойын-сауық, қонақ үй мен
мейрамханалар бизнесі, қоғамдық тамақтану, экскурсиялық қызмет, көрмелер
мен әр түрлі ғылыми конференцияларды ұйымдастыру.
Туризм және қонақжайлық индустриясындағы туристік қызметтерге
сұранысты қалыптастыру процесінің қарқындылығын жоспарлау, ұйымдастыру,
координация, бақылау және ынталандыруды жүзеге асырумен байланысты
басқарушылық қызметтероның ішінде корпоративтік мәдениетке байланысты.
Дипломдық жұмысымда Қазақстандағы туризм және қонақжайлық
индустриясының ағымдық жағдайына тоқталып, қонақжайлық индустриясында
корпоративтік мәдениетті қалыптастыру мен қолдауды дамыту жолдарын
қарастырамын.
Дипломдық жұмыстың зерттеу өзектілігі. Қазіргі кездегі Қазақстанда
туризм және қонақжайлықтың дамуы үшін корпоративтік мәдениетті қолдауды
пайдалану өзекті сұрақатардың бірі.
Дипломдық жұмысымның мақсаты: қонақжайлылық индустриясында
корпоративтік мәдениетті қалыптастыру және қолдаудың ролін айқындаумен
қатар, дамытуда ұсыныстар әзірлеу.
Осы мақсаттарға сәйкес дипломдық жұмыстың келесідей міндеттерін
айқындауға болады:
– қонақжайлылық индустриясында корпоративтік мәдениетті қалыптастыру
және қолдау әдіснамалық негізін қарастыру, атқаратын ролін сипаттау;
– Қазақстандағы туризм және қонақжайлық индустриясының даму жағдайын
талдау;
– Қазақстандағы туризм және қонақжайлық индустриясының даму жағдайын
бағалау;
– Данияр қонақ үйінің қызметіндегі корпоративтік мәдениетті
қалыптастыру және қолдау жетілдіруге қатысты ұсыныстар әзірлеу.
Зерттеу объектісі –қонақжайлық индустриясындағы кәсіпорындардың даму
жағдайы мен корпоративтік мәдениетті қалыптастыру және қолдау жүйесінің
құрылымы.
Дипломдық зерттеу жұмысының пәні болып туризм және қонақжайлық
индустриясындағы басқару мен жетілдірудің жолдары ұсынылған.
Дипломдық жұмысымның орындаудағы теориялық және әдістемеліктің негізіне
Қазақстанның Президентінің және Үкіметінің заңнамалық базаларымен құқықтық-
нормативтік актілері, халықаралық деңгейдегі туризм саласына қатысты
ковенциялар мен басқа да маңызды құжаттамалар, республикалық деңгейдегі
Үкіметтік бағдарламалар мен жобалар мәліметтері, анықтамалық мәліметтер,
отандық және шет елдің мәліметтері, ҚР статистика Агенттігі материалдары
мен Данияр қонақ үйінің кешенінің мәліметтері құрайды. Сонымен қатар, ТМД
мемлекеттері ғалымдарының ғылыми-тәжірибелік нұсқадағы еңбектері,
оқулықтар, оқу құралдары, кезеңдік басылымдар, интернет материалдары, басқа
да зерттеу жұмысының нәтижелері жатады.
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік негізі. Зерттеу жұмысының нәтижелері мен
негізгі мәліметтері, талдау материалдары туризм және қонақжайлық
саласындағы шаруашылықтық субъектілер, мекемелер мен ұйымдармен қолданылуға
ұсынылады, сонымен қатар, ғылыми-теориялық материалдар мен аналитикалық
көрсеткіштер туризм мамандығы бойынша тәлім алушыларға мәлімет базасы
ретінде ұсынылады.
Зерттеу жұмысымның мақсаттарының орындалуына сәйкес, міндеттері
қарастырылып келесідей жұмыстың құрылымдарымен анықталды. Осыған орай,
ғылыми зерттеу жұмысым кіріспе мен қорытындыдан және үш бөлімнен, 20
суреттен, 10 кестеден, қорытындысы жәнеде пайдаланған әдебиеттердің
тізімінен тұрады.
1 ҚОНАҚЖАЙЛЫЛЫҚ ИНДУСТРИЯСЫНДА КОРПОРАТИВТІК МӘДЕНИЕТТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУ
ЖӘНЕ ҚОЛДАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ

1. Қонақжайлық индустриясының теориялық мәнімен маңызы

Қазіргі кезде қонақжайлылық индустриясы басқа салалармен салыстырғанда
ең жоғары қарқынмен даму сатысындағы индустрия. Туризм индустриясы ол
қызмет инфрақұрылымының барлық формаларына кіретін көңіл көтеру мен
демалуда, табиғаттағы рекрациялық байлыққа сүйене отырып, тұтынушылардың
қажеттілігін қанағаттандыруға негізделген көпқырлы қызметтердің жүйесі.
Туристік ксәіпорындардың ресурстарға байланысты орнығуы мен маусымдылығына
байланысты қызмет көрсетуде жоғары қаржы мен инвестициялауға негізделіп
отыр. Туризм индустриясы туризмге байланысты қызметті жасау мен сатуға
байланысты маманданған қызмет көрсетуге бағытталған кәсіпорындармен
сипатталады жәнеде тұтынушылардың есепайырысу қабілеттінің мұқтаждығын
қанағаттандыруға экономиканың мамандандырылған бір саласы.
Дамудың экономикалық тетігі ретінде туризм және қонақжайлылық
индустриясы қарқынмен дамуы бірнеше жүзжылдықтан бері белгілі. Тиімді
басқару жолдарын ұйымдастыру туризм индустриясын дамыту мен зерттеу және
оның маңызын ашып көрсетуде орны жоғары.
Қонақжайлылық ол тек туристердің ғана емес, барлық тұтынушылардың
қажеттіліктерін қанағғаттандыруға негізделген қызмет. Негізінен туризм мен
қонақжайлылық ұғымдарын жеке қарастырмау қажет себебі, екі сала байланысты
ұғымдар немесе толықтырушылар. Туристер саяхатына және оның мақсатына
қажетті ұғымдар мұқтаждықтары мен қажеттіліктері бар тұтынушылар болып
табылатындығында. Сонымен, қонақжайлылық индустриясы – ол тұтынушылардың,
яғни туристердің кез келген сұраныстары мен мұқтаждықтарын, қалауын
қанағаттандыратын мамандандырылған қызметкерлердің қызмет көрсететін
салаларыдың жиынтығы. Туристік мекемелердің коммерциялық бағытта туристік
және сервистік қызметтің пацда болуына, туристік өнімдер мен естеліктер
өндіруге алып келеді. Сонымен қатар, тұтынушыларың жоғарыда аталған
қажеттіліктерін қанағаттандыру барысында мұқтаждықтарын өтей отырып, қызмет
көрсетеді. Аталғандарды өзінің дамуының қарқынымен таңдандыратын туристік
индустрия деп атауға болады.
Ғалымдардың ішінде В.А Квартальновтың айтуы бойынша туризмі
индустриясының дамуыдағы маңызды себептерін келесімен байланыстырды:
- халықтың табысының өсуі. Онда бірінші дәрежедегі қажеттіліктердің
(тамақ, киім, үй) жоғары дәрежеде қанағаттандырылуы, тұтынушылардың
табісінің көп бөлігі рекреациялық қажеттіліктерді қанағаттандыруға
мүмкіндік береді;
- тез қарқынмен дамуда қалада өсіп келе жатқан өндірістер мен
урбанизация және экологиялық мәселелердің нашарлауы мен күнделікті
тіршіліктің күйзелісінің шығуы, урбандалған өмір дағдысын басқа бағытқа
ауыстыруды қажетсінетіндіктен экологиялық тазарған аймақта демалуға қажетті
сұраныстар артады;
- адамдардың бос уақыт көлемінің өсуі, онда адамдардың еркін қолдана
алатын уақыттарының болуы. Экономикалық дамыған елдердің туризмімен
тәжірибие жүзінде келесідей туризмнің дифференциясы қалыптасқан, онда
демалыс уақыты кезеңі шетелдік туристік саяхат жасаумен өтетін болса, апта
соңындағы демалыс уикэнд ел ішіндегі экскурсия, кешкі бос уақытында
қаладағы демалыстар мен көңіл көтерумен өтеді. Бос уақыт құрамына апта
соңында демалыс бастапқы орынды алатындықтан, экономикалық дамыған елдердің
тәжірибиесінде ішкі туризмге қатысты сұраныс қарқынмен дамуда, оған
байланысты ішкі туризмде аталған елдерде жылдам дамуда;
- ұйымдастырушылық құралдар және инфрақұырылымның дамуы. Онда еркше
туристік ресурстарды қолжетімділік және туристік қызметтерді тұтынуды
икемді етеді.
- келесі себеп ол халықаралық, дүниежүзілік сауда айналысының дамуы.
Ол айналымда қонақжайлылық индустрия мен туризм өзінің қарқынмен дамып
туристердің, тұтынушылардың сұраныстарының жоғары тиімділікпен
қанағаттандыруының арқасында алдыңғы орынға ие болды. Туризм мен
қонақжайлылық индустриясындағы және телекоммуникациялар жүйесі мен
ақпараттық технологиялардағы жарнаманы ғана дамыту емес, сондай ақ бірнеше
туристерге қызмет көрсететін қоғаммен байланыстың дамуы.
Экономиканың ең маңызды саласы болып туризм саналады және де кіріс пен
табыстылықты әкелетін еліміздің жалпы ішкі өнімінің көлемі мен құнын
арттыратын, басқада салалардың дамуына ықпал ететін сала. Сонымен қатар
нарыққа өтуде іс сапарлардың артуын жоспарлап, шетелдік инвесторлардың мен
бизнес субъектіліріне шекараның ашылуы, халықаралық байланыстардың артуы
мен шетел инвесторларының мақсаттарының экономикаға артуы, және де басқа да
салалардың дамуы барлығы туризмнің белсенділігінің артуына әкеледі.
Мемлекеттік экономикадағы туристік индустрияның маңыздылығы және орнын
келесідей атап өтуге болады:
- туризмнің дамуының, оның ішінде кіру туризмі еліміздің валюта
жағдайының тұрақтануы мен төлем балансының артуына мүмкіндік туғызады.
Валютаның қайнар көзі болып туризм саналады, 2-і деңгейде атқарылады:
біріншісі, тұтының тауарларының сатылуы; екіншіден, шетелдік туристердің
валюта айырбастау барысында еліміздің валютасына деген сұраныс артып
құнының артуынан және мемелекет ішінде тауарлар жәәнеде қызметтерге қарасты
сұраныстың, тұтынудың артуы;
- туристік қызметтердің нарығындағы басты реттеушісі еңбек қызметтердің
орындарын қалыптастыра отырып, адамдарды әсіресе маусым мезгілінде турөнім
мен қызметтерге сұраныс көлемінің артуынан жұмысбастылық пен жұмыспен қамту
артып жұмыссыздық кемиді. Еліміздің инфрақұрылым кешенінің дамуына оңтайлы
ықпалын тигізеді. Туристік қызмет ұсынулар еліміздің көптеген экономикалық
мәселелерін шешуде және ЖІӨ көлемінің артуына, жекелеген салалардың дамуына
әсер етеді;
- өзінің экономикалық мәні мен роліне байланысты еліміздің халық
шаруашылық кешенін ала отырып, экспорттық бағдарлар салаларына жатқызуға
болады. Басқада экспорттаушы салаларға қарағанда туризм ресрустарды
шығарумен байланыссыз, ал саяхат барысында тану мен демалысты сипаттайды.
Туризм маңызында табиғатты кеңінен қолданатындықтан немесе қолданса онда
оны таза экологиялық қызмет саласы ретінде қарастыруға болады;
- әлеуметтік саланы жетілдіруді қамтамсыздандыратын, тұтынушының
рухани, сондай-ақ физикалық күшін қайта қалыптастыруға бағытталған, ұлттық
сауықтыру жағдайында жақсартуға әрекет етуші. Нәтижесінде тұтынушылардың
күнкөріс деңгейі және жұмысшы күші ретіндегі қуатын арттыруға оң әсерін
тигізеді;
- тұтынушыны жеке тұлға ретінде жетілдіреді, ой өрісін арттырады,
интеллектуалдылығын дамытуға әсерін тигізеді;
- елдер арасында нақты өзара қарым қатынасты жетілдіруге ықпал етіп,
кіші шаруашылықты байланыстыруды арттырады;
- алып инвестициялық салымдарды қажет етпейтіндіктен, салынған
салымдардың жылдам айналуын қамтамасыз етеді;
- кіру туризмі капитал сиымдылығына ие, ол қаражат салуды
инфрақұрылымның дамуына салуды талап етеді, ал шығу туризмі инвестицияны
салуды қажет етпейді;
- тарихи, мәдени, табиғи ескерткіштердің қалыпына келуі мен сақталуына
жағдай жасайды.
Туристік индустриясының бірнеше жүйелері бар (сурет 1).

Сурет 1. Туристік индустрияның ҚР заңына сәйкес жүйесі
Ескерту –Автормен [9] әдебиет негізінде құрылды

Қонақжайлылықтың мәні мен маңызында оның түпкі мағынасында қонақтарға
деген жақындығы мен құрметпен қарау және күту түсінігінің жатуында. Ал,
қонақжайлылық индустриясында қызмет көрсеткені үшін ерекшелігі төлем
жасауында. Қонақжайлылық уақыт пен даму нәтижесінде тұтынушыларға, яғни
туристерге қызмет көрсету мақсатында бірнеше кәсіпқойлар жасаған жұмыс
күштерін индустрияға айналдырған заманауи түсініктерінің бірі.
Қонақжайлылық индустриясына негізінен адамдар әртүрлі ққызмет көрсетудің
салалары жатады: демалу, туризм, ойын сауықтың, қонақ үйдің мен мейрамхана
бизнесінің, қоғамдық тамақтанудың және экскурсиялық қызметтер мен көрмелер,
әртүрлі жәрмеңкелер мен кәсіби және мақсатты конференциялар ұйымдастыру
жатады.
Жалып ғылымда Қонақжайлылықты жүргізу мен Қонақжайлылықты басқару
мәселелері мен тұжырымдамасын жасаған ғалымдардың бірі Дж.Уокер болатын. Ол
туристік индустрияның құрылымын төмендегі суреттен көріп отырғанымыздай
ұсынған (сурет 2).

Сурет 2. Дж.Уокердің ұсынған туристік индустрия жүйесі мен құрылымы
Ескерту –Автормен [11] негізінде құрылды

Дж.Уокердің ұсынған туризм индустриясының құрылымдары кең мағынада
қарастырылып Қазақстан Республикасы заңнамасына сай келеді. Оның ұсынған
құрылымдық жүйесі сонымен қатар, ДЖ. Гриффиннің және Дж. Дитмердің
қонақжайлылық индустрияның мән мағынасына сәйкес келеді. Жоғарыда ұсынылған
авторлардың ойынша қонақжайлылық индустрия құрамы мен құрылымына
қонақжайлылықпен қатар, туризм мен саяхат жатқызылған.
Сонымен туристік индустрия ол туристерді орналастыру құралдарының,
тамақтану мен көліктің объектілерінің, ойын-сауық объектілерінің және
құралдарының, сауықтыру, танымдық, спорттық, іскерлік пен басқада
мақсаттағы объектілерінің туристік қызметтіі әрекетін жүргізетін
кәсіпорындардың, сонымен қатар, экскурсиялық қызмет пен гидтер мен гид
аудармашылардың қызметін ұсынатын ұйымдар. Туристік индустриядағы қызмет
түрлері:
- турлар ұсынудағы қызметдің көрсетуі;
- қонақ үйлердегі қызмет көрсетулер;
- тамақтануға қатысты қызмет көрсетулер;
- жарнамалық және ақпараттық қызметтер ұсыну;
- тасымалдау қызметін ұсыну, көліктің барлық түрлері бойынша қызмет
билеттерін және іс сапарлар билеттерін сату және көрсетілетін
қызметтер;
- ойын сауықты ұйымдастыру;
- туристік қызмет ұсыну шарттарында анықталған өзгеде туристік қызметтер
жиынтығы.
ДЖ. Гриффиннің және Дж. Дитмердің ұсынған қонақжайлылықиндурстрия
жүйесі бойынша бірнеше маңызды санаттарға бөліп қарастыруға болады (сурет
3).

Сурет 3.ДЖ. Гриффиннің және Дж. Дитмердің ұсынған қонақжайлылық индурстрия
жүйесі
Ескерту – Автормен [8] негізінде құрылды

Жоғарыда ұсынылған суреттердің біріне бірінің ұқсастығын байқау қиын
емес. Қонақжайлылық индустриясы мен Туризм индустриясының арасында
айырмашылықты қалай көруімізге болады деген сұрақтар туындайы мүмкін.
В. Фрейер ұсынған сызбасында келесі айырмашылықты көрсетуге тырысқан:
біріншіден, туризм индустриясы тар мағынада, ол туристік қызметтерді
ұсынатын және қызметтерді көрсететін кәсіпорындар қызметтерінің жиынтығы
(сурет 4). Ал, кең мағынада туристік қызметті көрсететін және ұсынатын
қосалқы кәсіпорындар. Сонымен қатар, туристік индустрияда жарнама
қызметіндегі қызметтерді жатқызған.

Туризм индустриясы

Негізгі Қосымша Жанама

Туроператор Экскурсиялық қызмет, Қоғамдық тамақтану
гид, аниматорлар орындары
Турагенттік Турқұралды жалға беру Мәдени-ағартушылық
мекемелер
Конгрестер мен Туризм кадрларын Медециналық қызметтер
конференциялар дайынтайтын оқу орындары
ұйымдастыратын фирмалар
Туризмді дамыту мен Визаны рәсімдеу Таушаңғы лифтері
жоспарлау дипломатиялық өкілдер
Туристерді орналасытру Туризм саласындағы Туристік ,спорттық
кәсіпорындары маркетингтік зерттеу киімдер, фототауарлар
институттары косметикалық, дәрілік
препараттар өндірістері
Көрме мен жәрмеңке Демалудағы туристік
өткізетін ұйымдар кәдесыйлар

Сурет4. В. Фрейердің пікірі бойынша туризм индустриясы жүйесі.
Ескерту –Автормен [8] негізінде құрылды

Туризм индустриясы – бұл демалу жәнеде көңілін көтеру түрлеріне деген
күрделі және әр қырлы сұранысты қанағаттандыруға бағытталған салалар мен
бөлімдер кешенінен тұратын экономикалық жүйе. Туризм индустриясы туризмдегі
кәсіпорындардың қызметін сатуға және құруға кәсіптенген қызмет көрсетуші
ұйымдармен сипатталады.
Қонақжайлық- туристердің ғана емес және жалпы тұтынушылардың
қажеттіліктерін қанағаттандырудағы нақтырақ түсінік. Қонақжайлық
индустриясы- туристердің кез келген сұраныстары мен тілектерін
қанағаттандыратын қызметкерлердің жұмыс істейтін кешенді саласы. Осының
барлығын өзінің дамуының жылдамдығымен таңқалдыратын туристік индустрия деп
анықтауға болады.
Туризм индустриясы мен қонақжайлық индустриясын бөліп қарастыруға
болмайды, себебі туристтер де еліміз үшін тұтынушы болып табылады.
Қонақжайлықтың және туризмнің арасындағы байланыскелесіде көрсетілген(сурет
5).

Сурет 5 Туризм мен қонақжайлық индустриялары арасындағы өзара байланыс
Ескерту –Автормен [12] негізінде құрылды

Қонақжайлық индустриясының әлеуметтік жағдайы мен дамуына мына
факторторлар ықпал етеді:
- оның ішіндегі сыртқы факторлар (тұрақты эконмиканық дамуы,
демографиялық өсудің қарқыны, тұрақты саяси, қоршаған ортаны қорғау
мәселесі, мемлекеттік басқару жүйесінің тиімділігі );
- арнайы қолданылатын сыртқы факторлар (ауа райы мен жыл мезгілдері,
демалыс уақыты мен каникул , мереке күндері мен аптаның демалыс
күндері).
Берілген қызмет түрлері туристік бизнесте көрсетіледі:
- орналастыру;
- тамақтандыру;
- тағы да басқа қызметтер.
Берілгендердің ішінде басты екеуі қонақ үйдің шаруашылығының ең басты
қызметі болып табылады, қалғандары да кездеседі. Ең маңыздысы турды
ұйысдамытыру кезінде ең алдымен қонақты орналастыру керек. Және ол қонақ
үй қызметінсіз қалмауы тиіс.
Қонақ үй – нарықтағы өзіндік тауарды өндіріп және де ұсынатын
коммерциялық кәсіпорын болып табылады. Осы тауар – қызметтер жүйесі болып
негізделеді. Осы қызметтерге орналастыру және тамақтандыру қызметтері
кіреді.
Көрсетілген үш қызмет қонақ үйдің қызметін тауар ретінде қарастыру
негізінде ерекшеленеді:
- жеке қызметтер және қызметтер құрамы;
- қызметтер кешені ретінде қонақ үйдің тауары;
- қызметтер кешені ретінде қонақ үйдің тауары мен тағы да басқа
қосымша қызметтер.
Қонақ үйдің қызметін ұсыну тек тұтынушының тек қатысуымен емес, сондай-
ақ орындаушыға да талап етіледі және қызетті ұсыну орындаушының аймағында
іске асрылады. Қызметті ұсынатын қызметкерлер қызмет көрсету аясында
қонақпен тікелей қарым- саласындағы

Туристік бизнесте мына қызмет түрлері көрсетіледі:
Қатынасқа ие болуы тиіс, ал соңғысы ұсынылған қызметтің бөлінбес
бөлшегі болып қарастырылады.
Сезінбеуі. Қонақ үйдің қызметін (басқа да қызметтер секілді) тұтынушы
ұстай алмайды және сезіне алмайды. Қызметтер материялды сияқты емес, себебі
қызметтер іске аспайынша, олары бағалай алмайды. Олар тек қана ққызмет
көрсету аясында ғана пайда болады. Қызметті қолдануға дейін көруге
болмайды.
Алдын ала сақтап қоюдағы қонақ үй тауарының мүмкіндігінің болмауы.Дәл
сол уақытта пайда болған сұранысқа қызмет көрсететін тауар - қонақ үй
тауары болып табылады. Сапалы көрсетілген қызмет қонақ үйдің кәсіпорынының
кірісіне тиімді әсер етеді.
Сападағы тұрақтылықтың болмауы. Қызметтердің өзгеруімен еррешеленетін
қонақжайлық саласының сапасы қызмет көрсетумен жүзеге асырылады. Егер,
қызметкер кез-келген бір күнде өте жақсы қызмет көрсетісе, келесіі күні
көптеген факторлармен сапасыз қызмет көрсетуі мүмкін. Бұл сапа кезіндегі
тұрақсыздық тұтынушының көз-қарасына кері ықпалын жасайды.
Маусымға байласнысты сұраныс. Көретілетін қызметке сұраныс тек бір күн
немесе бір апта, тіпті бір маусымға созылу мүмкіндінгі осы кәсіпорынның
өнімі болып табылады. Мысалы, туристердің көпшілігі жазда демалғанды
ұнатады, сондықтан қонақ үйдің маусымы жазда.
Келесі көрсетілген қызметтер кешені қонақ үй саласының қызметтеріне
жатады:
- кір жуу және химиялық тазарту;.
- тасымалдаумен қамтамасыз ету;
- жергілікті аймақта экскурсия жүргізу;
- электронды желілердің құралдарымен байланыстыру;
- спорттық – сауықтыру;
-тұтынушы мен қызметкер арасындағы шартқа байланысты басқада қызметтер
көрсету.
Тұтынушының қонақ үйінде тұруы ережесі мен шартқа сәйкес қонақ үйдің
қызметкері белгілейтін орында тұруы ережесіне сәйкес анықталады. Белгілі
бірі қонақ үйдіің қызметкерінің белгілі кәсіптік даярлығы болуы қажет.
Қызметкерді арнайы киіммен және де қызметтік белгісімен қамтамасыз ететін
арнайы қызметтерді көрсетушісі қарастырлады. Қонақ үйдің әкімшілігі
қызметкердің функционалдық қызметтерін тиімті нұсқаулыққа белгілейді.
Келесі көрсетілген ерекшеліктер қонақ қызметінің экономикалық мазмұны
болып табылады:
- тұтынушы мен қызметкердің тікелей байланысуы мен қызмет көрсету
барысындағы тұрақсыздық;
- басты (орналастыру және тамақтандыру) қызметтерден басқа тағы да
қосымша және қонақ үйдің аумағындағы (автотұрақ, сән салоны, спорт
кешендері, нөмірге қызмет көрсету, көлікті жалға беру, кір жуу және тағы
сол сияқтылары) ұсынылатын қызметтермен байланысты болады;
- қызмет көрсету барысындағы қызметтердің барлық түрі және қызметті
тұтыну кезінде ажыратуға келмейтін екі фактордан тұрады: материалдық-
техникалық база (тұрған мекені мен техникамен қамтамасыз етілуі) және адам
ресурстары (қонақ үй қызметшілері мен тұтынушылар);
- сұраныстың кәсіпорынға қызмет сапасына тұрақсыздығы.
Әлемдік тәжірибиеде ораналастыру құралдарының жіктеліміне стандарттар
бекітілген Осы стандарт бойынша олар топтық жәнеде жекедара болып бөлінеді.
Топтық орналастыру құралдары өздері қонақ үй типті кәсіпорын мен арнайы
кәсіпорындар болып екіге бөлінеді. Топтық орналасқан құралдары –
келушілерге әрдайым берілетін қонуға, орналасуға арналған номерлер. Топтық
орналасқан құралдары бар ғимараттардағы инженерлік жүйелер мен қондырғылар
белгілі бір тәртіпте болуы, ал фасады уақытында жөнделіп, жаңартылуы керек.
Сонымен бірге онда автомобильдерге арналған уақытша тұрақ болуы керек.
Ғимарат кіреберісіне әкелетін жол жабдықталып, кіреберісінде аты, эмблемасы
бар жазу, атмосфералық жауыннан сақтаушы болуы керек. Егер мейрамхананың
жеке кіреберісі бар болса, онда оған да аты жазылады.
Қазіргі таңда еліміздегі қонақ үйдің индустриясындағы бәсекеге
қабілеттілікті талдау, зерттеу, бәсекелестікке қабілеттілікті сапа жағдайын
көтеру барысында оны дамыту жолдарын қарастыру, жоспарлап, іске асыру
жолдарын зерделеу. Қонақ үйдің қызметінің сапасына талдама жұмыстарын
жүргізу қонақ үйдің қызметі тиімділігі мен қонақ үйдегі қызметтіңсапасын
арттырады.
Еліміздің қонажайлылық бизнесіндегі түпкі мақсат ораналастыру орындарын
толығымен қамтамасыз ету арқылы, бәсекелік қабілеттілікті арттыру, ұлғайту
есебінен кәсіпорын кірісінің тұрақты өсімін қамтамасыз ету туристік
бәсекелік қабілетті индустрияны құру.
Қазақстандық нарықта даму барасындағы бәсекелестігін ескере отырып,
еліміздегі қонақ үйдің бизнесі кәсіпорындарының маркетингті басқарудағы
тәжірибесінің әлсіз тұстары анықталды. Отандық туризм нарығы қазірде
тұрақты емес, үнемі даму үстінде. Осыған байланысты кәсіпорындар өздерінің
маркетингтік стратегияларын керек кезінде жыдам өзгертіп отыруы қажет екені
анықталды.

1.2 Қонақжайлылық индустриясында корпоративтік мәдениетті
қалыптастыруда басқару қызметтерінің ерекшеліктері

Нарықтық экономика жағдайында басқаруды басты нысаны ретінде кәсіпорын
қарастырылады. Басқару нысанын нақты көрсету зерттелетін мәселені,
қағидалары мен мақсатын айқын көрсетуге негізделеді. Басқарудың ұғымын
оның ісәрекеттегі атқаратын қызметтеріне қарамай ашу мүмкін емес. Сондықтан
саланы басқаруға байланысты үш сатысын ажыратқан дұрыс: өлі табиғатты
басқару, биологиялық жүйелердіңі басқаруылуы және адам қоғамын басқару. Өлі
табиғатты басқару компьютер, автоматтандырылған жүйе заттай құрылымға және
тағы басқалар негізделсе, биологиялық жүйелердің басқаруылуы, ол
жануарларды басқаруға негізделген. Ал, адам қоғамындың басқарудағы
ерекшелік корпоративтік басқаруға негізделген ұжымды, әлеуметтік қоғамжды
басқару.
Қлғамдағы басқарудың 2 түрін бөліп қарастырамыз:әрбір адам еңбегінің
элементі ретіінде қарау;басқарудағы адамдардыңңбірімен байланысы элементі
негізінде қарау.
Еңбектің үрдісінің жекелегендірген қызметкерлердің арасында тікелей
байланыс болуы еңбек пен басқару корпорацияларымен бітісе байланысқанын
білдіреді. Жекелендірілген адамдардың іс-әрекеттерін үйлестіруге деген
өндірістік қажеттіліктердің туындауы басқаруға байланысты. Капиталистік
өндірістердің дамуымен қатар басқару жіктелене әрі қазіргі заманда
күрделене бастаған. Меншік иесі ретінде капиталист өзі басқара алмадықтан
да басқарушы қызметкерлерінің көптеген шарттары және барған сайын басқару
органдарынан бірегей жүйе пайда болады.
Басқару мәселесінің бүкіл элементтерге барынша дәлдікті, ұтымдылықты
әрі ұйымдасуын талап ету арқылы, тек қана технологиялық жұмысшыларды
қарастырмай, сонымен қатар өндіріс үрдісі кезінде адамдардың бірлесу
әрекеттерін ұйымдастырудағы адамдардың байланысу жиынтығын, олардың
өндірістік құрал-жабдықтарымен өзара әрекет етуін және тағыда сол сияқтылар
зерттейді.
Басқару теориясындағы маңызды мәселе – басқарудағы ортақ және өзгеше
нысандардың ара-қатынасы. Кәсіпорынды басқару кезінде барлық принциптегі
мәніне асыра сілтеушіліктің дұрыс еместігі практикалық қателіктерге әкеліп
соқтырады. Кәсіпорынды басқарудың маңызын анықтай келе, ондағы өзгеде
жүйелердегідей басқарулардың өзгеще және жалпы белгілері сипат алатындығы
естен шықпауы тиісті: соңындағылары көрсетілген басқару механизмінің рөлін
барынша сипаттайды.
Басқарудағы барлық заңдылықтарды басқару механизміндегі жұмысында,
беру, ақпараттарды жинақтау, ақпаратты өңдеу жүйесіндегі маңызды орынға ие
және тағы да басқалары, сонда да басқарудың мәні әрдайым басқарылатын
жүйемен, оның басқа да заңдылықтарымен тығыз байланысқан.
Сонымен басқарудың маңыздылығын басқарушы жүйенің мәнін, басқарудың
жекелендірілген бөлімдерін, оның көптеген тетіктерін зерттеу арқылы әр
түрлі ғылымдардың жетістіктерімен анықтауға болады.
Негізінде, басқару – кешенді әрі өте күрделі жүйе. Басқару мақсаттары
мен басқару әдістері жүйелерін құруды мақсат етеді. Құрылымдық мәнде ол
басқару кадрлері мен органдарын және де техникасын қамтиды. Әрекетбарысында
басқару көптеген деңгейлерден өтеді. Оларға: жоспарларды анықтау,
ұйымдастыра білу, бақылай білу және ынталандыру жатады. Басқарудың
процестері мен органдарының көптеген дәрежеде әр түрлі кездесуі мүмкін,
себебі әлеуметтік ұйымдарда бәрі бірдей емес. Басқарудағы көптеген
экономикалық әрі саяси, ұйымдастыру барысындағы техникалық және әлеуметтік
әрі психологиялық бағыттардағы мәселелерді ескере отырып, үйлестіру қажет.
Басқару процессінің барысында ұйым жұмысының барлық бөлімдері мен
аспектілері оған қатысушылардың барлық бірігуі, интеграциялануы маңызды.
Бүкіл элементтердің тұтастай бірігуі процесстерін зерделеу, басқаруды
тұтастай, нақты әрі кешенді түрде қоғамдық әрекет түрінде зерттеу
басқаруды зерттеудің тақырыбы ретінде қаралады.
Әлеуметтік еңбек бөлінісі құрылымы оқшауланған дербес шаруашылық әрі
өндірістік бірлік ретінде; және сол шаруашылық әрі өндірістік қызметін
ұйымдастырудағы басты нысан - фирма болып табылады. Фирма әлеуметтік және
қоғамға қажетсінетін және сол бағытпен пайда алу үшін өнім шығаратын және
өндіретін үлкен құрылым.
Фирманың жұмысын дербес жүзеге асыруға және жасалатын өнімінен
міндетті төлемдерін және салықтарын төлеу арқылы пайдаға ие болуға толық
құқылы болады. Тек мемлекеттік тіркеліске тіркелгеннен кейін фирма толықтай
құрылды және заңды мекеме деп саналады. Тіркеу барысында тіркеуші фирманы
құру жайлы шешімін немесе құрылтайшылардың шарттарын, кәсіпорын тарапынан
жарғыны және өзге де құжаттарды ұсынады. Меншіктің иесі немесе оның
уәкілдікті берген орган келісуі арқылы кәсіпорын заңды тұлғаның міндеттері
көрсетілген еншілес шаруашылық жүргізетін субъектілер және филиалдарда,
бөлімшелерде, банкіде шот ашуға құқылы басқа да оқшауландырылған
бөлімшелер құруға құқылы. Қатысты органдар арқылы мемлекетің, еңбек
ұжымдарының, заңдастырылған және жеке тұлғалардың, сонымен қатар шетелдік
тұлғалардың да , кәсіпорынның құрылтайшылары болуға құқылы. Меншіктік
нысанндарына байланысты кәсіпорын жекеменшік, мемлекеттік ұжымдағы және
аралас меншіктегі, сонымен қатар қоғамдағы ұйымға тиесілі кәсіпорын нысаны
ретінде құрылуы мүмкін. Оларға дара немесе серіктескен, акционерлік
қоғамдар, мемлекетке тиесілі, коммуналдық кәсіпорын ретінде бөлінеді.
Экономикалық бірігудің жаңа бағыттары серіктестік пен қауымдастықтар,
биржалар мен коммерциялық банктердді құрудың тиімділігі рыноктық
экономикаға көшу барысында жұмыс жасап тұрған кәсіпорынның дербестігін
кеңейтуменбайланысты. Басқарудың негізгі қызметтері:
Жоспар құра білу. Басқарудағы негізгі қағида берілген жұмыста жоспар
құра білудің Америкалық ғалымдар үшін маңызды. Жоспар құрудың қағидасы
олардың анықтауына қарағанда мына сауалдарға жауап беруі керек: жоспарға
байланысты не жасалу керек, оны қалай әрі қашан, кім жасауы қажет, сол
жоспарды берілген мерзімде орындауға қандай ресурстар қажет. Жоспар құру
және осы жоспар бойынша жұмыстарды орындау және ұйымдастыру, сол жұмыстың
нәтижесін бағалау басқарудағы негізгі үрдістер қарастырылады. Жоғарыда
көрсетілген бөлімдер барынша дұрыс жүргізілсе және де тығыс қатынаста
болса, барынша басқару нәтижеге ие болады. Жоспар құру басқарушының
берілген мерзім кезеңінде болашақта болатын қызметтердің сипатын мен
қалпын, реттілігін белгілеуге қолжетімді құрал.
Негізгі сипаттама бойынша жоспар құруға енетін әрекеттер: Қоршаған
ортаның даму болашағын айқынндау, мақсаттарды, болашақ жобаларды
қалыптастыру, бірінші реттегі міндеттемелерді белгілеу арқылы сол
міндеттерді орындауға керекті әрекеттердің бағытын айқындау. Жоспарлаудың
туристік кәсіпорындардағы түрлері: ұзақ мерзімдідік, орташа мерзімділік
және де оперативті.
Жоспар құру барысында басқарудағы бүкіл деңгейлер қамтылуы керек және
жалпы мақсааттарға сәйкес келетін қызметтердің орындалуына керекті
алғышарттарды қамтуы тиіс.
Кәсіпорындағы қызметтерді жоспар құру жұмысына, ең бірінші жоғары
басшылардың қатысуы, олар рсеуресурстарды тиімді үлестіруі үшін бастапқы
жағдайда қалыптастыра отырып, қызметкерлер арасында өкілеттерді дұрыс бөлуі
қажет. Міндетті өкілетті адамдар ресурстарды бөлу кезінде шығармашылық
көзқарас білдіру қажет. Соңғы теориялық жаңалықтармен, бүгін мен
болашақтың байланысын тауып, көптеген аналитикалық әрекеттер мен құралдарды
қолдану қабілеттілігі басқарушының нәтижелі табысқа жетуіне байланысты.
Ұйымның дамуына жоспарды негіздеудің дәрежесін жоғарылату маңызды.
Кәсіпорынның болашақта өсуін, жұмысының тимді қамтамасыз етілуі үшін
қазіргі уақытта керек болатын шешімдерді анықтау - жоспарлаудың басты мәні
болып табылады.
Жоспарлаудағы негізгі мақсат – болашақтағы мүмкіндіктерді анықтап,
мүмкіндіктерді пайдалану үшін әрекеттерді ұйымдастыру. Келесіде көрсетілген
шешімдер жоспарлау барысында қабылданады:
1. Ұйымдағы мерзімді және үлкен мерзімді стратегияларды талдау;
2) Берілген мақсаттарды орындауға көмектесетін немесе қатерлі
жағдайлардан жол таба алатын дұрыс бағыт пен әрекеттерді тудыру;
3) Оперативтік қызметтердегі стандарттарын құру барысында бақылау
жүргізу;
4) Мерзімінен ерте қойылған жоспарларды өзгеріс болған жағдайда
қайтадан қарау.
Болашақтағы мүмкіндіктерді зерттеу, қоршаған ортаның әр түрлі
факторларының әсерін анықтау арқылы ықтималды шектеулерді бағалағаннан
кейінгі кәсіпорынның болашақтағы әрекетінің мақсаттары анықталады. Ең басты
мақсаттарға келесі көрсетілгендер жатады: пайданың нақты деңгейін ,
сатудың көлемін бақылай отырып, өнімдердің тез арада өтуі мен нарыққа енуі,
өнімдердің сапасын жақсарту, еңбектің тиімділігін күшейту, өндірістік
реттілікпен, бір бағытта жүргізу.
Пайданың көлемін анықтай отырып, ұйымдағы қызметтің жоғары немесе әлсіз
жақтарын, қоршаған ортанын күтпеген әрекеттерін ескере келе, өзге де
жақтарын бағалау арқылы фирманың негізгі мақсаттары қалыптасады мақсаттың
тиімділігі үшін мақсаттар ағашын құрастыруға болады.
Жұмыстың нәтижелігі үшін тиімді жоспар құра білу:
- басты жалпыэкономикалық және нарықтағы әрекеттер фирманың және
фирма бәсекелестердің рынокқа көрсететін әсері, алдыңғы
мерзімдердегі сатулар мен шыққан пайда жайлы ақпарат керек;
- ғылыми-техникалық дамуды ескере отырып, әр белгіленген мерзімде
жұмыс жасау мен өндірістің тиімді бөлігін белгілеу қажет;
- иеліктегі ресурстарды тез арада есептеп және аталғандарды тиімді
түрде қолдану керек;
- жоспарлаудың орындалу кезеңдерін бақылап және керек болған кезде
жоспарды дәл уақытында дұрыстау қажет.
Сонымен, жоспарлау-жақсы басқаруды талап етілетін қиын қызмет, себебі
көп жағдайда мақсаттарды, қолжетімділіктерді, қиындықтар мен тиімді
жаағдайларда көптеген күрделіліктер кездеседі. Сондай-ақ нарықтық
экономикада коньюктурасы әрдайым өзгеріп тұратындықтан жоспарларды
дұрыстау, жоспарларды нақтырақ белгілеу керектілігі жоспардың орындалуын
тағы да күрделете түседі.
Ұйымдағы жоспарлардың өзара қатынасы. Ұйымдағы стратегияның белгіленген
мақсаттарға жетуі үшін керекті әрекеттердің барлық жоспары ретінде
тұжырымдауға болады; ал мақсаттарды болашақтағы әрекет тиімділігінің
қажетті нақты нәтижелері деп қарауға болады. Ұйым сратегиясы сыртқы
жағдайларды және күтпеген әрекеттерді ескере келе, кәсіпорын жұмысының
болашақ перспективаларын анықтаудан қалыптасады. Ол үшін әрекеттердің
мүмкін болатын бағыттар реттілігі қаралып немесе жалғасытыра отырып
тәптіштеп зерттеу үшін басқа да мүмкіндіктерін белгіліейді. Болашаққа
қойылған жоспардың басты мүмкіндіктерін белгіленген мақсаттарға сүйіміз
негізінде, сыртқы факторларға және ішкі факторларға сай орындалады.
Қандай тауар өндіру немесе жұмыс жасау қажет екендігін бақылайды,
кәсіпорынның ресурстары мен бәсекелестер әсерін ескере отырып, нарықтағы
өзінің әрекетінің бағытын белгілейді.
Жалпы немесе басты мақсаттар келесі көрсетілгендей белгіленеді. Жоғарғы
басшылар белгілі бір бөлімшелерге көптеген жылдық кезеңдерге алдыңғы
бастағы барлық және таза пайда шамасының бірнеше мүмкіндіктерін береді.
Әрбір бөлімше барынша талқылаудан кейін өздерінің ойлары мен
тұжырымдамаларын ұсынады, ал кейін оны штаб жұмысшылары мен тікелей
басшылар қайтадан нақты түрде талқылайды. Талқылаудан кейін барлық
стратегияны орындауға бағыт қойылады. Қойылған мақсаттар кәсіпорын немесе
кәсіпорын бөлімшелеріне өзгеріске дейін өзінің күшін қалады.
Стратегиялық жоспарды бекіту кезінде көптеген қойылған шешімдердің
ішінде кәсіпорынның барлық, негізгі мақсаттарын анықтау маңызды орында.
Басқа шешімдер ортақ мақсаттарды нәтижелі орындау үшін арналған.
Ұзартылған мерзімдегі жоспарларға тән келесі ерекшеліктерді келесілерді
айтуға болады:
1) Жоспарлар негізінде әрекеттің тек қана бір стратегиясын қамти
отырып айқындайды;
2) Сыртқы ортада тиімді мүмкіндіктер немесе қиындықтарды талқылағанда
кәсіпорынның бүкіл жоғары және төмен жақтары анықталады;
3) Жоспарлар негізінде басты шарт пен болжаулар қарастырылады, бірақ
олар реттеліп жасалынбайды. Әдетте тәуелділік нақты анықталмайды, сонда да
есептеуіш техникалардың жоғарылауы және қолданулығы нәтижелі болған сайын
тәуелділікті талқылау мен тиімділікті бақылау көбірек талқыланады;
4) Жоспарлардың мақсаты кәсіпорындағы қызметтердің нақты көрсеткіштерін
белгілейтін нақты бағыттарға байланысты. Мақсаттар қаржы көрсеткіштері
бойынша анықталады;
5) Ұзартылған мерзімдегі жоспарға байланысты қаржыға көбірек назар
аударылады. Жоспарланған барлық әрекет қаржылық сипаттаулармен белгіленіп ,
міндетті мәліметтерді қамти отырып көрсетіледі.
Барлық кәсіпорындағы стратегиялық жұмыстарды анықтау жұмыс соңына
жеткеннен кейін, мақсаттар аяқталғаннан кейін олар, көрсеткіштер түрінде
белгіленеді.
Олар өндірістік кәсіпорындардың басқару құрылымында қолданылатын
белгілі сарапталған көрсеткіштер.
Нәтижелі жоспарлау құрылымын құрудың керекті таллаптарына қысқа,
ұзақжәне орта мерзімдегі жоспарлардың арасындағы үйлесімдігі анықталады.
Осындай нәтижеге жету үшін басқарушылардан жоспарлау барысын тек түсініп
емес, сондайа-ақ жоспар құруды жеңілдетету үшін талдау бағытына ие болу,
оны жаңарылатуға және пркатикада жүзеге асыруға дайындық қажет. Қазіргі
кезде информацияландырылған технологияны қолданудың арқасында жоспар құра
білу деңгейі артуда және түрлі жобалармен жақсы байланыста болумен олардың
жасалуын нақты бағалау үшін көптеген мүмкіндіктер бар.
Жоспарлаудағы үзіліссіздік және икемділік, жоспардың жасалу функциясы
оның жобалану функциясының нақты жалғасы деу арқылы қамтамасыз етеді.
Теория жоспардағы жасалу мәселесін шешуге бірнеше тиімді ұйымдастырушылық
әдістерін ұсынады. Оларға мақсат арқылы басқарудың әдісін көрсетуге болады.
Аталған әдіске сәйкес кәсіпорындағы ресми нәтижелі жоспармен
байланысқан әр басқарушының жекеше жоспарларын орындау арқылы жоспарлаудың
икемділігі арқылы үзіліссіздік байқалады. Басқарушы мен оның
қызметкерлерінің жоспарларын байланыстыратын әрекеттерді тиісті ретте
орындалса ықылас пен ынта жақсарып, ойдың туу дәрежесі өседі. Бұл кезде
әрқашан жоғарыдағы басшылардың мұқият бағалауы мен жеке жоспарларды қайта
қарауды және мерзімінде қаралуды қажет етеді.
Атаған үрдістер белгілі, болашаққа даярланған мамандардың біліктілігін
жоғарылату және тиімді қолдану білу бағытымен байланысты. Осындай
жоспарларды орындау кезеңдері және жұмысшыларды мотивациялау бағыты
жоспардың тиімділігіне және өз пайдасын тигізеді.
Ұйымдастыру. Кәсіпорынның басшысы ұйымды құра білу процесстерімен
таныс болуы тиіс. Қызметкерлер топтық прцесстердің тиімділігін байқағаннан
бері осы мәселені шешуге әрқашан зейіндерін аударып отыруға дайын болады.
Басшылар ұйым құрамын жобалау негізінде берілген теориялық тұжырымдарға
сүйене отыруы керек.
Ұйымдастыру кезең негізінде қарастырылады және осы процесс арқылы
қызметтер мен өкілеттіктер бөлімі жасалады. Осы үрдіс кезінде көптеген
ұйымдардағы салыстырмалы тиімділігін бақылау арқылы шешім қабылданады.
Ондай кезектілікпен немесе әрбір мерзім сайын дамуы мүмкін, ұйымдастырумен
басшы не басшылар тобы айналысуы мүмкін.
Құрылым кәсіпорынның ішіндегі көптеген қызметтер арасындағы бірнеше
нақты байланыс қатарына жатады. Қалыпты байланыстар, шешім қабылдау
кезеңінің нәтижесі, соңғысы келесі көрсетілгендей:
1) Бөлімнің барлық жұмысы тізбекті ұзақ мерзімді қызметтерге бөлінеді
және әрбірін орындау барысында бөлім жұмысшылары маманданады;
2) бөлімдерге бөлудің негізгі мәні жұмыс барысында жеке жұмыс түрлерін
қиыстыра отырып топты құруды бағыттау үшін топтастыру болады;
3) Басшы алдында есеп беретін жұмысшылардың шамасы нақты болуы қажет;
(жұмысшы мен басшының арасындағы байлансы бақылау мәселесі туралы
баяндалады)
4) Өкілеттіктегі жұмыстар мен жұмысшы топтары арасында байланыс
байланыс тізбектеледі. Онда өкілеттіктерді тапсыру жайында мәселелер
шешіледі.
Берілген төрт проблеманы шешудің нәтижесі ретінде кәсіпорынның құрылымы
айқындалады. Кәсіпорындағы осы мәселенің тиімділігін қатамасыз ету
барысында жұмыстар нақты анықталып, бірдей бөлімдер мен бағалаудың түрлі
салалары мен қалыптасқан өкілеттері анық болуы қажет.
Ынталандыру. Басшы үшін ынталандырудың керектілігі қызметкерлердің
дұрыс немес бұрыс көзқарасы пайда болуы жайлы кезеңдер. Алайда осы
мәселеге байлансыты шешім оң болса, өндіріс өз жұмыс нәтижелі жасайды, егер
де бұрыс болған болған жағдайда өндіріс жұмысын тоқтата бастайды. Басшының
қалыпты мақсаттарына – өнімнің шығарылуына байланысты және жұмысшылардың
жұмысының тиімділігін өсуіне байланысты әрекет жасау. Нәтиже мен
тиімділікті арттырудың өз шегі бар, еңбек қажеттелігін үнемдеуге барлық
қызметкерге бөлгендегі өнімді арттыру бойынша жетуге болады.
Бұл мақсатты жүзеге асырудың түрлі жолдары бар. Бірақ, ең тиімдісі –
өнімділігін арттыру ынтасы бойынша материалдық мадақтаулармен қамтамасыз
ету.
Өнімділік. Ұйымдағы тиімді өнімділікке жету түрлі факторлардың әсерінің
арқасында пайда болатын нәтиже. Құралдар мен материалдар бойынша қызмет
ететін техника мен ғылымның дамуы, еңбектегі және өндірістегі
ұйымдастырулардың жаңа әдістері арқылы өнімділкті арттырады. Бірақ,
құралдарға бөлітін қаражаттар жансыз деп есептеледі. Адам ғана сол
қаражатпен епайдаланған кезде ғана қаражат өнімділік деп есептеледі.
Өндірістегі жансыз факторларымен жұмыс жасау арқылы , басқару кезеңі
кіріс пен шығыстың байланысын нақты анықтауға болады. Қызметкерлерді
қарастыру кезінде жігер мен қайрат, көңіл күй не ынта еркіндігі секілді
материалды емес факторларды ескерген жөн. Қызметкерлер өз қалауы арқылы
өнімділікті арттыра немесе төмендетуге мүмкіндігі бар. Осы адами қасиеттер
басқару кезінде өте шиеленіскен мәселе – ынталандыру мәселесіне байланысты
болып табылады.
Бағалау жоспарлау кезеңін нәтижелеп және де жаңаланған жоспарлау
шешімдеріне бастама болып есептеледі. Басқарудың жоспар құру мен мотивация,
ұйымдастыру тәрізді процесстерімен тиімді бағалау байланысты болып
табылады. Жоспарды қайтадан құру, ұйымдағы бақару функциясын дамыту,
мадақтау құрылымын жоғарылату бақылау процессінің нәтижесі.
Бақылау процессі қазіргі уақытта басқарудағы шиеленіскен проблема,
себебі бақылау процессі көбінесе тек басшыларға бұрынғыша байланысты.
Басқарушылық бақылау ұйым қызметінің тиімділігін белгілейтін және де
стратегиялық мәселелерді дұрыстау, күнде болатын қызметті тізбектеу жайлы
сапалы мәлімет беру қажет. Ол болашақта түрлі сыртқы материалдық және ішкі
материалдық, қаржы және еңбектік құралдарды пайдалана білу тиімділігін
талқылауды қамтиды. Бұл кезде сандық көрсеткіштен бөлек бағалау керек,
басқаша айтсақ сандық сипаттамаға ие емес факторларды ескеруі керек.
Тәжірибие шеңберінде бақылаудың тиімді мәселелеріне қарағанда барлық
аспектілеріне көп көңіл аударылмайды. Көптеген мамандар осындай практиканың
бұрыс жағын көрсетіп, жалпы бақылау мәнін төмендетпеу қажеттігін айтады.
Басқарушылықтағы бақылау тиімділігі ұйым жұмысында ең негізгі рөлге ие.
Басқарушылық бақылау міндеттелген мақсаттарға жетумен байланысты,
мәдіметтің бағытын ұйымдастыру бойынша орындап отырады. Бақылау түрлі
бөлімдер қызметтерінің нәтижесі бойынша мәліметтерді тауып, дұрыстап және
де баға береді:
1) Өндірістік әрекеттерді жасау саласы және өзге процесстер салаларында
бағытты тағайындау;
2) Анықталған және дәл нәтижелерді нормамен салыстыра отырып,
ауытқуларды табу;
3) Ауытқуларды дұрыстаға не жоспар мен нормаларды қайтадан қою арқылылы
әрекеттер жасау.
Бақылау жүргізу барысында сандық және сапалық бағыттар орнату қажет.
Норма ретінде қызметтегі нәтижені бағалайтын дәйектер қолданылады. Жұмыс
істеу нормасына қойылатын қағидалар: икемді әрі дәледі болуы тиіс, жаңа
жоспарлар қойылған кезде жұмыс та жаңартылып тұруы қажет.
Жұмысты талқылау – дәл көрсеткіштерді стандартпен салыстыру,
қателіктерді айқындау арқылы олардың себебін айқындау. Барлық ауытқуларды
дәл уақытында зерттей отырып талқылау қажет, себебі олар келесі шешімдерді
дер кезінде анықтауға және түзетулерді мерзімінде енгізуге қолжетімдік
береді. Осы әрекеттер – негізгі нәтижелерді жоспарлы нәтижелерге
байланыстыбақылаудағы бірінші және соңғы функциясының негізінен тұрады. Осы
бағытта жоспарларды дұрыстайтын және жаңа стандартты қайтадан құру кезеңін
ойластырады.
Бақылаудағы тиімділіктің бірі шешімдердің барынша тез және дәлелді
қабылдануына тәуелді.
Бақылау жұмыстарын жүргізу бірінші, есептілік және есеп беру
функцияларын ұйымдастыруға бағытталады. Тиісті бухгалтерлік немесе қаржылық
әрекеттер мәліметтерді тауып өңдейді, осы мәлімет осыған дейінгі
жетістіктерді көрсетеді, мақсаттарды қоюға керек дәйектерді тізбектейді,
стандарттар мен дәл ақпараттарды жоспармен салыстыруды қамтамасыз етеді.
Жауапкершілікті есептеу функциясыныңбастымаңызы қарапайым: міндетті
бастықберілген жұмыстардың белгілі бір бөліміне жауап береді. Есеп негізі
бастық жауап беретін қызметтердің нәтижелерін талдауға мүмкіндік беруден
құралады. Осыған байланысты жауапкершілікті міндетті бастыққа тапсыру оңай
болу бағытымен оларға берілген міндеттемелер ретпен орнатылады. Егер
бақылаудың тиімділігі артсын дсеск, есеп беру процесі жоспарлау
үрдісінесәйкес болуы қажет.
Бақылау үрдісі тиімді болған жағдайда басшының назары өзге де негізгі
проблемалар шешімдерінде болады. Алайда жұмыс өзкезенінде жоспармен жасалып
жатса басшыға ешқандай мәселетүспеуқажет. қателіктер бжайлы басқару
стандарты басшының назарына көптеген ауытқулар тудыратынәрекеттер ғана
түседі. Қателік барын анықтайын бақылау мәліметі басшығажылдамталқылау
жасап, керекті шаралар жасауға итереді. Нәтижесінде басшылар басты және
негізгі ауытқуларға көңіл бөле отырып, оларды шешуге мүмкіндікте болады.
Мақсатқа байланысты басқару құралдарының басты қолдану мәселесі ретінде
мақсаттардың қойылуыныңқате болуын, арту қарқынына бағытталған жоспарлау
тәжірибесінен сараптау. Көптеген жұмысышылар мен бөлімшелер мақсатын
салыстыру дұрыс еместіктен, сапа бойынша айырмашылығына олардың
жұмыстарыннақты бағалау дәлелдерібойынша пайдалануға
көптегенқиындықтартудырады.
Қонақ үйлер және мейрамханалар бөлімшелер мендаражұмысшылар арасында
басқару жоспарларымен мақсаттарындұрыстауменсипатталатын қиын
ұйымдастырушылық бөлімдерден тұрады.
Басқарудағы ұйымдастырушылық бөлім бойынша біз басшы мен басқарылатын
функциялар арасындағы байланысты қамтитын және қалыптасқан өзара бағынатын
басқарушы бөлімшелердің бірігуін анықтаймыз.
Басқарудың ұйымдастырушылық бөлімі, ұйымның дарафункцияларының өзара
байланысуынан қалыптасады. Осындай бөлімніңқұралуы қонақ үйдің дара
бөлімшелері бойынша өкілдіктер мен жауапкершіліктерді бөлугенегізделген.
Қонақ үйді басқару бөлімінде келесі функциялар ерекше: бөліктер,
басқарудың және қатынастың дәрежесі.
Басқару бөлімдеріненақты бөлімшелер, сондай-ақ сай басқару элементтері
не олардың бір бөлімін орындайтын дара мамандар болып саналады.
Басқару бөлімініңорындалуыбарысында бөлімдегі басқарудың айқын
элементтерін орындау міндеті тиісті. Бөлімдер арасындағы қатынастар
горизантальді деңгейдетән.
Басқару дәрежесібойынша қонақүйді басқару функциясындадәлсатыға тән
басқару бөлімдерініңбірігуінайтады. Басқарудың сатылары вертикальді
деңгейде және өзара бағынышты: жоғары дәрежедегі менеджерлер шешім
қабылдауға құқылы, сол шешімдер айқындалады және төменгі бөлімшелерге
жеткізіледі.
Қонақ үй өндірісіндегі басқарушылық тәжірибесінде ұйымдастырушылық
құрылымның келесі бөлімдері кеңінен таралған:
- біріншіден, сызықтық;
- екіншіден, функционалдық;
- үшіншіден, сызықтық-функционалды.
Басқарудағысызықтық ұйымдастырушылықтыңнақтылығы.Қонақ үйдегі сызықтық
арақатынастырсызықтық менеджерден, яғни қонақүй жұмысынажалпы жауап беретін
қызметкерденшығаратын басқарушылық шешімдер мен мәліметтердің әрекетін
қамтиды. Осы басқарудың ең оңай түрі ұйымдастырушылық құрылымдардың бірі.
Әрбір құрылымды бөлімшенің басында жалпыөкілге ие және басқарудың жалпы
функцияларын жүзеге асратын жетекшіге тән екендігін дәлелдейді.
Бөлімше мен сол бөлімшенің басшыларына тән жұмысты бақылау мақсаттық
әрекетте негізделеді. Осы әдісретімен әр бөлімше, сол басшыға өз
функциясына сәйкеснегізделген мақсат қойылады және сандық пенсапалы
көрсеткіштерден тұратын жоспар белгіленеді.
Мақсатты әрекет бақылауда қалыпты тәжірибенің кедергілеріндұрыстауға,
сонымен қатарқызметкерлердің моральдік-психологиялық жақтарынескруге
бағытталып; ынталандыру сипатыбойынша жұмыс жасайды, себебі қызметкерлердің
өзрөлдерінанықтағаннан кейінгібағытталған мақсаттарды орындауға
көмектеседі.
Сызықтық басқаруда әрбірбөлімнің және әрбір жұмыстың бір рет бойынша
басқаруы барысында ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.