ЕМДІК-САУЫҚТЫРУ ТУРИЗМІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІСІ
МАЗМҰНЫ
Бет
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
1 ЕМДІК-САУЫҚТЫРУ ТУРИЗМІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІСІ
1.1 Емдік-сауықтыру туризм ұғымы, жіктемесі және зерттелуі ... ... ... .
8
1.2 Емдік-сауықтыру туризмі қоғамдық денсаулықты қалыптастыру факторы ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
18
1.3 Емдік-сауықтыру туризмінің қалыптасуының шетелдік тәжірибесі
24
2
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЕМДІК-САУЫҚТЫРУ ТУРИЗМІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ЖЕТІЛДІРУЫН САРАЛАУ
2.1 Қазақстан территориясында емдік-сауықтыру туризмінің жетілдіру тенденциялары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
35
2.2 Меркі емдеу орталығының сауықтыру туризміндегі көрсеткішін саралау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
41
2.3 Қазақстан Республикасының емдік-сауықтыру туризмінің жетілдіруы мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
51
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЕМДІК-САУЫҚТЫРУ ТУРИЗМІН ДАМЫТУ МЕН ЖЕТІЛДІРУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
3.1 Оңтүстік Қазақстан аймағы бойынша емдік-сауықтыру орталығы қызметін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
66
3.2 Меркі шипажайының емдік туризмдегі қызметін жетілдіру жолдар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
74
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
81
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..
85
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
88
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының Оңтүстік аймағының емдік туризмді дамытудағы мүмкіншілігін зерттеу. Санаторлы - курорттық ем алу табиғиғаттың емдік ресурстарын және физиологиялық терапиялық - медикоментоздық жолдарын қолдану арқылы жүзеге асырылады бірақ, емдік ресурстардың орналасуы негізгі ролді атқарады. Табиғи емдік ресурстардың құрамына кіретіндер: ландшафттар биоклиматтар гидроминералды сулар олардың ішінде минералды сулар және емдік батпақтар жатады .
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев еліміздің ең дамыған 30 мемлекеттің қатарына қосылып, ел жетілдіруының жаңа бағыттарын жаһандық дағдарыс жағдайында жүзеге асырудың басты бағыттарын айқындап берген жолдауын халыққа жолдады[1].
Елбасының Қазақстан жаңа жаһандық нақты ахуалда: өсу, реформалар, жетілдіру атты Жолдауы -- еліміздің ары қарайғы жетілдіруының алғышарттарын көрсететін және қазақстандықтарды жаңа белестерді бағындыруға жетелейтін, ортақ мүддеқа топтастыратын тарихи құжатында Қазақстан халқының денсаулығы негізгі басымдылық болып қарастырылған.
Арнайы емдік орналастыру орындары - табиғи жолдармен емдеу факторларының шипасын қолдануды басты мүдде ететін, халықтың денсаулығын қайта қалпына келтіруді және профилактиканы қамтамасыз ететін емдеу- сауықтыру стационарлық орталықтары. Ондай орталықтарға санаторлы-курорттық мекемелі және демалыс ұйымдары кіреді.
Емдік орталықтардың барлық мамандандырылған сондай-ақ бір немесе бірнеше профильді, әдеттегі курорттар мен емдеу сауықтыру орындары аумағында орын алады. Зертеу жұмысында науқастардың бірлік саны жайында және оларды қабылдауға дайындығы, олардың ең көп айдағы саны, орындар сондай-ақ ем алушылардың саны барысында деректер зерттелінеді.
Жарқын болашаққа барар жолымыз қазақстандықтардың әлеуетін ашатын жаңа мүмкіндіктер жасауға байланысты. ХХІ ғасырдың дамыған елі деп отырғанымыз - активті, білікті сонымен қатар дені сау азаматтар екендігін назарға алып денсаулық мәселесін басты басымдылықтардың бірі ретінде қарастырылып отыр .
Сондықтан Жолдаудағы салауатты өмір салтын қалыптастыру, оны насихаттау, адамның жұмыс қабілеттілігін жақсарту негізінде арнайы жағдай жасау қажеттігі айқын [2].
Адамдардың денсаулығынқалпына келтіру , сақтау және күшейту, олардың еңбекке деген ынтасын жоғарылату - бұл әр мемлекеттің, әлеуметті саясаттың міндеті болып келеді. Осындай мәселелерді шешу туризмнің басты бағыты.
Туризм арқылы емдеу - өндірісте және өндірістік емес салаларда мәселелерін шешудің ыңғайлы бағыты.
Сауықтыру орталықтары адамның денсаулығын күшейтеді, адам ағзасының маңызды жүйесін қалпына келтіреді, сауықтырады.
Қазақстан Республикасында 2020 жылға туризм индустриясын дамыту тұжырымдамасына сүйенетін болсақ, бағдарламаның негізгі мүддеында
Қазақстан халқының өмір сүру деңгейін жоғарылату және туристік саланың ел экономикасына оң үлесінің артуға бағытталған.
Қазақстан-2050 және Туризм индустриясын дамытудың 2020 тұжырымдамасының негізгі бағыттары емдік-сауықтыру туризмін дамыту болғандықтан дипломдың жұмыстың маңызы жоғары.
Сауықтыру-емдеу орталықтары халықтың ұлттық игілігі болып саналады. Емдік-сауықтыру орталықтары халықтың демалуы мен емделуіне арналған және де қатаң түрде қорғауға алынған табиғи обьектілері мен өзіндік ерекшелітері бар аймақ болып келеді. Біздің Республикамыздағы емдік туризмнің жетілдіруының қажеттілігін тұтынушыларға әлеуметтік тапсырыс көптеген бүтіндей жүйесін жуықтап алғанда денсаулық мәселесі мен бос уақытты өткізуге байланысты салауатты өмір салтына республикадағы патриоттық тәлім-тәрбиені үйретуге жағдайлар жасалған бағыт болып саналады.
Қазақстан Республикасының кең байтақ аймағында ерекше физико-географиялық және геологиялық жағдайлары емдік туризмдегі әр түрлі климаттық факторлар шоғырланған.
Емдік туризмді дамытуға Қазақстанның мүмкіншілігі зор. Оның негізін ғажайып табиғи орындар мен ерекше жағдайларын көптеген емдік батпақтар мен минералды бұлақтар құрайды.
Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің жетілдіру қарқыны бай табиғи рекреациялық- табиғи алғышарттарына негізделіп отыр.
Емдік туризмнің аймақтағы қарқынды жетілдіруы мен емдік туризмді дамыту мәселелері дипломдық жобаның тақырыбын таңдауға себепші болды. Қазақстан Республикасының аймақтарында санаторлы-курорттық шаруашылығын емдік туризмнің хал ахуалын зерттеу обьектілері ретінде зерделеуге мүмкіндік берді.
Жобаны даярлауда туризм индустриясының құрылымдық құрамында танымдық және спорттық туризмнен басқа емдік сауықтыру туризмінің өзіндік ерекшеліктерін зерделеу негізге алынды.
Жұмыстың мүддеы: Қазақстандағы емдік-сауықтыру нарығын зерттей отырып, Оңтүстік аймақтағы емдік-сауықтыру туризмінің жетілдіру болашағын зерделеу.
Зерттеу нысандары - Оңтүстік аймақтағы емдік туризм орталықтары.
Дипломдық жобада Қазақстан Республикасы бойынша емдік туризмнің жетілдіру факторлары мен хал-ахуалын игере отырып қазіргі заманғы туризмнің жағдайы мен жетілдіру перспективаларына болжам жасалған.
Қазақстан Республикасы мен бұрыңғы Кеңес мемлекеттері аймағы бойынша және дүниежүзілік емдік туризмнің жетілдіру тарихын қарастырылды.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
- Қазақстан Республикасындағы емдік- санаторлық шаруашылықтың қазіргі заманғы ахуалын зерттеу;
- облыс пен аймақтағы емдік туризмнің жетілдіру деңгейін жобалау;
- курорттық-санаториялық шаруашылықтың жетілдіруындағы жағдайларды қадағалау ;
- емдік туризмнің жетілдіру тарихын анықтау;
- емдік санаторлық шаруашылық саласының менеджмент пен маркетинг мәселелерін қарастыру;
- Қазақстан Республикасының емдік сауықтыру туризмін дамыту жолдары мен болашағын айқындау.
- Республикасы бойынша емдік туризмнің жетілдіру болашағын болжау.
Дипломдық жобаны даярлау кезінде көпдеген отандық және шетелдік ғалымдар еңбектері зерделенді. Мынадай ғалымдардың еңбектері қолданылды: Андрушко И.О. Асланов Дмитрий Иванович Козлова В.А., Артёмова Е.Н., Захарченко П.В., Нелюбин В.В., Ирисова Т.А.; С.Р.Ердавлетов Нургалиева, К Темирханова, М.Железников, И.Г, С.И.Замятин, А. Хасенова т.б
Салыстыра саралау жасау негізінде Қазақстан Республикасының статистика комитетінің мағұлматтары, Қазақстан Республикасының Денсаулық министрлігі кардиология және ішкі аурулар бөлімі Ғылыми-зерттеу институтының материалдары пайдаланылды. Қазіргі таңда әлі де өз шешімін таба қоймаған сұрақтарға үлкен мән бере отырып, мемлекеімізде емдік сауықтыру туризміның жетілдіруын жоғарылатуға жағдай жасауымыз қажет. Бізде 1000 - ға тарта әр түрлі су бұлақтарын республикамызда тиімді түрде қолдану қажет . Дүниежүзілік сауда орталығының сарапшыларының қорытындысына көңіл бөлетің болсақ , Қазақстанда мынадай мүмкіншіліктер туындап отыр (ДСО) - олар Талдықорғандағы (Қапал - Арасан), Павлодардағы (Моялды), Сарыағаш - Рахманов бұлақтарын ғажайып радонның бірнеше орындарына саяхат жасауға мүмкіндіктер туындайды.
Аталған мүмкіндіктерді рационалды пайдаланылатын болсақ Қазақстанның емдік-сауықтыру туризмін ілгерілетуге үлкен мүмкіндік бар.
Диплом жұмысының құрылымы мен мазмұны:
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
Бірінші тарауда емдік-сауықтыру туризмінің теориялық аспектісімен ,емдік-сауықтыру туризмінің жіктемесі қарастырылған.
Екінші тарауда Қазақстанның емдеу саласындағы туризмнің үлесін және аймақтың емдік-сауықтыру нысандарына саралау жұмыстары жасалған.
Негізінде тарауда Оңтүстік Қазақстан аймағының емдік-сауықтыру туризмінің жетілдіру бағыты қарастырылған.
1 ЕМДІК-САУЫҚТЫРУ ТУРИЗМІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІСІ
1.1 Емдік-сауықтыру туризм ұғымы, жіктемесі және зерттелуі
Емдік туризм дегеніміз туристер өз бос уақыттарында күнделікті үйреншікті аймақтарданн,әдетті жерінен тыс жерлерде активті физикалық пен психологиялық дем алу негізінде ағзаны қылыпқа келтіру мүддесінде белгілі бір мерзімге өз еркімен емдік демалысты ұйымдастыру. ( В.Говорецкий, 1997ж).
Емдік туризмнің ең негізгі түрткілері мынадай:
- адамның денсаулығының әбден төмендеп кетуі;
- денсаулық жағдайына байланысты белгілі бір жерде, белгілі бір маусымда дәрігер ұсынысына сай демалыс өткізудің қажеттілігі.
Емдік-сауықтыру туризмі Қазақстанның барлық аумағында көптеп таралған, сондықтан, сіз елдің қай жерінде болсаңыз да, ем алу мен саяхатты қатар қолдануға негізіндедігіңіз бар. Қазақстандық емдік шипажайлар түрлі ауруларға ем болатын және ауруларды болдырмау, алдың алу сияқты қайталанбас , минералдық су, бұғы мүйізін қолдану, емдік климат және басқа да қорлпрды қолдана денсаулықты қалпына келтіру қызметтерін ұсынады[3].
Барлық жағдайларда ыңғайлы климат жағдайлары адамның толығымен емделіп шығуына нақты себепші бола алады.
Сондықтан барлық түрдегі курорттық немесе курорттық емес санаторияларға барудың ең негізгі мәні науқастын өзі өмір сүретің үйреншікті ортасынан басқа таныс емес аймаққа барып тынығуының нәтежиесінен пайда түседі. Барлық түрдегі аурулар негізіндеең негізгі жасалатың жағдай жайлы ортамен жақсы көңіл куй екендігін ескеретің болсақ емдік санатории орталықтарында осындай жағдайлар туындағаннан кейін емдік процедуралар өзінің нәтежиесін бере бастайды.
.Жаңа ортада адамдар өзіндік ішкі күйзелістерін ұмытып, басқа адамдармен танысып, өз ойларын басқа арнаға бұрады. Адамның сыртқы ортасы мен ішкі жан дүниесі арасындағы үйлесімділік пайда болады. Осыны толықтыратың факторлар ретінде санаторлы курорттық қызметкерлердің өзіндік біліктілік деңгейі мен мәдениеттілігі де тікелей әсер етеді. Санаторлық курорттық мекемелердің басқару органдары емдік мекменің оң имиджін қалыптастыру мүддеында,және сауықтыру орталықтарына келушілер санының артуына әсер ету мүддеында өз қызметкерлерінің біліктілік деңгейңн үнемі жоғарылатып отырғандары жөн.Ол негізінде біліктілікті арттыру,кадрларды даярла және қайта даярлау тнституттары көмегіне жүгінуге болады.Біліктілікті арттыруға бағытталған жеке орталықтар негізінде құралған курстарға қатысу арқылы сауықтыру орталықтары мамандары өз біліктіліктенін жоғарылатып, шипажай негізінде жоғары деңгейде қызмет көрсете отырып туризм нарығында үлкен бәсекеге сай қызмет көрсете алады. Қазіргі таңда Шетелдік Еуропа аймағы және Азия аймағының көптеген туризмі дамыған орталықтары,өзара
келісімшарт негізінде мамандардың біліктілігін арртыру курстарына қабылдайды. Қазақстан негізіндеТүркия елі өз қызметін ұсынуда. Бұл ұсыныс тек қана тартымды емес, сонымен қатар экономикалық тұрғыдан өте қолайлы болып саналады. Сонымен қатар Турцияның туризм нарығындағы қол жеткізген берестері қызықтырарлық болып келеді.Курорттық шаруашылығы жақсы жолға қойылған Кавказ бен Крым курорттарына тоқталып өтелік.Бұл аймақтардың да емдік сауықтыру бағытында өзінше қайталанбасліктері мен өз рекреациялық негізіндедіктері ба. Бұрдай қайталанбаслік әлемнің басқа аймақтарында кездесетің емдік-сауықтыру мекемелерінде кездестіре алмайсыз. Мысалы Азияның ұлан байтақ дала зонасында орналасқан сауықтыру орталықтарында Азиялық дала климаты қайталанбаслігі мен дала зонасына сай өзіндік климаттық қайталанбасліктері тән болады. Дәм сол сияқты Кавказ бен Крым сауықтыру орталықтарының да өзіндік қайталанбасліктері бар.Кавказ таулы аймақ екендігі бәріне белгілі, осы тұрғыда Тау аймағ,ына тән өзгерістер мен қайталанбасліктер болады,Емделушілердің өздері де тау климаттық қайталанбасліктерін таңдай отырып, өз емделуші дәрігерімен кеңесе отырып осындай сауықтыру орталықтарына келе алады.
Осыдан курорттық немесе курорттық емес санаторияларға барудың ең басты мәні- науқасты өзінің бұрынғы өмір сүрген және де ауруы асқынған ортасынан алшақтатып оны жанға жайлы, көңілінен шығатын аймаққа апару қажеттілігінің маңыздылығы айқындалады.
Емделушінің ағзасына қоршаған орта жағдайлары мен табиғи жағдайдың (климаттық т б) тұрақтануы және жұмыстағы адамдар мен қарым-қатынастың орнықты болуы қайталанбас әсер етеді. Жеке жағдайы, Қоғамдағы немесе жұмыстағы орта атмосферасы және де табиғи сауықтыру факторлары бірігіп ағзанын толық қанды қалпына келуіне септігін тигізеді.
Сауықтыру жағдайларында жұмыс орнындағы келеңсіздіктер мен отбасылық ренжіш ,кері әсер ететің көңіл күй толығымен емделушінің өз мекенінде қалады. Емделуші жаңа орынға келумен жаңа оі,жаңа көңіл күй,жаңа эмоция сияқтя шексіз жаңа әсерлермен бірге өз денсаулығы негізіндежаңа энергиямен зарядталады.
Оның әсер ету күші адамға курортта салауатты өмірі мен тәбетінің дұрыс сақталғаны негізіндежағымды әсер қалдырады. Барлық сауықтыру мекмелерінде емделушінің жеке жағдайын, денсаулық жағдайын ескере отырып арнайы диетологтардың шешімімен ас мәзірі ұсынылады. Бұл ағзаның тез қалпына келуіне, ағзадағы зат алмасу процессінін жақсаруына жалпы денсаулыққа пайдасы өте зор. Емдік процедураның ең негізгі және ажырамас бөлігі осы диеталық тамақтану немесе дұрыс тамақтану болып саналады. Кейбір жағдайларда емделуші ағзасы өзгерістерге бірден үйрене қоймайды. Бірақ бұндай режим барлық жағдайларда да өзінің оң әсерін беретініне күмәнданбау қажет.Кейбір үйреншікті рационнан, үйреншікті тағамдардан бірден бас тарту ағзаның әлсіреуімен оның тез шаршауымен сипатталуы негізінде. Бұндай өзгерістердің барлығы адаптациялану мезгілі деп аталады.
Бүкіл Кеңестік курортологтар мен физиотерапевтердің отырысында емдік-сауықтырудың негізгі мәселелері қарастырылды.
Онда талқыланған жағдайлар өте маңызды болды, жеке теоретикалық бальнеологияны ұйымдастыру мәселесі қаралып курортология мен физитерапияға да қатысты көптеген мәселелер талқылыанылды. Осы орайда туризм ұғымының жіктемесін қарастыратың болсақ , бұл жіктемеде курорттық - емік туризм белгіленген .
ТУРИЗМ
Рекреациялық
Арнайы
КУРОРТТЫ - ЕМДІК
Спорттық-сауықтыру
Климаттық емдеу
Қымызбен емдеу
Қоғамдық функция мен өнімді шығару технологиясы
Емдік Спорттық-сауықтыру Танымдық
Туристік саяхаттың бағытына байланысты
Экскурсиялық
Көрермендердің көңілін көтеру
Батпақ пен емдеу
Бальнеологиялық
Талассотерапиялық
Гелиотерапиялық тб.
Сурет 1. Қазіргі заманғы туризм классификациясының емдік туризмдегі орны
Ескерту-Мәлімет [22] негізінде құрастырылған
Аталған сызбадан емдік туризмнің жалпы туризм кеңістігіндегі алатын орны мен жіктемесін көруге болады.Туризм классификациясы өзінше күрделі және бір-бірімен тығыз байланысты екендігі белгілі.Қазақстанда емдік туризмнің барлық түрлерін дамытуға негізіндедік бар.
Емделуде табиғат жағдайдың орнығуы науқастың психикасына әсер етіп қана қоймай оның жүйке жүйесі процестерінің қалпына келуіне жол ашып ағзадағы өмірлік талпынысын арттыруға қайталанбас ықпал ете алады[4].
Адаптациялану мерзімінің тағы бір көрінісі адам ағзасының бейімделуімен сипатталады.
Келгеннен кейін бірнеше күн өткен соң жаңа климаттық жағдайға бейімделіп жатқан адамның хал ахуалының сыр беруіне әкеліп соғуы негізінде, сонымен қатар бейімдірек емделуінің мерзімі қысқарып емнің толық нәтижесі болмауы негізінде.
Адамдардың атқарып жатқан жұмысқа деген талпынысына қарай отырып оннан екі түрлі шаршау белгілерін ажырата аламыз.
Олар: Интенсивті және тәулік бойы жұмыс істеу барысында функционалдық негізіндешіліктердің төмендеуі салдарынан жүйке жүйесі орталығының шаршауына және қызметке белсенді ағзаның тежелуіне алып келеді. Осындай жағдайларда адамның ағзасы бірден қабылдап, адамның жұмыс жасау қабілеттілігі жоғарылайды[6].
Физиологиялық өзгерістерді қадағалау мүддеында адам еңбек ету сатысынан демалыс сатысына ауысуы қажеттілігі нықталады.Адамның демалыс фазасынан өткеннен кейінгі ағзадағы өзгерістер оның жаңа жігермен, жаңа күшпен жұмыс жасауына тікелей септігін тигізеді
Рекреациялық әрекеттің қайталанбаслігі адамның шаршағанын басатын оның жұмысқа деген белсенділігін арттыратыны анықталды. Мысалы,балалар рекреациялық емдік ресурстардан әр түрлі әсер алу мүддеында жүктеменің физиологиялық және психологиялық жағынан ауыстырып отыруына тәуелді екендігі байқалады. Тәулік бойы ағзасына үлкен күш түсіретін балалар барынша тез шаршайды. Сондықтан балалар ағзасына түсірілетің физиологиялық және психологиялық жүктемелер олардың жас қайталанбасліктеріне байланысты таңдалып алынуы қажет.
Орташа жас пен жасы келген адамдарға әсер ететін жүктемелердің әр түрлі болуы олардың негізгі денсаулық жағдайы мен көңіл күйіне тікелей байланысты болып келеді. Сондықтан жас қайталанбасліктеріне байланысты емделу циклі де өзгеше болып отырады.
Қазақстан Республикасында емдік-туризмге бағытталған ресурстарға бай. Бірақ табиғи факторлардың ресурстарға бай 10% ғана зерттелген. Ал қалған орталықтар әлі зерттеліп қолданысқа еңгізілуі кезек күттірмес мәселе екендігі анық.
Қазақстанның табиғи ландшфт зоналарына сәйкес курорт келесі типтерге бөліп қарастырған.
Кесте 1.
Ландшафт бойынша курорттар жіктемесі
Түзу теңіз жағалаулық
Курорттық континентальді жазықтар
Таулы курорттар
- Жерорта теңізінің климаты;
- жазықты дала климаты;
- бетпақ дала климаты;
-суық субтропиктік климат;
- батпақты және жартылай бетпақдала климаты;
- ауа-райының кеңістігі;
- ормандық қыратты зона;
- біркелкі белдеулерлер;
- муссонды ормандар;
- климаттық ауа-райы кеңістігі
- жазықты және орманжазықты субтропиктік ормандар;
- жартылай бетпақдалалардан;
- тау етегі аласа таулар (теңіз деңгейінен 500-1000 м биіктікте);
- орташа таулы төменгі белдеудегі (1000-1500 м биіктікте);
- орташа таулы жоғарғы белдеудегі (1500-2000 м биіктікте);
- биік таулар (2000 м жоғары);
Ескерту-Мәлімет [15] негізінде автормен құрастырылған
Туризмді дамытуда емдік туризмнің түрлерін географиялық жағдайға байланысты қарастыру қажет.
Науқастарды емдеу немесе аурулардың алдың алу мүддеында кең көлемде әр түрлі климаттық және жеке климаттық факторлар тірек бола алады.
Сызбада берілген табиғи факторларға тоқталатың болсақ:
1. Аэротерапия - ұйқыны қалпына келтіріп жүйке жүйесінің ағзаның долдануын төмендетіп қан тамырларының жоғарылауына жол бермей қан қысымын өзінің бастапқы қалпына алып келеді.
2. Гелиотерапия - ағзаның белсенді түрде сауығуы емдік және тәжірибие ретінде қолдануға сәуле энергиясы арқылы күнді дененің жоғарғы бөлігіне сіңіру кезінде тез қарқынды түрде іске асырылады.
3. Талассотерапия - (грек тілінен аударғанда thаlаssа - теңіз және терапия) деген ұғымды береді. Теңіздік климатпен мен емделу сонымен қатар күн ванналары жүйесін береді. Түн мезгілінде теңіздің жылуды ауаға ақырындап беруі таң ата теңіз суының жоғарғы жылуын ауа жылуы мен салыстырған сәттен бастап өзгеруін сипаттайды.
4. Орман - сонымен бірге сауығудағы табиғи емделудің емдік факторлары болып саналады. Жасыл өсімдіктер атмосфераның төменгі қабатының шаңдарын өзіне сіңіріп алу барысында ауаны әр түрлі қоспалардан тазартады.
Осыған қарамастан жасыл өсімдіктер өте күрделі жағынан психикалық ықпал қалдырады да жапырақтың жасыл түсі күннің жарығына тітіркенгіш қасиетке ие болады.
Жасыл жапырақтар - табиғаттың әсем бір құбылысы және өзіндік ем қабылдау орны болып есептеледі. Ормандар мен шабындықтарда демалу кезінде керемет әсер алып құлпыруға ықпал етеді[12].
5. Қымыз бен емдеу: Емдік мүддета қолданылатын қымызды биенің сүтінен алады. Негізінде қымызбен емделу коптеген Азия елдерінде жүргізіледі. Бие сүтінен сүтті-қышқыл бактерияларды ашыту арқылы даярланылады.
Курорттық емделудің табиғи факторларының кейбір түрлерін қарастырайық (2сурет).
Сурет 2. Емдік туризмде қолданылатың табиғи факторлар
Ескерту-Мәлімет [22] негізінде құрастырылған
Халқымызда Табиғат-өзі емші - деп бекерге айтылмаса керек. Егер табиғи факторларды дұрыс ұтымды пайдалана білсе, ол көпдеген аурулардың алдың алуға және аурулардан емделуге септігін тигізеді. Аталған суретте табиғи факторлардың емдік бағытта қолданысы сипатталған. Бұл табиғи факторлардың емдік туризмдегі алатын орны жоғары.
Адам ағзасына күнделікті әсер ететін, арнайы емес рефлекторлық факторлар қатарына мына факторлар жатады:
1. Табиғаттың қайталанбас күші су ауа және күн сәулесі;
2. Емдік дене шынықтыру, кең түрде таралып танымал болған серуен, мен экскурсия, спорт пен шұғылдану, гимнастика;
3. Емдік тамақтану;
4. Курорттық аймақтағы табиғат әсемдігінің жағымды әсер етуі;
5. Өмірдің бұрынғы қалпының өзгеруіне әкеліп тітіркенудің көлемін азайтады;
6. Емделу мен демалыстың негізгі режимі рационал болып саналады.
Климаттық қымыз бен емделу: батпақ пен балнеотерапия мен әсер етудің негізі болып табылатын тізбектелген факторлардың құрамының негізгісі курорттық санатории кешені ағзаны толығы мен тазартып жоғарғы жоғарғы жүйке жүйесінің қызметін қалыптастыруға әсер етеді[13].
Қорыта келе,емдік-сауықтыру туризмі туризмнің қайталанбас маңызды түрі екендігі және оның жіктемесі мен қолданыс шеңбері барынша ауқымды екендігі айқындалды.
1.2 Емдік-сауықтыру туризмі қоғамдық денсаулықты қалыптастыратыру факторы ретінде
Елбасымыз Н.Назарбаевтың Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік Қазақстан халқына жолдауында Қазақстан 2050 жылға қарай әлемдегі ең алдыңғы қатарлы 30 мемлекеттің қатарына қосылуға тиіс. Біз осы бағытқа қарай табандылықпен ілгерілей береміз-деп стратегиялық мүдде қойды. Ал, дамыған мемлекеттің ең негізгі көрсеткіштерінің бірі-халық денсаулығы екендігін ескеретің болсақ, салауатты өмір қалыптастыру, оны жетілдіру, шараларын белсендірек жүргеніміз дұрыс. Сауықтыру, аурудың алдың алу және адамның жұмыс қабілеттілігін жақсарту негізінде жүйелі емдік іс-шараларын жасау қажет.
Адамдардың денсаулығын сақтау,күшейту және олардың еңбекке қабілеттілігін жоғарылату - бұл кез келген елдің, әлеуметті саясаттың міндеті, олардың шешуі туризмнің негізгі бағытының бірі. Табиғат байлықтары арқылы сауықтыру - өндірісте және өндірістен тыс мәселелерін шешудің бірден бір жолы. Емдік сауықтыру туризмі адамның денсаулығын жоғарылатады, адамның организмінің маңызды жүйелерін қалыпқа келтіреді.
Әдетте, емдік туризм климатологиялық, балшықпен ем жасау, бальнеологиялық секілді бірнеше бағыттарда жүргізіледі. Осылардың ішінде қазіргі күні ем алу процедуралынан адамдардың сұранысына ие, маңызды түрі - бальнеотерапия (сумен емдеу).
2020 жылға дейін Қазақстан Республикасында туризм индустриясын дамыту бағдарламасына сай Қазақстан халқының өмір сүру деңгейін жақсарту және туристік саланың елдің дамуына тигізетін оң үлесінің жоғарылауын мүддеқа алған.
Қазақстанның халқы денсаулығының жағдайы, санитарлық-эпидемиологиялық жайы және денсаулық сақтау жүйесінің өзгеруі соңғы онжылдықта оң үрдістермен де, теріс үрдістермен де сипатталды.
Соңғы кездері негізгі медициналық көрсеткіштерді - өсу, өлім-жітімді, өмір сүрудің ұзақтығын тұрақтандыруға қол жеткізілді. Жұқпалы инфекциялық ауруларкөрсеткіші төмендеді. Денсаулық сақтау саласындағы бірқатар өзгерістер жүргізілді, олардың бір бөлігі тоңтайлы іске асты, басқалары өз жалғасын таба алмады [14].
Бұндай шаралардың біріне міндетті медициналық сақтандыру жүйесін құруды, отбасылық медицина моделіне көшуге әрекеттенуді жатқызуға тиіс. Солардың ішінен саланың нормативтік құқықтық негіздемесін құруды, денсаулық сақтауды қаржыландырудың елеулі ұлғаюын оң өзгерістер ретінде қарастыру дұрыс. Бұл бірқатар қазіргі заманғы клиникалардың құрылысын жүзеге асыруға, медициналық ұйымдарға күрделі жөндеулер жүргізуге және материалдық-техникалық жарақтандырылуын жақсартуға, сауықтыру-диагностикалық процесіне үздік медициналық жетістіктер мен емдеудің жоғары озық әдіс тәсілдерін қолдануға әсер етеді.
Халыққа медициналық қызмет көрсетудің деңгейін жақсарту және оның қолжетімділігін жоғарылату нәтижесінде бірқатар жұқпалы және басқа да ауруларға қатысты халық денсаулығының жағдайына үлкен жетістіктерге жетті. Сондай ақ, республика халқының денсаулық жағдайы өлшемінің көптеген бөлігі қанағаттанғысыз денгейінде сақталып келеді[15].
Медицинаның дәрігерлік практика қағидаты негізінде жұмыс істейтін бастапқы медициналық-санитариялық көмек (бұдан әрі - БМСК) қызметін жаңғырту жүргізілді, қанайналым жүйесі ауруларын алдын-ала анықтау тұрғысынан ересек мен балалар халықты профилактикалық сауықтыру-қарау, бала көтеру жүйесінің ауытқушылықтарын анықтау жағынан әйелдерді скринингтік тексеру жүргізілуде,дәрілермен тегін және жеңілдіктермен қамтамасыздандыру мәселелері алға қойылды.
Қазақстанда мемлекеттік медициналық ұйымдар желісін құру және жетілдіру жұмыстары жүргізілді, денсаулық сақтау ұйымдары желілерінің мемлекеттік нормативі бекітілді,денсаулық сақтау ұйымдарының материалдық-техникалық жағдайын нығайту жөніндегі жұмыстар жүргізілді, 2010 жылғы 1 қаңтардан Бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесі (бұдан әрі - БҰДЖ) кезең-кезеңмен енгізілуде, ол емделушілерге дәрігер мен медициналық ұйымды еркін таңдауды қамтамасыз етуді, медициналық қызмет көрсетудің бәсекелестікті қалыптастыруды, медициналық ұйымдардың түпкілікті нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған жұмысын және нақты шығындар негізінде медициналық қызметтерге ақы төлеуді мәселелерін қарастырылған. Әсіресе туберкулез, психикалық және инфекциялық емдеуді қоспағанда, стационарлық және стационарға дейінгі көмек көрсетуге арналған бюджетті облыстық деңгейде, ал 2010 жылдын басынан республикалық деңгейде шоғырландыру жүргізілді,денсаулық сақтау менеджерлерін әзірлеу жүргізілуде, Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау секторындағы жетістіктерді еңгізу және институционалдық реформа жүргізу жоспары Дүниежүзілік банкпен бірлесу арқылы жүргізілді.
Медициналық-демографиялық жағдай және сырқаттанушылық Мемлекеттік бағдарламаны орындау кезеңінде:
- демографиялық хал - ахуалдың жақсаруы, халықтың өсу деңгейінің 18,42-ден (2014 ж.) 22,75 пайызға (2016 ж.) дейін өсуімен;
- халықтың өлім-жітім көрсеткішінің тұрақтануы - 9,74 (2005 ж. - 10,37);
- халықтың табиғи өсу коэффициентінің 1000 адамға шаққанда 13,01-ге (2015 ж. - 8,05) дейін өсуі байқалды.
Қазақстан халқының саны 2014 ж. салыстырғанда 762,6 мың адамға өсті және 2015 жылдың бастанқы кезеңінде 16004,6 мың халықты құрады. Мемлеккеттің қолданған демографиялық саясаттың жетістіктеріне қарамастан біздін еліміздегі бала мен ана денсаулықғы әлі күнге дейін төмен деңгейде сақталып келеді. Жанадан үйленген отбасылар негізіндебасқа да жанұялар негізіндесаңызды мәселелердің бірі нәрестені дүниеге әкелу мәселесі екендігі белгілі. Осы тұрғыда нәрестені дүниеге әкелу өзекті проблема күйінде сақталып қалды, некеге тұрғандардың 16 %-ға жуығы ұрпақсыз екені анықталды. Бұндай мәселелердің көпшілігі көбінесе жыныстық жолмен берілетін инфекциялардың (бұдан әрі - ЖЖБИ) кеңінен өріс алуына және түсіктің жоғары көрсеткішімен анықталады. Бұл өз кезегінде халықтың, әсіресе жастардың қауіпсіз жыныстық мінез-құлқымен түсіндіріледі. Зерттелген жағдайлардың есебіне сәйкес елдегі 4 жүктіліктің 1-і арнайы түсік жасаумен айқындалады. 15-19 жас аралығындағы жасөспірім қыздардың босануының ұлғаю үрдісі бар және 2014 жылы 1000 адамға шаққанда 31,1-ге тиесілі болды. Нәрестелерді дүниеге әкелуде өлім-жітімінің негізгі себептері (100 мың тірі туғандарға шаққанда 2015 ж. - 40,5; 2009 ж. - 36,9) акушериялық қансырау жайті, гестоз, экстрагениталдық аурулар себебінен болады [16].
Бүгінгі таңда пневмококктан ең тиімді және экономикалық тиімді қазіргі заманғы медицинадағы профилактикалық іс-шара вакцинация болып саналады. Біздің еліміздегі профилактикалық екпелерінің күнтізбесіне 2 айлық балаларға пневмококктық инфекцияға қарсы екпені енгізу 5 жасқа дейінгі балалардың өкпенің қабынуымен сырқаттанушылығын 50%-ға дейін, өлім-жітімін 20%-ға дейін айтарлықтай төмендетуге қол жеткізуге негізіндедік беріп отыр [17].
Бүгінде Қазақстанда орта жастағылар барлық халық санының 7,7%-дан артық көрсеткішін құрайды. Біріккен Ұлттар Ұйымы сарапшыларының пікірінше жақын арада Қазақстанда орта жастағы адамдардың саны 11%-ға артатындығы күтілуде. Мемлекеттегі егде адамдардың саны мемлекеттін медицинасының деңгейін айқындайтың факторлардың бірі. Шетелдік Еуропа елдері халқының қартаюы факторының да негізгі себептерінің бірі елдегі медицинаның жоғары дамуы нәтежиесінде үлкен адамдардың үлесінің көбеюі және баланы дүниеге әкелу көрсеткішінің төмендігі.
Біздін еліміз бәсекеге қабілеттіліктің жаһандық индексінің рейтингінде Қазақстан сырқаттанушылықтан 94-сатыда (2014ж. - 130,0 саты) және туберкулездің қаржыға әсер етуі бойынша 111 сатыны иеленеді .
Жүргізіліп жатқан ауқымды құрылысқа, DOTS-плюс туберкулезбен күресу бағдарламасының іске қосылуына қарамастан, туберкулездің жайылуын, дәріге төзімділігінің артуын және өлім-жітімді эпидемиологиялық қадағалау мәселелері өзекті күйінде сақталып тұр.
Қатерлі ісікпен сырқаттанушылықтың кейбір көрсеткіштері (100 мың адамға шаққанда 192,5- 182,6-ға дейін) төмендегендігі байқалады. Осымен қатар, асқынған түрлері көбеюде (16,2%), ал өлім-жітім барлық өлім-жітім себептерінің құрылымында үшінші орынға иеленеді (12,6%). Дегенмен жалпы республикада сырқаттанушылықтың төмендеуімен бірге ірі өнеркәсіптік өңірлерде көрсеткіштердің көбеюі анықталды. Қазіргі таңда қатерлі ісіктермен сырқаттанушылықтың ең жоғары үлес салмағы Шығыс Қазақстан және Павлодар аймақтарында (44,5%) тіркелген.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (бұдан әрі - ДДҰ) жіктемесі негізінде Қазақстан АИТВЖИТС індетінің шоғырланған көрсеткішінде ( әлемдік көрсеткіш 1,1 % болғанда халықтың 0,2 %-ы). Халықаралық сарапшылардың бағалау деректері негізінде Қазақстанда АИТВ жұқпасы бар тұрғындардың саны 16 мың ад. құрайды, бұл тіркелгендердің көрсеткішінен 2 есе артық. АИТВ жұқтырғандардың санының ішінде 14-ін құрайтын АИТВ жұқтырған әйелдердің саны өсуде. 2014 ж. жүкті әйелдер арасында АИТВ жұқпасының жиілігі 2015 ж. бері жылына 0,01 %-ға артып, 0,07 % құрады, бұл АИТВ-ның анасынан баласына берілу негізіндедігін көрсетеді және ұлғайтады. Халықтың АИТВЖИТС жөнінде аз ақпаратпен қамтылуы, осы патологиямен жағдайдың нашарлауының нақты қауіптілігіне әсерін тигізеді[18].
Жарақаттанушылық тек Қазақстандықтардың мәселесі ғана, қатар көптеген әлем елдері негізіндеде қазіргі заманғы медициналық-әлеуметтік маңызды проблемалардың бірі қатарында. Қазіргі таңда Қазақстанда жарақаттар халықтың сырқаттанушылық құрылымында, еңбекке уақытша жарамсыздық және өлім-жітім құрылымында екінші сатыны, бірінші мәрте мүгедектікке шығуда үшінші сатыны иеленеді. Және де , әртүрлі жарақат алған ауруларды оңалту және еңбекке жарамдылығын қалпына келтіру бағытында жүйелі ем қабылдау жұмыстары жүргізілмейді.[19].
Жарақаттық әсерінен халықтың еңбекке жарамдыбөлігі мүгедектікке шығады. Мүгедектердің көбеюі қоғамдық мәселе, сонымен қатар, экономикалық мәселе.
Біздің мемлекетімізде соңғы кездері алғашқы мүгедектік деңгейінің теріс серпіні қалыптасты (10 мың адамға шаққанда елімізде мүгедектікке алғашқы шығудың қарқынды көрсеткіші 2014 ж. - 27,7-ні, 2015 ж. - 28,8-ді, 2016 ж. - 29,2-ні құрады), бұл денсаулық сақтаудың профилактикалық бағыттылығының нашарлығының көрсеткіші екендігі сөзсіз.
Қазақстандағы экологиялық ахуалдың төмендеуі қоршаған ортаның кері факторларының әсерінен болатын ауруларды (дем алу ағзаларының аурулары, онкологиялық дерттер, аллергиялық дерттер және тағы басқалар) сауықтыруға және талдау қызметіне деген сұраныстың жоғарылауына және оған қойылатын талаптардың өзгеруі әсер етеді.
Қазақстанда соңғы кездері санитариялық-эпидемиологиялық жағдайдың оң серпіні байқалады, елеулі инфекциялық аурулардың бірқатарының төмендегені тіркелген, ал вакцинамен басқарылатын кейбір инфекциялық ауруларды толық болдырмау немесе алдын алу міндеті жолға қойылған.
Елімізде әр жыл бойынша қауіпсіз таза сумен қамтамасыз етілген халықтың үлес салмағы жоғарылап келеді, ол 2014 жылдың қорытындысы негізінде 81,8% құрады, эпидемиялық маңызды объектілердің санитариялық-эпидемиологиялық жағдайы жақсы деңгейге көтерілуде. Адам ағзасы негізіндеаса қауіпті инфекциялардың табиғи ошақтарында қажетті профилактикалық жұмыстар кешені қамтамасыз етілді, бұл шараларда халықтың топтық сырқаттанушылық жағдайларына тосқауылдар қойылды. Қазақстанға көрші елдермен эпидемиологиялық жағдайдың қиындағаны жөнінде шұғыл хабардар ету жүйесі қабылданды[20].
Біздің елімізде , қызметтің инфекциясыз ауруларды болдырмау бойынша қоғамдық денсаулық сақтаудағы қызметін күшейту мәселелері шешілмей келе жатқа нәселелер қатарында тұр. Жоспарлы өткізілетін санитариялық-эпидемиологиялық сараптаманың дәлдігі мен жеделдігін жетілдіру қажет, аккредиттеу жүйесі төмен дамыған, зертханалық зерттеулердің және халық денсаулығына сыртқы орта факторларының әсері қауіп-қатерлерін бағалаудың халықаралық талаптардың жеткіліксіз деңгейде қолданылатының көрсетті. Қызмет көрсету бойынша өнімнің және қызметтердің қауіпсіздігін қамтамасыздандыру тұтынушылардың құқықтарын қорғау жүйесі төмен дамыған.
Елімізде биологиялық терроризмнің өсу қауіптеріне және аса қауіпті инфекциялардың жайылуына сай ұлттық биологиялық қауіпсіздік жүйесін құру қажеттігі айқындалды.
ДДҰ деректеріне сүйенсек адам денсаулығының 50%-ы өмір суру деңгейіне, көптеген инфекциялық аурулардың және (жүрек-қантамыры жүйелерінің дерттері, қант диабеті және басқалар) дамуы да адамның өмір сүру салтына байланысты өзгеріп отырады. Осыдан, қазақстандықтардың салауатты өмір салтын қалыптастыру және денені шынықтырудың маңыздылығы жоғарылап отыр. Қазіргі уақытта қоғамдық денсаулық сақтау мәселелерінде сектораралық және ведомствоаралық серіктестік тетігі жолға қойылмаған, бұл мемлекеттік органдардың, мемлекеттік және арнайы секторлардың денсаулық сақтау саласындағы өз міндеттерін жете түсінбеуіне, жауапкершілікті нақты бөліспеуіне, денсаулық сақтау мәселелерін ақпараттық қолдаудың нашарлығына тікелей қатысты.
Еліміздегі халық денсаулығы деңгейінің төмен болуының себептері үнемі спортпен шұғылдану және ауруларды болдырмау, қоршаған ортаның қолайсыз жағдайының сақталуы, суды тұтыну мен тамақтану мәселелерінде халықтың жеткіліксіз ақпараттандырылуы, сауаттылығы мен уәждемесінің жеткіліксіздігі, халықтың әлеуметтік әлсіз санатының әлеуметтік экономикалық нашарлығының әсері екені түсінікті. Денсаулық сақтау жүйесінің профилактикалық белсенділігінің төмендігі, яғни аурулардың алдын алуға жәене емдеуге бағытталған бағдарламасы қабылданды [21].
Бүгінгі таңда қазақстандықтардың денсаулығы жағдайының қанағаттанғысыздығына денсаулық сақтау жүйесінің , белсенділігінің әлсіздігі, халық жағынан өзінің денсаулығына жауапкершіліктің жеткіліксіздігі, денсаулық сақтау мәселелерінде сектораралық өзара іс-қимылды тиімсіз жүргізу, және өтпелі кезеңнің әлеуметтік-экономикалық мәселелері өзінің теріс әсерін тигізуде.
Қорыта келе, аймақта саламатты Қазақстан халқын қалыптастыру мен емдік туризмді ілгерілеті қазіргі таңның кезек күттірмес проблемаларының бірден-бір шешімі.
1.3 Емдік-сауықтыру туризмінің қалыптасуының шетелдік тәжірбесі
Емдік туризм географиясын зерттей келе, емдік туризм нарығында Еуропа көшбасшы екені айқындалды. Аймақ бойынша емдік туризм нарығын қалыптастыру мен дамытуда Еуропа елдерін негізге алу қажет. Еуропа аймағында емдік туризмді қалыптастыру ен дамытуда мол табиғи-тарихи ресурстар шоғырланған.Атап айтатың болсақ теңіз жағалауы туризімін тау туризмін,климаттық емдеу туризмін т.б. туризм түрлерін қалыптастыру мен дамыту негізіндесол негізіндедік бар.
Дүниежүзілік курорттардың негізгі типтері төмендегідей жіктеледі:
- бальнеологиялық емделу;
- балшықтық емделу;
- климаттық емделу;
Өзіндік қайталанбасліктеріне келіп тоқталатың болсақ бальнеологиялық шипажайларда табиғи минералды суларды қолдану арқылы емдейді. Жер қойнауының терен бөліктерінде магмалық жыныстардың балқыған күйде кездесетіні баршаға мәлім. Осындай тектоникалық қозғалмалы аймақтарда минералды сулар шоғырланады. Минералды сулар өзіндік құрамы арқылы әртүрлі болып келеді. Құрамындағы элементтердің әртүрлілігіне байланысты ол сулардың қолданыс аясы да әртүрлі болып келеді. Көбінесе минералды бұлақтарды емдік мүддета қолдану Еуропа аймағында кең тараған және қолданыс тарихының өзң тереңде екендігі айқындалады. Олар сыртқы және ішкі ресурстарды қолданады. Медицинада минералды сулар көптеген ауруларды емдеуге қолданылады. Әсіресе асқазан - ішек ауруларын, жүрек тамыр ауруларын, тірек қимыл аппартты ауру адамдар мұндай шипажайларға көп ем алуға ағылады. Келесі медециналық зерттеулер кейбір аурулардың осы шипажайларда емделгеннен кейін жақсы нәтижелерді көрсеткендігі туралы ақпарат береді.
Көбінесе балшықты шипажайлар шипалы балшықтар бар (пелоидтар) жерлерде болады. Балшықты шипажайлар буын аурулары, жүйке аурулары, гинекалогиялық және кейбір ауруларды емдеуге осы балшықпен емдеу жақсы нәтиже көрсетіп келеді.Балшықпен емдеу емдік туризмнің екекше таралған түрі мүнда балшық құрамында кездесетің әртүрлі элементтерді емдік мүддета қолданысқа еңгізген. Балшықпен емделу де қазіргі таңда сұранысқа ие олып отыр.
Енді климаттық шипажайларға тоқталатың болсақ,климаттық шипажайлар климат сияқты әр алуан болып келеді.Олардың негізгі түрлеріне : теңіз жағалаулық, климаттық - қымыз сауықтыру шипажайлары жатады. Бұндай шипажайлар жердің климаттық табиғи факторлары қайталанбаслікиеріне байланысты таралады (температура, атмосфералық қысым, күн шуағын) сауықтыру - профилактикалық мүддета қолданысқа ие. Климаттық шипажайлардың ішіндегі кең тарағаны - теңіз жағалаулы шипажайлар. Мұнда туристер теңіз жағалауындағы демалыс пен нәтижелі емделу негізіндедіктерін қатар қолдана алады. Бұнда қан ауруларына, лимфа темірлері ауратын амдарға шипалы жағдайлар жасалады .Климаттық шипажайларда азам ағзасына климаттық факторларды қолдана отырып емдік шараларды ұйымдастыру болып саналады.
Климаттық шипажайлардың тағы бір түрі - климаттық - қымызбен емдейтін шипажайлар. Олар олар дала зонасында кең тараған. Қымыз ол жылқының қышқыл сүті. Қымыз адам ағзасында май мен ақуыздардың, салмақты көбейтеді. әлемде олардың саны 40 жуық. Оның көп бөлігі Ресей, Қазақстан және Түркменістан аумағында көптеп кездеседі .Осы елдер территориясында қымызбен емдеу кенінен етек жайып отыр. Бұл емдік процедураны комплексті деп те атайды себеьбі климаттық факторлар мен қымызды біріктіре отырып адам ағзасына әсер ету.
Шетелдік Еуропадағы емдік сауықтыру туризміне тоқталып өтелік . Бұл ауданның негізін емдік сауықтыру туризмі орталық және Шығыс Еуропа мен Батыс еуропада шоғырланған. Бұрыңғы Кеңес елдері табиғаттың емдіктер риторияларында емдік қасиеттері көп шипажайлардың басым бөлігі шоғырланған. Бұл шипажайлар жоғарғы емдік нәтижеге ие бола отырып, салыстырмалы төмен бағаларды орнатып еуропаның емдік сауықтыру нарығын жаулап алып, жоғары деңгейдегі бәсекелестік танытуда .
Қазіргі таңда емдік-сауықтыру туризмі туризм индустриясының болашағы зор салаларының бірі болып саналады.[22].
А.М. Ветитневтің анықтамасы бойынша емдік-сауықтыру туризміне арнайы сауықтыру бағдарламаларының негізінде денсаулықты нығайту және аурудың алдын алуға бағытталған туризм түрлері жатады .
Емдік-сауықтыру туризмі ұғымы шеңберінде адамның физикалық және психологиялық денсаулығын қалпына келтіру мен демалу мүддеындағы туризмді жатқызуға болады.
Осы тұрғыда курортология ұғымын қарастырып өту дұрысырақ, курортология - бұл табиғи емдік факторлар және олардың адам ағзасына әсері мен емдік-сауықтыру мүддеында пайдаланылу әдістерін зерттейтін ғылым саласы.
Адамзат ерте кезеңдердің өзінде ақ адам ағзасына әр түрлі табиғи, климаттық, гидроминералды және ландшафттық факторлардың әсер ететіндігі байқалған болатын, ал ХVІ-XVІІІ ғасырларда климатпен және сумен емдеудің ғылыми алғышарттары қалыптасты, алғашқы курорттар пайда болды, курортология ғылым ретінде медициналық тәжірибеге енгізіліп, қолданысқа ұсынылды.
Соңғы кезде Чехия елінің сауықтыру орындарын еуропалық емдік-сауықтыру туризмі нарығында туристік өнімді жылжыту шаралары белсенді іске асырылып жүр. Словакия елінің термалды емдік орындары қазіргі заманғы технологиялармен жабдықтау арқылы жақын арада Чехияға баратын туристік ағынды өзіне тартып, емдік-сауықтыру туризмі нарығында басты орынды иеленуі әбден негізінде болып саналады.
Келесі қарастыратынымыз Австрияның емдік сауықтыру орталықтары.
Бұл емдік сауықтыру орталықтары ыстық радон бұлақтарының негізінде пайда болған. Бальнеологиялық және климаттық курорттармен қатар Австрияда көл жағалауындағы емдік-сауықтыру туризмі дамыған. Жыл сайын Аттерзе, Мондзе және Топлицзе көлдеріне 1 млн. жуық емделушілер келіп дем алады. Жалпы, елге келетін туристердің 20%-ы емдік мүддеты көздейді. Туристер туралы мағұлмат төмендегіи кестеде берілген (2-кестеде).
Кесте 2.
Емдік туризмді дамыту тенденциялары
№ 1 тенденция
№ 2 тенденция
№ 3 тенденция.
Клиенттік аудиторияны барынша жасарту: курортқа келуші 30-40 жас шамасындағы адамдардың үлесі 20%-дан 90-шы жылдардың басында 40%-ға дейін артты. Мамандар жастардың сауықтыруға сұранысын стресстің әсерінен денсаулықтың нашарлауы деп түсіндіріп отыр. Субъективті себептерден салауатты өмір салтын жүргізу сәнін ескерген жөн
Тұтынушылар негізіндеБатыс Европа мен Шығыс Европа курорттарының арасындағы бәсекелестіктің өсуі.
Шығыс Европа курорттарына сұраныстың көбеюі төмен бағалармен ғана емес, сонымен қатар емделудің сапасының жоғарғы деңгейде болуымен байланысты.
Терапияның дәстүрлі емес түрлерінің есебінен сауықтыру және медициналық процедуралардың номенклатурасының кеңеюі.
Ескерту-Мәлімет [12 ] негізінде құрастырылған
Еуропа аймағы елдері емдік туризм нарығында басты тенденцияларды қалыптастыру арқылы, бүгінгі күннің өзіндле емдік сауықтыру туризмі бойынша көшбасшылықты ұстап тұр.Аймақта крорттарға келушілердің арасында жастардың жыл санап өсіп келуі байқалады. Жастар жыл санап өз денсаулықтарын нығайту негізіндежәне аурудың алдың алу негізінде курорттық зоналарға демалысқа келіп отырады. Курорттық зоналардағы демалушылардың арасынан жастардың жыл сайын барынша көп келетіндігі байқалды. Бұл қазіргі таңда жастардың өз зденсаулықтарына немқұрайлы қарамай аса үлкен көңіл бөліп келетіндігін анықтайды.Сонымен қатар тек ауырып ем іздеп барып жатқан жастардаң ғөрі, аурудың алдың алу мүддеында емдік-профилактика негізінде курорттарға келіп демалып жүрген жас жеткіншектердін саны артып келеді.
Швейцарияда алғаш болып шөппен емдеуді тәжірибеге енгізді. Бұл фитотерапияның бастау алуы болды. Мұнда ірі фитотерапевттік Кран-Монтана орталығы жұмыс жасайды. Бұнда дерматоз, зат алмасу жүйесінің бұзылуы, диабет, жүйке жүйесі ауруларын емдеу шаралары жүргізіледі. Түрлі өсімдіктер сығындыларын тері аурулары мен асқазан тірек қимыл жүйесі ауруларын емдеу мүддеында қолданысқа еңгізді. Ендігі кезекте көлдер бойынша емдік сауықтыру шараларының ұйымдастырылуын саралап көрелік.
Емделу бағытында барлық келушілердің жартысынан көбі осы төрт елдің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бет
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
1 ЕМДІК-САУЫҚТЫРУ ТУРИЗМІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІСІ
1.1 Емдік-сауықтыру туризм ұғымы, жіктемесі және зерттелуі ... ... ... .
8
1.2 Емдік-сауықтыру туризмі қоғамдық денсаулықты қалыптастыру факторы ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
18
1.3 Емдік-сауықтыру туризмінің қалыптасуының шетелдік тәжірибесі
24
2
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЕМДІК-САУЫҚТЫРУ ТУРИЗМІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ЖЕТІЛДІРУЫН САРАЛАУ
2.1 Қазақстан территориясында емдік-сауықтыру туризмінің жетілдіру тенденциялары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
35
2.2 Меркі емдеу орталығының сауықтыру туризміндегі көрсеткішін саралау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
41
2.3 Қазақстан Республикасының емдік-сауықтыру туризмінің жетілдіруы мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
51
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЕМДІК-САУЫҚТЫРУ ТУРИЗМІН ДАМЫТУ МЕН ЖЕТІЛДІРУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
3.1 Оңтүстік Қазақстан аймағы бойынша емдік-сауықтыру орталығы қызметін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
66
3.2 Меркі шипажайының емдік туризмдегі қызметін жетілдіру жолдар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
74
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
81
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..
85
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
88
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының Оңтүстік аймағының емдік туризмді дамытудағы мүмкіншілігін зерттеу. Санаторлы - курорттық ем алу табиғиғаттың емдік ресурстарын және физиологиялық терапиялық - медикоментоздық жолдарын қолдану арқылы жүзеге асырылады бірақ, емдік ресурстардың орналасуы негізгі ролді атқарады. Табиғи емдік ресурстардың құрамына кіретіндер: ландшафттар биоклиматтар гидроминералды сулар олардың ішінде минералды сулар және емдік батпақтар жатады .
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев еліміздің ең дамыған 30 мемлекеттің қатарына қосылып, ел жетілдіруының жаңа бағыттарын жаһандық дағдарыс жағдайында жүзеге асырудың басты бағыттарын айқындап берген жолдауын халыққа жолдады[1].
Елбасының Қазақстан жаңа жаһандық нақты ахуалда: өсу, реформалар, жетілдіру атты Жолдауы -- еліміздің ары қарайғы жетілдіруының алғышарттарын көрсететін және қазақстандықтарды жаңа белестерді бағындыруға жетелейтін, ортақ мүддеқа топтастыратын тарихи құжатында Қазақстан халқының денсаулығы негізгі басымдылық болып қарастырылған.
Арнайы емдік орналастыру орындары - табиғи жолдармен емдеу факторларының шипасын қолдануды басты мүдде ететін, халықтың денсаулығын қайта қалпына келтіруді және профилактиканы қамтамасыз ететін емдеу- сауықтыру стационарлық орталықтары. Ондай орталықтарға санаторлы-курорттық мекемелі және демалыс ұйымдары кіреді.
Емдік орталықтардың барлық мамандандырылған сондай-ақ бір немесе бірнеше профильді, әдеттегі курорттар мен емдеу сауықтыру орындары аумағында орын алады. Зертеу жұмысында науқастардың бірлік саны жайында және оларды қабылдауға дайындығы, олардың ең көп айдағы саны, орындар сондай-ақ ем алушылардың саны барысында деректер зерттелінеді.
Жарқын болашаққа барар жолымыз қазақстандықтардың әлеуетін ашатын жаңа мүмкіндіктер жасауға байланысты. ХХІ ғасырдың дамыған елі деп отырғанымыз - активті, білікті сонымен қатар дені сау азаматтар екендігін назарға алып денсаулық мәселесін басты басымдылықтардың бірі ретінде қарастырылып отыр .
Сондықтан Жолдаудағы салауатты өмір салтын қалыптастыру, оны насихаттау, адамның жұмыс қабілеттілігін жақсарту негізінде арнайы жағдай жасау қажеттігі айқын [2].
Адамдардың денсаулығынқалпына келтіру , сақтау және күшейту, олардың еңбекке деген ынтасын жоғарылату - бұл әр мемлекеттің, әлеуметті саясаттың міндеті болып келеді. Осындай мәселелерді шешу туризмнің басты бағыты.
Туризм арқылы емдеу - өндірісте және өндірістік емес салаларда мәселелерін шешудің ыңғайлы бағыты.
Сауықтыру орталықтары адамның денсаулығын күшейтеді, адам ағзасының маңызды жүйесін қалпына келтіреді, сауықтырады.
Қазақстан Республикасында 2020 жылға туризм индустриясын дамыту тұжырымдамасына сүйенетін болсақ, бағдарламаның негізгі мүддеында
Қазақстан халқының өмір сүру деңгейін жоғарылату және туристік саланың ел экономикасына оң үлесінің артуға бағытталған.
Қазақстан-2050 және Туризм индустриясын дамытудың 2020 тұжырымдамасының негізгі бағыттары емдік-сауықтыру туризмін дамыту болғандықтан дипломдың жұмыстың маңызы жоғары.
Сауықтыру-емдеу орталықтары халықтың ұлттық игілігі болып саналады. Емдік-сауықтыру орталықтары халықтың демалуы мен емделуіне арналған және де қатаң түрде қорғауға алынған табиғи обьектілері мен өзіндік ерекшелітері бар аймақ болып келеді. Біздің Республикамыздағы емдік туризмнің жетілдіруының қажеттілігін тұтынушыларға әлеуметтік тапсырыс көптеген бүтіндей жүйесін жуықтап алғанда денсаулық мәселесі мен бос уақытты өткізуге байланысты салауатты өмір салтына республикадағы патриоттық тәлім-тәрбиені үйретуге жағдайлар жасалған бағыт болып саналады.
Қазақстан Республикасының кең байтақ аймағында ерекше физико-географиялық және геологиялық жағдайлары емдік туризмдегі әр түрлі климаттық факторлар шоғырланған.
Емдік туризмді дамытуға Қазақстанның мүмкіншілігі зор. Оның негізін ғажайып табиғи орындар мен ерекше жағдайларын көптеген емдік батпақтар мен минералды бұлақтар құрайды.
Қазақстан Республикасындағы емдік туризмнің жетілдіру қарқыны бай табиғи рекреациялық- табиғи алғышарттарына негізделіп отыр.
Емдік туризмнің аймақтағы қарқынды жетілдіруы мен емдік туризмді дамыту мәселелері дипломдық жобаның тақырыбын таңдауға себепші болды. Қазақстан Республикасының аймақтарында санаторлы-курорттық шаруашылығын емдік туризмнің хал ахуалын зерттеу обьектілері ретінде зерделеуге мүмкіндік берді.
Жобаны даярлауда туризм индустриясының құрылымдық құрамында танымдық және спорттық туризмнен басқа емдік сауықтыру туризмінің өзіндік ерекшеліктерін зерделеу негізге алынды.
Жұмыстың мүддеы: Қазақстандағы емдік-сауықтыру нарығын зерттей отырып, Оңтүстік аймақтағы емдік-сауықтыру туризмінің жетілдіру болашағын зерделеу.
Зерттеу нысандары - Оңтүстік аймақтағы емдік туризм орталықтары.
Дипломдық жобада Қазақстан Республикасы бойынша емдік туризмнің жетілдіру факторлары мен хал-ахуалын игере отырып қазіргі заманғы туризмнің жағдайы мен жетілдіру перспективаларына болжам жасалған.
Қазақстан Республикасы мен бұрыңғы Кеңес мемлекеттері аймағы бойынша және дүниежүзілік емдік туризмнің жетілдіру тарихын қарастырылды.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
- Қазақстан Республикасындағы емдік- санаторлық шаруашылықтың қазіргі заманғы ахуалын зерттеу;
- облыс пен аймақтағы емдік туризмнің жетілдіру деңгейін жобалау;
- курорттық-санаториялық шаруашылықтың жетілдіруындағы жағдайларды қадағалау ;
- емдік туризмнің жетілдіру тарихын анықтау;
- емдік санаторлық шаруашылық саласының менеджмент пен маркетинг мәселелерін қарастыру;
- Қазақстан Республикасының емдік сауықтыру туризмін дамыту жолдары мен болашағын айқындау.
- Республикасы бойынша емдік туризмнің жетілдіру болашағын болжау.
Дипломдық жобаны даярлау кезінде көпдеген отандық және шетелдік ғалымдар еңбектері зерделенді. Мынадай ғалымдардың еңбектері қолданылды: Андрушко И.О. Асланов Дмитрий Иванович Козлова В.А., Артёмова Е.Н., Захарченко П.В., Нелюбин В.В., Ирисова Т.А.; С.Р.Ердавлетов Нургалиева, К Темирханова, М.Железников, И.Г, С.И.Замятин, А. Хасенова т.б
Салыстыра саралау жасау негізінде Қазақстан Республикасының статистика комитетінің мағұлматтары, Қазақстан Республикасының Денсаулық министрлігі кардиология және ішкі аурулар бөлімі Ғылыми-зерттеу институтының материалдары пайдаланылды. Қазіргі таңда әлі де өз шешімін таба қоймаған сұрақтарға үлкен мән бере отырып, мемлекеімізде емдік сауықтыру туризміның жетілдіруын жоғарылатуға жағдай жасауымыз қажет. Бізде 1000 - ға тарта әр түрлі су бұлақтарын республикамызда тиімді түрде қолдану қажет . Дүниежүзілік сауда орталығының сарапшыларының қорытындысына көңіл бөлетің болсақ , Қазақстанда мынадай мүмкіншіліктер туындап отыр (ДСО) - олар Талдықорғандағы (Қапал - Арасан), Павлодардағы (Моялды), Сарыағаш - Рахманов бұлақтарын ғажайып радонның бірнеше орындарына саяхат жасауға мүмкіндіктер туындайды.
Аталған мүмкіндіктерді рационалды пайдаланылатын болсақ Қазақстанның емдік-сауықтыру туризмін ілгерілетуге үлкен мүмкіндік бар.
Диплом жұмысының құрылымы мен мазмұны:
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
Бірінші тарауда емдік-сауықтыру туризмінің теориялық аспектісімен ,емдік-сауықтыру туризмінің жіктемесі қарастырылған.
Екінші тарауда Қазақстанның емдеу саласындағы туризмнің үлесін және аймақтың емдік-сауықтыру нысандарына саралау жұмыстары жасалған.
Негізінде тарауда Оңтүстік Қазақстан аймағының емдік-сауықтыру туризмінің жетілдіру бағыты қарастырылған.
1 ЕМДІК-САУЫҚТЫРУ ТУРИЗМІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІСІ
1.1 Емдік-сауықтыру туризм ұғымы, жіктемесі және зерттелуі
Емдік туризм дегеніміз туристер өз бос уақыттарында күнделікті үйреншікті аймақтарданн,әдетті жерінен тыс жерлерде активті физикалық пен психологиялық дем алу негізінде ағзаны қылыпқа келтіру мүддесінде белгілі бір мерзімге өз еркімен емдік демалысты ұйымдастыру. ( В.Говорецкий, 1997ж).
Емдік туризмнің ең негізгі түрткілері мынадай:
- адамның денсаулығының әбден төмендеп кетуі;
- денсаулық жағдайына байланысты белгілі бір жерде, белгілі бір маусымда дәрігер ұсынысына сай демалыс өткізудің қажеттілігі.
Емдік-сауықтыру туризмі Қазақстанның барлық аумағында көптеп таралған, сондықтан, сіз елдің қай жерінде болсаңыз да, ем алу мен саяхатты қатар қолдануға негізіндедігіңіз бар. Қазақстандық емдік шипажайлар түрлі ауруларға ем болатын және ауруларды болдырмау, алдың алу сияқты қайталанбас , минералдық су, бұғы мүйізін қолдану, емдік климат және басқа да қорлпрды қолдана денсаулықты қалпына келтіру қызметтерін ұсынады[3].
Барлық жағдайларда ыңғайлы климат жағдайлары адамның толығымен емделіп шығуына нақты себепші бола алады.
Сондықтан барлық түрдегі курорттық немесе курорттық емес санаторияларға барудың ең негізгі мәні науқастын өзі өмір сүретің үйреншікті ортасынан басқа таныс емес аймаққа барып тынығуының нәтежиесінен пайда түседі. Барлық түрдегі аурулар негізіндеең негізгі жасалатың жағдай жайлы ортамен жақсы көңіл куй екендігін ескеретің болсақ емдік санатории орталықтарында осындай жағдайлар туындағаннан кейін емдік процедуралар өзінің нәтежиесін бере бастайды.
.Жаңа ортада адамдар өзіндік ішкі күйзелістерін ұмытып, басқа адамдармен танысып, өз ойларын басқа арнаға бұрады. Адамның сыртқы ортасы мен ішкі жан дүниесі арасындағы үйлесімділік пайда болады. Осыны толықтыратың факторлар ретінде санаторлы курорттық қызметкерлердің өзіндік біліктілік деңгейі мен мәдениеттілігі де тікелей әсер етеді. Санаторлық курорттық мекемелердің басқару органдары емдік мекменің оң имиджін қалыптастыру мүддеында,және сауықтыру орталықтарына келушілер санының артуына әсер ету мүддеында өз қызметкерлерінің біліктілік деңгейңн үнемі жоғарылатып отырғандары жөн.Ол негізінде біліктілікті арттыру,кадрларды даярла және қайта даярлау тнституттары көмегіне жүгінуге болады.Біліктілікті арттыруға бағытталған жеке орталықтар негізінде құралған курстарға қатысу арқылы сауықтыру орталықтары мамандары өз біліктіліктенін жоғарылатып, шипажай негізінде жоғары деңгейде қызмет көрсете отырып туризм нарығында үлкен бәсекеге сай қызмет көрсете алады. Қазіргі таңда Шетелдік Еуропа аймағы және Азия аймағының көптеген туризмі дамыған орталықтары,өзара
келісімшарт негізінде мамандардың біліктілігін арртыру курстарына қабылдайды. Қазақстан негізіндеТүркия елі өз қызметін ұсынуда. Бұл ұсыныс тек қана тартымды емес, сонымен қатар экономикалық тұрғыдан өте қолайлы болып саналады. Сонымен қатар Турцияның туризм нарығындағы қол жеткізген берестері қызықтырарлық болып келеді.Курорттық шаруашылығы жақсы жолға қойылған Кавказ бен Крым курорттарына тоқталып өтелік.Бұл аймақтардың да емдік сауықтыру бағытында өзінше қайталанбасліктері мен өз рекреациялық негізіндедіктері ба. Бұрдай қайталанбаслік әлемнің басқа аймақтарында кездесетің емдік-сауықтыру мекемелерінде кездестіре алмайсыз. Мысалы Азияның ұлан байтақ дала зонасында орналасқан сауықтыру орталықтарында Азиялық дала климаты қайталанбаслігі мен дала зонасына сай өзіндік климаттық қайталанбасліктері тән болады. Дәм сол сияқты Кавказ бен Крым сауықтыру орталықтарының да өзіндік қайталанбасліктері бар.Кавказ таулы аймақ екендігі бәріне белгілі, осы тұрғыда Тау аймағ,ына тән өзгерістер мен қайталанбасліктер болады,Емделушілердің өздері де тау климаттық қайталанбасліктерін таңдай отырып, өз емделуші дәрігерімен кеңесе отырып осындай сауықтыру орталықтарына келе алады.
Осыдан курорттық немесе курорттық емес санаторияларға барудың ең басты мәні- науқасты өзінің бұрынғы өмір сүрген және де ауруы асқынған ортасынан алшақтатып оны жанға жайлы, көңілінен шығатын аймаққа апару қажеттілігінің маңыздылығы айқындалады.
Емделушінің ағзасына қоршаған орта жағдайлары мен табиғи жағдайдың (климаттық т б) тұрақтануы және жұмыстағы адамдар мен қарым-қатынастың орнықты болуы қайталанбас әсер етеді. Жеке жағдайы, Қоғамдағы немесе жұмыстағы орта атмосферасы және де табиғи сауықтыру факторлары бірігіп ағзанын толық қанды қалпына келуіне септігін тигізеді.
Сауықтыру жағдайларында жұмыс орнындағы келеңсіздіктер мен отбасылық ренжіш ,кері әсер ететің көңіл күй толығымен емделушінің өз мекенінде қалады. Емделуші жаңа орынға келумен жаңа оі,жаңа көңіл күй,жаңа эмоция сияқтя шексіз жаңа әсерлермен бірге өз денсаулығы негізіндежаңа энергиямен зарядталады.
Оның әсер ету күші адамға курортта салауатты өмірі мен тәбетінің дұрыс сақталғаны негізіндежағымды әсер қалдырады. Барлық сауықтыру мекмелерінде емделушінің жеке жағдайын, денсаулық жағдайын ескере отырып арнайы диетологтардың шешімімен ас мәзірі ұсынылады. Бұл ағзаның тез қалпына келуіне, ағзадағы зат алмасу процессінін жақсаруына жалпы денсаулыққа пайдасы өте зор. Емдік процедураның ең негізгі және ажырамас бөлігі осы диеталық тамақтану немесе дұрыс тамақтану болып саналады. Кейбір жағдайларда емделуші ағзасы өзгерістерге бірден үйрене қоймайды. Бірақ бұндай режим барлық жағдайларда да өзінің оң әсерін беретініне күмәнданбау қажет.Кейбір үйреншікті рационнан, үйреншікті тағамдардан бірден бас тарту ағзаның әлсіреуімен оның тез шаршауымен сипатталуы негізінде. Бұндай өзгерістердің барлығы адаптациялану мезгілі деп аталады.
Бүкіл Кеңестік курортологтар мен физиотерапевтердің отырысында емдік-сауықтырудың негізгі мәселелері қарастырылды.
Онда талқыланған жағдайлар өте маңызды болды, жеке теоретикалық бальнеологияны ұйымдастыру мәселесі қаралып курортология мен физитерапияға да қатысты көптеген мәселелер талқылыанылды. Осы орайда туризм ұғымының жіктемесін қарастыратың болсақ , бұл жіктемеде курорттық - емік туризм белгіленген .
ТУРИЗМ
Рекреациялық
Арнайы
КУРОРТТЫ - ЕМДІК
Спорттық-сауықтыру
Климаттық емдеу
Қымызбен емдеу
Қоғамдық функция мен өнімді шығару технологиясы
Емдік Спорттық-сауықтыру Танымдық
Туристік саяхаттың бағытына байланысты
Экскурсиялық
Көрермендердің көңілін көтеру
Батпақ пен емдеу
Бальнеологиялық
Талассотерапиялық
Гелиотерапиялық тб.
Сурет 1. Қазіргі заманғы туризм классификациясының емдік туризмдегі орны
Ескерту-Мәлімет [22] негізінде құрастырылған
Аталған сызбадан емдік туризмнің жалпы туризм кеңістігіндегі алатын орны мен жіктемесін көруге болады.Туризм классификациясы өзінше күрделі және бір-бірімен тығыз байланысты екендігі белгілі.Қазақстанда емдік туризмнің барлық түрлерін дамытуға негізіндедік бар.
Емделуде табиғат жағдайдың орнығуы науқастың психикасына әсер етіп қана қоймай оның жүйке жүйесі процестерінің қалпына келуіне жол ашып ағзадағы өмірлік талпынысын арттыруға қайталанбас ықпал ете алады[4].
Адаптациялану мерзімінің тағы бір көрінісі адам ағзасының бейімделуімен сипатталады.
Келгеннен кейін бірнеше күн өткен соң жаңа климаттық жағдайға бейімделіп жатқан адамның хал ахуалының сыр беруіне әкеліп соғуы негізінде, сонымен қатар бейімдірек емделуінің мерзімі қысқарып емнің толық нәтижесі болмауы негізінде.
Адамдардың атқарып жатқан жұмысқа деген талпынысына қарай отырып оннан екі түрлі шаршау белгілерін ажырата аламыз.
Олар: Интенсивті және тәулік бойы жұмыс істеу барысында функционалдық негізіндешіліктердің төмендеуі салдарынан жүйке жүйесі орталығының шаршауына және қызметке белсенді ағзаның тежелуіне алып келеді. Осындай жағдайларда адамның ағзасы бірден қабылдап, адамның жұмыс жасау қабілеттілігі жоғарылайды[6].
Физиологиялық өзгерістерді қадағалау мүддеында адам еңбек ету сатысынан демалыс сатысына ауысуы қажеттілігі нықталады.Адамның демалыс фазасынан өткеннен кейінгі ағзадағы өзгерістер оның жаңа жігермен, жаңа күшпен жұмыс жасауына тікелей септігін тигізеді
Рекреациялық әрекеттің қайталанбаслігі адамның шаршағанын басатын оның жұмысқа деген белсенділігін арттыратыны анықталды. Мысалы,балалар рекреациялық емдік ресурстардан әр түрлі әсер алу мүддеында жүктеменің физиологиялық және психологиялық жағынан ауыстырып отыруына тәуелді екендігі байқалады. Тәулік бойы ағзасына үлкен күш түсіретін балалар барынша тез шаршайды. Сондықтан балалар ағзасына түсірілетің физиологиялық және психологиялық жүктемелер олардың жас қайталанбасліктеріне байланысты таңдалып алынуы қажет.
Орташа жас пен жасы келген адамдарға әсер ететін жүктемелердің әр түрлі болуы олардың негізгі денсаулық жағдайы мен көңіл күйіне тікелей байланысты болып келеді. Сондықтан жас қайталанбасліктеріне байланысты емделу циклі де өзгеше болып отырады.
Қазақстан Республикасында емдік-туризмге бағытталған ресурстарға бай. Бірақ табиғи факторлардың ресурстарға бай 10% ғана зерттелген. Ал қалған орталықтар әлі зерттеліп қолданысқа еңгізілуі кезек күттірмес мәселе екендігі анық.
Қазақстанның табиғи ландшфт зоналарына сәйкес курорт келесі типтерге бөліп қарастырған.
Кесте 1.
Ландшафт бойынша курорттар жіктемесі
Түзу теңіз жағалаулық
Курорттық континентальді жазықтар
Таулы курорттар
- Жерорта теңізінің климаты;
- жазықты дала климаты;
- бетпақ дала климаты;
-суық субтропиктік климат;
- батпақты және жартылай бетпақдала климаты;
- ауа-райының кеңістігі;
- ормандық қыратты зона;
- біркелкі белдеулерлер;
- муссонды ормандар;
- климаттық ауа-райы кеңістігі
- жазықты және орманжазықты субтропиктік ормандар;
- жартылай бетпақдалалардан;
- тау етегі аласа таулар (теңіз деңгейінен 500-1000 м биіктікте);
- орташа таулы төменгі белдеудегі (1000-1500 м биіктікте);
- орташа таулы жоғарғы белдеудегі (1500-2000 м биіктікте);
- биік таулар (2000 м жоғары);
Ескерту-Мәлімет [15] негізінде автормен құрастырылған
Туризмді дамытуда емдік туризмнің түрлерін географиялық жағдайға байланысты қарастыру қажет.
Науқастарды емдеу немесе аурулардың алдың алу мүддеында кең көлемде әр түрлі климаттық және жеке климаттық факторлар тірек бола алады.
Сызбада берілген табиғи факторларға тоқталатың болсақ:
1. Аэротерапия - ұйқыны қалпына келтіріп жүйке жүйесінің ағзаның долдануын төмендетіп қан тамырларының жоғарылауына жол бермей қан қысымын өзінің бастапқы қалпына алып келеді.
2. Гелиотерапия - ағзаның белсенді түрде сауығуы емдік және тәжірибие ретінде қолдануға сәуле энергиясы арқылы күнді дененің жоғарғы бөлігіне сіңіру кезінде тез қарқынды түрде іске асырылады.
3. Талассотерапия - (грек тілінен аударғанда thаlаssа - теңіз және терапия) деген ұғымды береді. Теңіздік климатпен мен емделу сонымен қатар күн ванналары жүйесін береді. Түн мезгілінде теңіздің жылуды ауаға ақырындап беруі таң ата теңіз суының жоғарғы жылуын ауа жылуы мен салыстырған сәттен бастап өзгеруін сипаттайды.
4. Орман - сонымен бірге сауығудағы табиғи емделудің емдік факторлары болып саналады. Жасыл өсімдіктер атмосфераның төменгі қабатының шаңдарын өзіне сіңіріп алу барысында ауаны әр түрлі қоспалардан тазартады.
Осыған қарамастан жасыл өсімдіктер өте күрделі жағынан психикалық ықпал қалдырады да жапырақтың жасыл түсі күннің жарығына тітіркенгіш қасиетке ие болады.
Жасыл жапырақтар - табиғаттың әсем бір құбылысы және өзіндік ем қабылдау орны болып есептеледі. Ормандар мен шабындықтарда демалу кезінде керемет әсер алып құлпыруға ықпал етеді[12].
5. Қымыз бен емдеу: Емдік мүддета қолданылатын қымызды биенің сүтінен алады. Негізінде қымызбен емделу коптеген Азия елдерінде жүргізіледі. Бие сүтінен сүтті-қышқыл бактерияларды ашыту арқылы даярланылады.
Курорттық емделудің табиғи факторларының кейбір түрлерін қарастырайық (2сурет).
Сурет 2. Емдік туризмде қолданылатың табиғи факторлар
Ескерту-Мәлімет [22] негізінде құрастырылған
Халқымызда Табиғат-өзі емші - деп бекерге айтылмаса керек. Егер табиғи факторларды дұрыс ұтымды пайдалана білсе, ол көпдеген аурулардың алдың алуға және аурулардан емделуге септігін тигізеді. Аталған суретте табиғи факторлардың емдік бағытта қолданысы сипатталған. Бұл табиғи факторлардың емдік туризмдегі алатын орны жоғары.
Адам ағзасына күнделікті әсер ететін, арнайы емес рефлекторлық факторлар қатарына мына факторлар жатады:
1. Табиғаттың қайталанбас күші су ауа және күн сәулесі;
2. Емдік дене шынықтыру, кең түрде таралып танымал болған серуен, мен экскурсия, спорт пен шұғылдану, гимнастика;
3. Емдік тамақтану;
4. Курорттық аймақтағы табиғат әсемдігінің жағымды әсер етуі;
5. Өмірдің бұрынғы қалпының өзгеруіне әкеліп тітіркенудің көлемін азайтады;
6. Емделу мен демалыстың негізгі режимі рационал болып саналады.
Климаттық қымыз бен емделу: батпақ пен балнеотерапия мен әсер етудің негізі болып табылатын тізбектелген факторлардың құрамының негізгісі курорттық санатории кешені ағзаны толығы мен тазартып жоғарғы жоғарғы жүйке жүйесінің қызметін қалыптастыруға әсер етеді[13].
Қорыта келе,емдік-сауықтыру туризмі туризмнің қайталанбас маңызды түрі екендігі және оның жіктемесі мен қолданыс шеңбері барынша ауқымды екендігі айқындалды.
1.2 Емдік-сауықтыру туризмі қоғамдық денсаулықты қалыптастыратыру факторы ретінде
Елбасымыз Н.Назарбаевтың Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік Қазақстан халқына жолдауында Қазақстан 2050 жылға қарай әлемдегі ең алдыңғы қатарлы 30 мемлекеттің қатарына қосылуға тиіс. Біз осы бағытқа қарай табандылықпен ілгерілей береміз-деп стратегиялық мүдде қойды. Ал, дамыған мемлекеттің ең негізгі көрсеткіштерінің бірі-халық денсаулығы екендігін ескеретің болсақ, салауатты өмір қалыптастыру, оны жетілдіру, шараларын белсендірек жүргеніміз дұрыс. Сауықтыру, аурудың алдың алу және адамның жұмыс қабілеттілігін жақсарту негізінде жүйелі емдік іс-шараларын жасау қажет.
Адамдардың денсаулығын сақтау,күшейту және олардың еңбекке қабілеттілігін жоғарылату - бұл кез келген елдің, әлеуметті саясаттың міндеті, олардың шешуі туризмнің негізгі бағытының бірі. Табиғат байлықтары арқылы сауықтыру - өндірісте және өндірістен тыс мәселелерін шешудің бірден бір жолы. Емдік сауықтыру туризмі адамның денсаулығын жоғарылатады, адамның организмінің маңызды жүйелерін қалыпқа келтіреді.
Әдетте, емдік туризм климатологиялық, балшықпен ем жасау, бальнеологиялық секілді бірнеше бағыттарда жүргізіледі. Осылардың ішінде қазіргі күні ем алу процедуралынан адамдардың сұранысына ие, маңызды түрі - бальнеотерапия (сумен емдеу).
2020 жылға дейін Қазақстан Республикасында туризм индустриясын дамыту бағдарламасына сай Қазақстан халқының өмір сүру деңгейін жақсарту және туристік саланың елдің дамуына тигізетін оң үлесінің жоғарылауын мүддеқа алған.
Қазақстанның халқы денсаулығының жағдайы, санитарлық-эпидемиологиялық жайы және денсаулық сақтау жүйесінің өзгеруі соңғы онжылдықта оң үрдістермен де, теріс үрдістермен де сипатталды.
Соңғы кездері негізгі медициналық көрсеткіштерді - өсу, өлім-жітімді, өмір сүрудің ұзақтығын тұрақтандыруға қол жеткізілді. Жұқпалы инфекциялық ауруларкөрсеткіші төмендеді. Денсаулық сақтау саласындағы бірқатар өзгерістер жүргізілді, олардың бір бөлігі тоңтайлы іске асты, басқалары өз жалғасын таба алмады [14].
Бұндай шаралардың біріне міндетті медициналық сақтандыру жүйесін құруды, отбасылық медицина моделіне көшуге әрекеттенуді жатқызуға тиіс. Солардың ішінен саланың нормативтік құқықтық негіздемесін құруды, денсаулық сақтауды қаржыландырудың елеулі ұлғаюын оң өзгерістер ретінде қарастыру дұрыс. Бұл бірқатар қазіргі заманғы клиникалардың құрылысын жүзеге асыруға, медициналық ұйымдарға күрделі жөндеулер жүргізуге және материалдық-техникалық жарақтандырылуын жақсартуға, сауықтыру-диагностикалық процесіне үздік медициналық жетістіктер мен емдеудің жоғары озық әдіс тәсілдерін қолдануға әсер етеді.
Халыққа медициналық қызмет көрсетудің деңгейін жақсарту және оның қолжетімділігін жоғарылату нәтижесінде бірқатар жұқпалы және басқа да ауруларға қатысты халық денсаулығының жағдайына үлкен жетістіктерге жетті. Сондай ақ, республика халқының денсаулық жағдайы өлшемінің көптеген бөлігі қанағаттанғысыз денгейінде сақталып келеді[15].
Медицинаның дәрігерлік практика қағидаты негізінде жұмыс істейтін бастапқы медициналық-санитариялық көмек (бұдан әрі - БМСК) қызметін жаңғырту жүргізілді, қанайналым жүйесі ауруларын алдын-ала анықтау тұрғысынан ересек мен балалар халықты профилактикалық сауықтыру-қарау, бала көтеру жүйесінің ауытқушылықтарын анықтау жағынан әйелдерді скринингтік тексеру жүргізілуде,дәрілермен тегін және жеңілдіктермен қамтамасыздандыру мәселелері алға қойылды.
Қазақстанда мемлекеттік медициналық ұйымдар желісін құру және жетілдіру жұмыстары жүргізілді, денсаулық сақтау ұйымдары желілерінің мемлекеттік нормативі бекітілді,денсаулық сақтау ұйымдарының материалдық-техникалық жағдайын нығайту жөніндегі жұмыстар жүргізілді, 2010 жылғы 1 қаңтардан Бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесі (бұдан әрі - БҰДЖ) кезең-кезеңмен енгізілуде, ол емделушілерге дәрігер мен медициналық ұйымды еркін таңдауды қамтамасыз етуді, медициналық қызмет көрсетудің бәсекелестікті қалыптастыруды, медициналық ұйымдардың түпкілікті нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған жұмысын және нақты шығындар негізінде медициналық қызметтерге ақы төлеуді мәселелерін қарастырылған. Әсіресе туберкулез, психикалық және инфекциялық емдеуді қоспағанда, стационарлық және стационарға дейінгі көмек көрсетуге арналған бюджетті облыстық деңгейде, ал 2010 жылдын басынан республикалық деңгейде шоғырландыру жүргізілді,денсаулық сақтау менеджерлерін әзірлеу жүргізілуде, Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау секторындағы жетістіктерді еңгізу және институционалдық реформа жүргізу жоспары Дүниежүзілік банкпен бірлесу арқылы жүргізілді.
Медициналық-демографиялық жағдай және сырқаттанушылық Мемлекеттік бағдарламаны орындау кезеңінде:
- демографиялық хал - ахуалдың жақсаруы, халықтың өсу деңгейінің 18,42-ден (2014 ж.) 22,75 пайызға (2016 ж.) дейін өсуімен;
- халықтың өлім-жітім көрсеткішінің тұрақтануы - 9,74 (2005 ж. - 10,37);
- халықтың табиғи өсу коэффициентінің 1000 адамға шаққанда 13,01-ге (2015 ж. - 8,05) дейін өсуі байқалды.
Қазақстан халқының саны 2014 ж. салыстырғанда 762,6 мың адамға өсті және 2015 жылдың бастанқы кезеңінде 16004,6 мың халықты құрады. Мемлеккеттің қолданған демографиялық саясаттың жетістіктеріне қарамастан біздін еліміздегі бала мен ана денсаулықғы әлі күнге дейін төмен деңгейде сақталып келеді. Жанадан үйленген отбасылар негізіндебасқа да жанұялар негізіндесаңызды мәселелердің бірі нәрестені дүниеге әкелу мәселесі екендігі белгілі. Осы тұрғыда нәрестені дүниеге әкелу өзекті проблема күйінде сақталып қалды, некеге тұрғандардың 16 %-ға жуығы ұрпақсыз екені анықталды. Бұндай мәселелердің көпшілігі көбінесе жыныстық жолмен берілетін инфекциялардың (бұдан әрі - ЖЖБИ) кеңінен өріс алуына және түсіктің жоғары көрсеткішімен анықталады. Бұл өз кезегінде халықтың, әсіресе жастардың қауіпсіз жыныстық мінез-құлқымен түсіндіріледі. Зерттелген жағдайлардың есебіне сәйкес елдегі 4 жүктіліктің 1-і арнайы түсік жасаумен айқындалады. 15-19 жас аралығындағы жасөспірім қыздардың босануының ұлғаю үрдісі бар және 2014 жылы 1000 адамға шаққанда 31,1-ге тиесілі болды. Нәрестелерді дүниеге әкелуде өлім-жітімінің негізгі себептері (100 мың тірі туғандарға шаққанда 2015 ж. - 40,5; 2009 ж. - 36,9) акушериялық қансырау жайті, гестоз, экстрагениталдық аурулар себебінен болады [16].
Бүгінгі таңда пневмококктан ең тиімді және экономикалық тиімді қазіргі заманғы медицинадағы профилактикалық іс-шара вакцинация болып саналады. Біздің еліміздегі профилактикалық екпелерінің күнтізбесіне 2 айлық балаларға пневмококктық инфекцияға қарсы екпені енгізу 5 жасқа дейінгі балалардың өкпенің қабынуымен сырқаттанушылығын 50%-ға дейін, өлім-жітімін 20%-ға дейін айтарлықтай төмендетуге қол жеткізуге негізіндедік беріп отыр [17].
Бүгінде Қазақстанда орта жастағылар барлық халық санының 7,7%-дан артық көрсеткішін құрайды. Біріккен Ұлттар Ұйымы сарапшыларының пікірінше жақын арада Қазақстанда орта жастағы адамдардың саны 11%-ға артатындығы күтілуде. Мемлекеттегі егде адамдардың саны мемлекеттін медицинасының деңгейін айқындайтың факторлардың бірі. Шетелдік Еуропа елдері халқының қартаюы факторының да негізгі себептерінің бірі елдегі медицинаның жоғары дамуы нәтежиесінде үлкен адамдардың үлесінің көбеюі және баланы дүниеге әкелу көрсеткішінің төмендігі.
Біздін еліміз бәсекеге қабілеттіліктің жаһандық индексінің рейтингінде Қазақстан сырқаттанушылықтан 94-сатыда (2014ж. - 130,0 саты) және туберкулездің қаржыға әсер етуі бойынша 111 сатыны иеленеді .
Жүргізіліп жатқан ауқымды құрылысқа, DOTS-плюс туберкулезбен күресу бағдарламасының іске қосылуына қарамастан, туберкулездің жайылуын, дәріге төзімділігінің артуын және өлім-жітімді эпидемиологиялық қадағалау мәселелері өзекті күйінде сақталып тұр.
Қатерлі ісікпен сырқаттанушылықтың кейбір көрсеткіштері (100 мың адамға шаққанда 192,5- 182,6-ға дейін) төмендегендігі байқалады. Осымен қатар, асқынған түрлері көбеюде (16,2%), ал өлім-жітім барлық өлім-жітім себептерінің құрылымында үшінші орынға иеленеді (12,6%). Дегенмен жалпы республикада сырқаттанушылықтың төмендеуімен бірге ірі өнеркәсіптік өңірлерде көрсеткіштердің көбеюі анықталды. Қазіргі таңда қатерлі ісіктермен сырқаттанушылықтың ең жоғары үлес салмағы Шығыс Қазақстан және Павлодар аймақтарында (44,5%) тіркелген.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (бұдан әрі - ДДҰ) жіктемесі негізінде Қазақстан АИТВЖИТС індетінің шоғырланған көрсеткішінде ( әлемдік көрсеткіш 1,1 % болғанда халықтың 0,2 %-ы). Халықаралық сарапшылардың бағалау деректері негізінде Қазақстанда АИТВ жұқпасы бар тұрғындардың саны 16 мың ад. құрайды, бұл тіркелгендердің көрсеткішінен 2 есе артық. АИТВ жұқтырғандардың санының ішінде 14-ін құрайтын АИТВ жұқтырған әйелдердің саны өсуде. 2014 ж. жүкті әйелдер арасында АИТВ жұқпасының жиілігі 2015 ж. бері жылына 0,01 %-ға артып, 0,07 % құрады, бұл АИТВ-ның анасынан баласына берілу негізіндедігін көрсетеді және ұлғайтады. Халықтың АИТВЖИТС жөнінде аз ақпаратпен қамтылуы, осы патологиямен жағдайдың нашарлауының нақты қауіптілігіне әсерін тигізеді[18].
Жарақаттанушылық тек Қазақстандықтардың мәселесі ғана, қатар көптеген әлем елдері негізіндеде қазіргі заманғы медициналық-әлеуметтік маңызды проблемалардың бірі қатарында. Қазіргі таңда Қазақстанда жарақаттар халықтың сырқаттанушылық құрылымында, еңбекке уақытша жарамсыздық және өлім-жітім құрылымында екінші сатыны, бірінші мәрте мүгедектікке шығуда үшінші сатыны иеленеді. Және де , әртүрлі жарақат алған ауруларды оңалту және еңбекке жарамдылығын қалпына келтіру бағытында жүйелі ем қабылдау жұмыстары жүргізілмейді.[19].
Жарақаттық әсерінен халықтың еңбекке жарамдыбөлігі мүгедектікке шығады. Мүгедектердің көбеюі қоғамдық мәселе, сонымен қатар, экономикалық мәселе.
Біздің мемлекетімізде соңғы кездері алғашқы мүгедектік деңгейінің теріс серпіні қалыптасты (10 мың адамға шаққанда елімізде мүгедектікке алғашқы шығудың қарқынды көрсеткіші 2014 ж. - 27,7-ні, 2015 ж. - 28,8-ді, 2016 ж. - 29,2-ні құрады), бұл денсаулық сақтаудың профилактикалық бағыттылығының нашарлығының көрсеткіші екендігі сөзсіз.
Қазақстандағы экологиялық ахуалдың төмендеуі қоршаған ортаның кері факторларының әсерінен болатын ауруларды (дем алу ағзаларының аурулары, онкологиялық дерттер, аллергиялық дерттер және тағы басқалар) сауықтыруға және талдау қызметіне деген сұраныстың жоғарылауына және оған қойылатын талаптардың өзгеруі әсер етеді.
Қазақстанда соңғы кездері санитариялық-эпидемиологиялық жағдайдың оң серпіні байқалады, елеулі инфекциялық аурулардың бірқатарының төмендегені тіркелген, ал вакцинамен басқарылатын кейбір инфекциялық ауруларды толық болдырмау немесе алдын алу міндеті жолға қойылған.
Елімізде әр жыл бойынша қауіпсіз таза сумен қамтамасыз етілген халықтың үлес салмағы жоғарылап келеді, ол 2014 жылдың қорытындысы негізінде 81,8% құрады, эпидемиялық маңызды объектілердің санитариялық-эпидемиологиялық жағдайы жақсы деңгейге көтерілуде. Адам ағзасы негізіндеаса қауіпті инфекциялардың табиғи ошақтарында қажетті профилактикалық жұмыстар кешені қамтамасыз етілді, бұл шараларда халықтың топтық сырқаттанушылық жағдайларына тосқауылдар қойылды. Қазақстанға көрші елдермен эпидемиологиялық жағдайдың қиындағаны жөнінде шұғыл хабардар ету жүйесі қабылданды[20].
Біздің елімізде , қызметтің инфекциясыз ауруларды болдырмау бойынша қоғамдық денсаулық сақтаудағы қызметін күшейту мәселелері шешілмей келе жатқа нәселелер қатарында тұр. Жоспарлы өткізілетін санитариялық-эпидемиологиялық сараптаманың дәлдігі мен жеделдігін жетілдіру қажет, аккредиттеу жүйесі төмен дамыған, зертханалық зерттеулердің және халық денсаулығына сыртқы орта факторларының әсері қауіп-қатерлерін бағалаудың халықаралық талаптардың жеткіліксіз деңгейде қолданылатының көрсетті. Қызмет көрсету бойынша өнімнің және қызметтердің қауіпсіздігін қамтамасыздандыру тұтынушылардың құқықтарын қорғау жүйесі төмен дамыған.
Елімізде биологиялық терроризмнің өсу қауіптеріне және аса қауіпті инфекциялардың жайылуына сай ұлттық биологиялық қауіпсіздік жүйесін құру қажеттігі айқындалды.
ДДҰ деректеріне сүйенсек адам денсаулығының 50%-ы өмір суру деңгейіне, көптеген инфекциялық аурулардың және (жүрек-қантамыры жүйелерінің дерттері, қант диабеті және басқалар) дамуы да адамның өмір сүру салтына байланысты өзгеріп отырады. Осыдан, қазақстандықтардың салауатты өмір салтын қалыптастыру және денені шынықтырудың маңыздылығы жоғарылап отыр. Қазіргі уақытта қоғамдық денсаулық сақтау мәселелерінде сектораралық және ведомствоаралық серіктестік тетігі жолға қойылмаған, бұл мемлекеттік органдардың, мемлекеттік және арнайы секторлардың денсаулық сақтау саласындағы өз міндеттерін жете түсінбеуіне, жауапкершілікті нақты бөліспеуіне, денсаулық сақтау мәселелерін ақпараттық қолдаудың нашарлығына тікелей қатысты.
Еліміздегі халық денсаулығы деңгейінің төмен болуының себептері үнемі спортпен шұғылдану және ауруларды болдырмау, қоршаған ортаның қолайсыз жағдайының сақталуы, суды тұтыну мен тамақтану мәселелерінде халықтың жеткіліксіз ақпараттандырылуы, сауаттылығы мен уәждемесінің жеткіліксіздігі, халықтың әлеуметтік әлсіз санатының әлеуметтік экономикалық нашарлығының әсері екені түсінікті. Денсаулық сақтау жүйесінің профилактикалық белсенділігінің төмендігі, яғни аурулардың алдын алуға жәене емдеуге бағытталған бағдарламасы қабылданды [21].
Бүгінгі таңда қазақстандықтардың денсаулығы жағдайының қанағаттанғысыздығына денсаулық сақтау жүйесінің , белсенділігінің әлсіздігі, халық жағынан өзінің денсаулығына жауапкершіліктің жеткіліксіздігі, денсаулық сақтау мәселелерінде сектораралық өзара іс-қимылды тиімсіз жүргізу, және өтпелі кезеңнің әлеуметтік-экономикалық мәселелері өзінің теріс әсерін тигізуде.
Қорыта келе, аймақта саламатты Қазақстан халқын қалыптастыру мен емдік туризмді ілгерілеті қазіргі таңның кезек күттірмес проблемаларының бірден-бір шешімі.
1.3 Емдік-сауықтыру туризмінің қалыптасуының шетелдік тәжірбесі
Емдік туризм географиясын зерттей келе, емдік туризм нарығында Еуропа көшбасшы екені айқындалды. Аймақ бойынша емдік туризм нарығын қалыптастыру мен дамытуда Еуропа елдерін негізге алу қажет. Еуропа аймағында емдік туризмді қалыптастыру ен дамытуда мол табиғи-тарихи ресурстар шоғырланған.Атап айтатың болсақ теңіз жағалауы туризімін тау туризмін,климаттық емдеу туризмін т.б. туризм түрлерін қалыптастыру мен дамыту негізіндесол негізіндедік бар.
Дүниежүзілік курорттардың негізгі типтері төмендегідей жіктеледі:
- бальнеологиялық емделу;
- балшықтық емделу;
- климаттық емделу;
Өзіндік қайталанбасліктеріне келіп тоқталатың болсақ бальнеологиялық шипажайларда табиғи минералды суларды қолдану арқылы емдейді. Жер қойнауының терен бөліктерінде магмалық жыныстардың балқыған күйде кездесетіні баршаға мәлім. Осындай тектоникалық қозғалмалы аймақтарда минералды сулар шоғырланады. Минералды сулар өзіндік құрамы арқылы әртүрлі болып келеді. Құрамындағы элементтердің әртүрлілігіне байланысты ол сулардың қолданыс аясы да әртүрлі болып келеді. Көбінесе минералды бұлақтарды емдік мүддета қолдану Еуропа аймағында кең тараған және қолданыс тарихының өзң тереңде екендігі айқындалады. Олар сыртқы және ішкі ресурстарды қолданады. Медицинада минералды сулар көптеген ауруларды емдеуге қолданылады. Әсіресе асқазан - ішек ауруларын, жүрек тамыр ауруларын, тірек қимыл аппартты ауру адамдар мұндай шипажайларға көп ем алуға ағылады. Келесі медециналық зерттеулер кейбір аурулардың осы шипажайларда емделгеннен кейін жақсы нәтижелерді көрсеткендігі туралы ақпарат береді.
Көбінесе балшықты шипажайлар шипалы балшықтар бар (пелоидтар) жерлерде болады. Балшықты шипажайлар буын аурулары, жүйке аурулары, гинекалогиялық және кейбір ауруларды емдеуге осы балшықпен емдеу жақсы нәтиже көрсетіп келеді.Балшықпен емдеу емдік туризмнің екекше таралған түрі мүнда балшық құрамында кездесетің әртүрлі элементтерді емдік мүддета қолданысқа еңгізген. Балшықпен емделу де қазіргі таңда сұранысқа ие олып отыр.
Енді климаттық шипажайларға тоқталатың болсақ,климаттық шипажайлар климат сияқты әр алуан болып келеді.Олардың негізгі түрлеріне : теңіз жағалаулық, климаттық - қымыз сауықтыру шипажайлары жатады. Бұндай шипажайлар жердің климаттық табиғи факторлары қайталанбаслікиеріне байланысты таралады (температура, атмосфералық қысым, күн шуағын) сауықтыру - профилактикалық мүддета қолданысқа ие. Климаттық шипажайлардың ішіндегі кең тарағаны - теңіз жағалаулы шипажайлар. Мұнда туристер теңіз жағалауындағы демалыс пен нәтижелі емделу негізіндедіктерін қатар қолдана алады. Бұнда қан ауруларына, лимфа темірлері ауратын амдарға шипалы жағдайлар жасалады .Климаттық шипажайларда азам ағзасына климаттық факторларды қолдана отырып емдік шараларды ұйымдастыру болып саналады.
Климаттық шипажайлардың тағы бір түрі - климаттық - қымызбен емдейтін шипажайлар. Олар олар дала зонасында кең тараған. Қымыз ол жылқының қышқыл сүті. Қымыз адам ағзасында май мен ақуыздардың, салмақты көбейтеді. әлемде олардың саны 40 жуық. Оның көп бөлігі Ресей, Қазақстан және Түркменістан аумағында көптеп кездеседі .Осы елдер территориясында қымызбен емдеу кенінен етек жайып отыр. Бұл емдік процедураны комплексті деп те атайды себеьбі климаттық факторлар мен қымызды біріктіре отырып адам ағзасына әсер ету.
Шетелдік Еуропадағы емдік сауықтыру туризміне тоқталып өтелік . Бұл ауданның негізін емдік сауықтыру туризмі орталық және Шығыс Еуропа мен Батыс еуропада шоғырланған. Бұрыңғы Кеңес елдері табиғаттың емдіктер риторияларында емдік қасиеттері көп шипажайлардың басым бөлігі шоғырланған. Бұл шипажайлар жоғарғы емдік нәтижеге ие бола отырып, салыстырмалы төмен бағаларды орнатып еуропаның емдік сауықтыру нарығын жаулап алып, жоғары деңгейдегі бәсекелестік танытуда .
Қазіргі таңда емдік-сауықтыру туризмі туризм индустриясының болашағы зор салаларының бірі болып саналады.[22].
А.М. Ветитневтің анықтамасы бойынша емдік-сауықтыру туризміне арнайы сауықтыру бағдарламаларының негізінде денсаулықты нығайту және аурудың алдын алуға бағытталған туризм түрлері жатады .
Емдік-сауықтыру туризмі ұғымы шеңберінде адамның физикалық және психологиялық денсаулығын қалпына келтіру мен демалу мүддеындағы туризмді жатқызуға болады.
Осы тұрғыда курортология ұғымын қарастырып өту дұрысырақ, курортология - бұл табиғи емдік факторлар және олардың адам ағзасына әсері мен емдік-сауықтыру мүддеында пайдаланылу әдістерін зерттейтін ғылым саласы.
Адамзат ерте кезеңдердің өзінде ақ адам ағзасына әр түрлі табиғи, климаттық, гидроминералды және ландшафттық факторлардың әсер ететіндігі байқалған болатын, ал ХVІ-XVІІІ ғасырларда климатпен және сумен емдеудің ғылыми алғышарттары қалыптасты, алғашқы курорттар пайда болды, курортология ғылым ретінде медициналық тәжірибеге енгізіліп, қолданысқа ұсынылды.
Соңғы кезде Чехия елінің сауықтыру орындарын еуропалық емдік-сауықтыру туризмі нарығында туристік өнімді жылжыту шаралары белсенді іске асырылып жүр. Словакия елінің термалды емдік орындары қазіргі заманғы технологиялармен жабдықтау арқылы жақын арада Чехияға баратын туристік ағынды өзіне тартып, емдік-сауықтыру туризмі нарығында басты орынды иеленуі әбден негізінде болып саналады.
Келесі қарастыратынымыз Австрияның емдік сауықтыру орталықтары.
Бұл емдік сауықтыру орталықтары ыстық радон бұлақтарының негізінде пайда болған. Бальнеологиялық және климаттық курорттармен қатар Австрияда көл жағалауындағы емдік-сауықтыру туризмі дамыған. Жыл сайын Аттерзе, Мондзе және Топлицзе көлдеріне 1 млн. жуық емделушілер келіп дем алады. Жалпы, елге келетін туристердің 20%-ы емдік мүддеты көздейді. Туристер туралы мағұлмат төмендегіи кестеде берілген (2-кестеде).
Кесте 2.
Емдік туризмді дамыту тенденциялары
№ 1 тенденция
№ 2 тенденция
№ 3 тенденция.
Клиенттік аудиторияны барынша жасарту: курортқа келуші 30-40 жас шамасындағы адамдардың үлесі 20%-дан 90-шы жылдардың басында 40%-ға дейін артты. Мамандар жастардың сауықтыруға сұранысын стресстің әсерінен денсаулықтың нашарлауы деп түсіндіріп отыр. Субъективті себептерден салауатты өмір салтын жүргізу сәнін ескерген жөн
Тұтынушылар негізіндеБатыс Европа мен Шығыс Европа курорттарының арасындағы бәсекелестіктің өсуі.
Шығыс Европа курорттарына сұраныстың көбеюі төмен бағалармен ғана емес, сонымен қатар емделудің сапасының жоғарғы деңгейде болуымен байланысты.
Терапияның дәстүрлі емес түрлерінің есебінен сауықтыру және медициналық процедуралардың номенклатурасының кеңеюі.
Ескерту-Мәлімет [12 ] негізінде құрастырылған
Еуропа аймағы елдері емдік туризм нарығында басты тенденцияларды қалыптастыру арқылы, бүгінгі күннің өзіндле емдік сауықтыру туризмі бойынша көшбасшылықты ұстап тұр.Аймақта крорттарға келушілердің арасында жастардың жыл санап өсіп келуі байқалады. Жастар жыл санап өз денсаулықтарын нығайту негізіндежәне аурудың алдың алу негізінде курорттық зоналарға демалысқа келіп отырады. Курорттық зоналардағы демалушылардың арасынан жастардың жыл сайын барынша көп келетіндігі байқалды. Бұл қазіргі таңда жастардың өз зденсаулықтарына немқұрайлы қарамай аса үлкен көңіл бөліп келетіндігін анықтайды.Сонымен қатар тек ауырып ем іздеп барып жатқан жастардаң ғөрі, аурудың алдың алу мүддеында емдік-профилактика негізінде курорттарға келіп демалып жүрген жас жеткіншектердін саны артып келеді.
Швейцарияда алғаш болып шөппен емдеуді тәжірибеге енгізді. Бұл фитотерапияның бастау алуы болды. Мұнда ірі фитотерапевттік Кран-Монтана орталығы жұмыс жасайды. Бұнда дерматоз, зат алмасу жүйесінің бұзылуы, диабет, жүйке жүйесі ауруларын емдеу шаралары жүргізіледі. Түрлі өсімдіктер сығындыларын тері аурулары мен асқазан тірек қимыл жүйесі ауруларын емдеу мүддеында қолданысқа еңгізді. Ендігі кезекте көлдер бойынша емдік сауықтыру шараларының ұйымдастырылуын саралап көрелік.
Емделу бағытында барлық келушілердің жартысынан көбі осы төрт елдің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz