Әбу Насыр Әл-Фарабидің еңбектері

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Әбу Насыр Әл-Фараби шығыстың – педагогы, психологы, философы

Жоспар
Кіріспе
1. Әбу Насыр Әл-Фарабидің өмірі
2. Әбу Насыр Әл-Фарабидің еңбектері
3. Педагогикалық, психологиялық және философиялық ой тұжырымдары
4. Әл-Фарабидің әлеуметтік-этикалық, логикалық көзқарастары
ІІ. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Қазақ даласының перзенті – Әбу Насыр әл-Фараби (870-950жж.) ғұлама
ғалым, ойшыл, философ, шығыс елдерінде тұңғыш педагогикалық жүйе жасаған
ағартушы оқымысты, өзінің көптеген тарихқа танылған педагогикалық
еңбектерінде тұлғаны тәрбиелеу туралы, оған қойылатын талаптар жайында өте
құнды пікір, ойларын қалдырған.
Ертедегі түркілердегі педагогикалық ой-пікірлері, алғашқы
педагогикалық ескерткіштер тікелей халық өмірінің, халықтық
педагогикасының, мәдениетінің ықпалымен пайда болғанын көрсетеді. Ғылымның
көрнекті өкілдері, орта ғасыр мәдениеті қайраткерлерінің жерлестеріміз
жинақтаған аса бай тәрбие тәжірибесін есепке алмауы мүмкін емес болатын.
Әл-Фараби тртактаттарынан бастап, Түркі тіліндегі Нүлістанға дейінгі
педагогикалық ой даналығына үздіксіз назар аудару байқалады. Бұл өзара
байланыс Х-ХІҮ ғғ. Шығармаларының маңызды белгілері болып табылады.
Осыорайда әл-Фараби өзінің Интеллект (сөзінің) мағынасы жайында деп
аталатын зерттеуінде адамның ақыл-парасат мүмкіндігіне жан-жақты талдау
жасай келіп, оны потенциалды интеллект, актуальды интеллект, жүре келе
дарыған интеллект, Әрекетшіл интнллект сияқты философиялық
категорияларға бөліп-бөліп талдайды. Әл-Фараби жүре келе дарыған
интеллект туралы айта келіп, адам туғаннан ақылды, білімді болып
тумайтынын, интеллектің өзі жүре келе, есітіп, көріп барып қана дамитынын
ескертеді. Әл-Фарабидің интеллект жөніндегі осы философиялық ой-тұжырымын
одан әрі шәкірттері арқылы жалғасын тапқан.
Ғұлама ғалым әл-Фараби өзінің Ізгі қала тұрғындарының көзқарастары,
Бақытқа жету жолдары, Музыканың ұлы кітабы т.б. трактаттарының басым
көпшілігі халықты, жас ұрпақты тәрбиелеу, білім беру, ағарту мәселелеріне
арналған әл-Фарабидің педагогикалық көзқарастары, оның шығармалары Шығыс,
Европа педагогикасына ықпалы өте зор болған.

1. Әбу Насыр Әл-Фараби (870-950)
Қазақ даласының перзенті, Қыпшақ даласынан шыққан ұлы энциклопедист
ғалым, ойшыл, философ, математик, әдебиет пен музыка зерттеушісі, ақын,
шығыс елдерінде тұңғыш педагогикалық жүйе жасаған ағартушы оқымысты, өзінің
көптеген тарихқа танылған педагогикалық еңбектерінде тұлғаны тәрбиелеу
туралы, оған қойылатын талаптар жайында өте құнды пікір, ойларын қалдырған.
Толық аты-жөні – Әбу Насыр Мұхаммад ибн Тархан ибн Ұзлағ Әл-Фараби.
Аристотельден кейінгі “екінші ұстаз”, “Шығыстың Аристотелі” атанған ұлы
ғұлама.
Әр ұлттың ғалымдары Әбу Нәсірдің өмірі мен шығармаларын орта ғасырдың
өзінде зерттей бастаған, олардың қатарында араб және парсы тілдерінде
жазған Ан-Надим (Х ғ), Әл-Байваки (Х ғ), Ибн-Саид әл-Кифти (ХІІІ ғ), Хаджи
халифа (1657 ж.), латын тілінде жазған Венике (1484 ж), Камерариус (1688 ж)
тағы басқаларды жатқызамыз. Ол шығармаларын араб тілінде жазып, олар сол
кезде Мысыр, Шам, Бағдад, Басра, Куфа қалаларында өнердің үлкен
орталықтарында жарияланып халыққа таныс болған.
Араб парсы шежірелерінің деректеріне қарағанда әл-Фараби 870 жылы
Арыс өзенінің Сырға құяр тұсындағы Фараб (Отырар) қаласында, қайсыбір
деректерде –оның тікелей ықпалында болған іргелесі Уасиджде (Оқсыз)
отырарлық әскер басының отбасында дүниеге келген. Ол туған жерінің атауымен
“Әл-Фараби”, яғни “Фарабтық” деген атқа ие болған.
Болашақ ғалым алғашта туған жері Отырар медрессесінде, кейін Шаш,
Самарқан, Бұхара, Харран, Мысыр, Халеб, Бағдад қалаларында оқып, жан-жақты
білім алған. Ол дүние жүзілік ғылым мен мәдениеттің екінші ұстазы атанған.
Әлемнің екінші ұстазы (арабша жетпіске жуық тіл білген. Ол философия,
жартылыстану, астрономия, математика, медицина, логика, этика, метафизика,
жағрафия әдебиеттану, тіл білімі, музыка сияқты ғылым салаларынан 164
трактат жазғаны мәлім.

2. Әл-Фараби еңбектері.
Ұлы ғалымның ұшан теңіз еңбектерінен біздің заманымызға дейін
сақталып, бүгінгі ұрпақтың қолына тигені қырыққа жуық ғылыми еңбек деуге
болады. Фараби әдебиет теориясымен де жан-жақты шұғылданған ғалым. Әдебиет
теориясы бойынша көптеген зерттеулер жазғанын Фараби шығармаларының
сақталып қалған тізімдерінен білеміз. Араб ғалыми ибн Әби Усайбаның (1203-
1270) айтуы бойынша. Фарабидің “Өлең құрылысын зерттеуге арналған сөз”,
“Өлең ырғағы туралы”, “Поэзия өнерінің негіздері туралы тарктат” деп
аталатын зерттеулері болған. Бұл салада-Фарабидің бізге толық күйінде
жеткен екі зерттеуі ерекше назар аударады. Олардың бірі–“Өлең өнері” деп
араб поэзиясының теориялық мәселелерінің арналған. Мұнда өлеңнің мазмұны
мен формасы арасындағы үндестік мәселесі, сондай-ақ бәйіт, газел, месневи,
т.б. сөз болады.
Фараби грек поэзиясының жанрларына, терминдеріне, өлең өлшемдеріне
талдау жасайды.
Ислам дәуірі әдебиеті мен қазақ ақын-жазушылары поэзиясы арасындағы
көркемдік дәстүр жалғастығын сөз еткенде мықтап ескеретін бір жайт бар. Кез
келген халық әдебиетіндегі дәстүр жалғастығы сол қоғамдағы тарихи
жалғастықтың құрамдас бөлігі болып табылады. Ал, тарихи жалғастық
дегеніміздің өзі, ең алдымен, ақыл-парасат жалғастығы екені белгілі.
Мәселен, Әл-Фарабидің философиялық, әлеуметтік этикалық ой-тұжырымдары
өзінен кейінгі дәуірлердің шығармаларынан өзінің дәстүрлі жалғастығын
тапты. Мәселен Әл-Фараби өзінің “Интеллект (сөзінің мағынасы жайында” атты
зерттеуінде адамның ақыл-парасат мүмкіндігіне жан-жақты талдау жасай келіп,
оны “потенциалды интеллект” “актуальды”, “жүре келе дарыған интеллект”,
“әрекетшіл интеллект” сияқты философиялық категорияларға бөліп-бөліп
талдайды. Әл-Фараби “жүре келе дарыған интеллект” туралы айта келіп, адам
туғаннан ақылды, білімді болып тумайтынын, интеллекттің өзі жүре келе,
есітіп, көріп барып қана дамитынын ескертеді. Сондай-ақ Әл-Фарабидің
“Мемлекеттік қайраткерлердің нақыл сөздері” атты еңбегінде адамның
бойындағы жақсы және жаман қасиеттердің бәрі жаратылысынан емес, жүре келе,
өзін қоршаған қоғам өміріне сәйкес өзгеріп отыратынын айта келіп,
төмендегідей тұжырым жасайды. “Адамның әуелден тоқымашы немесе хатшы болып
тумайтыны сияқты, қайырымдылық пен жаман қылықта адамға әуел бастан
жаратылысынан дарымайды. Бірақ қайырымдылықпен немесе жаман қылықпен
(байланысты) күйге жаратылысынан бейім болуы мүмкін, соған да оған
қарағанда қандай да болсын басқа әрекеттерден гөрі әлгі (күйден) туатын
әрекеттерді істеу оңайырақ болады. Өнер біткеннің бәріне жаратылысынан
шындыққа сыймайтыны сияқты, қайырымдылықтың, этикалық және интеллектуалдық
бәріне жаратылысынан толық бейім адамның болуы шындыққа сыймайды, ол мүмкін
емес” деп атап көрсетті Әл-Фараби.
Фараби–музыканттар сияқты ақындарды, поэзия өнерлерін қуушыларды,
поэзия өнерін қуушыларды да талантына, арқалылығына, логикалық қисынды,
тұжырымды үйлестікті сақтау-сақтамауына байланысты үш топқа бөледі. Ол бұл
туралы былай деп жазады. “Ақындарды үш топқа табиғи дарыны өлеңді жазып,
келісті оқуға қабілеті барлар жатады, олар поэзияның көптеген түрінде, не
қайсыбір жеке түрінде бейнелікке, тамаша теңеулер құруға керемет бейім
тұрады. Бұл ақындар қандай болғанда да өлең өнерінің сын-сипатымен онша
таныс емес, тек аса алғырлығымен бейімділігі арқасында жырлары ұшқыр,
жүрекке жылы тиіп жатады. Бұл ақындардың туындылары мүлде кемеліне
келмегендіктен һәм өнерден берік қоныс теппегендіктен, шын мәніндегі екі ой
қорытындысынан үшінші қорытынды туындататындар қатарына жатады.
Екінші топтағы ақындар-өлең өнерімен толық танысқай тәсілді таңдамасын
олар қағиданың да, бейнелеу құрамының да қайсысына болса да жетік келеді.
Бұндайларды екі қорытындыдан үшінші қорытынды жасайтын ақындар сапасына
толық жатқызуға болады.
Үшіншілердің қатарына алғашқы екі топтағының шығармаларына
еліктейтіндер жатады. Олар әлгілердің онша қанық емес”.

3. Педагогикалық психологиялық және философиялық ой тұжырымдары.
Әл-Фарабидің “Қайрат”, “Ақыл” және “Жүрек” жайындағы философиялық ой-
пікірлерін Абай өзінің “Әсемпаз болма әрнеге” атты өлеңінде де әрі ойшыл-
кемеңгер, әрі аса дарында сөз зергерлері ретінде оқырманға зор шеберлікпен
жеткізген. Ол мынандай жолдар.
Қайрат пен ақыл жол табар, әділет, шапқан кімде бар,
Сол жарасар туғанға. Абай ақыл-мен қайраттың иесі болған адамды “жарты
адам дейді. Өйткені онда адам тек “суық ақыл” мен “жүргенсіз қайраттың”
ғана өкілі болып табылады. Сөйтіп, Абайдың “нұрлы ақыл” жайындағы
тұжырымының қайнар-бастаулары әл-Фарабидің интеллект туралы ілімінде
жатқанын аңғару керек. Әбу Насыр әл-Фараби ғылымының фәлсафа, логика сияқты
салаларының іргетасын қайта қалаған, әр ғылым саласын жеке пән ретінде
игеру жағын көтеру, олардың мәнін айқындап, мазмұнын ажыратуға тырысқан.
Әуен жайлы да күрделі зерттеулер жүргізген, математика салсында үлкен
жаңалықтар ашқан, астрономия жайлы кесек-кесек еңбектер қалдырған физика
ғылымын да тың ойлармен байытқан. Жаратылыстану ғылымының медицина, химия,
минерология секілді аса маңызды салалары бойынша күні бүгінге дейін мәнін
жоғалтпаған еңбектер жазған. Көне гректердің оқымыстыларының пікірлеріндегі
озық қағидаларды талдаған. Білімпаз билеуші Сайф ад-Даула бүкіл шығысқа
ойымен шұғыла шашқан Фарабидің философиялық тұжырымдарын да, өлеңдерін де
қатты ұнатқан. Мұндай санаркерлік сынға араб-парсы ақындарының
сайыпқырандары ғана қатысатын. Фарабидің бір топ өлеңдері ғарыш, ондағы
адамның орны мен өмірінің мәнісі туралы философиялық рубайлар түрінде болып
келеді.
Жайнаған бейне бір гүл әлем сыры,
Құбылған мөлдір нәзік гауһар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.