Әлемдік мұнай өнеркәсібі

Пән: Мұнай, Газ
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Әлемдік мұнай өнеркәсібі.

Мұнай өнеркәсібі - әлемдегі басты отын - энергетика өнеркәсіп саласы. Ол әлемдік шаруашылыққада, әлемдік саясатқада әсері бар. Мұнай өнеркәсібі үлкен капитал жинақтау көлемімен ерекшеленеді. Өнеркәсіптік деңгейде мұнайды қазып алу ХIХ ғ ортасында үш ел бір уақытта бастады - Ресей, Руминия және АҚШ. ХХ ғ басында 20 ел қазып ала бастады. Жоғарысы АҚШ, Венесуелла және Ресей елдеріне тура келеді. 1940 ж келіп мұнай қазып алушы елдер саны 40 қа жетті. Алдыңғы орында АҚШ, КСРО, Венесуелла және Иран. 1970 ж келіп мұнай қазып елдер саны 60 қа, 1990 ж - 80, 1990 ж/ң аяғында 95 елге жетті. 1960 ж өзінде барлық қазып алынған мұнай батыс жартысындада қазып алынды, бірақта біріншілік шығыс жарты шарша ауысты.

Сонымен бірге әлемдік мұнай қазып алуда жғарылады ( 66 - сүрет ) 1980 жылғы төмен бағадағы мұнай бұған кедергі болды. Бірақта энергетикалық тоқырау кезінде әлемдік нарықта мұнайдың бағасы жоғарлады. Бұл жағдай мұнайдың географиялық қазып алынуы жүзеге асты. 1990 ж басында әлемдік мұнай қазып алу салыстырмалы түрде тұрақталды. Бұл бір қанша мұнай өндіруші елдердің саясатына байланысты болды. Бірінші кезекте ОПЕК мүшелерінің әлемдік нарықта басты роль ойнайды. Бұндай саясат - мұнайға болған бағаның төменден кезіндеде болды. Сондықтан өндіруге квота енгізді. Осы сияқты саясатты ОПЕКке мүше емес елдерде қолданылды. 1990 ж аяғында жаңа жоғарылау болды. 2004 ж 3, 8 млрд тоннаға дейін жетті. 1990 ж әлемдік мұнай нарығында өзгерістер болды. 1996 ж орташа баға сұраныспен ұсынысқа байланысты 145 доллар тоннасына сатылды, 1997 ж 135 доллар, 1998 ж 80 доллар тонна болды. Бұл мұнай экспорт жасайтын елдердің кірісі азайды. Жәнеде жоғары табыс табу үшін ОПЕК мүшелері мұнай қазып алуды төмендетті. Бұл ұйымға жаңадан Норвегия, Мексика, Оман, Ресей енді. Өсуі басталды, 1999 жылдың соңында 160 - 170 доллар болды. Кейін 200 - 300 доллар болды. Бұл импорт жасайтын елдерге соққы ьолды, бірінші кезекте АҚШ, Ұлыбритания, ФРГ. Оларда кіші тоқырау болды. Соол себепті қорларын жұмсай бастады. 2000 ж ғана баға тұрақталды. ХХ ғ екінші жартысында әлемдік қазып алушы 3 топ елдер ішіндеде өзгерістер болды. ХХ ғ 20 - 30 ж капиталистік және социолистік елдерге барлық мұнай өндіруді басқарады. Халықаралық мұнай картелі әлемдік жеті үлкен компанияны құрайды. Басшысы Америкалық « Стандарт ойл » компаниясы болып есептеледі.

Бірінші уақыттары опек тен құрылған бұл ұйым дамушы елдердің 2/3 мұнай өндіруді басқарады. Бірақ 1970 ж ортасындағы тоқырау кезінде көптеген дамушы елдер мұнай ресурстарын национализациялау үшін мемлекеттік мұнай компанияларын құра бастады. ОПЕК 11 елде мұнай өндірудегі 40 % құрайды. Дамушы елдердің 1990 ж әлемдік мұнай өндірудегі үлесі 60 % құрады, ал Батыс елдері 24 %. Социолистік елдердің мұнай өндіру 16 % қысқарды. Бұл КСРО құрамына кірген елдерге байланысты болды, 1990 ж дейін көрсеткіш жоғары болған. Әлемдегі мұнай өндіретін үлкен аймақтар 83 кестеде көрсетілген. 83 кестені сараптасақ мұнай өндіру динамикасы ХХ ғ екінші жартысында көптеген күтпеген жағдайларға кездесті. Бұрынғы КСРО да мұнай өндіру 1970 - 1980 ж жоғарылау Батыс Сібірдегі мұнай бассейндерін ашуымен байланысты. Мұнай өндірудің жоғарышыққаны 1988 ж - 624 млн тонна болды. Бірақта 1990 ж 570 млн тоннаға дейін қысқарды 1991 ж - 515 млн тоннаға дейін. Бұндай төмендеудің бірқанша себептері бар. Бұлар капитал болмауы, іздеу, зерттеу жұмыстарының қысқаруы, құбырлардың жеткіліксіздігі, құралдардың ескіруі. 1990 ж басында көптеген өндіріс өндіріс орындары өндірудің жоғары шыңына шыққанды. ХХI ғ басында мұнай өндіру Ресей және ТМД елдерінде қайтадан жоғарылай бастады. Шетелдік Европада да жоғарыллау 1970 - 1980 ж тура келеді. Олардада Солтүстік Теңіз бассейнін ашуымен басталды. Шетелдік Азияда 1990 ж басында парсы шығанағындағы өндіріс орындарын ашуымен өндіру жоғарылады. Сонымен қатар Индонезия (1960ж/дан) және Қытайда (1970 жылдан) 1990 ж өндіру жоғарлады. Африкада 1960 ж басталды. Бұған себеп Ливия, Нигерия, Алжир және Мысыр елдеріндегі қазып алудың жоғарлауы Солтүстік Америкасында өндіру тең жүрді, үлкен мұнай өндіруші елдерге байланысты. Венесуелла бірге Мексикада кірді. Австралияда 1980 ж мұнай қазып алу жоғарлауы басталды. Әлемдегі үлкен мұнай өндіру аймақтарындада өзгерістер болды. 195 кг өзіндеде 1/2 Солтүстік Америкаға тиесілі, сосын Шетелдік Европа, Латын америкасы, КСРО. 1970 ж бірінші орынға Шетелдік Азия, екінші орында Солтүстік Америка, үшінші орында КСРО, төртінші орында Африка, бесінші орында Латын Америкасы болды. 13 кестеде 2000 ж ұлкен аймақтардың көрсеткіштері берілген. Осылардың ішінде батысы Шетелдік Азия алады. Бұл жерде парсы шығанағы болғандықтан. Сосын Латын Америкасы, Солтүстік Америка, ТМД, Африка, Шетелдік Европа және Австралия. 84 кестеде басты мұнай өндіруші елдер көрсетілген. 84 кестедегі 14 ел ішінен 7 ОПЕКке мүше 4 Батыстың дамыған елдері, 1 (Мексика) дамушы ел және 2(Ресей, Қытай) өтпелі экономикаға ие елдер. 1990 ж басты мұнай өндіруші елдерде өзгерістер болмады. Бірақта(1990 ж бірінші орынға Кеңес Одағы, екінші орынға АҚШ, үшінші орынға Сауд Аравиясы) . Мұнай өнеркәсібімен бірге оның салаларының бірі - мұнайды қайта ұңдеу өнеркәсібі кіреді.

1990 ж соңында әлемде 700 мұнайда қайта өңдеу арқылы жұмыс істейтін зауыт болды. Оларды барлық қайта өңдеуі 3, 7 млрд тонна болды. Бұл өнеркәсіп жер шарында тең дәрежеде тарқалған . Көптеген елдер өзінің жеке қайта өңдейтін зауыттар салуда. Бұл зауыттар ішкі нарыққа және де экспортқа жұмыс істейді. Солтүстік Америкада 930 млн тонна, Батыс Европада 700 млн тонна, Жапонияда 250 млн тонна, Шығыс Европа және ТМД 650 млн тонна құрайды. Осындай жағдай көптеген жылдар бойы қалыптысты, экономикалық тарапынан тиімді егерде мұнайды тұтынатын жерде қайта өңдесе. Бірақта 1980 - 1990 ж басқаша жол тұта бастады, бірінші шикізат мұнайды қазып алынатын жерге жеткізді. Сосын экспортқа дайын мұнай өнімдерін шығарды. Дамушы елдердеде, батыстың елдеріндеде болды. Сонымен қатар Европа елдерден өндіріс орындарын дамушы елдерге көшірді. Соның нәтижесінде дамушы елдерде бұл көрсеткіш жоғары болды. Латын Америкасы - 300 млн тонна, таяу және Орта шығыс 300 млн тонна, Африкада 150 млн . Дамушы елдер әлемдік мұнайды қайта өңдеу көрсеткіші барлығының 1/3 құрайды. Бірінші кезекте бұл Парсы Шығанағы елдеріне тиесілі - Сауд Арабиясы, Иран, Ирак, Кувейт. Бұл елдер мұнай қайта өндірудің негізгі орны және экспорт жасайды. Сонымен қатар мұнай өндіруші елдерге Венусуелла, Мексика, Индонезия, Бразилия, Үндістан, Аргентина, Таиланд. Бұл елдерде өндірістік ішкі нарыққа жұмыс істейді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.