Социологияның шығуына дейінгі әлеуметтік ой-пікірлердің қалыптасу эволюциясы

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Әлеуметтанудың даму тарихы

Социологияның шығуына дейінгі әлеуметтік ой-пікірлердің қалыптасу
эволюциясы
Социологияның дамуы мен қалыптасуының негізгі кезеңдерінің жалпы
сипаттамасы
Социологияның шығуын дайындаған адамзат ойшылдардың әлеуметтік
көзқарастары
XIX – XX ғасырлардағы ірі қоғамтанушыларндың социологиялық ойдың
дамуына қосқан үлесі
Социология XIX ғасырдың 30-40 жылдарында қалыптасқан біршама жас
ғалым болып табылады. Өйткені оның ғылым ретінде қалыптасуының өзіне
қоғамдық дамудың белгілі кезеңінде ғана қажеттілік туады.
Алайда социологияның кеш пайда болуынан , оған дейін қоғам және
қоғамдық құбылыстар туарлы ойлар болмады деген пікір тумауы керек.
Керісінше , ондай ойлар басқа ғалымдардың шеңберінде көріне бастаған
болатын. Мәселен, философиялық , экономикалық тарихи , саяси
шығармаларда жалпы қоғам , оның кейбір элементтері және оның даму
заңдылықтары туралы пікірлер бой көрсете бастады. Осы орайда Ертедегі
Шығыс цевилизациясының Көне Египет , Вавилон , Үнді , Қытай қоғам туралы
пікір мен ойларын айтуға болады. Мәселен, конфуцийшылар қоғамтанушылар
болып есептеледі. Олардың қоғам туралы ілімінде негізгі мәселе адамдар
арасындағы қатынас және тәрбие мәселесі. Конфуций ертедегі Қытай
қауымдастығындағы адамдардың өзін - өзі абыроймен ұстау үрдісін ,
дәстүрін , олардың шыншыл , өнегелі болатын , жаман қылықтарын бойларынан
аулақ ұстау дәстүрін көрсетеді. Сондай-ақ Конфуций кейінгі адамдардың
бойындағы ондай моральдық нормалардың азайып бара жатқандығын атап
көрсетеді. Конфуций этикасы қайырымдылық , кішіпейілдік , адамды сүю
, тура жолмен жүру сияқты принциптерге сүйенеді. Сайып келгенде ,
Конфуций адамдар арасындағы әлеуметтік қатынасты борыш пен заңды
мойындайтын , оны бірінші орынға қоятын адам мен өз пайдасыгн көздейтін
адамды салыстыра отырып , олардың адамдық образындағы адам бірлікке ,
татулыққа ұмтылғандығын, ал екіншісінің оған кері құбылыстарға
ұмтылатынын баса айтқан. Бірінішсінің басқа үшін өз жанын қиюға қиюға
баратын , екіншісінің өзіне -өзі ор қазатындығын немесе ыза кеткен
өзіне - өзі қол салуға жақын болатынын көрсетеді. Яғнм Конфуцийдің
пікірінше , бірінші адам үш нәрседен қорқады аспан құдіретінен , ірі
тұлғалардан, ақылды адамның сөзінен. Ал адамдық қасиеті төмен адам -
аспан тәңірінен қорықпайды, жоғары лауазымды адамдарды жек көреді,
ақылдының сөзіне құлақ салмады.
Сонымен Конфуций лауазымды басқарушылардың басқалар алдында моральдық
жағынан таза болып , оларға үлгі болуы қоғамды басқарудың кілті деп
көрсетеді. Егер басшылар дoo жолымен жүрсе, онда халық оны сыйлайды
,соңынан ереді дейді. Қорыта келгенде , Конфуций дұрыс әлеуметтік
қатынастың тұтқа көздерін анықтады. Егер басшы жақсылыққа ұмтылса, кең
болса, халық та соған ұмтылады деп тұжырымдайды.
Әлеуметтік қатынас жөніндегі заңшылдар мектебінің пікірі
конфуцийшілерге кереғар болғанын көруге болады. Мәселен, олар адамдар
арасындағы әлеуметтік қатынасты моральдық нормадан гөрі , заң арқылы
күштеу тәсілдеріне негіздеуді уағыздайды. Ар – ұяттың орнына үрейді
қоюды. Қоғамды басқарудағы қаталдықты , қатыгез механизмдерді жақтайды.
Ежелгі Үндістанда әлеуметтік ойлар буддизм мен джайнизм
мектептерінің социологиялық мифтерінде біршама қарастырылған. Мәселен,
джайнизмнің кейбір нормалары мен тақуалық (аскетизм) деген нәпсіні
тый деген мағынаны береді. Ондай норманың бірі ретінде ахисоны алады,
яғни тірі жанға зиян келтірмеу принципі .
Алайда , ежелгі Шығыс елдеріндегі социологиялық ой – пікір
проглиистік сипат алды, яғни әлеуметтік шындық тек тәжірибемен ғана
байланыстырылады. Жағымды мінез құлықтардың үлгілерін тек уағыздаумен
және адамның міндеттерінің тізбегін атаумен ғана шектеледі.
Әлеуметтік теорияның біршама айқын элементтері ежелгі Грецияда
қалыптаса бастады. Мәселен, әлеуметтік пікірдің кейбір элементтерін
Гомер мен Гесиодтың шығармаларынан кездестіруге болады. Алайды, ежелгі
грек философтарының арасында қоғамға және қоғамдық институттарға
ерекше көңіл бөлгендер софистер болады. Оларға дейінгілер көбінесе
табиғатқа баса назар аударса, софистер адам мен қоғамға басты назар
аударады. Өйткені , сол кездегі ежелгі Грециядағы саяси жағдай
философтарды адам мен қоғам мәселесіне көңіл аударуға мәжбүр екен.
Софистердің ішіндегі біршама көрнекті өкілі – Протогор болған. Ол
өндіргіш күштердің рөлінің маңыздылығын көре отырып онымен бүкіл
қоғамның дамуын байланыстырады. Сондай – ақ оның еңбектерінде
адамдардың табиғи құқы туралы идеялар болды. Бүкіл қоғамдық қатынасты
адамдардың еркіндігімен өлшеуі Адам барлық
нәрсенің өлшемі деп көрсетеді. Ол өз еңбектерінде азаматтар дұрыс
өмір сүру үшін , өз еріктерімен мемлекет құрады деген пікір айтты.
Сонымен қатар софистердің ілімінде социологиялық тұрғыдан алғанда ,
қоғамның құрылуындағы келісім теориясының жатқандығын көруге болады.
Яғни алғашқы келісім теориясының жатқандығын көруге болады. Яғни алғашқы
адамдар табиғатының абсолютті түрде еркін болған , кейін сол абсолютті
еркіндік адамдар арасындағы наразылықтарды туғызып, күрестерге
әкеліп отырғанда адам өмірінің қауіпсіздігіне сенімі жоғала бастаған.
Сондықтан адамдар қоғам құруға мәжбүр болуы және оның мүшелері
ортақ нормаға бағынатын болды деп көрсетеді.
Адамдардың физикалық , эмоциялық және интелектуалдық параметрлерін
Спенсер әлеуметтік құбылыстардың бастапқы шарттары деп есептесе , ал
одан кейінгі шарттарды әлеуметтік эволюция туғызып отырады деп
есептеген. Себебі, ол адам әрекетінің және әлеуметтік құбылыстарының
табиғат жағдайына тәуелді екендігін көрсетеді. Яғни , эволюциялық
процесс жағдайына тәуелді екенін көрсетеді. Яғни , эвомоциялық процесс
барысында қоғамдық прогресс табиғаттың құбылмалы жағдайларына
дағдылануға мәжбүр болады деп есептейді . Оның нәтижесінде табиғи
іріктеулер болады да, өмір сүруге қабілетті элементтер ғана сақталады
деп көрсетеді. Демек, жануарлар дүниесіндей табиғи сұрыптаулар
қасиеті деп таниды. Сондықтан қоғамның әлеуметтік құрылымы
элементтерінің өмірге бейімделгендігі ғана қалды, қалғаны жойылып
отырады.
Социологиялық ойдың тарихи дамуы адамдық ізгілік қабілетінің
қалыптасуына даусыз ықпал жасап келді және болашақта оның әсері арта
түсуге тиісті. Социология тарихи социологиялық білімнің қалыптасу
жолдарын зерттейтін және ашып беретін, қоғамдық үрдістермен ірі
социологияшылардың өмірлік, даралық ерекшеліктерімен байланыстарын
көрсететін ғылыми пәні. Социология тарихи әртүрлі әртүрлі құжаттар
мен әркелкі деректердің адамдарды социологиялық ойлау мәдениетінде ,
социологиялық білімнің қалыптастыру қағидаларына , оны қоғамның
игілігіне айналдыру ептілігіне үйретеді. Барлық қоғамтану ғылымдардың
жетістіктеріне қорытып сұрыпталған білімді социология бір жүйеге
келтіріп оны әлеуметтік өмірді реттейтін құралға айналдырған.
Социологияның бас мақсаты күрделілігіне және алуандығымен
ерекшеленетін қоғамдық өмірдің ағымындағы жеке адамның оның
қауымдасуларының жасайтын іс-әрекеттерін талдап көрсету. Адамзат
тарихының баршаға ортақ рухани жемісінің , әлеуметтік өркениеттің
саяси әлеуметтік ойын жетілдіру , ғылым жолында ақиқаты орнату
мақсатында адам болашағы үшін жасаған ірі тұлғалардың жанқиярлық
еңбегі мен тағдыры туралы өнегелік тағлымлды біз социология
тарихынан аламыз.
Социология тарихы адамдарға өздерінің өмір сүретін ортасы, қоғам
туралы түсініктің бірте – бірте ұзақ уақыттан бері қалай
қалыптасқанын толық суреттеп береді, оның даму заңдылықтарымен
таныстырады. Танымдық үдерістің барысында адам қоғам , әлеуметтік өмір
туралы білмеушіліктен неғұрлым толық білім алуға қолы жетеді.
Адамдар бірте – бірте әлеуметік құрылым мен қалыптасуын адамдардың
әлеуметтік тұрысын , өз өмірін ұйымдастырудың түпкі себептерін тани
бастайды.
Социология тарихы түрлі теориялармен , ой – тұжырымдармен
абсолюттік ақиқат болмайтындықтан теориялардың бәрі де тең қаралады.
Олар бір құбылысты әртүрлі тұрғыдан , өзгеше қырымен алып қарайды.
Социология ақиқаттың көптілігін , сан алуандығын жеке адамның
қабылдауы қиын ол бір ақиқат пен шектелуге табиғатынан бейім. Ал
социология теориялардың бәрін қамтиды. Адамның рухани дүниесін
байытады, дүниетанымын кеңейтеді. Себебі теориялардың бәрі тағлымды,
ақиқатты шамамен , салыстырмалы түрде білдіреді. Социологиялық таным
ағымында әр алуан көзқарастарды меңгеру арқылы адамдар арасындағы
қатынастар оңды бағытта өзгереді. Социологияның дара тұлғаны жасап
шығару мүмкіндігі бар. Ал сонымен бірге әлеуметтік шындықтың өзі де
жасалынады. Ол үшін социологиялық ілімнің тікелей бұқара арасында
таратылуы ,іске асырылғаны қажет.
Ескі теориялар негізінде жаңа ой-тұжырымдар ілгері басып ақиқатқа
жаңа қырынан жақындай түседі. Сондықтан қазіргі социология барлық
теорияларға , социология мектептеріне , зерттеушілерге бірдей қарайды.
Социология қоғамдағы құбылыстарды түсіндірумен қатар , өзі әлеуметтік
шындықты жасай алады. Амрикандық социолог Уилъем Томос көрсеткендей ,
адамдар әлеуметтік жағдайдың теориялық ұғынысына сүйеніп , оған сай
нақты салдарын белгілейді. Сонымен не теориялық , не тәжірибелік
жолмен әлеуметтік даму бағытын анықтап алу мүмкін болады. Кеңес
Одағының ыдырауының соңғы кезеңінде нарықтық қатынастардың артықшылығы
теориялық тұрғыдан дәріптелді. Қоғамдық пікір біршама жетілді деген
кезеңде 1992 жылы жүзеге асырыла бастады. Сөйтіп, әлеуметтік шындық
теориялық түсініктерден туындайды. Ал оны социология тарихы айғақтай
алады.
Сондықтан , қорыта айтқанда , социологияда тарихи- әлеуметтік ой –
тұжырымның қалай қоғамдық қатынастармен оның құрылымдарын ақиқат
ретінде оларды белгілеп, қалыптасуының тарихы.
Социологияның тарихын төрт кезеңге бөліп көрсетуге болады.
1) Ежелгі дүниедегі қоғам туралы әлеуметтік білімнің шығуы мен
қалыптасуын қамтиды.
2) Ортағасырлық дәуірдегі әлеуметтік білімінің дамуы,
дүниетанымдық жүйелердің және тұрпаттардың ауысыуы жатады.
3) XVII-XVIII ғасырлардағы адам мен қоғам жөніндегі әлеуметтік
тұжырымдарды табиғи құқық пен қоғамдық шарт, концервативтік
пен либералдық көзқарастарды қамтиды.
4) Социологияның XIX – XX ғасырларда ғылым ретінде қалыптасуы
мен дамуын , түрлі мектептер мен ағымдардың , жеке салардың
даралауын , эмприкалық зерттеулердің кең өрістеуін ашып
таныстырады.
Социологияның шығуы мен қалыптасуын әлеуметтік ойдың, бүкіл тарихы
сабақтастығы мен адамзаттың экономикалық дамуын ескермей , одан тыс
қаралуы мүмкін емес. Социология адам қоғамының шығуы , құрылымы мен
дамуы жөніндегі ілім ретінде барлық қоғамдық ғылымдарға қоғамға
деген көзқарастарының нәтижесі болады. Себебі ежелгі шығыс
елдерінен Грекия , Римде қоғамды және жеке қоғамдық құбылыстарды
түсіндіруге зор талпыныстар үзінділері заңдарда , есептерде , көптеген
көне жазуларда сақталып осы күндерге жеткен. Осындай көзқарас ,
ойлар , білімдер негізінде бірте – бірте қоғамдық өмір ,мемлекет ,
отбасы ,құқық , өнеге туралы білімдер жинақталып дүние танымдық
жүйелер , идеалар қалыптаса бастады. Бірақ қоғамдық әлеуметтік жағдайы
мен экономикалық деңгейі әлеуметтік ой – тұжырымдар жасауға ондаған
ғасырлар бойы әлі орайы келмеген. Сондықтан, капиталистік дамудың
қарқыны үдей түскен кезеңге дейін , яғни XVIII – XIX ғасырларға дейін
қоғамдық дамуды түсіндіретін теориялар кемде – кем еді. Олар
Аристотельдің заманынан айтылып ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.