Әлеуметтік әрекеттестіктің маңызы

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Әлеуметтік әрекеттестіктің маңызы

Әлеуметтік әрекеттестіктің тағы бір маңызды түрі және қоғамның әлеуметтік кұрылымының негізгі бөлшектерінің бірі әлеуметтік институттар мен ұйымдар болып шығады. Әлеуметтік байланыстардың бір түрін институтцоналдық деп атайды. Бұл үйымдар бірлестіктерінің араларындағы байланыстар. Осылардың негізінде қалыптасатын әлеуметтік жүйелерді әлеуметтік институттар деп атайды. Әлеуметтік институттар қоғамда әлеуметтік басқару мен әлеуметтік бақлау қызметін атқарады.

Сыртқы жағынан әлеуметтік институт тұлғалардың, мекемелердің жиынтығы ретінде және нақты әлеуметтік кызметті іске асырушы болып көрінеді. Мазмұндық жагынан бұл белгілі адамдардың нақты жағдайлардағы мақсатқа сәйкес бағытталған жүріс-тұрыстар үлгісінің белгілі жүйесі. Мысалы, әділет жүйесі әлеуметтік институт ретінде сыртқы жағынан адамдар, мекемелер мен материалдық кұралдар болып сипатталады, ал мазмұндық тұрғысынан бұл осы әлеуметтік міндетті қызметті камтамасыз ететін құқықтық шегі бар адамдардын бір үлгіге келтірілген жүріс-жиынтығы. Көрсетілген мінез-кұлық үлгілері әділет жүйесіне тән белгілі рольдерде /сот жүргізущі ролі, проқурордың, қорғаушының, тергеушінің және т. б. ролі/ іске асырылады.

Сонымен, әлеуметтік институт әлеуметтік іс-әрекеттің және
әлеуметтік қатынастардың бағытын өзара келісілген мақсатқа лайық
беиімделген үлгіге келтірілген жүріс-тұрысы арқылы анықтайды.
Олардың шығуы мен жүйеге топтасуы әлеуметтік институттың
шешетін максатына байланысты. Әрі осындай институт іс-әрекеттің мақсатынын болуымен, оған жетуді қамтасмасыз "ететін нақты міндетті қызметтерімен, әлеуметтік тұғырлармен, ролдерің жиынтығымен сонымен қатар ролдің қолдап дем беруін және ауытқушы жүріс-тұрысты басуды қамтамасыз ететін мақұлдау жүиелерімен сипатталады.

Әлеуметтік институттар бес топқа бөлінеді: 1/ экономикалық- өндірспен шұғылданады және материалдық игіліктерді үлестіреді, еңбекті ұйымдастырады және с. с. 2/ саяси биліктің міндетті кызметтерін іске асырушылықпен байланысты; 3/ стратификация институттары тұғырларды үлестіру мен адамдық қорларды белгілейді 4/ туысқандық институттар неке, отбасы және достарды әлеуметтендіру /тәрбиелеу/ кұбылыстарымен байланысты; 5/ діни салттар, әдет-ғұрыптар және іс-әрекеттермен, ғылыми және көркем шығармашылықпен байланысты мәдени инсттуттар, қоғам мәдениетінің сабақтастығын нығайтады және дамытады, келесі ұрпақтарға табыс етеді, әрі адамдардың дінге, мәдениетке көңіл бөлуін қалыптастырады.

Арнаулы институгтар мен ұйымдарды жасап, қоғам олар арқылы өзінің маңызды салалары мен тірінілік әрекетінің мәселелеріндегі әрекеттестіктің белгілі түрлерін бекітеді және боаянды етеді. Бұл институттар осы қоғамның мүшелері, әлеуметтік тобы мен қауымдасуы үшін тұрақты және міндетті болады.

Әлеуметтік институт ретінде отбасы аясында қоғамның жаңа мүшелері ұдайы өндіріледі білім жүйесіңде адамдар жиналған онімдерді, мәдени қазыналарды меңгереді . Және оларды келесі буындарга табыс етеді зауыттар, банкілер, сауда жүйесі экономикалық институт ретінде өндірісті, тауарлар мен қызмет көрсетуді үлестіруін жүзеге асырады; мемлекет пен оның органдары /сот, прокуратура, милиция, абактылар/ саяси кұқықтық институт ретінде қоғамдық тәртіпті сақтау, қоғам мүшелерінің араларындағы дау-жанжалдарды болдырмау мен шешу, олардың журіс-тұрысын қадағалауды іске асырады. Жеке адамдарда, тұтас алғанда қоғамда осындай ұзақ мерзімді ұжымдық бірлестіктерден тыс қалыпты өмір сүруі мен дамуы мүмкін емес.

Сөйтіп, әлеуметтік институттар ол аса маңызды және терең, берік нығайтылған және орныққан, жүйелі өзін-өзі жаңартушы және ретке келтірілген әлеуметтік әрекеттестіктер. Оларға тікелей қарама-қарсы кездейсоқ, өз-өзінен пайда болатын, ретсіз, үстірт, анда-санда кездесетін және ұйымдастырылмаған адамдар және олардың топтарының арасындағы байланыстар болады. Осыған байланысты әлеуметтік институттарды біршама жоғары ұйымдастырылған әлеуметтік жүйе ретінде, орныққан әлеуметтік құрылыммен, өз бөлшектерінің терең тұтасуымен, сан алуандығымен, икемділігімен және олардың демек бүкіл жұйенің де, міндетті қызметтерінің қозғалыстығымен ерекінеленеді деп анықтауға мүмкін болады.

Әлеуметтік институттарға әрекет етуші субъектілердің әрқайсының міндетті қызметтері мен өкілдігін анықтап айыруы, Қимылдарының бірлігі және салқынқандылығы, осы әрекеттестікті бақылау мен реттеудің айтарлықтай жоғары және қатаң деңгейі тән. Н. Смелзер, мысалы әлеуметтік институтты белгілі әлеуметтік талаптықты қанағаттандыруға тағайындалған рольдер мен мәртебелердің жиынтығы ретінде айқындайды. Осының себебімен қоғамда адамдардың жүріс-тұрыстарының үлкен болжаушылығына әлеуметтік байланыстардың тұрақтылығы мен сенімділігіне, әлеуметтік кұрылымның орнықтылығымен қоғамдық тәртіпке жетеді.

"Әлеуметтік институттар" мен «әлеуметтік ұйымдар" айыру кейбір қиыншылық болып көрінеді. Көп әлеуметтік құбылыстардың көбі /білім, денсаулық, әлеуметтік қамсыздандыру, әскер, сот, банк, дүкен қаражат мекемесі және т. б. / әлеуметтік институтта, әлеуметтік мекемеде болып қаралуы мүмкін. Социология мамандарының біреулері тіпті бұл екі түсінік бірдей қарайды. Басқалары айырмасын азды-көпті аңық және егжей-тегжейлі көрсетеді.

Н. Смелзер әлеуметтік ұйымдардың қазіргі дамыған қоғамда үлкен және үдеуші ролін атап беріп, ұйымды ол қүрделі қоғамдарға тән "белгілі мақсаттарға жету үшін құрылған ірі екіншілікті топ" деп анықтайды. Г. Осипов ұйымды әлеуметтік құрылымның өзінде "талшығы" оның кішкене жиынтығы" деп анықтама береді. Әлеуметтік ұйымдарда қоғамдық өндірістің тиімділігін арттырудың зор мүмкіндіктер жиынтығы бар болады. Оларды әлдебір арнаулы мақсаттарды шешу үшін жасайды, олар қоғамның құрал-сайманы. Оның ерекшелігіне бөлшектерінің бағынушылық ретімен орналасуында. Ал ұйымның бөлшектері әлеуметтік мәртебелер мен әлеуметтік ролдердің бағынушылық ретінің негізінде өзара байланыстағы адамдар болады. Әлеуметтік ұйым белгілі мақсатқа жетумен себептелінеді. Яғни адамдар жеке әрқайсысы жетуі мүмкін емес мүдделер үшін бірлеседі.

Әлеуметтік институтар сияқты, әлеуметтік ұйымдар да ресми және бейресми болады.

Ұйымдасқан ірі институтцияланған қоғамға тән әлеуметтік байланыстардың және әрекеттестіктердің ретке келтірілуі көбінесе ондағы нығайтылған әлеуметіне мөлшерлер мен құндылыктардың болуымен себелтелінеді. Әр нақты қоғамда жалпы адамзаттық мөлшерлер мен құндылыктардан басқа өзінен ерекше түсініктері бар пайдалы мен пайдасыз, маңызды мен зиянды жөнінде; қай дәстурді, әдет-ғұрыпты ұстану, ал қайсысын ұстанбау керектігі туралы; қандай мінез-кұлықтың үлгітерін мойындауға тұрарлқ, ал қандайлары қабыл алуға лайықсыз және басқалары. Осыдан нақты қоғамның мәдениетінің, оның құрамдас бөлшегі болатын мөлшерлер мен құндылықтар жүйесінің өзгешелігі көрініс табады.

Мәдениетті бұл жерде тар мағынада /әдебиет, өнер, білім және баскалары ретінде/ емес, кең мағынада ұғыну керек. Яғни қазыналар /құндылықтар/, дүние мен жүріс-тұрыс туралы түсініктер жүйесін айтады, егер де ол белгілі тұрмыс қалпымен байланысты адамдар үшін ортақ болса мәдениет арқылы адамдар өмірі ұйымдастырылады, бірлігі қоғам мүшелерінің немесе адамдар тобының ұқсастығы, бір қауымға жататындығы жөнінде сезімін тудырады.

Мәдениет негізгі екі салаға бөлінеді: заттық және рухани. Заттық түрдегі мәдениетке адамдардың жасаған тұрғын және өңдірістік ғимараттары, кәсіпорындардың жабдығы, енбек құралдары, діни ордасы, кітаптардағы өнер шығармалары, тұрмыс заттары, әшекейлер, яғни барлық заттық түрге келтірілетін адамдардың білімі, ептілігі мен нанымдары. Рухани мәдениет ол блімдер мен ойлар, заңдар мен мөлшерлер, ережелер мен жүріс-үлгілері, құндылықтар және нұсқалар, рәсімдер мен салт жоралары, әдет-ғұрыптар және дәстүрлер, тіл және басқалары. Сонан соң әр заттық түрдегі мәдениет сонымен бірге рухани мәдениетті де көрсете алады. Көркем шығарма мен кітаптардан мазмұны рухани мәдениетке жататыны талас тудырмайды. Ал жаңа заттар рухани мәдениеттің бөлшегі болады, адамдардың әлеуметтік топтар мен жалпы коғамның жаңа рухани нышаны ретінде көрінеді: бұрын кітап, радио, телевизор қолданысы, ал бүгін компьютер, пёйджер, соталық телофон, факс, интернет байланысы жаңа рухани өмірге жол ашады. Бүгінгі тұрмыс салтының белгілері осы күнгі мәдениетті де көрсетеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.