Әлеуметтік топтар мен ұжымдар туралы түсінік

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 39 бет
Таңдаулыға:

Әлеуметтік психологиядағы ұжым мәселелері

Әлеуметтік топтар мен ұжымдар туралы түсінік. Ғылымның негізін қалаушылар
адамның қоғамдық мәнін көрсетіп берді. Инивид дегеніміз, - деп жазды ,- К.
Маркс қоғамдық тіршілік иесі. Адамның әлеуметтік мәні оның материалдық және
рухани өмірінен көрінеді. Басқа адамдардан оңаша жүрген болса ол табиғатан
құлы болудан оның әміршісі болу дәрежесіне жете алмас еді. Тек қоғамдық
қызмет қана адамдарды тіршілік құралымен қамтамасыз етті, олардың
әлеуметтік орта еңбектегі өзара қарым – қатынас психиканың да болуының
шешуші факторына айналды.
Өмірдің және адамдардың өзара қарым – қатынасын тарихи жағдайлар адамдарды
ұлт, мемлекет , тап және басқада қауымдықтарға бірігуге әкелді. Олар
адамдардың қалаулары бойынша емес, объективті заңдардың әсері нәтижесінде
құрылды. Әрбір қауымдықтың белгілі бір психологиялық ерекшелігі бар. Ең
алдымен әр түрлі таптар психологиясын өзіне ғана тән белгісі болатынын
көрсетеді. Ададмдардың үлкен топтарын , қоғамдық өндірістің тарихи
белгілері бір системасында олардың алатын орнына қарай , өндіріс құрал
жабдықтарына олардың қатынасына қарай, еңбекті қоғамдық жолмен
ұйымдастырудағы олардың роліне қарай , ал олай болса қоғамдық байлықтан
олардың алып отырған үлесінің мөлшеріне және ол үлесті алу әдістеріне қарай
айырылатын топтарын атайды. Таптар дегеніміз адамдардың мынадай топтары:
қоғамдық шаруашылықтың белгілі бір укладына олардың алатын орындарында
айырмалық облуының арқасында олардың бір тобы. еіншісінің еңбегін өзіне
иемденуі мүмкін.
Таптық психология құрылыстарына ерекше назар аударылу себебі, кез – келген
антагонистік формация бір біріне қарама – қарсы таптарға бөлінеді, ал
олардың арасындағы күрес тарихи дамудың қозғаушы күші болып табылады.
Шағын және бастапқы топтар. Бір шама тұрақты құрамы жағынан көп емес,
мүшелері бір - бірімен тікелей қатынас жасай отырып, ортақ мақсатқа
ұмтылған адамдардың бірлестігі шағын топ деп аталады. Оның топтың барлық
мүшесінің күш жігері жеуге жұмылдырылған ортақ мақсаты болады. Күші топқа
кіретіндер бірін – бірі жақсы біледі және топтың алдында тұрға мінетті
орындау кезінде өзара қоян – қолтық қатынаста болады. Кіші топ мүшелерінің
саны екі адамнан аз болмайды және 30 – 40 адамнан аспайды. Отбасы
өндірістік топ самолет не космос кораблімен экипажы сынып класы сияқты
бірлестіктерді кіші топ деп есептеуге болады. Адам бір мезгілде бірнеше
кіші топқа мүше болады. Мысалы, оқушы мектептегі барлық іске қатысады, ол
ауладағы фудбол командасының капитаны да болып табылады. Кіші топтағылардың
өзара қарым – қатынасына шек қойылмайды. Әркім топтағы кез – келген адаммен
өз қалауы бойынша және қажетінше қатынас жасайды. Ал, іс жүзінде бтоп
мүшелері топтың бір мүшесіне қарағанда екіншісін тұтады. Біреулер өзара жиі
қатынасып, олардың қарым – қатынасы жақындық сипат алады. Бұл былайша
айтқанда. Бастауыштық немесе қатынас жасаудың бірінші кезеңі болып
табылады. Әдетте мндай топ мүшелерінің саны көп болмайды. Оның мүшелері
кіші топтың мүшесі болып қала береді, өйткені мұндайда іс бабындағы
қатынастан мен өзара қарым- қатынастар үзілмейді. Бастапқы топ шағын топ
болып қала отырып, дербес қауым да бола алады. Құрылу принципі мен әдісіне
қарай шартты және нақты формалды және формалды емес топтар болады.
Топтардың әлеуметтік дамуы деңгейі және ұжым. Әрбір әлеуметтік
қауымдастықтың өз тарихы болады: дүниеге келеді, дамудың белгілі
сатыларынан өтеді, аса жоғары дәрежеге жетеді, сондай - ақ өмір сүруін
тоқтатуы мүмкін. Бұл формалды топқа да формалды топқа да бірдей дәрежеде
қатысты. Топтың қалыптаса бастауы ассоцацияның - адамдардың уақыт және
кеңістік белгілері негізінде бірлесуін алу керек. Мектепте бір сынып
институтта бір курс тобы турситер мен экскурсанттар осылай құрылады.
Ассоцацияда ортақ мақсат жоқ, іскерлік және қарым – қатынас та
қалыптаспаған бірақ оған қажет алғы шарт болады. Ассоцацияға кіруші әрбір
адамның өзіне тән және әдетте басқалардың жеке мақсаттарына ұқсас мақсаты
болады. Бірақ бұл ортақ мақсат емес. Бірігіп әрекет жасау кезінде
ассоцацияға қатысушылар арасында іскерлік және жеке қатынас орнайды. Сонда
ассоцация жағынан мүлдем басқа және әлдеқайда күрделі қауымдастық –
корпорацияға айналады. Корпорация – адамдардың өзімен - өзі тұйық
бірлестігі. Ассоцация сияқты, оның да ортақ мақсаты болмайды. Корпорацияда
әркім өзінің жеке ойын жүзеге асырады, ол басқалардың ойына ұқсас болады.
Корпорацияға оқшаулық тән ол басқалармен мүлдем қатынас жасамайды ал
қатынас жасайтын болса, оның көп сатылы болатыны сонша , корпорацияға
қатысушылар байқамайда қалады.
Адамдардың әлеуметтік қауымдастығының ең жоғарғы формасы - ұжым. Ұжым - ол
қоғамға пайдалы қызметте ортақ мақсатқа жұмыла еңбек ететін және
психологиялық тұрғыда топтасқан адамдар тобы. Ұжымның бегілерін А.С.
Макаренко анық та толық айтып берді: ұжым дегеніміз - жеке адамдардың өз
алдарына мақсат қоя ұйымдасқан ұжымдық органдары бар комплексі. Ал ұжым
ұйымы бар жерде ұжым органдары да бар, ұжым сенетін өкілетті уәкілдер ұйымы
бар және жолдастық қатынасы мәселесі - ол жай ғана достық, жақсы көру,
көршілік мәселесі емес, ол жауапгершілікті тәуеллідік мәселесі. Макаренко
адамдарды қызметі қоғам үшін пайдалы екені айдан анық міндеттерді атқару
үшін біріктерсе ғана ұжым болатын көрсетті. Ұжымның мәні бар міндеттерді
тиімді шешуге қабілетті келеді және тұрақты әрі бір – біріне көмектесіп
отыруға негізделген өзара қарым – қатынас орната алады.
Ұжым адамдардың тобы болғандықтан оған топтың белгілері тән. Алайда ұжымның
топта жоқ белгілері болады. Сондықтанда қандай болсын ұжымды топ деп сануға
болады, ал топтың бәрі бірдей ұжым бола алмайды. Формалды немесе формалды
емес топтар ұжымның белгілеріне ие бола алса ұжымға айналуы мүмкін. Бұл
арада ұжымның аса маңызды белгісі - мақсатпен міндеттің қоғамдық мәні
өзгермейді. Егер бұл белгілі болмаса топ ұжым аталына алмайды.
Ұжым мүшесінің жеке адамдармен қатынас жүйесіндегі жағдайы. Әлеуметтік
психология топтағы, ұжымдағы адамдардың жеке өзара қатынастарын зерттейді.
Топтағы, ұжымдағы адамдардың бұл қатынаста алатын орны бірдей емес. Зерттеу
бір адамдар басқаларға қарағанда көбірек белгілі, беделді болатынын
көрсетеді. Алғашқылары қарым – қатынас жасауға шын ниетпен көбірек
тартылады, ал соңғылары топтың немесе ұжымның өзге мүшелерімен сирек
араласады. Зерттеу нтижелеріне қарағанда сынып ұжымында 35 – 40 адам 3 – 4
оқушы ғана не ғұрлым белгілі болады екен. Ал, олардың болу себебі не?
Біріншіден, мұндай адамдардың топ мүшелерімен қатынас орната білу қасиетін
атап көрсеткен жөн. Басқаның жүрегіне жол таба білген адам қашанда
көпшілікке жақын белгілі болатынын аян. Адам өз орнын жалбақтау , жарам
сақтану және жағымпаздану жолымен емес өзінің табиғи болмысы мен ашық
мінезімен табады. Адамның белгілі болуы оның басқалардың жағдайын түсіне
білуі негізінде пайда болады. Екіншіден , ал адам білімділігі, іскерлігі ,
өз білгенін басқалардан риясыз бөлісуге , көмектесуге әзір тұрушылығымен
белгілі болады. Үшіншіден сырт бейнесі факторында да ескермеуге болмайды.
Адамның күш - қуатын осы факторға жатқызған жөн. Мысалы, оқушы өздерінің
қара күшке ие , мықты құрбыларын құрметтейді.
Ұжым топ мүшелерінің көпшілігі бір – бірімен өзара тату - тәтілік
тұрғысынан байланысты болады. Бұл ретте әркімнің өзгелерден гөрі жиі
кездесетін бір адамы болады. Онымен бір мүдделес әңгімелері жарасқан ортақ
істері бар. Сондықтан жоластық, достық қатынаста болады. Ұжым ішінде мұндай
бастауыш топтардың болуына қарамастан, ол өзінің бірлігін сақтап, бірыңғай
бірлестік ретінде өмір сүре береді. Ұжымда , топтарда кейбір адамдар
ешкіммен жеке өзара қатынаста болмайды. Олар мұндай қатынас орнататындай
өзіне серік таба алмайды. Алайда бұдан мұдай адам ұжымға қажетсіз деген
ұғым тумайды. Ұжымның мұндай мүшесі үшін өзара қатынас бұл бірлестіктен тыс
жерде болады.

1. Әлеуметтік психологиядағы қарым-қатынас мәселесі
1.1 Қарым-қатынас әлеуметтік-психологиялық құбылыс ретінде
Қарым-қатынастың көп мағыналылығы. Қарым-қатынастың қауым ұғымымен
байланысы. Қарым-қатынастың тұлғааралық және әлеуметтік аспектілері.
Тұлғааралық қатынас. Әлеуметтік қарым-қатынас. Әлеуметтік роль. Тұлғааралық
роль.
1.2 Қарым-қатынастың коммуникативті жағы
Қарым-қатынас жасау мүмкіндігі. Қарым-қатынастың тілге негізделуі.
Лингвистердің тілді қарым-қатынас құралы ретінде зерттеуі. Коммуникация
ұғымы. Коммуникацияның түрлі формалары. Америкалық қарым-қатынас
психологиясындағы проксемика бағыты. Қарым-қатынастың сөзден тыс кұралдары.
Коммуникацияның сөйлеу және сөйлеусіз қарым-қатынас күралдарының
бірлігі. Адамдардың коммуникация жасау жолына байланысты типтері.
1.3 Қарым-қатынас кезіндегі психологиялық әсер ету құралдары.
Қарым-қатынас кезінде негізгі әсер ету құралдары. Жұқтыру көпшілкті
ұйымдастыру әдісі ретінде. Оның көріністері. Жұқтыру механизмі. Сендіру
құралы. Б.Ф. Поршневтің теориясы. Суггестияның механизмі. Суггестияның
пайда болуына әсер ететін фоакторлар. Суггестия қолдану мүмкіндіктері.
Суггестия мен жұқтырудың ұқсастық пен айырмашылықтары.
Нанымдауәдәсі. Оның жүзеге асу механизмі. Оның құрамы, құралдары,
формалары.
Еліктеу құралы. Оның жүзеге асу механизмі. Г.Тард бойынша еліктеудің
формалары.
1.    Әлеуметтік психологиядағы топтар мәселесі
2.1 Әлеметтік психологиядағы шағын топтың зерттеулері
Бастыс психологиясында шағын топты зерттеу кезеңдері.
Шағын топтың статикалық және динамикалық процестері. Топтың индивидке
қысым жасау феномені – конформизм. Конформдылықтың сырқы және ішкі
формалары. Топ нормаларын меңгеру кезінде қарсылық (негативизм).
Конформдылыққа байланысты С. Аш эксперименттері.
А.В. Петровский бойынша конформдылықтың типтері. Топтың динамикалық
механизмдері.
2.2 Әлеуметтік топтардың жіктелуі

Топтарды жіктеу себептері: қалыптаса бастаған өзара қатынастардын
ықтиярлылығы мен тереңдігі, кұрылу принципі мен жолдары, жеке адамның
топтың нормаларына көзкарасы. Шағын және бастауыш топтар.Шартты ж әне нақты
топтар. Формалды және формалды емес топтар. Референт тобы.
2.3 Шағын топтың генезисі мен дамуы
Топтың қалыптаса бастауы – ассоциация. Күрделі қауымдастық —
корпорация. Қауымдастығының ең жоғары формасы — коллектив. Коллективтің
белгілері. Коллектив түрлері.
Топтың дамуы Такменнің екі факторлық концепциясы. Топ бірігуі,
ұйымдасуы феномені туралы А.В. Петровскийдің стратометриялық концепциясы.
2.4 Топтық қарым-қатынасты ұйымдастыру жолдары.
Топтың қарым-қатынасын ұйымдастыру жолдары. Лидерлік феномені. Лидердің
пайда болуы туралы теориялары. Харизматикалық теория. Ситуациялық даму
теориясы. Лидерліктің синтездік теориялары. Лидерлік стильдері, типтері.
Б.Д. Парыгин бойынша лидер мен басшының арасындағы айырмашылықтары.
2.5 Топтық шешімді қабылдау процесі.
Лидердің шешімді қабылдау процесін ұйымдастыруы. Топтың шешімді
қабылдауда дискуссия мехизмі. К.Левин зерттеуі. Дискуссия кезінде
туындайтын заңдылықтар.
             I.      Дискуссия жүргізудің жаңа формалары. Брейнсторминг
(милық шабуыл). Синектика. Топтық дискуссия кезінде кездесетін феномендер.
2.    Тұлға және топ
3.1 Тұлға мен топтың өзара қарым-қатынасы
Жеке адамның коллективтің басқа мүшелерімен байланысы. Коллектив
- қоғамның идеяларын дамытушы.Жеке адам мен коллектив арасындағы катынас
түрлері.
Коллективтің жеке адамды тәрбиелеу үшін қолданатын
шаралары. Коллективтегі жеке адам ролі.

3.2 Топтағы адамдардың өзара қарым-қатынасы
Топтағы, коллективтегі адамның қатынастары. Іскерлік қатынастар. Жеке
қатынас. Қатынас жүйесі. Жеке адамдардың қатынасын зерттеу әдістері. Дж.
Мореноның таңдау әдісі.
Тандау әдісінің алатын орны. Бұл әдісті жүргізу процедурасы.
3.3 Топ мушесінің жеке адамдармен қатынас жүйесіндегі жағдайы.
Топтағы, коллективтегі адамдардың әлеуметтік қатынаста алатын
орыны. Адамның топта белгілі болудың себетері. Топ, коллектив мүшелерінің
бір-бірімен байланысы. Коллектив ішіндегі бастауыш топтар. Топтағы
аутсайдер. Адамды сырттату.
3.4 Көпшілік әлеуметтік-психологиялық құбылыстар және олардың жеке
адамдар арасындағы ролі
Топтардың, коллективтердің психологиялық әрекеті көрінісі. Көпшіліктік
психикалық құбылыстар. Қоғамдық пікір. Оның бағалау функциясына. Стихиялы
пікір. Қоғамдық пікірдің коллективтің, топтың, жеке адамдардың өміріне
әсері. Қоғамдық пікірдің жағымды да жағымсыз ролі. Коллективтік күй.
Оның жағымды немесе жағымсыз болуы. Жарыс. Оның бәсекеден айырмашылығы.
4. Үлкен әлеуметтік топтардың психологиялық ерекшеліктері.
Г.Г.Дилигенский бойынша үлкен әлеуметтік топ. Үлкен топтардың маңызы.
Үлкен топтарды ң жіктелуі. Үлкен әлеуметтік топтың шағын топқа қарағанды
айырмашылығы. Топтың өз мүшелеріне әсер етуі. Қоғамыдық психология құрамы.
Коғамдық психологияны зерттеу әдістері.

Глоссарий

Әлеуметтік роль – қоғамда белгілі орын алатын адамның өзін-өзі ұстау
нұсқауы.
Тұлғалық роль – оның жеке психологиялық ерекшеліктеріне негізделген.
Коммуникация – қарым-қатынас кезіндегі мағлұматтармен айырбастау.
Перцепция- қарым-қатынас кезіндегі басқаларды қабылдау.
Интеракция - қарым-қатынас кезіндегі әрекеттесу.
Коакция – бір жерде жиналған, бірақ мақасаттары ортақ емес адамдардың
жиыны.
Топ – ортақ мақсатқа ұмтылған адамдардың бірлестігі.
Референттік топ –мақсаттары үлгі болып саналатын ақиқат өмір сүруші немесе
қиялдағы топ.
Фасилитация – басқалардың қатысуы себебінен әрекеттің жеңілденуін
көрсететін феномен.
Ингибиция – басқалардың қатысуы себебінен әрекеттің қиындауын көрсететін
феномен.
Эмпатия – басқаларды түсіну, оларға деген жан ашуы.
Идентификация - өзін басқа адамдармен теңестіру, өзін солардың орнына қою.
Шартты топ – тек қағаз жүзінде ғана бар қауымдастық.
Нақты топ – ақиқат өмір сүруші қауымдастық.
Рефлексия – адамның басқалардың оның өзі туралы көзқарасын білуі.
Стереотип – информацияның жеткіліксіздігінен туындайтын адамдарды белгілі
бір үлгі бойынша бағалау.
Конформизм – топтың өз мүшесіне қысым жасауы.
1.1 Ќарым-ќатынас ѕлеуметтік-психологиялыќ ќђбылыс ретінде

Ќарым-ќатынас бђл кљп маѓыналы ђѓым. Американдыќ психолог Осгуд ќарым-
ќатынасты бђл мѕліметті беру жѕне ќабылдау деп актілері деп сипаттады.
Аѓылшын психологы Аргайл М. жѕне американдыќ психологы Т. Шибутани ќарым-
ќатынасты коммуникация мен интеракция процесі деп белгіледі. Интеракция
ѕртџрлі формада болатын љзара ѕрекеттесу процесі. Оныњ ішіне информациялыќ
ѕрекеттесу (коммуникация) де кіреді. Біраќ Я. Щепаньский, Я. Яноушек жѕне
т.б. коммуникация мен интеракция байланысты болѓанымен екі бљлек ђѓым болып
саналады деп тђжырымдайды. Л.О. Резников бойынша ќарым-ќатынас-ойлар мен
тауарларды айырбастау. Ал Выготский бойынша ќарым-ќатынас бђл ойлар мен
уайымдарды басќа адамдарѓа жеткізу. Сонымен ѓалымдар ќарым-ќатынасты
ѕртџрлі тџсінеді жѕне сипаттайды. Оны жан-жаќты процесс деп айтуѓа болады.

1.2 Қарым-қатынастың коммуникативті жағы

Адамның ең жарқын ерекшеліктерініқ бірі — оның сөйлеу қабілеттілігі.
Сөз — адам психикасының өмір сүруінің аса маңызды факторы. Қарым-қатынассыз
қоғам ыдырап кетеді. Қарым-қатынас жасау мүмкіндігінен айрылған адам
ойдағыдай дами алмайды. Біздің миымыздың белсенділігі екінші сигнал
жүйесінің қызметіне байланысты. Сондықтан адамның барлык психикалық
ерекшеліктері сөйлеу арқылы ғана көрініп, өмір сүреді. Қарым-қатьнас адам
іс-әрекетінің таным және еңбекпен қатар жеке адамды қалыптастыратын аса
маңызды турі болып табылады.
Қарым-қатынас дегеніміз — тіл арқылы пікір алысу. Лингвистер тілді
қарым-қатынас қүралы, қоғам жасаған білімдерді тара-тушы ретінде ертеден
зерттеп келеді. Кибернетика мен информация теориясы жасалғаннан бері ойды
машиналық өңдеуге лайықтан, символдармен белгілеу міндеті туды. Осылайша
машина тілі деген пайда болды. Оның кемегімен адам электрондық-есептеу
машинасының қызметін басқарады, оны информациямен камтамасыз етеді.
Жануарлар арасындағы сигнал алмасу да тереңірёк зерттеле бастады. Түрлі
жансыз және жанды системалар арасында информация алмасу жайлы да едәуір
білім жинақталды. Адамның қарым-қатынасы информация алмасудың жеке-дара
жағдайына айналды. Осы ұқсас қүбылыс-тарды талдап қорыту қажеті
туды. Олардың бәрін де коммуни-кацияның жеке-дара жағдайы деп қарауға
болады.
Коммуникацияның түрлі формаларын зерттеу, адамныц к,арым-қатынасы жайлы
білімімізді кеңейтті. Сөйлеу қүралымен қатар адам қарым-катынасының сөзден
тыс жолдары: келбет, ым, мимика, серіктестердің бір-біріне қатыс жағдайы,
бейнелеу кең зерттеле бастады.
Жануарлар дүниесінде келбет, сыртқы көрініс — дене күрылысы, түс, иіс —
мағыналы информациялық сигнал қызметін атқарып отыр (қүмырсқалардың жаман
иісі, қауіп төнгендегі теңіз жануарларыныңкейбіреулерінің дене формасының
өзгеруі).
Жануарларға қарағанда адамның сырткы түрі саналы өзгереді және белгілі
дәрежеде оны адамның өзі өзгертеді. Адам келбеті физиогномиялық маскадан,
киімнен, жүріс-тұрыс кей-пінен қүралады. Физиогномиялық маска адамныц басым
ойынан, сезімінен, қарым-қатысынан тұрады. Маска жасауға шаш, косметикалық
заттар, пластикалық операция едәуір кемектеседі. Физиогномиялық
маскалардаң ызғарды, жайдарылықты, өркөкіректікті, мейірбандықты және
басқаларды аңғаруға болады. Келбетті көбінесе жас шамасын, мамандығын,
қоғамдык, жағдайын аңғартатын киім кию түрлері де толықтыра түседі. Орта
ғасырлардағы қалаларда белгілі бір сословиенің өзіне бөлек киім формасы
енгізілуі тегін емес. Бүл талапты орындамағандар қатаң жазаланып отырған.
Қазірде де киім формасы белгілі бір мінез-құлық типін ұстауға міндеттейді.
Әскери форма катаң тәртіп, жинақылықты талап етеді. Ал каралы киім киген
адамның көңілді жүруі ерсі көрінер еді.
Өзін-өзі ұстай білу адамның тәрбиелілігін, қоғамдық жағдайын, өзін-өзі
бағалаушылығын, айналасындағыларға қарым-қатынасын аңғартады. Адамдардың
өзара байланыс жасауында, мазмүнды да жылы сезімді қарым-катынасында
адамньщ бейнесі маңызды роль атқарады. Осының негізінде адамда алғашқы
пікір туады, карым-қатынастың әрі қарай дамуы нақ осы алғашқы пікірге
байланысты болады.
Сыртқы пішін және физиогномиялық маска біршама түрақты болады. Қарым-
қатынастың динамикалық қыры мимика мен ым-ишарадан байқалады. Мимика
дегеніміз — қарым-қатынас кезіндегі беттің кұбылысы. Ым-ишара дегеніміз —
психикалық күйді байқататын әлеуметтік қалыптасқан қимыл. Мимика да, ым-
ишара да сларды қүрайтын кейбір элементтері туа біткенімен, коммуникацияның
қоғамдық құралдары ретінде дамып отырады. Мысалы, физиологиялық зерттеулер
жан рақаттан-дырарлық заттарды көргенде көздің қарашығы үлғаятынын көр-
сетті. Екінші жағынан бет қүбылысы мен ым-ишараның біркел-кі көрініс әр
түрлі мәдениет жағдайында мүлде қарама-қайшы мағына беруі мимика мен ым-
ишараның әлеуметтік тәуелділігін дәлелдейді. Мысалы, көздің бадырая ашылуы
жапондық үшін ашу-ызанын. белгісі болса, европалық үшін—жайдары шырай
немесе таңдану белгісі.
Соңғы кездерде психологиялық зерттеулерде қарым-катынас жасаушылардын,
аралығындағы қашықтықтың, партнерлердің отырысының коммуникативтік мәніне
көңіл аударылуда. Америкалық қарым-қатынас психологиясында бүл бағыттағы
зерттеулерге проксемика — деп ат қойылды. Төрт түрлі арақатынас
бар:жақын, жеке бастьщ, элеуметтік, көпшіліктік. Алғашқы екі арақатынас
жақын, достық байланысты аңғартады,ресми байланыстағы адамдар әлеуметтік
катынасты ұстанады, көпшіліктік арақатынас — бөтен адамдармен араласу.
Мүғалім осындай арақатынастарды алмастыра отырып, оқушыларға қосымша ықпал
жасауға жете алады, себебі бүл серіктер аралы-ғындағы қарым-қатынас сипатын
өзгертёді.
Қарым-қатынаста серіктерді орналастыру да елеулі роль атқарады. Мысалы,
алғаш танысқан адамдардың қарым-катынасы иін тіресе қатар отырғаннан гөрі
шағын стол айналасында еркін отырған жағдайда жеңілірек болады.
Бейнелеу де (фотография, картинка, фильм, сурет) карым-қатынас құралы
болып табылады. Алайда бұлар тікелей байланыс жасау кұралдары емес, оны
тарату техникаға — кітап басу, кино, телевидениеге байланысты.
Жоғарыда қаралған қарым-қатынастың сөзден тыс кұралдары әдетте сөйлеу
қарым-қатынасымен демеліп отырады, тіпті балалар да түсіне алатын астар
жасалады. Мысалы, анасы баласына ашулы сөздер айтады, бірак шын мәнісінде
ашуланбайды. Мұндайда сәби мамасының ашуы жоқ екенін бірден сезе қалады.
Балет, мимика өнері, дыбыссыз кино да түгелімен сөйлеусіз қарым-қатынас
енеріне кұрылған. Драмалық постановкада актердің ойыны сөйлеу қарым-
қатынасы құралынсыз мүмкін емес. Актер үшін бейне жасаудың психологиялық
мәні сөйлеу мен коммуникацияның келбет, мимика және пантомима, ым-ишара,
партнерлер ара қатысы сияқты сейлеусіз қарым-катынас қуралдарын шебер
ұштастыра білу болып табылады.
Коммуникацияның сөйлеу және сөйлеусіз қарым-қатынас күралдарының
бірлігіне жету — балалармен жүмыс жүргізетін мүғалімнін міндеті болып
табылады. Педагогикалық міндеттерге сай өзінің тебіренісін, қатынасын, ой-
пікірін білдіре отырып, мүғалім соларға сай әсер ету қүралын табуы керек.
Адамдарды коммуникация жасау жолы бойынша үш типке бөледі:
-   Аудиал – естіп қабылдаушы.
-   Визуал – көріп қабылдаушы
-   Кинестетик – сипап сезу арқылы қабылдаушы.
Көбінесе екеуі бірдей араласып біреуі басым болады. Оларды сөз орамы
бойынша анықтайды. Коммуникация жасау жолдарын зарттейтін психология саласы
нейролингвистикалық бағдарламалау (НЛБ) деп аталады.
Сөз орамдарын предикат деп айтады. Визуалдың предикаттары – қарашы,
елестетші, әдемі ... Аудиалдың предикаттары – тындашы, шулы, тыныш ...
Кинестетиктің предикаттары – мен сезінемін, жылы, жұмсақ ...

1.3 Қарым-қатынас кезіндегі психологиялық әсер ету құралдары.

Қарым-қатынас кезінде негізгі 4 әсер ету құралдары бар. Жұқтыру,
сендіру, нанымдау, еліктеу.
Жұқтыру баяғыдан бері пайда болған көпшілкті ұйымдастыру әдісі. Оның
көріністері: көпшілік, психоз, көпшіліктің спортқа елігуі, дінге берілуі
және т.б.. Жұқтыру-индивидтің санасыздық ырықсыз түрде белгілі
психологиялық күйге түсуі. Араласып отырған адамдардың бірінен біріне
эмоциялық күйді жеткізу және эмоциядлық күйді өзара күщейту механизмінің
нәтижесінде пайда болады. Жұқтыру әсері көбінесе ұйымдаспаған қауым,
көпшілікте байқалады. Жұқтырған адамның өзі де тыңдаушылары сияқты сондай
эмоциялық күйге түседі. Жұқтыру үрей жағдайында күшейеді. Үрей белгілі
қауіпті жағдай туралы мағлұматтың шектеулі болуынан немесе тым көп болуынан
туындайды.
Жұқтыру процесі адамдардың ақыл-ойының даму деңгейіне байланысты.
Қазіргі қоғамда адамзаттың алғашқы кезеңдеріне қарағанда жұқтырудың әсері
азаяды.
Жұқтыруды психологиялық әдіс-тәсіл ретінде қолдану оған белгілі
маңыздылық береді. Мысалы, топтың бірігуін күшейту үшін немесе топтың
бірігуі жеткіліксіз болса оның орнын толтыру үшін.
Сендіру-суггестия. Жұқтыру сияқты ежелгі кезден бастап пайдаланатын
психологиялық құрал.
Б.Ф. Поршневтің теориясы бойынша дам басқаларға сеніп қалмау үшін
суггестияға қарсы котрсуггестия механизімін қолданады. Суггестия әсерімен
алғашқы адамдар бірлесіп, ұжымдасып әрекет атқарды. Адамның психологиялық
тәуелсіздігінің пайда болуы контрсуггестияға байланысты.
Адамзат тарихындағы демографиялық, лингвистикалық бөлінуінде суггестия
контрсуггестия механиздерінің өзара әсерінен пайда болды. Алғашқы адамдар
бір тілде сөйлеп бір жерде өмір сүрді. 15-20 мың жыл ішінде бүкіл әлемге
таралып көптеген тілдерде сөйлей бастады. Бұл жер мен тамақтың аз болуынан
емес, басқа адамдардың суггестия әсеріне қарсы шығуынан, контрсуггестия
көрсетуінен. Сондықтан көп тілдер-басқалардың сөйлеуін түсінбеу,
суггестиядан қорғану механизмі ретінде пайда болды.
Суггестия саналы деңгейден басталып, санасыздыққа түседі. Суггестордың
өзіне суггестия әсері тимейді. Суггестия-бір адамның екіншіге сөйлеу арқылы
әсер етуі, екіншісінің мәліметті сынаусыз ойланбау қабылдауы, сеніп қалуы.
Бұл эмоцияға негізделеді.
Суггестияның пайда болуына әсер ететін фоакторлар:
1 Жас ерекшелік факторы-көбінесе балалар мен кәрі адамдар тез сеніп
қалады.
2 Денсаулық факторы-әлсіз шаршап жүрген адамдар тез сеніп қалады.
3 Суггестордың (сендіруші) беделді болуы-неғұрлым сендіріп отырған адам
беделді болса соғұрлым адамдар оған тез сенеді.
4 Суггеренттің (сеніп қалушы) жеке психологиялық ерекшеліктері-неғұрлым
суггерентті ақыл-ой, білім деңгейі, өмір тәжірибесі, өзіне-өзі сенуі т.с.с.
төмен болса, соғұрлым тез және жеңіл сеніп қалады.
Сендіру әдейі түрде және ойламаған жерден де пайда болады. Мысалы,
күнделікті өмірде адамдар үнемі бір-біріне сендіріп жүреді, оның көбісі
әдейі емес.
Суггестия насихаттау, жарнама, гипноз, босаңсу, кино түсіру кезінде
қолданады. Суггестия тікелей яғни сөйлеу арқылы және жанама яғни сырт
келбеті мен арнайы жағдай құрастыру арқылы болып екіге бөлінеді.
Б.Ф. Поршнев суггестияны жұқтырудың бір түрі деп қарайды.бірақ онымен
толық келісуге болмайды.екеуінің арасында ұқсастық пен айырмашылық та бар.
Ұқсастықтары: 1) екеуі де топ мүшелері арасында ұқсас психологиялық
кейіп туғызып оларды біріктіреді; 2) екеуі бір-бірін күшейтеді-көп
адамдарға бір көңіл күйдің жұғуы сендіру арқылы жүреді. Ал осындай жұқтыру
сендіруді күшейтеді. 3) Б.Ф. Поршнев бойынша екеуі де адамның жеке
психологиялық ерекшеліктерінің жоғалып кетуіне әкеледі.
Айырмашылықтар: 1) Жұқтыру кезінде оған қатысатындардың бәрі (жұқтырған
да, жұғып қалғандар да) бір көңіл күйде болады. Ал суггестия кезінде
суггестор мен сугерент әр түрлі көңіл күйде болады. Сондықтан суггестияны
бір жақты жұқтыру деп айтуға деп айтуға болады. Суггестор басқаларға
белгілі көңіл күй жұқтырады. Бұл көңіл күй өзіне жұқпайды. Мысалы, роль
ойнаған әртіст өз әрекетін бақылап отырады.
2) Суггестия жұқтыруға қарағанда тарихи жағдайдың кейінгі кезеңінде
пайда болды және әлеуметтік психикалық әсердің күределірек формасы.
3) Жұқтыру жан-жақты әрекеттесу процесінде туады, жеке бір адамға
бағытталмаған, кездейсоқ, күтпеген жерден пайда болады, ал сендіру-бір
жақты процесс бір адамнан бір адамға немесе топқа бағытталған әсер.
Жұқтыру көбінесе вербалды емес әдістер көмегімен жүзеге асады (көңіл-
күйдің, сөйлеу интонацияның, жүріс тұрыстың жұғуы), ал сендіру көбінесе
вербалды әдістер көмегімен жүзеге асады.
Суггестия-топ белсендігін (оқу, өндірістік, спорттық) жоғарылату әдісі
ретінде, гипноз түрінде психотерапияда қолданылады.
Нанымдау-адамға мәліметті түсіндіру және дәлелдеуге негізделген әсер
ету механизмі. Адамның келісуіне жетеу немесе оның көзқарасын өзгерту үшін
қолданады. Оның құрамында логикалық дәлелдеумен қатар эмоционалдық
компоненті де бар. Нанымдау құралдары – сөз, интонация, қол қимылдары,
мимика, сөйлеген адамның беделі.
Нанымдау формалары    - әңгімелесу, дискуссия. Адамның қызығушылығының
болуы нанымдау әсерін жоғарлатады.
Нанымдау жұқтыру мен сендіруге қарағанда тарихи жағдайдың кейінгі
кездерінде пайда болды. Өйткені ол адама ақыл-ойының жоғары дамуын қалайды.
Нанымдау сендіруге қарағанда логикалық дәлелдеу мен саналы қабылдауға
негізделеді. Нанымдау нәтижесі – адамның саналы белсенділігінің жоғарлауы,
ал сендіру нәтижесі – көбінесе ойланбаған, автоматты түрде жасалған әрекет.
Уақыт өте келе нанымдар саналы деңгейден санасыздық деңгейіне өтіп
әдетке айналады.
Еліктеу – индивидтің қоғамда көрсетілген мінез-құлықты жаңғырту.
Кейбір ғалымдар жұқтыру еліктеудің көрінісі деп айтады (француз
социологтары А.Вигуру, П.Жукелье). ал француз социологы Г.Лебон керісінше,
еліктеу жұқтырудың көрінісі дейді. Француз ғалымы Г.Тард еліктеу
гипнотизмнің түрі дейді.
Сонымен ғалымдардың көбі еліктеу, жұқтыру және сендіру механизмдерін
ұқсас деп қарастырады. Өйткені үшеуін де адам саналы түрде толық бақылай
алмайды.
Айырмашылықтары: бірақ жұқтыру – ішкі психологиялық жағдайдын жұғуы, ал
еліктеу – мінез-құлықтын сыртқы көріністерін жаңғырту болып табылады.
А.М.Агальцев бойынша бұл механикалық түрдегі жаңғырту емес, адам бойындағы
тәжірибесіне және жаңғырту кезіндегі жағдайға тәуелді.
Г.Тард бойынша мода еліктеудің тұрақсыз формасы (тұрақты формасы –
дәстүр). Мода (лат.) бейне, ереже. 17 ғасырда француз бен италияндықтар бұл
сөз мағынасын өзгертіп, оған тұрмыс, киім, аяқ-киім, жихаз, мінез-құлықта
көрініс беретін ерекше әлеуметтік-психологиялық феномені деген мағынаны
береді. Ағылшындар осындай мағынада Fashion сөзді қолданады.
Мода талғам ұғымымен байланысты. Талғам – жақсы мен жаманды бағалауда
логика мен эмоцияның бірігуі. Таралған және басым болған талғам – мода.
Мода бір жағынан – көпшілік талғамының даму деңгейі, ал екінші жағынан –
талғамның даму формасы.
2.1 Әлеметтік психологиядағы шағын топтың зерттеулері

Адамның әлеуметтік мәні оның материалдык және рухани өмірінен көрінеді.
Басқа адамдан оңаша жүрген болса ол, табиғаттың құлы болудан оның әміршісі
болу дәрежесіне жете алмас еді. Тек қоғамдық кызметадамдарды тіршілік
құралымен қамтамасыз етті, олардың табиғатпен күресінде күшін еселей
арттырды. Сонымен бірге орта, еңбектегі өзара қарым-катынас психиканың
қалыптасып дамуыны адамға ғана тән қасиет — сананын пайда болуынын шешуші
факторына айналды.
Бастыс психологиясында шағын топты зерттеу тарихы 3 кезеңнен тұрады.
1) ХХ-ғасырдың 20-жылдарынан басталады. Осы кезде индивид жалғыз өзі
ғана болғанда жақсы жұмыс істейді немесе басқалардың қатысуы оны
ынталандырады ма?-деген сұраққа жауап іздестіреді. Бұл мақсатта бір жерде
жұмыс істеп отырған адамдар зерттелінді. әрқайсысы өз-өзімен жұмысын
атқарып отырды. Осындай бір жерде жиналған бірақ әрқайсысы өз жұмысымен
айналысып отырған адамдар батыс әлеуметтік психологиясында коакция деп
аталынды. Зерттеу бойынша басқалар қатысып отырған жағдайда жұмыс
жылдамдығы жоғарылап, жұмыс сапасы төмендейді. Мұны ғалымдар сенсорлық
ынталандыру эффектісінің әсерімен түсіндірді: жұмыс жылдамдығына басқаны
көру мен естуі әсер тигізді. Бұл эффект-әлеуметтік фацилитация деген атқа
иеленді. Яғни басқалардың әрекетке ынталандыратыны оны жеңілдететінің
көрсетеді. Бірақ зерттеулер бойынша басқалардың қатысуы әрекетті тежейтінін
көрсетті. Бұл ингибиция эффектісі деп аталды.
2) Шағын топтағы адамдардың әрекеттесуі зерттелінді. Зерттеу
нәтижесінде жасалған қорытынды: мәселені жалғыз адам шешіп отырғанына
қарағанда бірлескен, топтық жағдайда шешу жақсырақ, әсіресе мәселенің туа
бастаған кезеңінде. Кейін мәселені шешу оның түрлеріне байланысты да деп
тұжырымдалды.
3) Шағын топ ерекшеліктері сипатталды. Шағын топта статикалық және
динамикалық процестер жүреді. Топтың статикалық процестері-тұрақты,
ерекшеліктері (оның шегі құрамы). Динамикалық процестері-топ дамуының
көрсеткіштері:
1) Топқа жаңадан кірген адамның топтың баяғыдан бері нормаларын
меңгеру. Бұны топтың индивидке қысым жасау феномені деп атайды.
2) Жаңадан пайда болған топ ішінде нормалар мен құндылықтардың
қалыптасуы. Бұны топтың бірігу феномені деп атайды.
Топтың индивидке қысым жасау феномені конформизм деп аталады.
Конформизм бұл индивидтің топ көзқарастарына бағынуы, бейімделуі. Саяси
салада конформизм-басқалармен келісу, бәсекелстікке түспеу. Психологияда
онымен байланысты психологиялық қасиетті конформдылық деп атайды.
Конформдылық индивид пен топ көзқарастарының арасында қақтығыс туа бастаған
жағдайда пайда болады. Конформдылық бұл қақтығыстың топ үшін тиімді
шешілуі.
Әлеуметтік психологияда конформдылықты сырқы және ішкі деп бөледі.
Сыртқы конформдылық адамның сырттай ғана келісіп іштей қарсыланатынын
көрсетеді. Ішкі конформдылық та адам топ нормаларын сырттай да іштей де
меңгереді. Іштей конформдылық бұл қақтығыстың толығымен топ үшін тиімді
шешілуі.
Топ нормаларын меңгеру кезінде қарсылық (негативизм) болуы мүмкін. Бұл
топтың индивидке әсер еткен кезде оның қарсы шығуы оның қарсы шығуы.
Негативизм-конформдылықққа қарама-қасы ұғым емес, ол конформдылықтың теріс
жағы деп ғалымдар сипаттайды. Конформдылық индивидтің топқа тәуелді болуын
көрсетеді. Ал индивид топ көзқарастарына қарсы теріс шықса да, ол теріс
жағынан оған бәрібір тәуелді.
Конформдылыққа байланысты С. Аш 1951 жылы классикалық эксперименттері
жүргізілді. Экспериментте студенттер қатысты. Оларға сызықтың ұзындығын
анықтау керек болды. Әрқайсысына екі карточка таратылды (оң және сол
қолына). Сол жақ карточкада-1сызық, ал оң жақтағы карточкада-3 сызық болды,
3 сызықтың біреуінің ұзындығы сол жақтағы карточкадағы сызықтың ұзындығына
тең, қалғандары тым ұзын немесе тым қысқа. Эксперимент екі кезеңде
жүргізілді.
Бірінші кезең. Әр студент жеке сол жақтағы карточкадағы ұзындыққа тең
оң жақтағы карточкдағы ұзындықты тапты. Осы кезеңде барлық студенттердің
жауаптары бірдей болды.
Екінші кезең. Мұнда арнайы әдіс қолданды. Бұл әдіс бойынша біреуінен
басқа туденттердің бәріне жалған жауапты беріңіздер деп алдын ала
ескертілді. Ал осы бір ескертілмеген студент наивный субъект ролінде
болды. 123 наивный субъекттің 37 пайызы топтың жалған жауаптарына еліктеп,
қате жауап берді, яғни оларға топ көзқарастары қысым жасады.
Осындай эксперименттер нәтижесінде ғалымдар конформизмге түсу
себептерін анықтады-бұл адамның жеке ерекшеліктері (өзіне сену, ақыл-ойдың
дамуы) және эксперимент ерекшелігі.
Кейбір ғалымдар С. Аш эксперименттері дұрыс емес деп тұжырымдайды.
Өйткені, сызық ұзындықтарын анықтау өмірдің реалды мәселелері мен
теңестіруге болмайды. Олар, адамдар өмірдің маңызды мәселелерін шешу
кезінде өздерін басқадай көрсетуі мүмкін деп ойлайды.
А.В. Петровский бойынша конформдылықтың үш типі бар:
1) Топ ішінде сенушілік-топ көзқарастарын меңгеру.
2) Конформдылық-сырттай келісіп, іштей келіспеу.
3) Ұжымдастық-индвидтің ұжым көзқарастарына тілектесу.
Топтың динамикалық механизмдері:
1)Топтық сай келмеушіліктерді шешу. Сай келмеушілік-топ дамуының
қозғаушы күші.сай келмеушіліктер:
•   топтық қажеттіліктер оларды қанағаттандыру үшін керекті мүмкіндіктер
арасында
• топ мүшелерінің бір жағынан өзін-өзі дамытуға ұмтылуымен, екінші
жағынан олардың топтың басқа мүшелерімен болғысы келуі арасында.
2)Идеосинкразиялық несие-топтық нормаларды ұстанбауға рұқсат беру.
Мұндай рұқсатты топ лидерге бере алады (егре оның әрекеті топтық дамуды
қамтамасыздандыратын болса).
3)Психологиялық айырбастау-топтың әр мүшесі оның дамуы үшін белгілі
үлес қосады. Осыған қарай оның топтағы орны ролі белгіленеді.

2.2 Әлеуметтік топтардың жіктелуі

Өмірдің және адамдардың өзара қарым-қатынасы, тарихи жағдайлар
адамдарды ұлт, мемлекет, тап, партия және баска қауымдықтарға бірігуге
әкелді. Олар адамдардың қалаулары бойынша емес, объективті заңдардьң әсері
нәтижесінде құрылды.

Қарым-қатынас бір-бірімен тығыз байланысты топтарда болады. Ондай
топтар біркелкі емес. Олар неше түрлі себепке негізделіп жіктелуі мүмкін,
яғни: қалыптаса бастаған өзара қатынастардын ықтиярлылығы мен тереңдігіне,
кұрылу принципі мен жолдарына, жеке адамның топтың нормаларына көзкарасына
негізделеді. Қалыптаса бастаған өзара қатынастар ырықтылығы мен тереңдігіне
байланысты шағын және бастауыштопта р айқындалады.
Шағын және бастапқы топтар біршама тұрақты, құрамы жағынан кеп емес,
мүшелері бір-бірімен тікелей катынас жасай отырып, ортақ мақсатқа ұмтылған
адамдардын бірлестігі. Оның топтың барлық мүшесінің күш-жігері соған жетуге
жұмылдырған ортақ максаты болады. Кіші топқа кіретіндер бірін-бірі жақсы
біледі және топтың ал-дында тұрған міндетті орындау кезінде өзара қоян-
қолтык қатынаста болады. Кіші топ мүшелерінің саны екі адамнан аз болмайды
және 30-40 адамнан аспайды.,
Семья, өндірістік бригада, самолет не космос кораблінің экипажы, поляр
станцияеында кыстаушылар, мектеп класы сияқты бірлестіктерді кіші топ деп
есептеуге болады. Адам бір мезгілде бірнеше кіші топқа мүше болады. Мысалы,
оқушы мектептегі барлық іске катысады, ол ауладағы футбол командасыныц
капитаны да т. Б. Кіші топтагылардың өзара қарым-қатынасына шек қойылмайды.
Әркім топтағы кез келген адаммен ез қалауы бойынша және қажетінше қатынас
жасайды. Ал іс жүзінде топ мүшелері топтың бір мүшесіне қарағанда екіншісін
жақын тұтады. Біреулер өзара жиі қатынасып, олардың қарым-қатынасы жақындық
сипат алады (көңіл қалауымен не-месе іс бабымен). Бұл былайша айтқанда
бастауыш топ, немесе қатынас жасаудың бірінші кезеңіболып табылады.
Әдетте мұндай топ мүшелерінің саны көп болмайды (2—7 адам). Оның мүшелері
кіші топтын. Мүшесі болып кала береді, өйткені мұндайда іс бабындағы
катынастар мен езара қарым-катынастар үзілмейді.Бастапқы топ шағын топ
болып қала отырып, дербес қауым да бола алады.
Құрылу принцині мен әдісіне қарай шартты және нақты формалды және
формалды емес топтар болады.
Адамдардың тек қағаз жүзінде ғана бар қауымдастығы шартты топ деп
аталады. Мысалы, спорт тақырыбына жазатын журналисттер әлемнің
таңдаулы футболисттерінен команда құрады. Олар әр елдің ең
таңдаулы футболшыларын бір тізімге тіркейді. Бұл ойыншылардың ешқашан басы
қосылмайды және олар ешқашан бір командада жарысқа түспейді. Бірақ кұрама
команда құрылды және ол шартты түрде бар деп есептелінеді.
Анатомиялық-физиологиялық, психикалық және басқа да заңдылықтар мен
ерекшеліктерін зерттеп білу үшін мектеп жасына дейінгі балалар,
жеткіншектер, төменгі класс оқушылары, жасөспірімдер жас
ерекшеліктеріне   қарай   осы   принцип бойынша жіктеледі.
Нақты топ — адамдардын, бір-бірімен өзара карым-катынас, байланыс жасай
отырып, алдарына қойған мақсат, міндеттерін орындауға жүмылған, өмір сүріп
тұрған бірлестігі. Нақты топ қысқа мерзімді, не үзақ өмір сүруі,
мүшелерінін саны аз не көп болуы мүмкін. Ол қауымдастық ретінде
өмір сүріп кызмет істейді.
Формалды (ресми) топ штат кестесі, устав және баска да ресми
документтер негізінде кұрылады.Өнді рістегі жабдықтау бөлімі, жоғары оқу
орынындағы студенттер тобы, мектептегі мұғалімдер мен кызметшілер штаты—
мұнын бәрі ресми топтың мысалдары. Топ мүшелерінің арасында документтерде
көрсетілген іскерлік қатынастар орнайды. Ондай қатынастар бір-біріне бағыну
немесе өзара мідеттің орындалуына не аз, не көп жауапты болу тұрғысында тең
праволылық етеді.
Формалды топтардағы өзара қарым-қатынас нұскаулары бірдей болған
жағдайдың өзінде бір-біріне ұқсас келуі мүмкіні емес, өйткені ондағы
адамдардың мінезі, темпераменті, икемділігі, қатынас жасау стилі бірдей
болмайды. Іскерлік карым-қатынас нұсқауда жоқ жеке қарым-қатынаспен
толығады. Психологиялық жақындық (ұнату, сыйлау, достасу) формалды топты
нығайта түседі, алға қойған міндеттерді орындауға көмектеседі. Формалды топ
ішінде және ондағы іскерлік қарым-катынаста теріс эмоциялық қатынастар —
үнатпау, сыйламау,менсінбеу, жауласу да болуы мүмкін. Оларда іскерлік
катынаска әсер етеді, істің табысты болуына залалын тигізеді. Фор-малды
емес (ресми емес) топ ұнату, көзқарас бірдейлігі, сенім жақындығы,
жекелеген адамдардың беделін, білгірлігін тану сияқты психологиялық
мотивтер бірлігі негізінде туады. Мүндай топ штат кестесінде де нұскауларда
да көрсетілмеген. Мұндайда ресми документтердіқ күші жүрмейді. Бірге
ойнаушыжолдастар тобы, бірлесіп балык аулау ақшылық кұру. Т. Б. Осылай
туады. Бүл топтарды бірін-бірі ұнату нығайа түседі. Егер бүл қасиеттер
жоғалатын болса, топ ыдырайды.
Жеке адамның топтың нормасына қатынасы белгілеріне сәйкес референт тобы
пайда болады.
Референт (эталон) тобы деп көзқарас, талаптары үлгі болып саналатын
ақикат өмір сүруші немесе киялдағы топ айтылады. Адам өзі нормасын қадір-
қасиетін бағалаған, өзі оны қолдап, ең жақсы деп есептейтін топқа кіреді.
Алайда адам бұл нормаларды қолдап қана қоймай, оны қорғайды да, кажет болса
насихаттайды да.   Кейде былай да болуы мүмкін: адам бір топтың мушесі
бола отырып,  басқа бір топтың көзқарасын, нормасын қастерлеп, кадір
тұтады. Баскаша айтқанда, жеке адам үшін басқа топ үлгі эталон болып
есептеледі, Мысалы, жеткіншек жоғары класс оқушыларының немесе ересектердің
тобына мүше болуға тырысады. Егер бұған оныңқолы жетпесе, онда ересектер
тобында орын алған мінез-кұлық нормасына еліктейді.
Сөйтіп белгілі бір карым-қатынастағы топ түрліше көзқараста бағаланады.
2.3 Шағын топтың генезисі мен дамуы

Әрбір әлеуметтік қауымдастықтың өз тарихы болады: дүниеге келеді,
дамудық белгілі бір сатыларынан өтеді, аса жоғары дәрежеге жетеді, сондай-
ақ өмір сүруін тоқтатуы мүмкін. Бұл формалды топқа да, формалды емес топқа
да бірдей дәрежеде қатысты.
Топтың қалыптаса бастауы деп ассоциацияны — адамдардың уақыт және
кеңістік белгілері негізінде бірлесуін алу керек. Мектепте I класс,
институтта I курс тобы, туристер мен экскурсанттар осылай қүрылады.
Ассоциацияда ортақ мақсат жоқ, іскерлік және жеке қарым-қатынас та
қалыптаспаған бірак, оған қажет алғы шарт болады. Ассоциацияға кіруші
әрбір адамның өзіне ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.