Сауат ашу мәселесі бастауыш сынып окушыларын оқыту

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе.

Әліппе- жас жеткіншектердің ең алғаш танысатын оқулығы. Баланың оқи
білу және жазу дағдылары осы кітап арқылы қалыптасады. Бастауыш сынып
оқушьла рының оқу және жазу сауаттылығы не ғұрлым жылдам әрі тез қалыптаса
соғұрлым ол өзге де ғылым негіздерін оңай әр, тез игеруіне дағдыланады.
Сондықтан да сауат ашу жуйесінің зерттеулері - қазіргі таңдағы оқыту мен
тарбие үрдісіндегі басты мәселелердің бірі.

Сауат ашу мәселесі бастауыш сынып окушыларын оқыту, сауатты жаздыру
Әліппе оқулығының ғылыми тұрғыда белгілі бір тақырыптық мазмұндық
жүйеде тузілуіне байланысты. Осыған байланысты сауаттылыққа үйрету
мәселесінің зерттелу тарихына да шолу жасай кеткенді жөн көреміз.

Қазан төңкерісіне дейінгі оқулықтарды екі түрге бөліп қарастырып қолға
алынып келеді.

1. Ы. Алтынсарин құрастырған орыс алфавитіне негізделген
оқулықтар.

2. Араб алфавитіне негізделген оқулықтар.

Ы. Алтынсарин жаңа оқулық жасау мәселесімен 60-жылдардың басында-ақ
шұғылданды. 1879 жылы басылып шыққан Қазақ хрестоматиясының негізін К.
Ушинский сияқты озық ағартушылардың оқулықтары негізінде жасауды мақсат
етіп қойды, қазақ дыбыстарын орыс әріптерімен таңбалау мүмкіншілігін
қарасытырып, сол ойын осы Хрестоматияда жүзеге асырды.

Мәселенің ең мәнді жері- ол қазақстардың білім алуына татар фанатизімінің
ықпалын тигізбеу. Ондай ықпалдан үшін бірте-бірте, бірақ шын құтқару
үшін мазмұны балалардың білімін көтеретін, тақырыбы оларды қызықтыратын
кітаптарды казақтың өз тілінде, олардың өздеріне таныс әріппен шығаруды
ұсынды.
А.Е.Алекторовтың, А.В.Васильевтің әліппелері орыс алфавитін қазақ
қауымына сіңіру, соның негізінде жұртшылықтың сауатын ашу ниетінен жазылған
еңбектер болатын.
А.Е.Алекторов өзінің "К мудрости ступенька" атты еңбегінде: "В этих
школах совсем неприемлимы учебные книги известных наших педагогов Бунакова,
Ушинской Водовозова, Тихомирова, и Корфа; материалы их обращаются в
совершенно неудобоваримую пищу там. где учаться де киргизсв. Хорошо
владеющие языком их преподаватели, кое-как еще справляются своей задачей,
употребляя, при обучении чтению, русские буквари, но учителям, не знающим
киргизского языка, просто беда! Трудно им без знания этого языка, языка
учеников своих, совершенно не понимающих русской речи, расшевелить и
развивать органы слуха и произношения для восприятия чуждых им звуков",
дейді. Бұл әліппелерде қазақ дыбыстарының орыс дыбыстарына ұқсастарын
береді де, тек қазақ тіліне ғана тән ң, ә, ұ, ү, ә тәріздес дыбыстарды
әліппенің соңына қояды. Екі тілде бірден кездесетін, ашық естілетін жуан
дыбыстылар мен созып айтуға келетін с, ш тәрізді дауыссыздар алдымен
бёріледі. Шұғыл дауыссыздар кейінге қалдырылады.
Осы әліппелермен бірге араб алфавитіне негізделген әліппелер де шыға
бастады. Соның бірі - Нұрбаевтың "Қазақша әліппе" оқулығы, Мұнда автор
талдау-жинақтауға негізделген дыбыстық әдісті ұсынғанымен, араб әліппе
қазақ тілінің дыбыстық ерекшеліктеріне сәйкес келмейтіні анық болатын.
Сонымен бірге әліппедегі жаттықтырулардың кейбірі татар әдістерімен
берілді.
А.Байтүрсынұлының ағарту, сауат ашу -өңірегінде атқарған қызметі
айрықша. Оның әліппелері мектепте жасаған көп жылдық педагогикалық
еңбектерінің нәтижесі. 1912 жылы Орынборда басылған "Оқу құралдарында" Ахаң
қазақ тіліндегі дауысты, дауыссыз дыбыстарды, олардың негізделген
әріптерімен меңгертуді көздегек Әліпбиді қазақтың төл дыбыстық
артикуляциясына дәл келтіре отырып, меңгертуді нысана еткен.
Әліппеде алынған мысалдарда да, қолданған тәсілдері де бірте-бірте
жеңілдеп күрделіге қарай меңгерту принципін ұстанған. Мысалы, алғашқы
сабақта ә, р, з дыбыстарын өтуді ұсынса да оқыту барысында барлық үш өріпті
бірден көрсетуді қолдамайды. әуелі жеке дыбыстарды қайталап айттырып, содап
соң әрі.тгі көрсетіп дағдыландырғаннан кейін ғана қолдарындағы әліппеге
қаратып оқытуды ұсынады.
Алғашқы сабақта бір-екі буынды сөздерден аспайды. Екінші сабақта
таңбасын да осы әдіспен оқыту ұсынылған. Қысқасы, оқулықтағы 28 дыбысты
меңгертетін әрбір сабақта да Ахаң көрнекілік, жүйелілік, ғылымилық,
түсінуге қолайлылық принциптерін ұстанған. Бұл принциптер әлі күнге маңызын
жоймағаны шүбәсіз.
Келесі бір әліппе З.Ерғалиұлының 1910 жылы шыққан "Қазақ әліппесі".
Бұл әліппенің бір жаңалығы: Ол жалпылама оқуды уағыздамай, жаңаша оқытуды
насихаттайды. Мұның құрылым ерекшеліктеріне келсек, автор әріпті белгілі
жоспармен жеке-жеке сабақтарға бөлген. Бір бетте төрт сабақтың жоспары бар.
Мысалы: 1.А, 3;2.Т, П;3. О, Қт.с.с.
Қазақ оқулықтарында әліппені дыбыстық жүйеге келтіруге бағытталған
алғашқы оқулықтың бірі Қ.Серғалиннің Қазақша әліппе кітабы болды. Мұнда
дыбыс-әріпті, буынды үйрету күнделікті сөйлеу тәжірибесімен
байланыстырылды.
К.Д.Ушинский барлық әріптерді әліппедегі тәртіппен заулатып оқыта
бермей ардың оңай қиындық ерекшелігін ескеруді, сол ретпен үйретуді талап
етсе, Қазақ әліппесінің авторы да осы негізді басшылыққа алады. Ол:
"Әріптерді бір-бірлеп оқығанда, сездің басына жазғанда нендей дыбыс
шығатынын анықтап білдірүіңіз тиіс" дейді.
Сол сияқты тағы бір оқулық А.Байділдиннің "Жаңа әліппе туралы" еңбегі.
Мұнда алдымен а, т, н әріптері, одан соң тиісінше р, о, к әріптері өтілуге
тиіс болды. Бүл әліппеге де тән нәрсе оқу-жазуға үйрету оқушыларға таныс,
жеңіл сөздерден басталған. Мысалы: ат, ата, ана, атаң тана, аттан т.б.
1929 жылы латын әліпбиін қабылдаған-нан кейін ана тілінде оқулықтар
шығару ісі біршама ілгеріледі. Соның бірі Ғ.Мүсірепов пен А.Байділдиннің
1929 жылы шыққан "Қызыл әскер әліппесі". Мұнда алдымен а және т әріптері
таныстырылып, содан кейін осы әріптерден құралган ат, ата, атта, тат
буындары етіледі. Бір ерекшелігі мұнда әрбір сабақта жеке бір дыбыс,
таңбалары ғана емес, белгілі бір үйретілетін сөздерді құрайтын екі немесе
бірнеше дыбыс таңбалары бір мезгілде етіледі.
Жоғарыда аталған әліппелердің ортақ кемшілігі буын түрлерінің ауыр,
жеңілдігі ескерілмеуі және дыбыстардың орын тәртібі түбегейлі
шешілмегендігі болды.
Мысалы: А.Байділдиннің "Әліппесіндегі" әріптердің реті а, т, ң, р, о,
қ, д, ж, л, м болып келсе, Ғ.Мүсірепов пен А.Байділдиннің "Қызыл әскер
әліппесінде" а, т, б, ц с, ң ж, у, д, о, з болып келеді. Мұнда үйретілетін
күнделікті сөздерге қатысты әріптерге көңіл бөлінген сықылды.

Қорытынды.

Бұдан басқа 1925-1930 жылдар арасында шыққан Ғ.Мүсіреповтің (1930),
Ә.Тұрманжанов пен Ш.Сарыбаевтың (1931), Б.Майлиннің (1931). А.Әлібаевтың
(1934) т.б. әліппелерінде дыбыстық әдістің қайтадан күш ала бастағаны
байқалады. Бұл әліппелерде дыбыстардың орын тәртібі түбегейлі
шешілмегенмен, авторлардың бірқатары дидактикалық принциптерді ескеріп
отырғаны кезге түседі. Әліппе - жас жеткіншектің алғашқы оқи алу және жазу
дағдысын қалыптастыратын, ғылым, білімге деген талабын ұштастыратын тұңғыш
кітабы. Оқушының неғұрлым тез, әрі сапалы білім алуы оның болашақ ғылым
негіздерімен танысуына негіз қалайды. Сондықтан да баланы сауаттылыққа
үйрету ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.