әл-Фарабидің өмірі, еңбектері және болмыс туралы көзқарасы

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: әл-Фарабидің өмірі, еңбектері және болмыс туралы көзқарасы

Жоспар

Кіріспе
Негізігі бөлім:
а) әл-Фарабидің өмірі
ә) әл-Фарабидің еңбектері.
б) әл-Фарабидің болмыс тұралы көзқарасы.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Бұл зеріттеу жұмысымызда Фарабидегі жаратылыс тақырыбын қолға алдық.
Зерттеулерге қарағанда Фарабидің сөзімен түсініктеріне сүйеніп, білуді және
ашықтауды мақсат еттік.
Қазіргі таңдағы философиялық ағымдар сыртқы әлемнің жаратылысы мен
байланысты көзқарастарға сүйенген астрономиялық зеріттеулерде де болмыс
тартысылатын бір тақырып болып табылады. Ислам философиясы дегенімізде
ақылға бірінші келген Фараби болғандықтан бұл тақырыпта оның пікірін
талқылау өте маңызды болды.
Философтарымыздың болмыс көзқарысын түсіндіру үшін алдымен олардың
болмыс туралы пікірлерін зерттедік. Бұл бізді олардың философияға ие
болған мүмкіндік зерттеуге жетеледі. Осылайша ортаға шыққан бұл екі түр
болмыс арасындағы қатынастың уақытын білдіру үшін Уақытты да қарастырдық.
Осыдан кейін Фарабидің Тәңір - Әлем байланысының себепшілік және оған
сүйенген, шығу теориясы белгілі болғандықтан болмыспен байланыстарын
тереңірек көрсету үшін оны да қарастыруды мақсат еттік. Фарабинің Ислам
дүниесіндегі орны мен оның танымдық көзқарастарының қырларын зерттеп,
келешек ұрпаққа ұсынудың маңызы зор.
Біз Фарабидің ілімі мен еңбектерін не үшін зеріттеуді мақсат етіп
отырмыз? және олардың дүние танымын зарделеп, оны жастарымызға танытуға
тырысамыз? Өйткені бұл біздің тарихымыз,өткеніміз және бүгініміз. Біз одан
қол үзіп кете алмайтынымыз ақиқат. Біз Фараби арқылы әлемге өз мәнениетіміз
бен тарихи жетістіктерімізді таныта аламыз.

Фарабидің өмірі
Фарабидің өмірі жөнінен бізге жеткен мағлұматтар аңыз-шын аралас болып
келеді. Фарабидің толақ аты-жөні -Әбунасыр Мұхаммед ибн Мұхаммед ибн Ұзлағ
ибн Тархан әл-Фараби. Туған жері Қазақтың ежелгі қаласы Отырарда (Арабтар
Бараба-Фараб деп атап кеткен.) дүниеге келген. Осыдан барып ол Әбунасыр
Фараби, яғни Фарабтан шыққан Әбунасыр атанған. Кейде оны жәй ғана “
Тархани” деп те атайды. Кейбір деректерге қарағанда оның әкесі сол тұста
көшпеліліктен отырықшылдыққа ауысқан Түркі тайпаларының бірінен шыққан
әскер басшысы болған.
Фараби оқуды өте ерте бастаған. Бастапқы білімді ол туған қаласы
Отырарда алады, одан соң Хорасанға барады. Кейінірек білімін одан сайын
толықтыру мақсатында Араб мәденитінің орталығы Бағдатқа кетеді. Ғылым-
білімге өте құмар болған зерек Әбунасыр мұсылман бола тұра, тіпті
кәпірлерден сабақ алудан тайсалмайды. Мәселен, медецина мен мантықты
хрестиан оқымыстысы Юханна Ибн Хайланнан, ал жаратылыстану ғылымдарымен
Грек тілін атақты аудармашы Әбу Башр Маттадан үйренеді.
Фараби Түркі, Араб, Парсы, Грек және т.б. тілдерді жетік білген.
Кейбір деректер бойынша тіпті ол 72 тіл білген деп те айтылады.
Фараби ғылымды көбінесе өз бетінше меңгеріп, орасан зор табыстарға
жеткен ойшыл. Ол, әсіресе Грек ғылымы мен Философиясын, ең әуелі
Аристотелдің бай мұрасын игеруді қолға алған Бір аңыз бойынша ол
Аристотельдің “Жан туралы” дейтін еңбегін 100 рет, “Табиғи гормониясын” 40
рет , “Риторикасын” 200 рет оқыған көрінеді.
Міне осылай Фараби жұртқа мәлім оқымысты болып, “дүние жүзінің
ұстазы ” деген дәрежеге көтерілді. Олалғашқы кезде Бағдатта істеді,
кейіннен Дамаскіде,содан кейін Алеппода (Сирия) әміршісі Сайф әд-Дауланың
қарамағында болды. Фараби өз бетінше ғылыммен үзбей шұғылданған Мәселен,
бір әңгіме бойынша ол Дамаскіде жүрген кезінде күндіз қала шетіндегі бау-
бақшада қарауылдық қызмет атқарып, күндіз тапқан ақшасына сатып алған шырақ
жарығымен түнімен ғылыми жұмыспен шұғылданады екен.
Шығармаларымыздың кейбірі Фарабидің, Шамда өмір сүруі үшін бір
бақшаның қарауылы болғанын айтса да, бұл туралы болмауы мүмкін. Өйткені
Сейфу-д-Девле ал-Хамадани сияқты бір сұлтанның қарамағында болған және
айтылғандай одан әр күн төрт дірхам айлық алған Фараби сияқты ғалымның
бұған мұқтаж еместігін көрсетеді.
Кейбір жазушылардың Фараби жайында осындай бір аңыз айтуларына себеп,
айтылғанына қарағанда оның әсіресе Шамда сопы сияқты өмір сүруі және
кітаптарын жазғанда шәкірттеріне фәлсафа дәстүрін бергенде су басында,
ағаштардың астында отыруы да мүмкін. Фараби қарапайым өмір сүрген, жұпыны
киініп ырду-дырдудан барынша аулақ жүруге тырысқан.
Фараби көп дәріс алған. Тілбілімі, философия, музыка, математика,
астрономия т.б. заманының ғылымдарын үйренген. Фәлсафа ғылымында жетік және
үлкен мәртебесі себебімен Аристотель біріншісі болып, өзіне Ислам әлемінде
“ Әль-Муаллиму-с-сани” екінші ұстаз деген мағынада Латын әлемінде де
лақабы берілген.
Қорытындылай келе: Фараби һәм түрік сияқты өмір сүріп, түркі сияқты
жүретін еді. Ортағасырдағы әрбір Евопалы ойшыл еңбегін, Европаның ортақ
мәдени тілі болған латынша жазғаны секілді, Фарабидің де шығармасы Араб
тілінде жазылды. Ислам дүниесіндегі діннің және мәдениеттің ортақ тілі
болған Арапша тілде жазылуы, оның ұлтына ешқандай келергі болмайды.
Фараби хижри 339 жылы Ражаб айында, милади 950 жылы желтоқсанның
аяғында Дамаскіде қайтыс болған. Тарихшы ибн Халлаканың айтуынша,
Дамаскінің “Баб ас-Сағир”( кіші дарбаза) мазарына қойылған көрінеді.9
Фарабидің өлімі Сейфуд-Дефлеге оңай тимеді. Осы сұлтан Түрік
философының жаназа намазын қалдырғаны айтылуда.
Фарабидің еңбектері
Фараби әсіресе философия саласында логикадан музыкаға және саясаттан
адамгершілікке бірнеше еңбек қалдырған. Сондай-ақ медецина және математика
саласында да еңбектері бар. Негізгі басты еңбектері мыналар:
Ихса‘ил ‘Улум.
Китабул Ахлақ.
Китабул Жедел.
’Уйун‘ул Маса‘ил.
Рисале фи-л Хуруф.
Рисале фи Мани-л Акл
Ессиетул Медение.
Рисале Тахсилу-с-Саде.
Ел-Мединетул Фазыл.
Макале фил Хале.
Ет-Таликат.
Рисале фи Махиетун-Нефс
Китабул Мусиқа ел-Кебир.
Рисале фи-л Хикме.10
Фарабидің “ Ихсаул Улум” атты еңбегінде ілімдердің тақырыбы және қалай оған
ие болу жөніндегі сыныптандырылуы көрсетілген. Бұл Фарабидің ең кең және
мықты бір ілімдер сыныбы болып табылады. Олар мыналар :
А. Тіл білімі.( Граматика және лингвистика)
Муфрет келимелер ілімі.
Мүреккеп келимелер ілімі.
Муфрет келимелердің қағидаларының ілімі.
Мүреккеп келимелердің қағидаларының ілімі.
Доғры язы язма ілімі.
Доғры оқыма ілімі.
Шиір ілімі ( Поетика )11
Б. Илмул Мантық ( логика)
Макулат Категориялар
Ибаре Гермонетик
Қиас
Бұрхан ( Екінші аналитикалар.)
Жедел ( Топика.)
Муғалата (Софистика.)
Хитобат (Риторика)
С) Илмул-т-Талим.
Арифметика ( Илмул-Адет).
Геометрия ( Илмул-хандесе).
Астраномия ( Илмун-Нужум).
Музыка ( Илмул-Музики).
Меканик ( Илмул-Эликар).
Д) Илму-т-Таби ( Физик).
Табиғи өсімдіктер ілімі ( Ес-Семаут-Табиғи).
Атмосфера және География ілімдері.
Метероложи ( Ел-Асароул-Улвие).
Минероложи.
Камия.
Зооложи.
Ботаника және Психология.12
Е) Илмул-Илахи ( Метафизика және Теология).
Антология.
Теодисе.
Пайғамбарлық періштелер және ахырет ілімі.13
Г) Мәдениет, Фыкых және Ислам ілімдері.
1) Мәдениет ілімдері.
А) Саясат және экономика
Б) Адамгершілік.
2) Фыкых ілімдері.
А) Фыкых негіздері.
Б ) Фыкых.
Ислам ілімдері араларында қарсылықтар болатын еді.
Негізінде Алланы толық тану және таныту өте қиын бір іс. Алланың
бөлімдері жынысы жоқ. Ол барлық нәрсенің басы, яғни барлық нәрседен бұрын
болған бір барлық. Барлық нәрсе оныңкі және барлық нәрсені білуші. Оның
заты бөлінбейді, бөлімдерге айырылмайды, себеп арқылы пайда болмаған бір
барлық. Ол әрі ашық әрі жасырын, толық және соңсыз. Ол ешбір нәрсемен
шектелмеген және затында ешбір өзгеріс болмаған бір барлық болып табылады.
Әлемдегі барлық нәрсенің жаратушысы Алла, және барлық нәрсе оған мұхтаж
болып табылады. Оның әрекетіне бір себеп болу мүмкін емес. Ол қайырымды
және рақымды, сонымен қатар алғашқы сүйілген және алғашқы ғашық болған бір
барлық болып табылады.
Негізінен Фараби, Исламның Аллахын философтардың тілімен түсіндірген.
Басқаша айтқанда Алланың сипаттарын Құран мен философияны салыстыра отырып
түсіндірген.
Фараби, Алланың барлығын таныту үшін бірнеше дәлелдер де көрсеткен:
Алғашқының Алланың барлығын себептілік принцибі бойынша танытқан.
Табиғатта бірнеше әрекеттер болып жатыр. Әрбір әрекеттің бір себебі бар.
Соңы болмаған себептердің тізбегі мүмкін емес. Егер әрекеттер яғни оқиғалар
үшін соңсыз себептер іздейтін болсақ,, онда ақылымыз түсініксіз бір
жағдайға душар болады. Бір алғашқы сеьепке негізделуге мәжбүр боламыз
Барлық нәрсені бар қылған бұл алғашқы құдірет Алла болып табылады.
Фараби, әлемдегі тәртіптен де Алланың барлығына бір дәлел ретінде
көрсетеді. Барлықтардың бәрі жұп-жұп болып жаратылған. Маусымдар да
қатармен келеді. От, ауа, су, топырақ адам үшін қажетті нәрселер. Осылардың
барлығын жасаған бір Барлық болу керек. Ол болса бір Тәңір болып табылады.
Фараби, Аристотелдің қолданған әрекет дәлелін де қарастырған.
Атистотель Тәңір түсінігінде бір алғашқы әрекет жасатушыдан сөз еткен.
Фараби болса, еркіндік иесі, көруші, білуші естуші , құдіретті және
жанды болған Алланың барлықтарға әрекет бергенін айтады. Егер әрбір
әрекеттен бұрын әрекет жасатушыны түсінсек, онда ақылымызға соңсыз әрекет
жасатушыларды түсінеді. Сол себептен алғашқы бір әрекет жасатушыда
тоқтауымыз керек. Ол болса жалғыз Алла болып табылады.
Фараби, уажиб пен ( міндеттілік) мүмкіндіктің танымынан Алланың
барлығын дәлелдеуге тырысқан. Мүмкіндік,барлығы мен жоқтығы мүмкін болған
нәрсе. Бұл әлемді мүмкіндік ретінде қаблылдасақ, барлығы үшін бір себеп
табуымызкерек. Себебі бар болуы міндетті емес. Мүмкіндік болған бұл әлем
үшін себеп іздегенімізде, бар болуы міндетті болған барлыққа
негізделуіміз керек. Міндеттілік болмаса мүмкіндік те болмайды. Уажіб
толық және болымды болған нәрсе. Уажіб болған барлықтың жоқ болуы мүмкін
емес. Бізде барлығы болымды болған уажібтің болғанына қарай уажип барлық та
бар. Бұған бір мысал ретінде, үш бұрышы болмаған үшбұрыш түсіне
алмайтындай жоқ болған бір уажип те мүмкін емес. Барлық нәрсенің себебі
болған уажип барлық, Тәңір болып табылады.
Фарабидің ойынша Алла, әлемнің барлығын кейіннен еркін қылса, бұл
еркін қылмас бұрын заманның болуы керек еді. Заман болса әрекеттің санағы,
уақыт болып ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.