Ән-күй халық қазынасы

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

I Бірінші сыныптағы музыка сабағы.

II Ән-күй халық қазынасы.

III Сырлы да сазды эуен.

IV Төрт тулік малға арналған эуендер.

Б і р інші сынып ТҮСШІКТЕМЕ

Алғашқы сабақ - балалар үшін ең маңызды сәттердің бірі. Сондықтан оның қалай өтілуінің үлкен маңызы бар. Балалар өзіне мұғалімнің шынайы ықыласын сезінеді. Сабақ барысында өтілетін тақырып балаға лайықты болуы керек^ Сабақтарға жасалған әдістемелік нұсқаулар бағ-дарлама негізінде жүйелі берілген. Олардың мазмұны оқу-лыққа қарағанда кеңірек, өйткені онда қосымша теория-лық материалдармен қатар музыкалық материалдар бо-йышиа жұмыс жасаудың әдіс-тәсілдері жан-жақты көр-сетілген.

Алғашқы сабақтардан бастап балалар бойында музыка мен өнердің өзара байланыстылығы, музыка өмірдің ажы-рамас бір бөлігі және оның өнөрдегі көрінісі екендігі жө-нінде түсінік қалыптасады. 1-сыныптың басты мақсаты қазақ халқының әдөт-ғұрпын, салт-дәстүрін, өнерін қадір-лейтін, оның өмірмен байланыстылығын түсінетін, эсте-тикалық және музыкалық танымы даашған, рухани бай жеке тұлғаны тәрбиелеугө @ағытталған.

Тәрбие беру міндеттері: '

1. Халың әндері мен аспаптық музыкасы (күйлер) ар-қылы өз халқының салт-дәстүрлерінө, туған елі мен же-ріне құрметпен қарауға тәрбиөлеу.

2. Қазақ халқының ой-арманының музыкада бейне-ленуі мен оның өмірмен байланыстылығын түсіндіру.

3. Балаларды әсемдікті сезінуге, өз халқының музы-калық мұрасынан эстетикалық ләззат ала-білуге тәрбие-леу.

Білім беру міндеттері:

Қазақ халқының ән мен аспаптық музыкасы тура-лы нақты және тиянақты білім беру.

2. Балалардық музыкалық ырғаңты сезінуін, есте сақ-тауы мен ести білу қабілетін дамыту.

3. Балаларға халық әні және аспаптық музыка мате-риалы арқылы қарапайым (элементарлы) музыкалық са-уаттылық жөнінде білім беру.

Бірінші сыныптыц жылдьщ тацырыбы: «Ән-күй - ха- лыц цазынасы». Себөбі халықтың музыкалың шығарма-шылығы қазақ халқының рухани мәдениетінің ажырамас бөлігі болып табылады. Ал оның ішінде ән мен күйдің ала- тын орны ерекше. Бірінші жартыжылдьщ тацырыбы: «Сырлы да сазды әуен». Щеліктен біз музыка әлемімен танысуды әннөн, совың ішінде халық әндерінен баста-

дың?

«Туғанда дүние есігін ашады өлең, Өлеңмеи жер қойнына кірер денең», -деп ұлы Абай айтқандай ана әлдиімен сіңген халық әнде-рінің асыл үлгілері әрбір жас ұрпақ үшін тәлім-тәрбиенің қайнар көзі емес пе?! Халықтың ғасырлар бойы ауызша өнеріяде ананың нәрестеге, атаның балаға, әженің неме-реге ең асыл дүниесіндей амават қалдырған мол мүрасы бар. Ол - түн ұйқысын төрт бөлген ананың ыстық махаб-батқа толы әлдиі, бесік жыры, балдырғанның балдай тіліне оралған тәтті тақпағы, думаны мол ойын баласының өлең-дері.

Бағдарламадағы іріктелген халық әндерінің жүйелілігі шартты түрде алынған: сәбидің дүниеге келуі, төрт түлік мал, табиғат туралы әндер. Оқушылар халық әндерімен қоса еліміздің дүлдүл әнші-композиторлары Біржан сал, Ақан сері шығармашылығымөн танысады.

Екінші жартыжылдыц тацырибы: «Кумбірлеген куміс куй». Ол 1-сынып оқушыларын ең алғаш қазақтың халық аспаптық муэыкасы - күймен таныстырудан басталады. Күйдің музыкалық бөйнелөрін түсінудің, үғынудың ың-ғайлы жағын тәжірибе жүзінде зерттей келе меңгөру жү-йесінің жолдарын ұсынып отырмыз.

Біз Қазақстаи музыкатану мамандарыиың ізімөн та-қырыпты халық аспаптарын (домбыра, қобыз т. б. ) та-ныстырудан бастаймыз. Сөйтіп, олар ңазақ халың аспап-тары оркестрінід ңүрамындағы аспаптарды танып шыға-

ды. Аспаптардың шығу тарихы туралы түрлі аңыздар ес-тіп, аспаптар жөнінде ңысқаша мағлұматтар алады. Со-нымен қатар балалар қазақ халқының белгілі күйші-ком-позиторларымен танысады: Қорқыт, Қүрманғазы, Тәттім-бет, Дәулеткерей, Ықылас, Сарымалай, Дина, Қазанғап. 1-сыиып оқушыларын аспапты музыка - күй мен әннің кездесуі, яғни бір музыкалық бейненің дауыспен (ән) және аспаппен (күй) бейнеленуі өте қызықтырады. Мы-салы: 4-тоқсанның 1-сабағындағы Динаның «Бұлбұл» күйі мен Л. Хамидидің «Бұлбұл» атты белгілі әніндөгі бұлбүл бейнесі. Сабақ өзара байланысты үш бөлімнен тұ-рады: ән айту, музыка тыңдау, музыкалың сауаттылық. Ән айту барысында баланың ести білу қабілетін дамыту аса маңызды болып табылады. Дыбысты дұрыс айта білу-дің негізгі шарты ән айту дағдыларын ңадағалаудан бас-талу керек (түзу отыру, түзу түру т. б. ), әнді әуенмен орындап, дұрыс дем алуға, демді біртіндеп шығаруға, фра-заны бір деммен айтуға, күш салмай, жеңіл, сөзді анық айтуға, дирижердің қимылын түсінуге тәрбиелеу керек.

Үйретуге арналған әндер осы жастағы балалардың во-кальдық мүмкіншілігі ескеріле отырып іріктелген, олар-дың даусының дамуы болашақтағы жүмыс. Бала дау-сының диапазонын ми ¹ - ля ¹ қалыптастырып, біртіндеп до ¹ - до ² нотасына дейін ұлғайтамыз. Музыка тыңдау ке-зінде 1-сынып балалары шығарманың мазмүны, жанры мен көркемдік қүралдары жөнінде үғым алады. Тыңдауға арналған өндер мен күйлердің мазмұны айқын. Түрлі әдіс-темелерді пайдалану және қызықты аңыздар мен әңгімө-лерді айтып беру сол матөриалды сацалы да жеңіл қабыл-дауға, естерінде ұзақ сақтауға көмектеседі. Музыкалың сауаттылықтың осы күнге дейін шыққан барлық бағдар-ламаларына қарап, ішінен дұрыс деген бағытын ұстан-дық. Бірінші сынып оқушылары музыканың көңіл күйін аныңтауды (нәзік, көңілді, мұңды), музыканың көркем-дік құралдарының қарапайым түрлерін ажыратуға (ды-быс биіктігі, регистр, екпін, тембр), дыбыс күшін (қатты, ақырын) ажыратуға үирепеді, ән құрылымымен, синкрет-тік ұғым (сал, сері), композитор, әнші, күйші, оркестр т. б. танысады. Бірінші сынып оқушысының жас ерекшелі-гін ескере отырып (тұрақсыз зейін, еріксіз есте сақтаудың басын болуы, ойынға бейімдігі), музыка сабағына би қимылдары, ойын элементтері, тақпақтар, жұмбақтар ен-гізілді.

ӘН-КҮЙ - ХАЛЫҚ ҢАЗЫНАСЫ

I тақырып: «Сәлем, саған мектебім».

Алғашңы кіріспе сабаң «Сәлем, саған мектебім» тақы-рыбымен басталады. Бұл бір жағынан, жаңа оқу жылы-ның басталуымен байланысты.

Мектеп табалдырығын алғаш рет аттаған бала үшія бәрі де жаңа, қызықты болып көрінеді. Музыка пәиі де басқа пәндер сияқты балалар бойында ішкі қобалжу ту-дырады. Ол кейбір балалардың бір орнында отыра алмай, бөлме ішінде әрлі-берлі жүруінөн байқалады. Сондықтан алғашқы сабаңтан бастап оңушыларға дұрыс бағыт беру керек.

Мұғалім өз пәнімен таныстыру барысында оқушылар-дың сабақта түрлі әндер айтып, аңыз-ертегі, қызықты оқиғалар естіп, жұмбақ-ребустар шешетіні жөнінде әңгі-мелейді.

Сабақтың ең маңызды кезеңінің бірі - балалардың ән айту қалпын сақтау және оны алғашқы сабақтан бастап дағдыландыру. Музыканы дұрыс тыңдай білу оқу мате-риалын тез және сапалы игеруге ықпалын тигізеді.

Күнделікті мұғалімнің қол қимылына ңарай әнді бірге бастап, бірге аяңтауға, жанында отырған достары мев ас-ггапты тыңдауға оңушылардың назарын аударған жөн. Ән айту кезінде қатты айңайламай, әнді жұмсақ, сазды да-уыспен орындау керек. Мұғалім оқулыңтарда көрсетілген талаптарды күнделікті түсіндіріп, көрсетіп бекітеді. Са-бақта суйемелдеуші музыкалық аспаптар жөнінде (фор-төпиано, баян, аккордеон, домбыра), оқушылардан ңұрал-ған хор ұжымы туралы ңарапайым тілмен түсінік беріле-ді. Айнала адамзатты қоршаған дыбыстар әлемімен таны-сады. Дыбыстардың шулы және музыкалық дыбыстар бо-лып бөлінетіні түсіндіріледі (мысалы: желдің, ағып жат-қан судың, автомобильдің т. б. дыбысы - шулы дыбыстар, ал музыкалық аспап пен ән айтушы адамның даусы т. б. - музыкалық дыбыстар) .

Сабақта сонымен бірге «Сәлем, саған мектебім» әні үйрөтіледі. Бұл ән балаларға арналған мектеп әндерінің таңдаулы үлгісі болып табылады. Әннің тесситурасы, әуе-нінің қозғалысы бірінші сынып оқушыларының даусына ыңғайлы. Орындау кезінде қиындық тудыратын аса ауыр иірімдері жоқ. Әннің тәрбиелік мәні зор. Мұғалім әнді орындап болған соң, әнніц мазмүны жөнінде әңгіме жүр-гізеді. Біздің тәжірибеміз көрсеткендей, ең алдымен сөзія үйретіп, дикциямен жұмыс істеп, сөздерінің мазмұнын түсіндіргеннен кейін барып, оның әуенін үйреткен өтө тиімді. Әнді үйрету кезіндегі тиімді тәсілдерінің бірі - мұғалімнің әуен қозғалысын қолымен көрсетуі немесе ыр-ғақ соғуы. Ол жай темпте (жылдамдықта) орындалады. Осы сабақта оқушылардың қабілеті мен уақыттың шама-сына қарай әннің екінші шумағын үйретуге болады. Ке-лесі сабақта ән әрі қарай үйретіледі. Әнді мәнерлеп орын-дау жұмыс барысындағы ең негізгі шара екендігіи үмыт-пау керек.

СЫРЛЫ ДА САЗДЫ ӘУЕН

II тақырып: «Тұрмыс-салт әндері»: «Нәрестеге арналган әндер».

1. Қазщтыц хальщ әні. «Бесік жыры» - тыцдау, уйрену.

2. Қазаіутъщ халыц әні. «Бала уату» - уйрену.

3. Қазацтыц халыц эні. «Тусау песу» - уйрену.

4. «Әншіата туралы ацыз» - тыңдау.

Алғашкы сабақ нәрестеге арналған әндер тақыры-бынан басталады. Сабақтың басьінда халық арасында та-ралған мынадай аңызды айтып береміз. «Брте заманда, халықтар әлі ән салудың не екенін білмейтін кезде Әнші-ата шығып, дүние жүзія аралап жүріп, халықтарға әннен енші үлестіреді. Әншіатаны бұрын кездестіріп, өнінен молырақ алған халық асқан әнші болады. Сол халықтар-дың бірі біздің әнқұмар қазақ екен». Сондықтан да бала дүниеге келген күннен бастап, оны ән мен күй әлдилейді. Ол ең бірінші «Бесік жырын» естиді.

Бірінші сынып оқушыларының жас ерекшелігін еске-ре отырып, бірінші жартыжылдықта жаңа әнді сабақтьщ басында үйретіп, ал қайталау мен бекіту жұмысын сабақ-тың соңында ұйымдастырған ыңғайлы болады. Сондық-тан да «Әншіата туралы аңыздан» кеніц балаларға бірдбн «Бесік жыры» әні үйрөтілөді.

Мұғалім «Бесік жырын» өзі орындап береді. Бесіктің суреті және оның жабдықтары, оған тағылған ойыяшық-тар, үкілер көрсетіледі, оны әңгімелейді. Ежеяд«н қаэақтар үкіні киелі құс санап, оны қастерлеген. Ол - ақшыл ңоңыр түсті үлкен құс және түндө үшады. Үкі қанатының көлденең түскен өрнегі араб әрпінө ұқсайтын болғандық-тан, ғасырлар бойы ата-бабаларымыз оны құранның жа-зуы деп санаған. Үкінің қанатын бесікке, бас киімге т. б. тағатын болған.

«Шілдехана» тойы туралы әңгіме жүргізіледі. Шілде-хана - халқымыздың ұлттың салт-жорасы, нәрестенің дүниеге келу құрметіне өткізілетін ойын-сауық кеші. Бұл жиында дүниеге келген нәрестенің өміріне құттықтау ай-тылып, жылы лебіздер білдіріледі. Қазіргі шілдехана тойьгаа нәрестенің ата-анасының туған-туыстары, доста-ры, жалпы көңілі жақын адамдары шақырылады.

Бесіктегі нәресте ана сөзіне түсінбесе де, құлағына сүтпен бірге ана тілінің әсем сазы, қоңыр әуені, ойлы маңамы сіңе береді. «Сүтпен кірген мінез, сүйекпен кете-ді»- дейді халық мақалы.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.