Ән-күй халық қазынасы

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

I Бірінші сыныптағы музыка сабағы.
II Ән-күй халық қазынасы.
III Сырлы да сазды эуен.
IV Төрт тулік малға арналған эуендер.

Б і р інші сынып ТҮСШІКТЕМЕ
Алғашқы сабақ — балалар үшін ең маңызды сәттердің бірі. Сондықтан оның
қалай өтілуінің үлкен маңызы бар. Балалар өзіне мұғалімнің шынайы ықыласын
сезінеді. Сабақ барысында өтілетін тақырып балаға лайықты болуы керек^
Сабақтарға жасалған әдістемелік нұсқаулар бағ-дарлама негізінде жүйелі
берілген. Олардың мазмұны оқу-лыққа қарағанда кеңірек, өйткені онда қосымша
теория-лық материалдармен қатар музыкалық материалдар бо-йышиа жұмыс
жасаудың әдіс-тәсілдері жан-жақты көр-сетілген.
Алғашқы сабақтардан бастап балалар бойында музыка мен өнердің өзара
байланыстылығы, музыка өмірдің ажы-рамас бір бөлігі және оның өнөрдегі
көрінісі екендігі жө-нінде түсінік қалыптасады. 1-сыныптың басты мақсаты
қазақ халқының әдөт-ғұрпын, салт-дәстүрін, өнерін қадір-лейтін, оның
өмірмен байланыстылығын түсінетін, эсте-тикалық және музыкалық танымы
даашған, рухани бай жеке тұлғаны тәрбиелеугө @ағытталған.
Тәрбие беру міндеттері: '
1. Халың әндері мен аспаптық музыкасы (күйлер) ар-қылы өз халқының
салт-дәстүрлерінө, туған елі мен же-ріне құрметпен қарауға тәрбиөлеу.
2. Қазақ халқының ой-арманының музыкада бейне-ленуі мен оның өмірмен
байланыстылығын түсіндіру.
3. Балаларды әсемдікті сезінуге, өз халқының музы-калық мұрасынан
эстетикалық ләззат ала-білуге тәрбие-леу.
Білім беру міндеттері:
1. Қазақ халқының ән мен аспаптық музыкасы тура-лы нақты және тиянақты
білім беру.
2. Балалардық музыкалық ырғаңты сезінуін, есте сақ-тауы мен ести білу
қабілетін дамыту.
3. Балаларға халық әні және аспаптық музыка мате-риалы арқылы қарапайым
(элементарлы) музыкалық са-уаттылық жөнінде білім беру.
Бірінші сыныптыц жылдьщ тацырыбы: Ән-күй — ха-лыц цазынасы. Себөбі
халықтың музыкалың шығарма-шылығы қазақ халқының рухани мәдениетінің
ажырамас бөлігі болып табылады. Ал оның ішінде ән мен күйдің ала-тын орны
ерекше. Бірінші жартыжылдьщ тацырыбы: Сырлы да сазды әуен. Щеліктен біз
музыка әлемімен танысуды әннөн, совың ішінде халық әндерінен баста-
дың?
Туғанда дүние есігін ашады өлең, Өлеңмеи жер қойнына кірер
денең,—деп ұлы Абай айтқандай ана әлдиімен сіңген халық әнде-рінің асыл
үлгілері әрбір жас ұрпақ үшін тәлім-тәрбиенің қайнар көзі емес пе?!
Халықтың ғасырлар бойы ауызша өнеріяде ананың нәрестеге, атаның балаға,
әженің неме-реге ең асыл дүниесіндей амават қалдырған мол мүрасы бар. Ол —
түн ұйқысын төрт бөлген ананың ыстық махаб-батқа толы әлдиі, бесік жыры,
балдырғанның балдай тіліне оралған тәтті тақпағы, думаны мол ойын баласының
өлең-дері.
Бағдарламадағы іріктелген халық әндерінің жүйелілігі шартты түрде
алынған: сәбидің дүниеге келуі, төрт түлік мал, табиғат туралы әндер.
Оқушылар халық әндерімен қоса еліміздің дүлдүл әнші-композиторлары Біржан
сал, Ақан сері шығармашылығымөн танысады.
Екінші жартыжылдыц тацырибы: Кумбірлеген куміс куй. Ол 1-сынып
оқушыларын ең алғаш қазақтың халық аспаптық муэыкасы — күймен таныстырудан
басталады. Күйдің музыкалық бөйнелөрін түсінудің, үғынудың ың-ғайлы жағын
тәжірибе жүзінде зерттей келе меңгөру жү-йесінің жолдарын ұсынып отырмыз.
Біз Қазақстаи музыкатану мамандарыиың ізімөн та-қырыпты халық
аспаптарын (домбыра, қобыз т. б.) та-ныстырудан бастаймыз. Сөйтіп, олар
ңазақ халың аспап-тары оркестрінід ңүрамындағы аспаптарды танып шыға-
ды. Аспаптардың шығу тарихы туралы түрлі аңыздар ес-тіп, аспаптар жөнінде
ңысқаша мағлұматтар алады. Со-нымен қатар балалар қазақ халқының белгілі
күйші-ком-позиторларымен танысады: Қорқыт, Қүрманғазы, Тәттім-бет,
Дәулеткерей, Ықылас, Сарымалай, Дина, Қазанғап. 1-сыиып оқушыларын аспапты
музыка — күй мен әннің кездесуі, яғни бір музыкалық бейненің дауыспен (ән)
және аспаппен (күй) бейнеленуі өте қызықтырады. Мы-салы: 4-тоқсанның 1-
сабағындағы Динаның Бұлбұл күйі мен Л. Хамидидің Бұлбұл атты белгілі
әніндөгі бұлбүл бейнесі. Сабақ өзара байланысты үш бөлімнен тұ-рады: ән
айту, музыка тыңдау, музыкалың сауаттылық. Ән айту барысында баланың ести
білу қабілетін дамыту аса маңызды болып табылады. Дыбысты дұрыс айта білу-
дің негізгі шарты ән айту дағдыларын ңадағалаудан бас-талу керек (түзу
отыру, түзу түру т. б.), әнді әуенмен орындап, дұрыс дем алуға, демді
біртіндеп шығаруға, фра-заны бір деммен айтуға, күш салмай, жеңіл, сөзді
анық айтуға, дирижердің қимылын түсінуге тәрбиелеу керек.
Үйретуге арналған әндер осы жастағы балалардың во-кальдық мүмкіншілігі
ескеріле отырып іріктелген, олар-дың даусының дамуы болашақтағы жүмыс. Бала
дау-сының диапазонын ми1— ля1 қалыптастырып, біртіндеп до1— до2 нотасына
дейін ұлғайтамыз. Музыка тыңдау ке-зінде 1-сынып балалары шығарманың
мазмүны, жанры мен көркемдік қүралдары жөнінде үғым алады. Тыңдауға
арналған өндер мен күйлердің мазмұны айқын. Түрлі әдіс-темелерді пайдалану
және қызықты аңыздар мен әңгімө-лерді айтып беру сол матөриалды сацалы да
жеңіл қабыл-дауға, естерінде ұзақ сақтауға көмектеседі. Музыкалың
сауаттылықтың осы күнге дейін шыққан барлық бағдар-ламаларына қарап, ішінен
дұрыс деген бағытын ұстан-дық. Бірінші сынып оқушылары музыканың көңіл
күйін аныңтауды (нәзік, көңілді, мұңды), музыканың көркем-дік құралдарының
қарапайым түрлерін ажыратуға (ды-быс биіктігі, регистр, екпін, тембр),
дыбыс күшін (қатты, ақырын) ажыратуға үирепеді, ән құрылымымен, синкрет-тік
ұғым (сал, сері), композитор, әнші, күйші, оркестр т. б. танысады. Бірінші
сынып оқушысының жас ерекшелі-гін ескере отырып (тұрақсыз зейін, еріксіз
есте сақтаудың басын болуы, ойынға бейімдігі), музыка сабағына би
қимылдары, ойын элементтері, тақпақтар, жұмбақтар ен-гізілді.

ӘН-КҮЙ - ХАЛЫҚ ҢАЗЫНАСЫ
I тақырып: Сәлем, саған мектебім.
Алғашңы кіріспе сабаң Сәлем, саған мектебім тақы-рыбымен басталады.
Бұл бір жағынан, жаңа оқу жылы-ның басталуымен байланысты.
Мектеп табалдырығын алғаш рет аттаған бала үшія бәрі де жаңа, қызықты болып
көрінеді. Музыка пәиі де басқа пәндер сияқты балалар бойында ішкі қобалжу
ту-дырады. Ол кейбір балалардың бір орнында отыра алмай, бөлме ішінде әрлі-
берлі жүруінөн байқалады. Сондықтан алғашқы сабаңтан бастап оңушыларға
дұрыс бағыт беру керек.
Мұғалім өз пәнімен таныстыру барысында оқушылар-дың сабақта түрлі
әндер айтып, аңыз-ертегі, қызықты оқиғалар естіп, жұмбақ-ребустар шешетіні
жөнінде әңгі-мелейді.
Сабақтың ең маңызды кезеңінің бірі — балалардың ән айту қалпын сақтау
және оны алғашқы сабақтан бастап дағдыландыру. Музыканы дұрыс тыңдай білу
оқу мате-риалын тез және сапалы игеруге ықпалын тигізеді.
Күнделікті мұғалімнің қол қимылына ңарай әнді бірге бастап, бірге
аяңтауға, жанында отырған достары мев ас-ггапты тыңдауға оңушылардың
назарын аударған жөн. Ән айту кезінде қатты айңайламай, әнді жұмсақ, сазды
да-уыспен орындау керек. Мұғалім оқулыңтарда көрсетілген талаптарды
күнделікті түсіндіріп, көрсетіп бекітеді. Са-бақта суйемелдеуші музыкалық
аспаптар жөнінде (фор-төпиано, баян, аккордеон, домбыра), оқушылардан ңұрал-
ған хор ұжымы туралы ңарапайым тілмен түсінік беріле-ді. Айнала адамзатты
қоршаған дыбыстар әлемімен таны-сады. Дыбыстардың шулы және музыкалық
дыбыстар бо-лып бөлінетіні түсіндіріледі (мысалы: желдің, ағып жат-қан
судың, автомобильдің т. б. дыбысы — шулы дыбыстар, ал музыкалық аспап пен
ән айтушы адамның даусы т. б.— музыкалық дыбыстар).
Сабақта сонымен бірге Сәлем, саған мектебім әні үйрөтіледі. Бұл ән
балаларға арналған мектеп әндерінің таңдаулы үлгісі болып табылады. Әннің
тесситурасы, әуе-нінің қозғалысы бірінші сынып оқушыларының даусына
ыңғайлы. Орындау кезінде қиындық тудыратын аса ауыр иірімдері жоқ. Әннің
тәрбиелік мәні зор. Мұғалім әнді орындап болған соң, әнніц мазмүны жөнінде
әңгіме жүр-гізеді. Біздің тәжірибеміз көрсеткендей, ең алдымен сөзія
үйретіп, дикциямен жұмыс істеп, сөздерінің мазмұнын түсіндіргеннен кейін
барып, оның әуенін үйреткен өтө тиімді. Әнді үйрету кезіндегі тиімді
тәсілдерінің бірі — мұғалімнің әуен қозғалысын қолымен көрсетуі немесе ыр-
ғақ соғуы. Ол жай темпте (жылдамдықта) орындалады. Осы сабақта оқушылардың
қабілеті мен уақыттың шама-сына қарай әннің екінші шумағын үйретуге болады.
Ке-лесі сабақта ән әрі қарай үйретіледі. Әнді мәнерлеп орын-дау жұмыс
барысындағы ең негізгі шара екендігіи үмыт-пау керек.

СЫРЛЫ ДА САЗДЫ ӘУЕН
II тақырып: Тұрмыс-салт әндері: Нәрестеге арналган әндер.
1. Қазщтыц хальщ әні. Бесік жыры — тыцдау, уйрену.
2. Қазаіутъщ халыц әні. Бала уату — уйрену.
3. Қазацтыц халыц эні. Тусау песу — уйрену.
4. Әншіата туралы ацыз — тыңдау.
Алғашкы сабақ нәрестеге арналған әндер тақыры-бынан басталады.
Сабақтың басьінда халық арасында та-ралған мынадай аңызды айтып береміз.
Брте заманда, халықтар әлі ән салудың не екенін білмейтін кезде Әнші-ата
шығып, дүние жүзія аралап жүріп, халықтарға әннен енші үлестіреді.
Әншіатаны бұрын кездестіріп, өнінен молырақ алған халық асқан әнші болады.
Сол халықтар-дың бірі біздің әнқұмар қазақ екен. Сондықтан да бала дүниеге
келген күннен бастап, оны ән мен күй әлдилейді. Ол ең бірінші Бесік жырын
естиді.
Бірінші сынып оқушыларының жас ерекшелігін еске-ре отырып, бірінші
жартыжылдықта жаңа әнді сабақтьщ басында үйретіп, ал қайталау мен бекіту
жұмысын сабақ-тың соңында ұйымдастырған ыңғайлы болады. Сондық-тан да
Әншіата туралы аңыздан кеніц балаларға бірдбн Бесік жыры әні
үйрөтілөді.
Мұғалім Бесік жырын өзі орындап береді. Бесіктің суреті және оның
жабдықтары, оған тағылған ойыяшық-тар, үкілер көрсетіледі, оны әңгімелейді.
Ежеядн қаэақтар үкіні киелі құс санап, оны қастерлеген. Ол — ақшыл ңоңыр
түсті үлкен құс және түндө үшады. Үкі қанатының көлденең түскен өрнегі араб
әрпінө ұқсайтын болғандық-тан, ғасырлар бойы ата-бабаларымыз оны құранның
жа-зуы деп санаған. Үкінің қанатын бесікке, бас киімге т. б. тағатын
болған.
Шілдехана тойы туралы әңгіме жүргізіледі. Шілде-хана — халқымыздың
ұлттың салт-жорасы, нәрестенің дүниеге келу құрметіне өткізілетін ойын-
сауық кеші. Бұл жиында дүниеге келген нәрестенің өміріне құттықтау ай-
тылып, жылы лебіздер білдіріледі. Қазіргі шілдехана тойьгаа нәрестенің ата-
анасының туған-туыстары, доста-ры, жалпы көңілі жақын адамдары шақырылады.
Бесіктегі нәресте ана сөзіне түсінбесе де, құлағына сүтпен бірге ана
тілінің әсем сазы, қоңыр әуені, ойлы маңамы сіңе береді. Сүтпен кірген
мінез, сүйекпен кете-ді— дейді халық мақалы.
Сәби 5—6 айдан соң талпынып, еңбектеуге бейімделе бастайды. Осы кезде
Балам тез еңбектеп кетсін деген ниетпен бауырынан табақ алу ырымын
жасайды.
Оңушылар тағы бір жаңа әнмен танысып, оны үйре-неді. Халық әні ~ Бала
уату. Мұғалім балалардың на-зарын әннің әуеніне аударып, оның жұмсақ,
нәзік сезім-мен орындалуын талап егеді.
Алғашқы күннен бастап оқушылардың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.