Тіл – адам баласының ой-санасында танылған әлемдік бейненің, болмыстың ұғымдық белгісі

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе
Тіл – адам баласының ой-санасында танылған әлемдік бейненің, болмыстың
ұғымдық белгісі. Адамзат тіл арқылы табиғаттағы барлық заттар мен
құбылыстарға атау береді.Ұлттық таным мен ұлт тілінің бірлігі, байланысы
осы арада тоғысады. Әрбір ұлт өкілдерінің парасат-пайымы, білім деңгейі,
көзқарасы мен менталитеті, өзіндік дүниетанымы,болмысты тануы, игеруі тілде
бейнеледі, тілде сақталады. Ата-бабадан мирасқа қалған ана тілі- адамдар
арасындағы қатынас құралы ғана емес, сонымен қатар көнеден келе жатқан
тарихи танымды жеткізуші қызметін де атқарады.
Тілсіз рухани мәдениет те биікке жете алмайды, халықтың рухани күші –
тілде. Тілі дамымаған халықтың рухы да дамымақ емес. Өйткені Өнер алды –
тіл (М. Қашқари). Демек, дүниенің кілті – тілде.Тілдің дамуы арқылы адам
баласының дүниетанымы сатылы дамиды.Яғни, ата-баба білігі балаға тіл арқылы
дамып,болмыстың қасиеті мен белгілері терең таныла түседі.Тілде ертедегі
танымның ізі, ел жасаған парасат пен кісіліктің пайымы жатыр. Тіл – дыбыс
таңба жүйесі ғана емес, тілдің сақталуы арқылы халықтың бүкіл ғұмырындағы
таным-түсінігі ұрпақтан-ұрпаққа жетеді. Басқаша айтқанда, сөз жүйесі арқылы
халықтың ойлау жүйесі, материалдық және рухани мәдениеті жетеді.
Ғ.Мүсірепов Тілін білмеген түбін білмейді дейді. Тіл – ойдың ең басты
қаруы. Адам баласының табиғаттағы заттар мен құбылыстарды тануы тек тіл
арқылы ғана жүзеге асады десек, осы ойды жеткізетін таңба – жазу.
Жазу – адамның ой-пікірін, хабарын, мағлұматын таңбалар арқылы
жеткізуді қамтамасыз ететін белгілер жүйесі. Жазудың пайда болуы адамдардың
қарым-катынастағы уақыт пен кеңестік кедергісін жойды. Оның алғашқы
нұсқалары өте ерте заманда жасалды. Жазу қатынас құралы ретінде
пайдаланылған суреттер мен шартты белгілерден кейін пайда болған. Өз ойын
басқаға жеткізу үшін адамдар әуелде заттың өзін пайдаланды. Мысалы,кеткен
бағытын көрсету үшін жолға бұтақ тастаған. Кейін осы мақсатпен ағашқа
садақтың оғын қадап кеткен.Ойды зат арқылы білдіру үрдісі ежелгі замандарда
тайпалар арасындағы елшілік қарым-қатынастарға да пайдаланылған. Кейін
мұндай рәміздік зат орнына таңбалар бедерленген бұйымдар қолданылған.
Осылайша алғашқы жазу пайда болған.

Жазба тіл мәдениетінің қалыптасуы мен дамуы
Мәдениеттің ең озық үлгісінің бірі жазу – сызу. Жазу мәдениеті –
адамның рухани байлығының баға жетпес үлкен жетістігі. Жазудың мақсаты –
ақпарат берушінің өз ойын басқаға жеткізу, болмысты таныту, іс-әрекетін
мойындату. Сондықтан да жазу мәдениеті, мәдениет арқылы жалғастырушы
(трансляция), коммуникация құралы. Адамзаттың алғашқы рухани талпынысы сол
дәуірде тұлғаның өз болмысын басқаға жеткізудің, таратудың қызметін сызба
суреттер, таңбалар, нышандар, киетек (символ) бейнелері атқарса, кейін
дыбыстық әліпбиге қол жеткізді. Ал, ішкі форма ретінде жазу тұтынушы
қауымның дүниетанымын, ділінің, тілінің, дінінің, ой-санасының, әдет-
ғұрыпының, көрінісіне айналды. Жазу арқылы болмыстың сан түрлі құбылысын
уақыт пен кеңістік аясында екінші, үшінші жаққа жеткізетін, және алыс
келешекке жалғастыратын негізгі құрал болады. Нәтижесінде ақпарат берушінің
мәліметі ондаған ғасырларға жалғасатын мүмкіндікке қол жеткізді. Сөйтіп,
адамзат қоғамының дамуын жеделдетуге, рухани мәдениеттің байлығын арттыруға
қызмет ететін дыбыстық тілдің мүмкіндігі шексіз кеңейді. Осылайша, дыбыстық
тілдің ажырамас бөлігі ретінде тіл-ойлау-жазу жүйесі қалыптасты. Бұл
үдерісті түркі этнос өзінің даму тарихында кешіп өтті.
Адамзаттың екінші тілі деп аталған жазу әліпбиінің бастау басы
болған жазу-сызу мәдениетін түркі этносы да басқалардан қалыспай даму
барысында өздігінен жасап үлгерді. Түркілердің алғашқы жазуы – тас
бетіндегі петроглифтер. Түріктер б.з.б. 20-15 мың жыл осылайша жазу өнеріне
қол жеткізді. Оған Алтай тау жотасының солтүстігіндегі Хойт-Цэнхэр
(Солтүстік Зеңгір) үңгірінен табылған сызба суреттер [1, 22-25 б.; 2, 306-
310 б.] толық дәлел. Бұл ежелгі түркі қауымның рухани деңгейінің қаншалықты
жоғары болғанын көрсетеді. Мұндай пиктографиялық сызбалар шығыста
Сарыөзеннен (Хуанхэ) басталып, Алтай, Сібір, Тәңір тау, Сарыарқа, Үстірт
Орал өңірін көктей өтіп, батыстағы Дон, Дунай бойларына дейін таралған.
Фразограммалық осы құндылықтар адамзат қоғамының дамуының алғашқы
кезеңдеріндегі ақпараттық коммуникацияның бірі де, бірегей құралы болды.
Өркениеттің даму сатысына сәйкес фразограммалық таңбадан соң
логограммалық сызбаға көшті. Оның негізгі құралы - кодтық таңбалар,
рәміздер, белгілер (елтаңбалар - герб) болып табылады. Ғалымдардың зерттеуі
бойынша логограммалық жазудың түп деректеріне Арасантас (б.з.б. 14-16 мың
жыл бұрынғы), Тэвш-ула (б.з.б. ІІІ-І мың жыл бұрынғы), моңғол жеріндегі
Алтай, Ханғай тау жоталарындағы таңбалар мен нышандар, елтаңбалар (б.з.б.
ІХ-ІІІ ғғ.) жатады.
Логограммадан соң жазу дамысының үшінші кезеңі буындық жазуға
(силобограмма) ауысты. Түркі буындық жазуының 33 таңбасы бүгінгі күнге
дейін жетті. Буындық жазудан соң дыбыс белгілейтін фонограммаға ауысты.
Осылайша Түркі этносы өздерінің еңбегімен байырғы түрік бітіг (руника)
жазуын өмірге әкеліп, әлем өркениетіне түркілік ойлаудың, түркілік
қолтаңбасын қосты. Түркілердің бітіг жазуының жүйесі шығыстағы қытай,
оңтүстіктегі парсылар мен батыстағы гректердің жазу үлгісінен мүлдем
басқаша. Өйткені дүниені тану, білу түркілік ойлау қабілетінің нәтижесінде
өмірге әкелді. Профессор, ғалым В.А. Истрин Жазбаның пайда болуы және
дамуы деген еңбегінде жазу мәдениетінің шығу тарихын зерттеп, жазба тілдің
туып, қалыптасуын, даму кезеңдерін, хронологиясын мен классификациясын
анықтап, ғылыми-теориялық концепциялар жасады. Яғни жазба тілдің даму
кезеңдерін заман тарихымен салыстыра отырып 5 кезеңге бөліп қарастырды.
Олар: 1) Фразограммалық жазулар; 2) Логограммалық жазулар; 3)
Морфемограммалық жазулар; 4) Силлабограммалық жазулар; 5) Фонограммалық
жазулар [3, 31-56б.]. Солардың ішінде жазба тілдің даму кезеңінің бастауы –
фразограммалық және логограммалық жазулар.

Фразограммалық жазу немесе пиктографиялық бейне-суреттер

Фразограммалық жазу – бұл тарихтағы адамзаттың жасаған алғашқы жазуы.
Ол бейне суреттен және таңбалардан тұрады. Дәстүрлі пиктографиялық жазу
деген атаудың орнына "фразография" деген атауды алғаш рет америкалық
тарихшы, жазу тегін зерттеуші ғалым И.Гельба қолданды. Бұл атау ары қарай
француз ғалымы Ж.Феврие, орыс ғалымдары И.М. Дьяконов, В.А. Истрин, неміс
ғалымы Х.Иенсендердің қолдауын тапты. Фразограмма орнына алғашқы
"синтаксикалық жазу" деп те атап келді. Кейін бұл атаудан бас тартып
фразограмманы өзгертпей қолданып кетті. Кеңес ғалымы В.А. Истрин Жазбаның
пайда болуы және дамуы деген еңбегінде жазба тілдің алғаш өмірге келуін,
оның мәңгілік маңызын зерттеп пайымдаған. В.А. Истрин Н. А. Дмитриевтің
зерттеуіне сүйене отырып ...Первые следы первобытного искусства относятся
к эпохе верхнего (позднего) палеолита, кориньяко - солютрейской (примерно
40 - 2тыс. лет до н. э.) культуре, и, видимо, возникают всвязи с
формированием современного кроманьонского человека. Памятники
изобразительного искусства этого времени, как правило, представляют собой
контурные, линейные изображения животных (лев, носорог, лошадь, олень и т.
д.), высеченные на камне, вырезанные на кости или нанесенные черной и
красной краской на скалы и стены пещер, -деп, ежелгі қауымдағы адамзаттың
жазу-сызу өнерінің бастау ала бастағанын көрсетеді [3, 46б.]Ол өзінің
еңбегінде жазба мәдениетінің бір сатысы болып табылатын фразограмманы өз
ішінен екі топқа бөліп қарастырады. Онда пиктограмма және шартты
белгілер – таңбалар деп бөліп, пиктограммалық жазудың үш түрлі ерекшелігін
атап көрсетеді. Олар:

a) жазуда коммуникация (ақпарат) жеткізуші тіл емес, ойдың, сананың
мәнін, мазмұнын жеткізуді мақсат етеді;
b) мұндағы бейнелеу тілі сурет және таңбалар;
c) мұнда тілдік норманы бермейді, басты құралы – тіл емес сурет.

Пиктографиялық жазу дегеніміз - ойды, болған оқиғаны, іс-қимылды
сызумен бейнелеп жеткізетін ақпараттық құрал. Яғни "ой – тіл – жазу"
(мышление – язык – письмо) деген жүйе бұл жазудың негізгі ерекшелігі
болмақ. Сонау ежелгі дәуірде адамзат өзінің ой-пікірін, жеткізейін деген
ақпаратын суретпен, ыммен, бимен беріп келсе, бүгінгі күнгі пиктографиялық
бейнелеу классикалық биіктікке көтеріліп отыр. Қазіргі живопись өнері,
қазіргі музыка, би өнері адамзаттың сәби шағында іргетасы қойылып бүгінгі
күні адамзаттың рухани қажеттілігін өтейтін өнердің биік шыңына айналған.
Алтай тілді қауымның жазу-сызу мәдениеті жалпы адамзаттың рухани
құндылықтарының пайда болу, жасалу жолдарынан алыс кетпеген. Ежелгі баба
түркілердің тарихи балаң дәуірінде жасалған сондай ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.