Жайнизм философиясы

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе.
Жайнизм философиясы реалистік көзқарасқа жақын, ал көзқараста
пікірталастыруды, плюрализмді жоққа шығармайды. Жайнизм ойшылдары сыртқы
дүниенің реальдылығын, нақтылығын мойындайды. Бірақ әрбір нәрсе, объект
көптеген қасиеттерден тұрады, сондықтан ол туралы әртүрлі түсініктің болуы
табиғи нәрсе. Танымның бір тұрі немесе бір көзқарас заттың сансыз қасиетін
толық қамти алмайды. Әрбір ой-пікір сол құбылыстың бір жағын ғана дұрыс
қамтуы мүмкін. Сондықтан басқа пікірге құ рметпен қарау керек, онымен
санасқан жөн. Тек әркім өз тоқтамын дәлелді етуге тырысса, басқа
көзқарастың дұрыс жағынан үйреніп жатса, ол орынды.
Жайнизм ілімі әркімнің өз қабілет-қасиетіне деген сенімді күшейтті,
әркімнің абсолютік жетістікке жетерлік мүмкіндігі бар екеніне көңіл бөлді.
Жайнизм ілімі бойынша, дүние материяның екі бірдей түрінен – тірі
материя мен тірі емес материядан тұрады. Қай тірі зат болмасын, оның жаны
мен рухы бар. Тірі затқа зиян келтірмеу-жайнизм этикасында ерекше орын
алады.
Жайнизм философиясын үш бөлімге – таным теориясы мен логикаға,
метафизикаға және этика мен дінге саралауға болады.
Танымның тікелей және жанамалы (апарокша және парокша)
түрлерін қарастырады. Тікелей танымға кабылдау, яғни сезім
мүшслері (индрия) және акыл (манас) арқылы сыртқы және ішкі
объсктілсрді тану мүмкіндіктсрі жатады. Тікелсй танымнын қызмет;
- салыстырмалы, бір жағымен шектеледі. Тек карманың
кедергісін ығыстырған, жойған жағдайда, сана әрбір жанның мәніне айналады,
тікелей объектімен үштасады. Сана күнінің шуағындай әр саққа нұрын шашады.
Тікелей танымның мұндай шуағы үш түрде, үш сатыда тарайды.

Біріншісі, индивид карманың ықпалын жартылай жұмсарту немесе бұзу арқылы
өте алыстағы, өтс тұсақ, сезім мен ақыл аркылы пайымдауға келе бермейтін
объектілерді тануға мүмкіндік алады. Мұндай таным шектеулі, өйткені оның
объекгісі шекгеулі.
Екіншісі, индивид өзгелердін ой-пікіріне кедергі жасайтын іштарлық, жек
керушілік сезімдерін ығыстырып немесе баса отырып, баска адамдардың бүгін
мен болашақ туралы түсініктерін кеңірек үғынуға мүмкіндік ашады. Болашақты
киялдамақ таным ақылға үңіледі.
Үшіншісі, карма жаннан толық ығыстырылса, босатылса, онда абсолютті
білім, бәрін білгірлік қалыптасады.
Адамның күнделікті танымы машти және шрутадан тұрады. Бұл терминдердің
мағынасы туралы түсінік біртекті емес. Дегенмен, сезім мен ақыл аркылы
немесс кабылдау, естелік, тану және қорытынды аркылы алатын білімді кәдімгі
тікелей танымға, яғни маштиға жаткызады. Шрутаға негізінде бедел аркылы
алынған, біреудің аузынан естілген білім жатады. Ауызша және жазбаша тексті
аркылы қалыптасатын танымның түрлері шрутаның құрамын калыптастырады.
Тікелей танымның екі түрі де қателіктен кемтар емес. Олар танымның үш
түріне - қабылдауға, қорытындыға және куәлікке сүйенген сайын, жаландык
пен жалғандыққа аз ұшырайды. Танымда біржақты көзкарастан, жалаң
түсініктен біржолата қүтылуға болмайды. Өйткені, әрбір ой-пікір шындыктың
бір қыры мен сырын ғана көрсетеді, объектіні бір көзқараспен сарыптайды.
Мұндай жартылай білім белгілі бір жағдайда калыптасады, сол жағдайға
тәуелді. Содан ол шындыкты да, объект табиғатын да толык камти алмайды.
Себебі, объектінің касиеттері сиякты, жартылай білімнін тұрі де көп.
Оның үстіне,
- біріншіден, ол салыстырмалы, дүниенің өтпелі жақтарын ғана
карастырады,
- екішпіден, онын әрбір ой-пікірі шектеулі келеді, ал түрлі
философиялық жүйелері шындыктың алуан.

Санасы бар субстанция - жан. Жайнизм
Касисттері (гун) мен өзгермелі модустан (парьяя) тұрады. Субстанцияның
мәнді сапалары өзгермейді, мәнсіз касисттері өгеріске ұшырайды. Бірак
субстанцияның тұракты нсгізі де. өзгермелі касисттсрі де шындыкка жатады,
объектінің субстанциясына ықпал етеді.
Жайнизм субстанцияның тұрақтылығын мойындап, қозғалысын жоққа шығармақ
веданттардың көзқарасын да, керісінше, дүниедс тұрақты еш нәрсс жоқ. бәрі
де азгермелі деген буддистік ілімді де кабылдамайды.
Субстанция, жайнистердің пікірінше, реальды және оның накты тұтастығы
фактордан - тұрактылықтан, туындаудан, ыңыраудан білінеді. Субстанцияның
тұтас де, оның өлшемі -тұрақтылык, ыдырау да реальдылыкка жатады. Осы
қағиданы қайталай отырып, жайнистер буддизмнің мынандай тұжырымдарына
косылмайды:
1. себепті тәуелділік реальдылык белгісіне жатпайды;
2. барлык заттар өзгермелі.
Әлгінде аталынған үш фактор — тұрақтылық, туындау, ыдырау субстанцияға
тікелей және толык тәуелді болса, онда олар өзінше шындыкқа жатпаған болар
еді. Егер жан тұрақсыз болса, онда босанудың, құтқарудың түп мағынасы
жойылмақ. Қала берсе өзгермелі дүниеде кабылдау да, ақыл да адамзатқа және
мәңгі нәрсені ешқашан аныктай алмайды. Адамзат құндылығының өткені мен
бүгініне деген күдік субстанция іліміне жарамсыз.
Субстанция уақыт бойынша созылмалы емес, кеңістік бойынша - созылмалы.
Дененің кай түрі болмасын, созылмалы субстанцияға жатады. Тірі және тірі
емес денелер (субстанция) болады. Тірі денелердің еркін және тәуелді,
қозғалыстағы және қозғалмайтын түрлері бар. Тірі емес субстанция - козғалыс
пен тыныштық, жалпы материя алғышарты. Тірі заттардың жоғарғы түрлері,
жануарларда сезімнің бес тұрі - ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.