Жалпы техикалық және арнайы пәндерді оқыту әдістемесі пәніне кіріспе
15. ЛЕКЦИЯ ТЕЗИСТЕРІ
Лекция тақырыптары 2 сағатқа арналып жасалған.
1-лекция. Тақырыбы: Жалпы техикалық және арнайы пәндерді оқыту
әдістемесі пәніне кіріспе. Курстың пәні.
Жоспары:
1. Мақсаты мен міндеттері.
2. Пән мұғалімін дайындаудағы рөлі.
3. Курстың мазмұны.
4. Басқа пәндермен өзара байланысы.
5. Студенттердің болашақ мұғалім және тәрбиеші ретінде қойылатын
талаптар
Лекция мақсаты: Курстың пәні, оның мақсаты мен міндеттерін, дайындық
жүйесіндегі пәннің алатын орынын студенттерге ұғындыру
Лекция мәтіні: Жалпытехникалық және арнайы пәндерді оқыту әдістемесі
курсының ЖОО-ның педагогикалық мамандықтарының қолданыстағы типтік оқу
жоспарына сәйкес 5В012000 - Кәсіпке оқыту (бакалавр) шифры бойынша ҚР МЖМБС
–да көрсетілген мамандар дайындау үшін түзілген типтік оқу бағдарламасына
сәйкес түзілген. Пән бағдарламасы оқытушыларды дайындау ерекшеліктері
педагогикалық білім берудің мазмұнын жетілдіру; оны жетілдіру жолдарын
іздестіру; оның вариативтілігін арттыру; мектептер мен білім беру
мекемелерін жоғары білікті педагог кадр мамандарымен қамтамасыз етумен
ерекшеленеді.
Курсты оқыту мақсаты - студенттерді болашақ педагогикалық қызметке
дайындаудың негізін қалау, жалпы білім беретін мектептерде оқушы жастармен
кәсіптік оқыту мен еңбек технологиясының бағдарламаларының әртүрлі
параметрлерімен жемісті жұмыстар жүргізуіне, мектеп оқушыларын
Республикадағы жаңаша әлеуметтік және экономикалық жағдайларда еңбекке
дайындауға қажетті білім, іскерлік және дағдысын қалыптастыру.
Курсты оқытудың міндеттері:
- Кәсіпке оқыту мазмұнының әр кезеңіндегі білім беру мазмұны жөнінде
студенттерге нақты түсінік беру; педагогтың сабақты ұйымдастыруы мен
материалдық жабдықтауы, оларды жоспарлау жұмыстарының мазмұнымен таныстыру,
сабақтан тыс, сыныптан тыс және мектептен тыс жұмыстарды ұйымдастыру мен
басқаруға дайындау;
- Жан-жақты дамыған, шығармашылық қабілеті жоғары, кәсіби бейім
тұлғаны тәрбиелеу және жетілдіруге жағдай жасау; болашақ кәсіби қызметінде
өзін өзі айқындау мен өз мүмкіндігін жүзеге асыруға дайындау;
- Педагогикалық еңбекті тиімді ұйымдастыруға, оқушы жастарға білім
берудің тиімді әдістері мен формаларын, оқу құралдарын таңдауға,
әдістемелік, анықтамалық және арнайы әдебиеттермен жұмыс жасауға үйрету;
- Мектептерде педагогикалық практиканы өтуге, курстық және дипломдық
жұмыстарды орындауға даярлау.
Пән мазмұны болашақ мұғалімге екі талап қояды: нені білуі тиіс және нені
орындауы тиіс. Осыған байланысты білімдер мен іскерліктер тізбесі жалпы
түрде төмендегідей белгіленеді.
Жалпытехникалық мен еңбек технологиясын оқыту әдістемесі курсын оқу
нәтижесінде студенттер төмендегідей білімдерді меңгеруі тиіс:
- жоғары сынып оқушыларын кәсіпке алғашқы баулу (салалар бойынша)
бағдарламасының мазмұны (Х-Х) сыныптар;
- кәсіпке алғашқы баулу сабақтарының құрылымы мен қағидаларын оқытудың
мақсаты, міндеттері және кезеңдерін есепке ала отырып түзу;
- оқулықтардың, оқу құралдарының, оқу-әдістемелік әдебиеттердің мазмұны,
идеясы, құрылым қағидалары;
- оқу шеберханаларын ұйымдастыру мен жабдықтауға қойылатын
талаптар.
Курсты меңгеру нәтижесінде студенттердің игеретін іскерліктері:
- қоғамның қазіргі даму кезеңіне сай кәсіпке оқыту міндеттерін бағдарлай
білу;
- бағдарлама мазмұнындағы материалдарға байланысты оқытудың аса
тиімді формаларын, әдістері мен құралдарын іріктеу;
- арнайы, анықтамалық және әдістемелік әдебиеттермен пайдалану;
- күнтізбелік-тақырыптық және күнделікті сабақ жоспарларын әзірлеу
және оларды әдістемелік жабдықтау;
- жалпытехникалық және арнайы пәндер бойынша сыныптан тыс
және мектептен тыс сабақтарды ұйымдастыру мен өткізу;
- оқу барысында және сыныптан тыс жұмыстарда оқушылармен еңбекке
тәрбиелеу мен кәсіби бағдар жұмыстарын жүргізу.
Жалпытехникалық пәндер мен еңбек технологиясын оқыту әдістемесі курсын
оқу лекция тыңдайды, лабораториялық және практикалық жұмыстарды орындауын,
студенттердің курстық жұмыстар жасап, педагогикалық практикадан өтуін
қамтиды.
Пәннің негізгі мақсаты болашақ еңбекке және кәсіпке оқыту мұғалімдерін
әдістеме бойынша ептіліктермен қаруландыру болғандықтан, пән бойынша
теориялық мағлұматтар мен практикалық іс-әрекеттер техника негіздерін
оқытатын пәндермен оның ішінде: материалдарды өңдеу практикумы,
конструкциялық материалдар технологиясы, сызба геометриясы, сызу, машиналар
мен механизмдер теориясы, материалдар кедергісі пәндері бойынша алған
білімдерге тіректенеді.
Оқу пәні төменгі 1, 2 курстарға өтілген Психология, Педагогика
пәндерімен оқу материалдары тұрғысынан өзара байланысты.
Пәннің негізгі мазмұны халық шаруашылығының көптеген салаларын оқыту
Технология пәнінің мазмұнын оқытуға бағдарланады, атап айтсақ, олар:
- ауыл шаруашылығы өндірісінің техникасы мен технологиясы;
- машинатану элементтері негізінде конструкциялық материалдарды өңдеу
технологиясы;
- электротехникалық жұмыстар технологиясы;
- сәндік-қолданбалы өнер элементтері негізіндегі көркем қолөнер
технологиясы. Тігін бұйымдарының сән үлгілері;
- тамақ әзірлеу технологиясы;
- үй мәдениеті. Тұрмыстық техника;
- ақпараттық технология негіздері;
- жоба.
Бақылау сұрақтары:
1. Пәннің мақсаты мен міндеттері бойынша атқарылатын іс-әрекет
бағыттарын сипаттаңыздар.
2. Пән мұғалімін дайындаудағы курстың орнын сипаттаңыздар.
3. Курстың мазмұнының орта мектеп пәнімен байланысын түсіндіріңіздер.
4. Педагогикалық-психологиялық пәндермен өзара байланысын айтып
беріңіздер.
5. Студенттердің болашақ мұғалім және тәрбиеші ретінде қойылатын
талаптарды сипаттаңыздар
2-лекция. Тақырыбы: Кәсіптік оқытудың мазмұны мен міндеттері
Жоспары:
1. Кәсіптік оқыту мазмұнының айқындалуы.
2. Кәсіптік білім беруге қатысты мемлекеттік құжаттар мазмұны.
3. Технология, кәсіптік оқыту бағдарламаларының мазмұны және олардың
әдістемелік талдау.
4. Еңбек тәрбиесі мен кәсіптік бағдар берудегі бағдарлама мазмұны
Лекция мақсаты: Кәсіптік оқыту мазмұны мен міндеттерінің еліміздің
әлеуметтік-экономикалық жағдаятына байланысты айқындалып, олардың мазмұны
еңбек мазмұны мен шартынан туындайтынын студенттерге меңгерту.
Лекция мәтіні: Жасөспірімдерді еңбекке және кәсіпке баулу адамзат
қоғамының даму кезеңдерінің барлығында жүргізіліп келеді. Егер өтіп бара
жатқан ұрпақ өзін алмастыратын келесі ұрпаққа өзінің тәжірибесін бермесе,
оларды тәрбиелемесе, еңбекке баулымаса, онда қоғамның өмір сүру жағдайының
сақталуы мен дамуының болмауы мүмкін болар еді. Сол себепті еңбекке басты
назар айдарылады.
Еңбектің адам өміріндегі орны мен рөлін көптеген ұлы ғұламалар жазып
қалдырғаны баршаға мәлім. К.Маркс пен Ф.Энгельс адамның дамуының ғылыми
тұжырымын жасаған. К.Маркс Капитал атты еңбегінде Еңбек дегеніміз
алдымен адам мен табиғат арасындағы үдерісс; мұнда адам өз қызметі арқылы
өзі мен табиғат арасындағы заттардың алмасуына себепкер болады, оны реттеп,
бақылап отырады... . Табиғат затын өз басының тіршілік етуіне жарамды
формада иемдену үшін адам өз тәнінің табиғи күштерін: қолдары мен аяқтарын,
ақыл-ойы мен саусақтарын қимылға келтіреді. Осындай қимыл арқылы сыртқы
табиғатқа әсер ете отырып, оны өзгерте отырып, адам сонымен бірге өз
басының жаратылысын да өзгертеді. Ол осында мүлгіп жатқан күш-қабілеттерді
өршітеді де, бұл күштердің құбылысын өз өктемдігіне бағындырады. - деп,
шығармашыл іс-әрекетті түзуші адамның даму үдерісінің рөлін көрсетеді.
Адамның қалыптасуында еңбектің рөлі жайында айта келіп, Энгельс
жануарлар патшалығынан адамды бөліп алу мүмкіндігі, ақыл-ой және дене
еңбегінің ұштасуы мен бірлігінің арқасында екендігіне мән берді.
Еңбек үдерісі жөнінде К.Маркс: Еңбек үдерісінің жай моменттері мыналар:
мақсатқа сай қызмет, яки еңбектің өзі, еңбек заты мен еңбек құрал-жабдығы.
- деп атап көрсетеді (Капитал). Ал психологиялық тұрғыдан еңбек басқару
объектісі ретінде бүтіндік сипаты бар және бөлінбейтін бірлік түзе-тін
динамикалық байланыстағы элементтердің жиынтығы екендігі белгілі.
Еңбек – алға қойылған мақсатқа жеткізетін саналы іс-әрекет. Ал іс-
әрекетті Б.А.Душков ... - бұл қоғамдық мәнді сипаты бар, саналы мақсатпен
реттелетін адамның ішкі (психикалық) және сыртқы (дене бітімі)
белсенділігі. - деп сипаттайды. Еңбек пен табиғат затының ұштасуы іс-
әрекет өнімін көрсетеді. Еңбек үдерісінің аяғында келіп шығатын нәтиже -
сол үдерістің бас кезінде адамның ойында болған, яғни идеясында болған
нәрсе болып табылады. Басқару объектісі ретінде еңбек үдерісінің мәнін
талдау еңбектің мазмұнын, сипатын және жағдайын (шартын) ажыратуға
мүмкіндік береді. Еңбек мазмұны түсінігіне сала бойынша еңбек іс-әрекетін
бөлуді, жүзеге асыратын өндірістік операциялардың түрлерін, көп қырлы
функцияны, дене және интеллектуальдық ынта бөлуді, еңбек операцияларының
реттілігін анықтаудағы өзбетінше жұмыс жасау дәрежесін, өндірістік үдеріс
барысындағы қабылданған шешімнің жаңалық деңгейін және мүмкіндігін
ескеретін еңбек сипаты кіреді.
Өткен ғасырдың 90 жылдары Жалпы білім беретін қазақ орта мектебінің
тұжырымдамасында білім мазмұнын анықтаудың мынадай принциптері мен оған
қойылатын талаптары көрсетілген:
- жалпы орта білімнің құрамы мен құрылымын балалардың психологиялық-
физиологиялық жас ерекшеліктеріне сәйкес үйлестіру;
- оқу жоспарындағы гуманитарлық және жаратылыстану-математика
салаларындағы білімнің ара салмағының бала өрісінің жалпы заңдылықтарына
сәйкес болуы:
- білім мазмұнының оқушының ішкі даму заңдылықтарына оның сыртқы дүниемен
және де адам-өндіріс, адам–табиғат, адам–символдық жүйе,
адам–қоғам, адам–көркем образ, адам–адам жүйелері арасындағы қарым-
қатынастарына сәйкес келуі;
- блоктар мен пәндер деңгейінде білім мазмұнының басты бағдарын белгілеу.
Білім мазмұнының: көркем-эстетикалық, қоғамдық-гуманитарлық, жаратылыс-
математикалық үш ірі блогын айырып көрсету;
- оқыту мен тәрбиені интеллектуальды пайдалы және өнімді еңбекпен
бірлестікте ұйымдастыру;
- оқытудың гуманитарландыру принципі мен бағдарын жүзеге асыру;
- компьютерді айрықша оқу құралы ретінде құрастыру; жаңаша ойлау бағытында
ереже мен қағидалар педагогика ғылымдарының тәрбие және білім беру
принциптері негізінде құрастырылған.
Мектептік жалпы білім беру мазмұнын түзетін пәндер топтамасын үшке
топтап көрсетуге болады. Олар: қоғамдық-гуманитарландыру, математика-лық-
жаратылыстану және адам іс-әрекетіне негізделген пәндер кешені. Адам іс-
әрекетіне негізделген пәндер кешені ішінен Технология пәнінің мазмұны
еңбектің сипаты, мазмұны және жағдайы (шарты) тұрғысынан бағыттары,
анықтады. Сол себепті Технология пәні мазмұнын анықтау адамның кәсіби іс-
әрекетінен туындайды. Бұл негізінен іс-әрекетке үйретуге бағытталатын талап
тұрғысынан анықталады.
Талап - педагогикалық ықпал етудің әдісі ретінде мектеп оқушыларында
сапалық қасиеттердің қалыптасуын анықтау мен ынталандыру үшін белгіленеді.
Талаптың негізгі басты ерекшелігі оның мазмұнында және ол сөз түрінде
қойылады. Оқушыларды еңбекке дайындауға, оның өзіне көптеген талаптар
қойылады.
Қазақстан Республикасының орта білім стандартында, “Технология” білім
саласында оқушыларды еңбекке және кәсіпке дайындауға сай стандарт
талаптары: жалпы білім беретін орта мектеп бітірушілердің дайындық
деңгейіне қойылатын талаптар (оқушылар мынаны білуге тиіс (немесе оқушылар
білуі тиіс), оқушылар мынаны орындауға тиіс (немесе оқушылар орындауы
тиіс)), ал орта (толық) білім бойынша мектеп бітірушілер дайындығының
деңгейіне сәйкес талаптар (оқушылар білуі тиіс, оқушылар орындауы тиіс)
деген ұғымдар ажыратылып белгіленген.
Білім стандарты Технология пәні бойынша білім мазмұнын анықтайтын
негізгі басшылыққа алынатын құжат болып табылады. Келесі құжаттың бірі оқу
пәні бойынша типтік бағдарлама болып табылады. Типтік бағдарлама модулінің
мазмұны Адам-техника, Адам-табиғат, Адам- белгілер жүйесі, Адам-
адам, Адам-көркем образ типтері бойынша материалдарды қамтыған. Оның
мазмұнының инвариант бөлігіне енетін негізгі ұғымдар төмендегідей:
- технология; материалдар, олардың қасиеттері және сақтау; құралдар мен
бейімдеу құралдары (немесе қондырғы); техника (станоктар, машиналар);
ақпарат, бұйым, жоба, дизайн, техникалық құжаттар, технологияны таңдау;
өндірісті дайындау және ұйымдастыру, технологиялық үдерістерді
механикаландыру және автоматтандыру, өндірістегі компьютерлі технология,
перспективті технология;
- өнімді өткізу және сату, оның құны, шикізатты, энергияны, еңбекті
үнемдеу, өндірісті тиімді және ұтымды ұйымдастыуды экономикалық талдау,
кәсіпкершілік іс-әрекет;
- өндірістің экологиялық мәселелері; өндірістің қалдықтарын пайдалану
және пайдаға асыру; технологияны қолданудың әлеуметтік нәтижесі;
- жұмыс орнын ұйымдастыру және жоспарлау, жұмыстың қауіпсіздігін
қамтамасыз ету; еңбек мәдениеті және өндірістегі қарым-қатынас;
- адамға кәсіптің қоятын талаптары, оқушының жеке тұлғалық сапасына,
қызығушылығымен және икемділігімен (бейімділігімен) кәсіби іс-әрекет
жөніндегі алған білімдерінің қатынасы.
Бағдарламаның (модульдің) мазмұны әрбір тип бойынша төмендегідей көрініс
тапқан. Ұлдар үшін адам-техника бойынша конструкциялық материалдарды
(материалдардың түрі бойынша) өңдеуде.
Аралау, жону; сүргілеу; фрезерлеу; бедерлеу; механикалық, термиялық
өңдеулер, пластикалық пішін түзу; пісіру (металдар үшін контактілі пісіру);
желімдеу; дәнекерлеу; ажарлау және жылтырату; күйдіру; бояу және лактау.
Техникалық құрылғыларды дайындау, жөндеу, реттеу, олардың элементтері
мен бөлшектері.
Механикалық біріктірулер, механикалық құрастыру және монтаждау;
ақауларды іздестіру; бөлшектерді және тораптарды алмастыру; дайындау және
реттеу; өлшеу; тексеру және сынау; тұрмыстық техникаларды және санитарлық-
техникалық құрылғыларды қарапайым жөндеу.
Электротехникалық және электронды құрылғылармен жұмыс.
Электрлік схемасын оқу және құру; электрлік өлшеу; бөлшектерді және
өткізгіштерді монтаждау; өткізгіштерді дәнекерлеу және контактілі пісіру;
құрылғыны сынау; ақауды іздеу және түзету.
Тұрмыстық радиоэлектронды аппаратуралармен, автоматты қондырғылармен,
жеке ЭЕМ, пайдаланушы ретінде аралық басқару жүйелерімен жұмыс жасауды
үйрену.
Қыздар үшін матаны және мата емес материалдарды, теріні және мехты
өңдеуде.
Тоқымашылық; тоқу; өру; макраме; бастырмалау; кестелеу; пішу; тігу;
желімдеу; сығымдау; сәндік-элементтермен, фурнитуралармен көмкеру; киімді
жөндеу.
Құрылыс-жөндеу және әрлеу жұмыстары
Тұрғын бөлмелерді жөндеу, байланыстырушы араласпаларды, қалау тәсілдерін
дайындау; ағаштан құрылыс бұйымдарын дайындау; қарапайым беттерді сылау;
сәндік қаптамаларды енгізу; бояу; желімдеу; қаптау.
Ауыл шаруашылық өнімдерін және шала өнім (жартылайфабрикат) тағамдарды
өңдеуде.
Дайындама; сақтау; механикалық және термиялық өңдеу; тағам және сусын
дайындау.
Адам – табиғат типі бойынша төмендегідей тараулар қарастырылған.
Өсімдік өсіру. Топырақты өңдеу; егу және отырғызу; тыңайтқыш енгізу;
ауылшаруашылық өсімдіктерінің ауруларымен және зиянкестерімен механикалық
және табиғи құралдармен күрес жүргізу; тәжірибелік жұмыстар; өнімді жинау
және оны сақтауға өткізу.
Малшаруашылығы және құсшаруашылығы. Малдың және құстардың жас өнімдерін
өсіру; азықты дайындау және сақтау; малдардың және құстардың рационын құру
және азықтандыру; ветеринарлық-профилактикалық іс-шаралар.
Адам - белгілер жүйесі типі бойынша төмендегі тарауларды
қарастырылады.
Лингвистикалық және техникалық ақпаратты компьютерлік өңдеу. Мәтінді
жинақтау және форматтау, принтерде шығару; ақпаратты жүйелеу; оперативті
жүйеде файлмен жұмыс жасау; қолданбалы бағдарламамен жұмыс жасау.
Сызу және графика. Техникалық суреттерді, эскиздерді, сызбаларды,
схемаларды, графиктерді, диаграммаларды оқу және орындау; сызба
құралдарымен және компьтерлік құралдар көмегімен жұмыс жасау.
Адам – адам типі бойынша төмендегі тараулар қарастырылады.
Тұрмыстық қызмет. Тұрғын бөлмелерді сәндік жабдықтау; кітапханалық іс;
тауарды сату.
Санитарлық-медициналық-профилактика лық жұмыстар. Ауырған және жарақат
алған кездегі алғашқы медициналық көмек; аурулар мен баларға күтім.
Адам - көркем образ типі бойынша төмендегі тараулар қарастырылады.
Қолданбалы көркем шығармашылық. Дизайн; киімді, аяқ киімді және
акссесуарларды модельдеу; сәндік тоқыма; көркем өру; көркем кестелеу;
ағашты, қабықты және сүйекті ою; фигуралы жону; бедерлеу; мозайка;
инкрустация; бояма (роспись), күйдіру; сығымдау; көркем шекімелеу; терімен,
таспен, сазбен және басқа да табиғи материалдармен көркем-қолданбалы жұмыс.
Адам іс-әрекетінің түрлеріне сәйкес еңбеккерге қойылатын жалпы талаптар
және соларға сәйкес еңбек мақсаты мен іскерліктер анықталады (Е.А.Климов,
Д.К. Пошаев, т.б.):
- адам-табиғат типі бойынша: жануарлар мен өсімдіктерге деген
сүйіспеншілік, шыдамдылық, жоғары жұмыс қабілетті, белсенділік, өзгермелі
табиғи факторларды болжау және бағалау қабілеті, табиғатты білу, оперативті
көрнекі бейнелі ойлау;
- адам-техника типі бойынша: физикалық және психологиялық шыдамдылық,
жұмыс істеу қабілеті, салмақтылық, қара күш, жақсы есіту, көру, сезіну
қасиеттері, жоғары интеллектуалдық қасиеттері, өндірістік үдерісте пайда
болатын мәселелерді шешу, байқағыштық;
- адам-адам типі бойынша: жоғары моральдық қасиет, ізгілік, сыпайылық,
жоғары психологиялық ұстамдылық, тәрбиелілік, шыдамдылық;
- адам-белгілер жүйесі типі бойынша: физикалық және психологиялық
шыдамдылық, жұмыс істеу қабілеті, салмақтылық, жақсы есіту, көру, сезіну
қасиеттері, жедел пайда болатын мәселелерде дұрыс шешім қабылдау,
байқағыштық, іс-әрекетінің жылдамдығы;
- Адам-көркем бейне типі бойынша: медициналық жарамдылығы, физикалық
және психологиялық шыдамдылық, жұмыс істеу қабілеті, салмақтылық, жақсы
есіту, көру, сезіну қасиеттері, жоғары интеллектуалдық қасиеттері,
байқағыштық.
Білім мазмұнын анықтайтын басты құжаттар стандарт пен типтік
бағдарламадағы сипатталған оқу материалдары мен іс-әрекеттердің ғылыми
негізінің ашылуы мен түсіндірулер, орындалу тәртібі оқулықтар мен оқу
құралдарында беріледі.
Мемлекеттік құжат - оқу жоспарларында 1) оқытылуға тиісті оқу пәндерінің
тізімі белгіленеді, 2) әр оқу жылдары (сыныптар) бойынша осы оқу пәндерінің
өту тәртібі және реті анықталады, 3) әр жетіде әр пәнге бөлінетін
сағаттардың (сабақтардың) мөлшері көрсетіледі.
Бақылау сұрақтары:
1. Еңбектің адам өміріндегі мәнін түсіндіріңіз.
2. Еңбек мазмұны, сипаты және жағдайы туралы ойыңызды айтыңыз.
3. Білім беру мазмұны мен адамның еңбектік кәсіби іс-әрекет салаларының
байланысын түсіндіріңіз.
4. Технология пән бағдарламасы мазмұнын түзетін адамның кәсіби іс-
әрекет түріне сәйкес кейбір ұғымдарға түсінік беріңіз.
5. Еңбек мақсаты мен іскерліктерін қалай түсінесіз? Олар технология пәні
бағдарламасында қамтылғанын немесе қамтылмағанын дәлелді түсіндіріңіз.
6. Технология пәнін оқытуға қатысты білім беру мазмұнын анықтайтын
құжаттар мазмұнын зерделеп, оларда еңбек үдерістерінің қарастырылғанын
немесе қарастырылмағанын сипаттаңыз.
3-лекция. Тақырыбы: Кәсіптік оқыту жүйесіне қолданылатын жалпы
дидактикалық қағидалар
Жоспары:
1. Педагогиканың оқытудағы жалпы қағидалары.
2. Кәсіптік оқытудың дидактикалық қағидалары.
3. Пән мазмұнын іріктеудегі қағидалардың басшылыққа алынуы.
4. Олардың сабақ барысында жүзеге асырылуы
Лекция мақсаты: Дидактикалық қағидалар және олардың кәсіптік оқыту
жүйесінде басшылыққа алынатынын теориялық тұрғыдан ұғындыру және
практикалық жүзеге асыруға бағдарлау.
Лекция мәтіні:
Қазіргі білім беруде қолданыстағы “Технология“ білім саласының
міндеттері:
- оқушыларды өзіндік практикалық іс-әрекетпен жаңаны жасау, өзіндік
жүзеге асыру ұмтылысын қаруландыру;
- қазіргі заман өндірісінің технология, экономика, ұйымдастыру және
экология саласындағы технологиялық мәдениетті және жалпыеңбектік білім мен
ептілікті игеруін, оның даму перспективалары жөнінде түсінікті
қалыптастыруды қамтамасыз ету;
- адамгершілік-еңбектік сапаны, кәсіпті таңдау және еңбек сүйгіштік
қоғамдық-құнды мотивтерді тәрбиелеу.
Бұл міндеттерді шешу, жүзеге асыру оқу-тәрбие үдерісінде оқушылардың
технологиялық дайындығын ұйымдастыруда оқытудың қазіргі заманғы
педагогикалық технологиясын және дамыта оқыту әдістерін тиімді пайдалануда
болып табылады. Оның ішінде білім мазмұны бағдарламадағы оқу
материалдарының толық мәнді көрсетілуіне байланысты болады.
Технология оқу пәні бағдарлама мазмұны төмендегідей оқу
материалдарынан тұрады және олар теориялық мағлұматтар құрамын көрсетеді:
- графикалық және бейнелеу сауаттылығы;
- еңбекті ұйымдастыру мен жоспарлау;
- техника (құрал-жабдықтар және т.б.);
- технологиялық үдерістер;
- технологиялық үдерістер мен іс-әрекет барысында болатын экологиялық
қасиет мағлұматтары (жұмысты орындаудағы әдістер мен тәсілдер; көркем өңдеу
түрлері - әшекейлеу, әрлеу);
- материалдар жөніндегі негізгі мағлұматтар;
- экономикалық білім элементтері;
- бақылау және өзіндік бақылау.
Мұндай оқу материалдарының құрамы бағдарламаның базалық бөлігін құрайды.
Бағдарламаға сәйкес практикалық іс-әрекеттерді төмендегідей етіп
елестетуге болады:
- графикалық, бейнелеу жұмыстарын орындау;
- өлшемдерді анықтау;
- еңбек объектісін таңдау мен іс-әрекетті жоспарлау;
- технологиялық үдерістерді еңбекті қорғау талаптарына және үнемділік
принципіне сәйкес орындау;
- өзіндік және бұйым сапасын бақылау.
Технология пәні бағдарламасы мазмұнындағы теориялық мағлұматтар мен
практикалық іс-әрекеттер бағдарлама мазмұнында ғана қамтылып қоймай, сондай-
ақ, оқу үдерісінде оқыту технологиясына, әдістемесіне байланысты ашылады.
Технология пәнінің мазмұны адамның кәсіби іс-әрекет түрлерін оқытатын
болғандықтан міндетті түрде кәсіп саласы, мамандық түрі жөнінде
мағлұматтарды қамтиды.
Оқушыларды еңбекке дайындауды жүзеге асыру олардың қазіргі дамыған
өндірістің ғылыми-техникалық негізінің кең ауқымды дүниетанымын игеруіне,
өндіріс пен ғылым негіздерінің байланысын іске асыруына, қолөнер шеберлері
мен қазіргі өндіріс жұмысшыларының қызметін ұғынуына, меңгеруіне мүмкіндік
береді.
Оқушылардың дүниетанымын кеңейту мен ондағы көзқарастар, түсініктер
тұтастығын қамтамасыз етуде мектептептегі оқу пәндерінің байланысы маңызды
рөл атқарады. Сол себепті де бағдарлама мазмұныда пәнаралық байланыстар,
оның ішінде пәндердің оқу материалдары мен олардағы іс-әрекеттердің
байланыс түрлері көрсетіледі.
Технология пән сабақтарын оқыту, кез келген еңбек іс-әрекетіне
дайындық бақылау, салыстыра талдау, талдау мен жинақтау, таптастыру
(классификациялау) мен жүйелеу, зерделенетін нысан мен қүбылыстың себеп-
салдарлық байланысын анықтау, экспериментті салыстыра талдап бақылау,
математикалық т.б. жалпы-ғылыми әдістерді пайдаланумен жүзеге асырылады.
Талдау және жинақтау, теория мен практиканы салыстыра талдап бақылаудың
экспериментпен үйлесуі тиімді деп есептелінеді.
Пән бағдарламасы мазмұнына сәйкес оқу материалдарын жинақтауда
(таңдауда, іріктеуде) және еңбек іс-әрекеттерін белгілеуде, сондай-ақ
оқытуда дидактикалық принциптер басшылыққа алынады. Олар сабақ,
лабораториялық, практикалық жұмыстар, топсеруен т.б. оқыту формалары
барысында оқыту әдістері арқылы жүзеге асырылады.
Оқыту үдерісін мұғалім оқыту заңдылықтарын білуі ғана емес, оларды
жүзеге асыруда бастапқы принциптерді тереңірек түсініп, соларға сүйене
отырып құру қажет. Мұндай бастапқы принциптер педагогикалық еңбектерде,
дидактикада оқыту принциптері немесе дидактика принциптері деп аталады.
Дидактикалық принциптер жүйесі оқыту үдерісінің заңдылықтарын білдіреді
және тәрбие мақсаттарымен белгіленеді.
Қазіргі педагогика ғылымында дидактикалық принциптер білім мазмұнының
негізіне алынады. Олар төмендегідей принциптер:
- оқыту үдерісін гуманитарландыру;
- оқытудың ғылымилығы, жүйелілігі;
- теория мен практиканың байланыстылығы;
- оқытудың көрнекілігі;
- оқытудың саналылығы мен белсенділігі;
- білім беру мен тәрбиенің және жеке тұлғаның дамуының байланыстылығы;
- білімнің шамаға лайықтылығы мен оқушылардың жас және дара
ерекшеліктерін есепке алу;
- білімді берік және тиянақты меңгеру;
- оқыту үдерісінде пәнаралық және әр пәннің пәнішілік байланыстылық.
Технология пән сабақтарындағы негізгі құраушы принциптердің бірі -
политехникалық. Политехникалық білім беру дегеніміз өндірістің негізгі
элементтері мен экономикалық байланыстары туралы білім беріп, өндірісте көп
кездесетін еңбек құралдарымен жұмыс істеумен дағдыландыру. Соның
нәтижесінде барлық өндірістер туралы мағлұматтарды қалыптастыру.
Политехникалық білімді былай көрсетуге болады:
1. Жалпы өндірістің теория және практика жүзінде ғылыми негізі туралы
жүйелі білім.
2. Жалпыеңбектік, жалпыөндірістік біліктілік пен дағды.
3. Жеке бастың еңбекке қабілеттілігін қалыптастыру. Технология пән
сабақтарында оқушыларға өндіріс негіздері туралы мағлұмат беріледі.
Өндірістің негіздерін төмендегідей етіп көрсетуге болады:
1. Материалдық.
2. Техника негіздері.
3. Технология негіздері.
4. Басқару жүйесі.
5. Адам және оның еңбегі.
Өндірісті оқыту екі аспектіде оқытылуы ықтимал: 1. Өндірістің
материалдық игілігі. 2. Өндірістің дидактикалық аспектісі.
Еңбектің негізгі құрамдас принциптері. Технология пән сабағында мектеп
оқушыларын еңбекке дайындауда оқытудың дидактикалық принциптерімен қатар
еңбектің негізгі құрамдас принциптер қарастырылады. Ол төмендегідей:
1. Еңбекке баулу үдерісінде оқушыларды тәрбиелеу.
2. Еңбекке дайындауда кәсіби бағдар беру.
3. Оқушылардың еңбекке шығармашылық қатынасын қалыптастыру.
4. Кәсіби оқыту.
Мұғалім қызметінде оқыту принциптерінің әрқайсысын жеке емес, бірімен
бірі тығыз байланыста жүзеге асыруы қажет.
Мәселен, қолөнеріне баулу үдерісінде дұрыс іріктелген оқу материалы мен
практикалық іс-әрекеттерге сәйкес оқушыларға дене, еңбек, эстетикалық
тәрбие элементтерін береді. Ұлттық қолөнер бұйымдарындағы түстердің ою-
өрнектермен үйлесуі, қоршаған дүние, табиғат жөніндегі ойды оқуға,
бейнелеуге үйретеді. Бейнелеу сауаттылығын қамтамасыз ету жүзеге асырылады.
Қолөнеріне баулу барысында қолданбалы өнер мамандықтары жөнінде мағлұмат
берумен қатар келешекте адамды өзінің еңбегімен қуантарлық сондай
мамандыққа бағдарлау жүзеге асырылады.
Оқушылардың бұйымның конструкциясына өздерінің ойларын қосу мен
технологиялық орындалуына сәйкес шығармашыл жұмыс жасауына ықпал ету керек.
Өздерінің ойын бейнелеу сауаттылығының нәтижесінде сюжетті-тақырыптық
картиналарды немесе белгілі ой жүйесіне негізделген бейнелерді, ою-
өрнектерді түсіруіне мүмкіндік жасау қажет.
Жоғары сыныпта оқушыларға белгілі бір кәсіп саласы бойынша оқытуды
тереңдету қолға алынуына сәйкес, біздер қолөнері бұйымдарындағы атқарылатын
жұмыстарды (қолеңбегі және механикалық жабдықтарды игеруі) іріктеудің
нәтижесінде көпшілік орындарда жұмыс жасауға қажетті іс-әрекеттерге баулу
қарастырылады.
Бақылау сұрақтары:
1. Технология оқу пәні мазмұнының құрылымын түсіндіріңіз.
2. Бағдарлама мазмұнындағы теориялық мағлұматтар мазмұнын түзетін оқу
материалдарын атап шығыңыз.
3. Оқытудағы дидактикалық принциптердің бағдарламадағы оқу материалдарын
іріктеуде және оларды оқытуда жүзеге асырылуын түсіндіріңіздер (әрбір
дидактикалық принцип бойынша).
4. Бағдарлама мазмұнында дидактикалық принциптерді жүзеге асыруға
бағдарланған құрамды бөліктерді айтып беріңіз.
4-лекция. Тақырыбы: Кәсіптік оқыту жүйесі
Жоспары:
1. Кәсіптік оқыту жүйесі жайлы түсінік.
2. Кәсіптік оқыту жүйелерінің тарихы.
3. Жүйелерді анықтайтын факторлар.
4. Кәсіптік оқыту жүйелері негізінде оқытуды ұйымдастырудың
ерекшеліктері
Лекция мақсаты: Еңбекке баулудағы және кәсіпке оқытудағы дидакткиалық
жүйелер жөніндегі түсінік беру және олардың тиімді нұсқасын пайдалануға
бағдарлау.
Лекция мәтіні: Мұғалім Технология пәні мазмұнында қарастырылған
технологияны оқытудың ерекшеліктері негізінде оқушыларды оқыту мен
тәрбиелеуді жүзеге асырады, мектеп оқушысының жеке тұлғалық дамуына, оның
азаматтық позициясының, ғылыми, экологиялық және экономикалық
сауаттылығының қалыптасуына, өзінің болашақ кәсібін анықтауына мүмкіндік
береді. Оқу мекемесінің статусына сәйкес мұғалім оқу жоспарын, оларға
өзінің оқытатын пән бағдарламасын саналы таңдайды, сондай-ақ оқу-
әдістемелік әдебиеттермен қамтамасыз етеді. Оқытуды ұйымдастырудың әртүрлі
формаларын, құралдары мен әдістерін және мектеп оқушыларының оқу іс-
әрекеттерін, оның ішінде жаңа педагогикалық технологияны пайдаланады. Оқу
үдерісін жоспарлау кезінде білім беру мазмұнының негізгі компоненттерін
(білім, іскерлік, шығармашылық іс-әрекет тәжірибесі, әлемге (дүниеге), іс-
әрекетке эмоциональды-құндылық қатынастар тәжірибесі) қатынасын есепке
алады, теориялық және эмпирикалық білімдердің тиімді қатынасын анықтайды,
технология пәнін оқыту принциптерін басшылыққа алады. Оқу бағдарламаларының
орындалуын, технология пәні бойынша мемлекеттік білім беру стандартында
қарастырылған білім деңгейіне сәйкес оқушылардың оны меңгеруін қамтамасыз
етеді. Оқушылардың құқығы мен еркіндігін сақтайды, оқу тәртібіне, сабаққа
қатынасу режиміне, адамдық қасиеттеріне, мектеп оқушыларының арына және
олардың жеке басына құрметпен қарауы тиіс.
Технология пән мұғалімдеріне қажетті оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыру-
дағы білім, іскерлік және дағдылар жоғары оқу орындарында қалыптас-тырылуы
тиіс, ал білім беру жүйесінде (мектеп қабырғасында, т.б.) практика
барысында жетілдіріледі.
Мектептегі технология пән мұғалімдеріне орта мектепте оқушылардың
технологиялық мәдениетін қалыптастыру қажетті шарттың бірі болып табылуда.
Сол себепті де технология мұғалімінен оқушыларға технология-лық білім
беруді нәтижелі жүзеге асыру талап етіледі. Технологиялық білім беру
өндірістік немесе оқыту жүйелері негізінде жүзеге асырылады.
Технологиялық білім беру үшін пән мұғалімінің оқытуға сәйкес аталған
дайындығы кең, әрі терең болуы керек. Аталған бағыт бойынша дайындық
кәсіптік оқыту деңгейінде жүзеге асырылады. Пәнді оқытуды терең түсіну үшін
өндірістік оқыту, өндірістік оқыту жүйелері жөніндегі ұғымдарының
(түсініктерінің) мәнін түсіну қажет.
Өндірістік оқыту деп, еңбек өнімділігіне тән белгілі біліктілік
деңгейінде нақты жұмысшы кәсібі бойынша жұмысқа қажетті білім, іскерлік
және дағдылар жүйесімен оқушыларды қаруландырудағы педагогикалық үдерісс
түсініледі. Жүйе өзара байланыста тұтастық түзетін элементтердің бірлігі
ретінде қарастырылады. Ал, өндірістік оқытудың жүйесі деп, іріктелген оқу
материалдарын құрылымдық өңдеу – оны дидактикалық талдау, бөлу, оңайлату,
қайта топтау, қажет жағдайда тұтас бірлікті бұзбайтын көмекші материалдарды
енгізу түсініледі.
Орындалатын тапсырмалардың ерекшелігіне қарамастан өндірістік оқыту мен
технология пән сабағының практикасы бір-біріне ұқсас келеді. Оқытудың бұл
екі түрі де оқытудың мазмұнына, топтарға жіктелу қағидалары және
топтастырылу реттілігі оқытудың жүйесін қолдану негізінде анықталады.
Оларды көбінесе кәсіптік оқыту немесе еңбекке баулудың жүйесі деп атайды,
әрі олар еңбекке практикалық іскерлік пен дағдыны қалыптастырудың
дидактикалық жолдары ретінде қарастырылады.
Технология пәні мазмұнындағы материалдарды өңдеу технологиясын оқыту
кәсіптік оқыту жүйелері арқылы жүзеге асырылады. Олар төмендегідей:
Заттық жүйе – оқушы өзі меңгеретін мамандығының сипатына байланысты,
типтік бұйымдар жиынтығын әзірлеуге негізделген. Мұнда бұйымдарды әзірлеу
біртіндеп күрделене түседі. Оларды әзірлеу барысы дидактикалық жоспары
бойынша жеке операцияларға жіктеледі. Бұл жүйенің өзіндік кемшілігі болды.
Олар: оқушының жеке еңбек тәсілдерін орындау ережелерімен арнайы
таныстырылмады; олар тек қана шебердің қозғалысы мен басқа да еңбек
қимылдарын көшіруге ұмтылды. Мұндай оқытуда жаңа бұйым әзірлеу барысында
оқушылар өздерінің іскерлігі мен дағдысын қолдана алмады. Сол себептен де
олар қайтадан оқытуды қажет етті.
Операциялық жүйе - өндірісте қолөнершілік тәсілді айқындады. Сондықтан
да бұл оқыту жүйесі ХІХ ғасырдың екінші жартысына дейін қолданылды.
Мануфактуралардың өркендеуіне байланысты еңбектің бөлінуі техноло-гиялық
үдерістердің бөлшектенуіне әкелді. Бұл еңбек дайындығының мазмұнын қайта
қарауға байланысты жүйе болды.
Операциялық жүйе бойынша оқушылар өздері меңгеретін мамандық мазмұнын,
еңбек операцияларын орындайды. Осыған байланысты оқушылар әртүрлі
бұйымдарды әзірлеуді үйренеді. Тек қана жүйелілік тәсіл негізінде жұмыс
жасау, мамандық аясында шектеледі.
Операциялық-заттық жүйе алғашқыларға қарағанда нәтижелі болды. Бұл
жүйеде оқытудың екі кезеңі қарастырылады. Бірінші кезеңде еңбектік
операциялардың бірлескен түрлері зерделенеді. Бұл операциялар бұйым әзірлеу
барысында жүзеге асады. Екінші кезеңде оқушылар алдын ала өтілген
технологиялық операциялардың негізінде бұйым әзірлеуде кешенді жұмыстарды
орындайды.
Операциялық-заттық жүйе бұйымның жеке бөлшектерін өңдеу бары-сында емес,
керісінше нақты бір бұйымды өңдеу үдерісінде қолданылады. Бұл жүйеге сәйкес
еңбек объектісі, мектеп бағдарламасына сай қарастыры-латын еңбек
операцияларымен толық таныса алатындай дәрежеде қамтыла-тын болуы тиіс
болды. Күрделі еңбек операцияларымен танысу, жалпы операциялар мен еңбектік
тәсілдерді орындау жаттығуларынан басталады.
Моторлық-жаттығулар жүйесі ХХғ. 20-жылдары еңбекке оқытуда кең тарады.
Ол орталық еңбек институтында (центральный институт труда-ЦИТ; ОЕИ)
дайындалды. Дегенмен де бұл жүйенің өзіне тән кемшіліктері болды. Мұнда,
іскерлік пен дағдыларды оқушылар саналы түрде меңгермеді. Еңбек үдерісінің
нақты түріне сәйкес ептілік пен дағдыны қалыптастыру алмастырушы
(боямалаушы) арнайы аппараттар мен жаттығуларды қолдану негізінде
жүргізілді. Саналы іс-әрекет қатысуынсыз көп ретті қайталау арқылы, тек
қана дене қозғалыстарына оқытумен шектелді. Оқыту үдерісінде мұндай
мүмкіндік жасау қолдау таппағандықтан, жуық арада өз құнын жойды.
ОЕИ жүйесінің өзіне тән жетістіктері де болды. Осы жүйеде бірінші рет,
оқушы жеке тұлғаның психофиологиялық ерекшеліктеріне сәйкес келетін
дидактикалық негізде еңбектік ептілік пен дағдыны қалыптастырудағы: тәсіл –
еңбек операциясы - еңбек үдерісі реттілігі әзірленді және қолданылды. Осы
жүйе бойынша ОЕИ еңбек қозғалысы мен еңбек тәсілдерінің дұрыс құрастырылуы
үшін қайтадан тереңірек талдау жұмыстары жүргізілді. Сондықтан да бұл жүйе
қазіргі күнге дейін өз құнын жоймай келеді.
Операциялық-кешенді жүйе-қазіргі уақытта кәсіби техникалық оқу орын-
дарында қолданылатын негізгі жүйе болып саналады. Бұл жүйемен оқытуда,
оқушылар алдымен, 2-3 еңбек операцияларының орындалу тәсілдерін меңге-реді,
содан кейін осы операциялар арқылы кешенді жұмыстарды орындауға көшеді.
Одан әрі кешенді жұмыстарға сәйкес келетін жаңа операцияларды меңгереді.
Операцияларды оқып-үйрену, жеке жұмыстық қозғалыстар мен тәсілдерді қайта
өңдеу барысында жаттықтыру жаттығуларынан басталады.
Еңбек операцияларын меңгеру және оларды кешенді жұмыстарды орындауда
пайдалану - оқытудың бірінші кезеңінің негізгі міндеті болып саналады. Ал,
екінші кезеңде оқушылар өнімді еңбекті міндетті түрде өндірісте өткізеді.
Бұл жүйенің өзіне тән кемшіліктері болды. Кешенді жұмыстарды оқушылардың
өндіріс орындарында жалғастыруы қиындық туғызды. Олардың қызметі жұмысшы іс-
әрекетін атқаруға бағытталды.
ОЕИ жүйесі техниканың дамуы мен технология жабдықтарының жетілуіне
байланысты маңызды орын алатын уақыт өлшемін жеке есептеу қызметін
айқындады. ОЕИ жүйесіне, өз міндеттерін шығармашылық түрде орындай алатын
жұмысшылар дайындау міндеті қойылды.
Автоматтандыру және механизациялау үдерістерінің жетілуіне байланысты
жаңа жүйелерді басқаратын мамандар даярлау қажет болды.
Конструкторлық-технологиялық жүйе ХХ ғасырдың 80-жылдары КСРО ПҒА
еңбекке баулу және кәсіптік бағдар беру ҒЗИ негізінен V-VІІ сынып
оқушыларын еңбекке баулу бағдарламасын әзірлеуде қолданыс тапты. Бұл
жүйенің негізгі идеясы-оқушылардың орындаушылық және шығармашылық іс-
әрекеттерін үйлестіру. Осы жүйеге сәйкес еңбек объектісін дайындауда ал-
дымен оның конструкциясын және технологиясын әзірлеу қажет болды. Со-нымен
бұл жүйеде оқушылар алдымен бірқатар техникалық сұрақтарды ше-шеді, содан
кейін, бөлшекті өңдеуді, оларды құрастыруды, т.б. орындайды.
Конструкторлық-технологиялық жүйе тек оқушылардың интеллектуал-дық іс-
әрекетінің мазмұнын алдын ала анықтайды, ал практикалық еңбектік
іскерліктер мен дағдыларды қалыптастыру әртүрлі деңгейде жүреді. Дегенмен
көп жағдайда шеберханаларда оқу заттық-операциялық жүйеде өтеді. Бұл жүйе
мектеп оқушыларын өндіріс жағдайында кәсіптік еңбекке дайындығын жеделдету
ұмтылысынан туындады.
Білім беру жүйесін қайта құру талаптары және бәрінен бұрын шығармашыл
жеке тұлғаны дайындауға, үйлесімді дамытуға шығармармашылық заттық-
операциялық жүйе жауап береді. Оның негізіне жеке тұлғаның шығармашылық
және заттық-пайдалы іс-әрекеті алынды. Бұл іс-әрекет үдерісінде материалдық
құндылықтарға ысырапшыл қатынас төмендейді. Сонымен қатар шығармашылық
элементтері (шығармашылық іс-әрекет объектілерін іріктеу, оны
конструкциясын сызу және дайындау технологиясын әзірлеу), белсенділік және
іскерлік (пайдалы бұйымдарды дайындау), еңбектік мақтаныш, абырой
(тұтынушылар қолданатын, сапасы жоғары бұйым дайындау) артады. Мектеп
оқушыларын еңбекке дайындау практикасына шығармашылық заттық-операциялық
жүйенің енуі шығармашыл ойлайтын және әрекет ететін мұғалімді талап етеді.
Дегенмен кәсіптік оқытудың (еңбекке баулудың) жүйелерінің нәтижелі
қолданыс табуы оқу үдерісін материалдық-техникалық қамтамасыз етуге
байланысты болды.
1986 жылғы еңбекке баулу бағдарламасы конструкторлық-технологиялық
жүйеге негізделгенімен де орта мектепте 5-6-сыныптарда Технология пәні
мазмұнындағы конструкциялық материалдарды өңдеу технологиясын оқыту
практикада операциялық-заттық жүйеге негізделеді. 7-сыныптан бастап
оқушылардың сызба жұмыстарды орындауына сәйкес бұйымның конструкторлық
әрекеттерді орындауы жүзеге асырылады. Көбіне бұл жүйе жұмысшы кадрларын
кәсіптік оқытуда қолданылады.
Операциялық-заттық жүйе ойластырылып, таңдалып алынған бұйымды дайындау
барысында жұмыс түрлерін оқушылардың зерделеуі қарастырыла-ды. Бұл жүйе
бойынша оңай меңгерілетін 3-4 жұмыс түрін қамтитын бұйым таңдалады, содан
кейінгі бұйымдарды дайындау күрделендіріле түседі.
Бұл жүйенің артықшылығы оқушылардың пайдалы бұйым дайындауы олардың
қызығушылығын және одан да жоғары өнімді жұмысқа ұмтылысын тудырады.
Дегенмен бұл жүйенің едәуір кемшілігі ретінде мыналарды атауға болады:
оқушылар, студенттер жекелеген жұмыс түрлерін нашар меңгереді, оған, оларды
орындауда арнайы жаттығуларды орындамауы және сәйкес дағдыларды меңгермеуі
себеп болады; меңгерілген дағдылар аз икемді жүйені сипаттайды, себебі,
бұйымды дайындау белгілі үлгі бойынша жүреді және жұмысты орындауда
технологиядағы аздаған өзгерістердің болуы оқушыларға қиындықтар туғызады.
Технология пәні бағдарламасы мазмұнындағы конструкциялық материалдарды
өңдеу технологиясы бойынша операциялық-заттық жүйе қолданылғанымен де,
оқушылар дайындаған бұйымдарының конструкциясы мен технологиясы бойынша
білімдерін жүйелеу мақсатында технологиялық немесе нұсқау карталарды
әзірлеу жоғары сыныптарда орындалады.
Оқытудың операциялық-заттық жүйеге сәйкес теориялық материалдар:
материалдарды өңдеуге қатысты берілетін оқу материалдары, ұғымдар
(түсініктер). Олар практикалық жұмыс үшін қажетті және міндетті түрде
беріледі. Оның мазмұны: техника, технология, ұйымдастыру, экономикалық,
т.б. білім элементтерін қамтиды. Теориялық мағлұматтар пәннің мазмұнына
сәйкес нені білуі тиіс деген педагогикалық талаптың аясында болады және
бұл пән тақырыптары бойынша нақтыланып отырады.
Осы теориялық мағлұматтарға сәйкес практикалық жұмыстар орындалады.
Практикалық жұмыстар пәннің мазмұнына сәйкес оқушылардың практикалық
(еңбектік) іскерліктері мен дағдыларын қамтиды. Бұл да оқушылардан жоғары
білім стандартына сәйкес “нені орындауы тиіс” деген талапты қанағаттандыруы
керек және ол пән тақырыптарына сәйкес нақтыланып, міндетті түрде
күрделенеді.
Конструкторлық-технологиялық жүйеде теориялық материалдар – бұл
негізінен практикалық іс-әрекеттерге қатысты орындалған жұмысты теориялық
тұрғыдан пішін түзуді конструкторлық және технологиялық үдерістерді
нақтылау мақсатында орындалады. Бұл жүйенің мақсаты дайындықты негізінен
кәсіптік дайындыққа жақындату. Сол себепті де жоғары сыныптарда оқушылар
технологиялық құжаттарды және технологиялық үдерістерді операция, тәсіл
тұрғысынан орындауды жүзеге асырады. Сондай-ақ практикалық жұмыстар
барысында технологиялық үдерістерді қарапайым қозғалыс деңгейіне дейін
бөлшектеп көрсетуді талап ету маман дайындау нәтижесін көтеруге мүмкіндік
беретінін көрсетті.
Жоғары сыныптарда оқушыларды оқыту проблемалық-талдау жүйесі негізінде
жүзеге асырылады. Мұнда теориялық материалдар негізінен технологиялық
үдерістердің мәнін ғылыми тұрғыдан түсіну мақсатында жүргізілу керектігін
көрсетті. Технологиялық үдерістердің ғылыми негіздері пәнаралық, пәнішілік,
цикларалық және циклішілік пәндер байланысы негізде жүзеге асырылады. Ол
үшін педагогикалық тапсырмаларды пайдалану қажет. Технологиялық
үдерістердің ғылыми негізін ашу, жоғары сынып оқушыларының белсенді
танымдық іс-әрекеттерін ұйымдастыру үшін педагогикалық тапсырмаларды
құрастыру және оларды орындау басты мәнге ие болып отыр.
Бақылау сұрақтары:
1. Жүйе және Өндірістік оқыту жүйесі ұғымдарына түсінік
беріңіздер.
2. Әр бір өндірістік оқыту жүйесінің мазмұндық ерекшеліктерін
айтыңыздар.
3. Материалдарды өңдеуге байланысты өндірістік оқыту жүйесінің дұрыс деп
тапқан түрін негіздеңіз.
5-лекция. Тақырыбы: Кәсіптік оқытуды ұйымдастырудың негізгі формалары
Жоспары:
1. Оқытудың ұйымдастыру формалары.
2. Сабақ – оқытуды ұйымдастыру формасы ретінде
3. Сабаққа қойылатын дидактикалық талаптар.
4. Сабақ түрлері (негізгі түрі бойынша).
Лекция мақсаты: Оқытуды ұйымдастыру формалары, оның ішінде сабақты пән
ерекшелігіне байланысты ұйымдастыру жөнінде толық мәнді түсінік беру
Лекция мәтіні: Оқытуды ұйымдастыру формалары педагогика ғылымы мен пәнді
оқыту әдістемесі тұрғысынан қарастырғанда кеңінен қамтылған. Технология
пәнін оқыту формаларында ұқсастықтар болғанымен пәндегі теориялық
мағлұматтар мен практикалық іс-әрекеттер тұрғысынан өзіндік ішкі құрылымы
бойынша ерекшеленеді.
Оқытуды, оның ішінде технология пән сабақтарын оқытудың негізгі формасы
сабақ болып табылатындықтан, төменде сабақтың педагогика ғылымындағы
негізгі түрлеріне қысқаша сипаттама жасалады.
Оқушылармен ұйымдастырылатын оқу жұмысының көптеген түрлері бар. Олар:
сабақ, кеңес, сынақ, семинар және конференция, оқу топсеруені. Сабақтың
негізгі сипаттамалары, мазмұндық ерекшеліктері педагогика курсынан белгілі.
Дидактиктер мен әдіскерлер сабақтарды таптастыруда оқыту үдерісінің
бөлімдері мен басты оқыту міндетін негізге алады. Соған сәйкес сабақ
кіріспе, жаңа материалды оқыту, аралас, бақылау, білімді есепке алу және
тексеру, жинақтау-қайталау сияқты түрлері ажыратылады.
Мұғалімнің сабақ типін таңдауы оқыту мазмұны мен ондағы теориялық және
практикалық іс-әрекеттерге байланысты. Сондай-ақ бір типтегі сабақтар оны
жүргізу әдісіне қарай бірнеше түрге енуі мүмкін. Мәселен, кіріспе сабақты
лекция, топсеруен, әңгіме түрінде өткізу.
Мектептің басқа оқу пәндерімен салыстырғанда технология пәнінің өзіндік
ерекшеліктері бар. Олар:
- оқушылардың еңбек іс-әрекеттері тек білімді меңгеру, практикалық
іскерліктер мен дағдыларды алу ғана емес сонымен қатар материалдық
игіліктерді өндіру, шығару, өңдеу;
- білімнің қайнар көзінің арасынан басты орын алатыны өндірістік
объектілер, еңбек және технологиялық үдерістер;
- оқушылармен сабақтар оқу-өндіріс жағдайында - шеберханаларда, оқу
цехтарында жүргізіледі;
- еңбекке үйрету (баулу) үдерісінде тәрбиелік ықпал оқушыларда жеке
тұлғалық сапа қалыптастыру мен дамытуға бағытталады;
- оқу - тәрбие үдерісіне тек мектеп мұғалімі ғана емес, сонымен қатар
практикалық жұмыстарда басшылық рөлді біліктілігі бар материалдық өндіріс
саласының маманы жүргізуі мүмкін.
Сабақтың түрлеріне сәйкес құрылымдары әртүрлі болады.
Педагогикалық, әдістемелік оқу құралдары, мектеп практикасы барысын
талдауда және материалдарды өңдеу тарауларын оқытуда технология пән
сабақтарының жалпы құрылымдық элементтері төмендегідей:
- ұйымдастыру бөлімі (оқушылардың оқу шеберханаларына уақытымен келуі;
оқушылардың сабаққа қатынасуын және практикалық жұмыстарды орындауға
қажетті арнайы киімдерінің бар болуын тексеру);
- сабақтың тақырыбы мен мақсатын оқушыларға хабарлау;
- оқушылардың технология пән сабақтарынан және басқа пәндерден алған
тірек білімдері мен ептіліктерін маңызды ету;
- оқушыларға алдағы тұрған тапсырмаларды орындауы үшін мұғалімнің
кіріспе нұсқауды мазмұндауы, практикалық іс-әрекетті дұрыс орындау
тәсілдерін көрсетуі және неге іс-әрекетті көрсету бойынша орындау керектігі
туралы қысқаша ғылыми негіздеуі;
- қауіпсіз еңбек ету тәртібі бойынша нұсқау беру;
- оқушылардың жұмыс жасауы үшін дайындамалар мен құрал-жабдықтарды
үлестіру;
- оқушылардың алған тапсырманы орындауы (еңбекке баулу сабақтарының
басым көпшілік уақыты тапсырманы орындауға жұмсалады);
- оқушыларға тапсырманы орындау барысында мұғалімнің ағымдық нұсқау
беруі және олардың жұмыстарына бақылау жүргізуі;
- сабақтың қорытындысын жүргізу, яғни оқушылардың тапсырманы орындау
барысындағы қателерін талдау; білімдерді талдап қорыту;
- оқушылардың іс-әрекетін бағалау және белгілеп қою;
- оқу шеберханаларын жинастыру.
Әрбір сабақтың жалпы және білім беретін (политехникалық, технологиялық,
т.б.) міндеттерін жалпылай келе технология пән сабақтарының міндеттерін
төмендегідей жинақтап көрсетуге болады:
- техникалық объектілердің құрылысы, жұмыс істеу қағидасы және
қолданылуы туралы жаңа білімдерді меңгерту;
- технологиялық үдерістердің жүзеге асырылу тәсілдері мен қағидалары
туралы мағлұматтар беру;
- техникалық объектілермен жұмыс жасаудағы практикалық ептіліктер мен
дағдыларды қалыптастыру, технологиялық операцияларды орындау, жұмыс орны
мен еңбекті ұйымдастыру, алдағы тұрған іс-әрекетті жоспарлау және өзіндік
іс-әрекетті бақылау жасауға үйрету;
- оқушыларды пайдалы өнімді еңбекке қатыстыру;
- оқушылардың еңбектік дайындығының деңгейін және сапасын тексеру мен
бағалау.
Технология пән сабақтары бойынша оқушылардың іс-әрекеттерін ұйымдастыру
олардың еңбек іс-әрекетіне, дайындығына және бағдарламалық оқу
материалдарға байланысты жүзеге асырылады. Оқушылардың іс-әркетін
ұйымдастырудың: фронтальдық, топтық және жеке дара түрі қолданылады.
Фронтальдық оқушылардың барлығына бірдей еңбек объектісін дайындау
жағдайында орындалады. Оқушыларды топқа бөліп, әртүрлі еңбек объектісін
орындауда жүзеге асырылады. Бұл көп жағдайда ұжымдық іс-әрекеттерді
ұйымдастыру жарыс мақсатында да қолданылады. Топтық ұйымдастыру:
оқушылардың топ болып бір тапсырманы әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолданумен
орындау; топтағы әрбір оқушы танымдық мүмкіндігі мен еңбек дағдыларын
орындауға сәйкес дербес тапсырманы орындау жағдайын жүзеге асырады. Жеке
дара түрі негізінен еңбек дайындығы әртүрлі оқушылармен жұмысты
ұйымдастырғанда орындалады.
Оқушылардың сабақтағы жеке дара іс-әрекетін ұйымдастыру саралауға
негізделеді және оқу-тәрбие үдерісін оңтайландырады. Саралау оқушылардың
қабілеті мен қызығушылығына, дара ерекшеліктеріне, оқу және еңбек іс-әрекет
дайындығына негіздеп топтастыру арқылы жүзеге асырылады. Бұл жағдайда
оқушылардың дағдылары, білімдері, танымдық мүмкіншіліктері назарға алынады.
Сабақ типтері және оларды топтау
Сабақ типтері және оқыту түрлері. Оқушылардың оқу жұмысының көптеген
түрлері бар. Олар сабақ, кеңес, сынақ, семинар және конференция, оқу
саяхаттары болып бөлінеді. Мемлекеттік мектептерде оқытудың негізгі түрі-
сынып-сабақ деп аталады. Бұл жердегі сынып-бірыңғай базалық білім алатын,
жастары шамалас, құрамы тұрақты оқушылар тобы. Ал сабақ-сынып оқушыларының
40-45 минуттан тұратын оқуы. Бұндай оқудың санын мектептің оқу жоспары, ал
мазмұнын мемлекеттік стандарт пен оқу бағдарламасы айқындайды.
Практикада тарихты оқыту ортақ, ұқсас белгілері көп сабақтар арқылы
жүргізіледі. Соған сәйкес ғалымдар сабақ типтерін олардың негізгі
мазмұнына, дидактикалық мақсаттарына, өткізу тәсілдеріне, оқыту үдерісінің
буындарына қарай топтастырады.
Көрнекі әдіскер А.А.Вагиннің пікірінше, оқыту үдерісінде оның негізгі
бөлімдері, қысқаруы немесе кеңеюі, бір немесе бірнеше сабақта іске асуы
мүмкін. Осы жағдайлар практикада ескеріліп, сабақтар барлық құрамды
бөлімдері сақталып немесе белгілі бір бөлігі басым болып жүргізілуі мүмкін.
Оқытуда бөлімдердің үйлесуін сабақтың құрылымы деп атайды.
Кейбір топтастыруда сабақты жүргізу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Лекция тақырыптары 2 сағатқа арналып жасалған.
1-лекция. Тақырыбы: Жалпы техикалық және арнайы пәндерді оқыту
әдістемесі пәніне кіріспе. Курстың пәні.
Жоспары:
1. Мақсаты мен міндеттері.
2. Пән мұғалімін дайындаудағы рөлі.
3. Курстың мазмұны.
4. Басқа пәндермен өзара байланысы.
5. Студенттердің болашақ мұғалім және тәрбиеші ретінде қойылатын
талаптар
Лекция мақсаты: Курстың пәні, оның мақсаты мен міндеттерін, дайындық
жүйесіндегі пәннің алатын орынын студенттерге ұғындыру
Лекция мәтіні: Жалпытехникалық және арнайы пәндерді оқыту әдістемесі
курсының ЖОО-ның педагогикалық мамандықтарының қолданыстағы типтік оқу
жоспарына сәйкес 5В012000 - Кәсіпке оқыту (бакалавр) шифры бойынша ҚР МЖМБС
–да көрсетілген мамандар дайындау үшін түзілген типтік оқу бағдарламасына
сәйкес түзілген. Пән бағдарламасы оқытушыларды дайындау ерекшеліктері
педагогикалық білім берудің мазмұнын жетілдіру; оны жетілдіру жолдарын
іздестіру; оның вариативтілігін арттыру; мектептер мен білім беру
мекемелерін жоғары білікті педагог кадр мамандарымен қамтамасыз етумен
ерекшеленеді.
Курсты оқыту мақсаты - студенттерді болашақ педагогикалық қызметке
дайындаудың негізін қалау, жалпы білім беретін мектептерде оқушы жастармен
кәсіптік оқыту мен еңбек технологиясының бағдарламаларының әртүрлі
параметрлерімен жемісті жұмыстар жүргізуіне, мектеп оқушыларын
Республикадағы жаңаша әлеуметтік және экономикалық жағдайларда еңбекке
дайындауға қажетті білім, іскерлік және дағдысын қалыптастыру.
Курсты оқытудың міндеттері:
- Кәсіпке оқыту мазмұнының әр кезеңіндегі білім беру мазмұны жөнінде
студенттерге нақты түсінік беру; педагогтың сабақты ұйымдастыруы мен
материалдық жабдықтауы, оларды жоспарлау жұмыстарының мазмұнымен таныстыру,
сабақтан тыс, сыныптан тыс және мектептен тыс жұмыстарды ұйымдастыру мен
басқаруға дайындау;
- Жан-жақты дамыған, шығармашылық қабілеті жоғары, кәсіби бейім
тұлғаны тәрбиелеу және жетілдіруге жағдай жасау; болашақ кәсіби қызметінде
өзін өзі айқындау мен өз мүмкіндігін жүзеге асыруға дайындау;
- Педагогикалық еңбекті тиімді ұйымдастыруға, оқушы жастарға білім
берудің тиімді әдістері мен формаларын, оқу құралдарын таңдауға,
әдістемелік, анықтамалық және арнайы әдебиеттермен жұмыс жасауға үйрету;
- Мектептерде педагогикалық практиканы өтуге, курстық және дипломдық
жұмыстарды орындауға даярлау.
Пән мазмұны болашақ мұғалімге екі талап қояды: нені білуі тиіс және нені
орындауы тиіс. Осыған байланысты білімдер мен іскерліктер тізбесі жалпы
түрде төмендегідей белгіленеді.
Жалпытехникалық мен еңбек технологиясын оқыту әдістемесі курсын оқу
нәтижесінде студенттер төмендегідей білімдерді меңгеруі тиіс:
- жоғары сынып оқушыларын кәсіпке алғашқы баулу (салалар бойынша)
бағдарламасының мазмұны (Х-Х) сыныптар;
- кәсіпке алғашқы баулу сабақтарының құрылымы мен қағидаларын оқытудың
мақсаты, міндеттері және кезеңдерін есепке ала отырып түзу;
- оқулықтардың, оқу құралдарының, оқу-әдістемелік әдебиеттердің мазмұны,
идеясы, құрылым қағидалары;
- оқу шеберханаларын ұйымдастыру мен жабдықтауға қойылатын
талаптар.
Курсты меңгеру нәтижесінде студенттердің игеретін іскерліктері:
- қоғамның қазіргі даму кезеңіне сай кәсіпке оқыту міндеттерін бағдарлай
білу;
- бағдарлама мазмұнындағы материалдарға байланысты оқытудың аса
тиімді формаларын, әдістері мен құралдарын іріктеу;
- арнайы, анықтамалық және әдістемелік әдебиеттермен пайдалану;
- күнтізбелік-тақырыптық және күнделікті сабақ жоспарларын әзірлеу
және оларды әдістемелік жабдықтау;
- жалпытехникалық және арнайы пәндер бойынша сыныптан тыс
және мектептен тыс сабақтарды ұйымдастыру мен өткізу;
- оқу барысында және сыныптан тыс жұмыстарда оқушылармен еңбекке
тәрбиелеу мен кәсіби бағдар жұмыстарын жүргізу.
Жалпытехникалық пәндер мен еңбек технологиясын оқыту әдістемесі курсын
оқу лекция тыңдайды, лабораториялық және практикалық жұмыстарды орындауын,
студенттердің курстық жұмыстар жасап, педагогикалық практикадан өтуін
қамтиды.
Пәннің негізгі мақсаты болашақ еңбекке және кәсіпке оқыту мұғалімдерін
әдістеме бойынша ептіліктермен қаруландыру болғандықтан, пән бойынша
теориялық мағлұматтар мен практикалық іс-әрекеттер техника негіздерін
оқытатын пәндермен оның ішінде: материалдарды өңдеу практикумы,
конструкциялық материалдар технологиясы, сызба геометриясы, сызу, машиналар
мен механизмдер теориясы, материалдар кедергісі пәндері бойынша алған
білімдерге тіректенеді.
Оқу пәні төменгі 1, 2 курстарға өтілген Психология, Педагогика
пәндерімен оқу материалдары тұрғысынан өзара байланысты.
Пәннің негізгі мазмұны халық шаруашылығының көптеген салаларын оқыту
Технология пәнінің мазмұнын оқытуға бағдарланады, атап айтсақ, олар:
- ауыл шаруашылығы өндірісінің техникасы мен технологиясы;
- машинатану элементтері негізінде конструкциялық материалдарды өңдеу
технологиясы;
- электротехникалық жұмыстар технологиясы;
- сәндік-қолданбалы өнер элементтері негізіндегі көркем қолөнер
технологиясы. Тігін бұйымдарының сән үлгілері;
- тамақ әзірлеу технологиясы;
- үй мәдениеті. Тұрмыстық техника;
- ақпараттық технология негіздері;
- жоба.
Бақылау сұрақтары:
1. Пәннің мақсаты мен міндеттері бойынша атқарылатын іс-әрекет
бағыттарын сипаттаңыздар.
2. Пән мұғалімін дайындаудағы курстың орнын сипаттаңыздар.
3. Курстың мазмұнының орта мектеп пәнімен байланысын түсіндіріңіздер.
4. Педагогикалық-психологиялық пәндермен өзара байланысын айтып
беріңіздер.
5. Студенттердің болашақ мұғалім және тәрбиеші ретінде қойылатын
талаптарды сипаттаңыздар
2-лекция. Тақырыбы: Кәсіптік оқытудың мазмұны мен міндеттері
Жоспары:
1. Кәсіптік оқыту мазмұнының айқындалуы.
2. Кәсіптік білім беруге қатысты мемлекеттік құжаттар мазмұны.
3. Технология, кәсіптік оқыту бағдарламаларының мазмұны және олардың
әдістемелік талдау.
4. Еңбек тәрбиесі мен кәсіптік бағдар берудегі бағдарлама мазмұны
Лекция мақсаты: Кәсіптік оқыту мазмұны мен міндеттерінің еліміздің
әлеуметтік-экономикалық жағдаятына байланысты айқындалып, олардың мазмұны
еңбек мазмұны мен шартынан туындайтынын студенттерге меңгерту.
Лекция мәтіні: Жасөспірімдерді еңбекке және кәсіпке баулу адамзат
қоғамының даму кезеңдерінің барлығында жүргізіліп келеді. Егер өтіп бара
жатқан ұрпақ өзін алмастыратын келесі ұрпаққа өзінің тәжірибесін бермесе,
оларды тәрбиелемесе, еңбекке баулымаса, онда қоғамның өмір сүру жағдайының
сақталуы мен дамуының болмауы мүмкін болар еді. Сол себепті еңбекке басты
назар айдарылады.
Еңбектің адам өміріндегі орны мен рөлін көптеген ұлы ғұламалар жазып
қалдырғаны баршаға мәлім. К.Маркс пен Ф.Энгельс адамның дамуының ғылыми
тұжырымын жасаған. К.Маркс Капитал атты еңбегінде Еңбек дегеніміз
алдымен адам мен табиғат арасындағы үдерісс; мұнда адам өз қызметі арқылы
өзі мен табиғат арасындағы заттардың алмасуына себепкер болады, оны реттеп,
бақылап отырады... . Табиғат затын өз басының тіршілік етуіне жарамды
формада иемдену үшін адам өз тәнінің табиғи күштерін: қолдары мен аяқтарын,
ақыл-ойы мен саусақтарын қимылға келтіреді. Осындай қимыл арқылы сыртқы
табиғатқа әсер ете отырып, оны өзгерте отырып, адам сонымен бірге өз
басының жаратылысын да өзгертеді. Ол осында мүлгіп жатқан күш-қабілеттерді
өршітеді де, бұл күштердің құбылысын өз өктемдігіне бағындырады. - деп,
шығармашыл іс-әрекетті түзуші адамның даму үдерісінің рөлін көрсетеді.
Адамның қалыптасуында еңбектің рөлі жайында айта келіп, Энгельс
жануарлар патшалығынан адамды бөліп алу мүмкіндігі, ақыл-ой және дене
еңбегінің ұштасуы мен бірлігінің арқасында екендігіне мән берді.
Еңбек үдерісі жөнінде К.Маркс: Еңбек үдерісінің жай моменттері мыналар:
мақсатқа сай қызмет, яки еңбектің өзі, еңбек заты мен еңбек құрал-жабдығы.
- деп атап көрсетеді (Капитал). Ал психологиялық тұрғыдан еңбек басқару
объектісі ретінде бүтіндік сипаты бар және бөлінбейтін бірлік түзе-тін
динамикалық байланыстағы элементтердің жиынтығы екендігі белгілі.
Еңбек – алға қойылған мақсатқа жеткізетін саналы іс-әрекет. Ал іс-
әрекетті Б.А.Душков ... - бұл қоғамдық мәнді сипаты бар, саналы мақсатпен
реттелетін адамның ішкі (психикалық) және сыртқы (дене бітімі)
белсенділігі. - деп сипаттайды. Еңбек пен табиғат затының ұштасуы іс-
әрекет өнімін көрсетеді. Еңбек үдерісінің аяғында келіп шығатын нәтиже -
сол үдерістің бас кезінде адамның ойында болған, яғни идеясында болған
нәрсе болып табылады. Басқару объектісі ретінде еңбек үдерісінің мәнін
талдау еңбектің мазмұнын, сипатын және жағдайын (шартын) ажыратуға
мүмкіндік береді. Еңбек мазмұны түсінігіне сала бойынша еңбек іс-әрекетін
бөлуді, жүзеге асыратын өндірістік операциялардың түрлерін, көп қырлы
функцияны, дене және интеллектуальдық ынта бөлуді, еңбек операцияларының
реттілігін анықтаудағы өзбетінше жұмыс жасау дәрежесін, өндірістік үдеріс
барысындағы қабылданған шешімнің жаңалық деңгейін және мүмкіндігін
ескеретін еңбек сипаты кіреді.
Өткен ғасырдың 90 жылдары Жалпы білім беретін қазақ орта мектебінің
тұжырымдамасында білім мазмұнын анықтаудың мынадай принциптері мен оған
қойылатын талаптары көрсетілген:
- жалпы орта білімнің құрамы мен құрылымын балалардың психологиялық-
физиологиялық жас ерекшеліктеріне сәйкес үйлестіру;
- оқу жоспарындағы гуманитарлық және жаратылыстану-математика
салаларындағы білімнің ара салмағының бала өрісінің жалпы заңдылықтарына
сәйкес болуы:
- білім мазмұнының оқушының ішкі даму заңдылықтарына оның сыртқы дүниемен
және де адам-өндіріс, адам–табиғат, адам–символдық жүйе,
адам–қоғам, адам–көркем образ, адам–адам жүйелері арасындағы қарым-
қатынастарына сәйкес келуі;
- блоктар мен пәндер деңгейінде білім мазмұнының басты бағдарын белгілеу.
Білім мазмұнының: көркем-эстетикалық, қоғамдық-гуманитарлық, жаратылыс-
математикалық үш ірі блогын айырып көрсету;
- оқыту мен тәрбиені интеллектуальды пайдалы және өнімді еңбекпен
бірлестікте ұйымдастыру;
- оқытудың гуманитарландыру принципі мен бағдарын жүзеге асыру;
- компьютерді айрықша оқу құралы ретінде құрастыру; жаңаша ойлау бағытында
ереже мен қағидалар педагогика ғылымдарының тәрбие және білім беру
принциптері негізінде құрастырылған.
Мектептік жалпы білім беру мазмұнын түзетін пәндер топтамасын үшке
топтап көрсетуге болады. Олар: қоғамдық-гуманитарландыру, математика-лық-
жаратылыстану және адам іс-әрекетіне негізделген пәндер кешені. Адам іс-
әрекетіне негізделген пәндер кешені ішінен Технология пәнінің мазмұны
еңбектің сипаты, мазмұны және жағдайы (шарты) тұрғысынан бағыттары,
анықтады. Сол себепті Технология пәні мазмұнын анықтау адамның кәсіби іс-
әрекетінен туындайды. Бұл негізінен іс-әрекетке үйретуге бағытталатын талап
тұрғысынан анықталады.
Талап - педагогикалық ықпал етудің әдісі ретінде мектеп оқушыларында
сапалық қасиеттердің қалыптасуын анықтау мен ынталандыру үшін белгіленеді.
Талаптың негізгі басты ерекшелігі оның мазмұнында және ол сөз түрінде
қойылады. Оқушыларды еңбекке дайындауға, оның өзіне көптеген талаптар
қойылады.
Қазақстан Республикасының орта білім стандартында, “Технология” білім
саласында оқушыларды еңбекке және кәсіпке дайындауға сай стандарт
талаптары: жалпы білім беретін орта мектеп бітірушілердің дайындық
деңгейіне қойылатын талаптар (оқушылар мынаны білуге тиіс (немесе оқушылар
білуі тиіс), оқушылар мынаны орындауға тиіс (немесе оқушылар орындауы
тиіс)), ал орта (толық) білім бойынша мектеп бітірушілер дайындығының
деңгейіне сәйкес талаптар (оқушылар білуі тиіс, оқушылар орындауы тиіс)
деген ұғымдар ажыратылып белгіленген.
Білім стандарты Технология пәні бойынша білім мазмұнын анықтайтын
негізгі басшылыққа алынатын құжат болып табылады. Келесі құжаттың бірі оқу
пәні бойынша типтік бағдарлама болып табылады. Типтік бағдарлама модулінің
мазмұны Адам-техника, Адам-табиғат, Адам- белгілер жүйесі, Адам-
адам, Адам-көркем образ типтері бойынша материалдарды қамтыған. Оның
мазмұнының инвариант бөлігіне енетін негізгі ұғымдар төмендегідей:
- технология; материалдар, олардың қасиеттері және сақтау; құралдар мен
бейімдеу құралдары (немесе қондырғы); техника (станоктар, машиналар);
ақпарат, бұйым, жоба, дизайн, техникалық құжаттар, технологияны таңдау;
өндірісті дайындау және ұйымдастыру, технологиялық үдерістерді
механикаландыру және автоматтандыру, өндірістегі компьютерлі технология,
перспективті технология;
- өнімді өткізу және сату, оның құны, шикізатты, энергияны, еңбекті
үнемдеу, өндірісті тиімді және ұтымды ұйымдастыуды экономикалық талдау,
кәсіпкершілік іс-әрекет;
- өндірістің экологиялық мәселелері; өндірістің қалдықтарын пайдалану
және пайдаға асыру; технологияны қолданудың әлеуметтік нәтижесі;
- жұмыс орнын ұйымдастыру және жоспарлау, жұмыстың қауіпсіздігін
қамтамасыз ету; еңбек мәдениеті және өндірістегі қарым-қатынас;
- адамға кәсіптің қоятын талаптары, оқушының жеке тұлғалық сапасына,
қызығушылығымен және икемділігімен (бейімділігімен) кәсіби іс-әрекет
жөніндегі алған білімдерінің қатынасы.
Бағдарламаның (модульдің) мазмұны әрбір тип бойынша төмендегідей көрініс
тапқан. Ұлдар үшін адам-техника бойынша конструкциялық материалдарды
(материалдардың түрі бойынша) өңдеуде.
Аралау, жону; сүргілеу; фрезерлеу; бедерлеу; механикалық, термиялық
өңдеулер, пластикалық пішін түзу; пісіру (металдар үшін контактілі пісіру);
желімдеу; дәнекерлеу; ажарлау және жылтырату; күйдіру; бояу және лактау.
Техникалық құрылғыларды дайындау, жөндеу, реттеу, олардың элементтері
мен бөлшектері.
Механикалық біріктірулер, механикалық құрастыру және монтаждау;
ақауларды іздестіру; бөлшектерді және тораптарды алмастыру; дайындау және
реттеу; өлшеу; тексеру және сынау; тұрмыстық техникаларды және санитарлық-
техникалық құрылғыларды қарапайым жөндеу.
Электротехникалық және электронды құрылғылармен жұмыс.
Электрлік схемасын оқу және құру; электрлік өлшеу; бөлшектерді және
өткізгіштерді монтаждау; өткізгіштерді дәнекерлеу және контактілі пісіру;
құрылғыны сынау; ақауды іздеу және түзету.
Тұрмыстық радиоэлектронды аппаратуралармен, автоматты қондырғылармен,
жеке ЭЕМ, пайдаланушы ретінде аралық басқару жүйелерімен жұмыс жасауды
үйрену.
Қыздар үшін матаны және мата емес материалдарды, теріні және мехты
өңдеуде.
Тоқымашылық; тоқу; өру; макраме; бастырмалау; кестелеу; пішу; тігу;
желімдеу; сығымдау; сәндік-элементтермен, фурнитуралармен көмкеру; киімді
жөндеу.
Құрылыс-жөндеу және әрлеу жұмыстары
Тұрғын бөлмелерді жөндеу, байланыстырушы араласпаларды, қалау тәсілдерін
дайындау; ағаштан құрылыс бұйымдарын дайындау; қарапайым беттерді сылау;
сәндік қаптамаларды енгізу; бояу; желімдеу; қаптау.
Ауыл шаруашылық өнімдерін және шала өнім (жартылайфабрикат) тағамдарды
өңдеуде.
Дайындама; сақтау; механикалық және термиялық өңдеу; тағам және сусын
дайындау.
Адам – табиғат типі бойынша төмендегідей тараулар қарастырылған.
Өсімдік өсіру. Топырақты өңдеу; егу және отырғызу; тыңайтқыш енгізу;
ауылшаруашылық өсімдіктерінің ауруларымен және зиянкестерімен механикалық
және табиғи құралдармен күрес жүргізу; тәжірибелік жұмыстар; өнімді жинау
және оны сақтауға өткізу.
Малшаруашылығы және құсшаруашылығы. Малдың және құстардың жас өнімдерін
өсіру; азықты дайындау және сақтау; малдардың және құстардың рационын құру
және азықтандыру; ветеринарлық-профилактикалық іс-шаралар.
Адам - белгілер жүйесі типі бойынша төмендегі тарауларды
қарастырылады.
Лингвистикалық және техникалық ақпаратты компьютерлік өңдеу. Мәтінді
жинақтау және форматтау, принтерде шығару; ақпаратты жүйелеу; оперативті
жүйеде файлмен жұмыс жасау; қолданбалы бағдарламамен жұмыс жасау.
Сызу және графика. Техникалық суреттерді, эскиздерді, сызбаларды,
схемаларды, графиктерді, диаграммаларды оқу және орындау; сызба
құралдарымен және компьтерлік құралдар көмегімен жұмыс жасау.
Адам – адам типі бойынша төмендегі тараулар қарастырылады.
Тұрмыстық қызмет. Тұрғын бөлмелерді сәндік жабдықтау; кітапханалық іс;
тауарды сату.
Санитарлық-медициналық-профилактика лық жұмыстар. Ауырған және жарақат
алған кездегі алғашқы медициналық көмек; аурулар мен баларға күтім.
Адам - көркем образ типі бойынша төмендегі тараулар қарастырылады.
Қолданбалы көркем шығармашылық. Дизайн; киімді, аяқ киімді және
акссесуарларды модельдеу; сәндік тоқыма; көркем өру; көркем кестелеу;
ағашты, қабықты және сүйекті ою; фигуралы жону; бедерлеу; мозайка;
инкрустация; бояма (роспись), күйдіру; сығымдау; көркем шекімелеу; терімен,
таспен, сазбен және басқа да табиғи материалдармен көркем-қолданбалы жұмыс.
Адам іс-әрекетінің түрлеріне сәйкес еңбеккерге қойылатын жалпы талаптар
және соларға сәйкес еңбек мақсаты мен іскерліктер анықталады (Е.А.Климов,
Д.К. Пошаев, т.б.):
- адам-табиғат типі бойынша: жануарлар мен өсімдіктерге деген
сүйіспеншілік, шыдамдылық, жоғары жұмыс қабілетті, белсенділік, өзгермелі
табиғи факторларды болжау және бағалау қабілеті, табиғатты білу, оперативті
көрнекі бейнелі ойлау;
- адам-техника типі бойынша: физикалық және психологиялық шыдамдылық,
жұмыс істеу қабілеті, салмақтылық, қара күш, жақсы есіту, көру, сезіну
қасиеттері, жоғары интеллектуалдық қасиеттері, өндірістік үдерісте пайда
болатын мәселелерді шешу, байқағыштық;
- адам-адам типі бойынша: жоғары моральдық қасиет, ізгілік, сыпайылық,
жоғары психологиялық ұстамдылық, тәрбиелілік, шыдамдылық;
- адам-белгілер жүйесі типі бойынша: физикалық және психологиялық
шыдамдылық, жұмыс істеу қабілеті, салмақтылық, жақсы есіту, көру, сезіну
қасиеттері, жедел пайда болатын мәселелерде дұрыс шешім қабылдау,
байқағыштық, іс-әрекетінің жылдамдығы;
- Адам-көркем бейне типі бойынша: медициналық жарамдылығы, физикалық
және психологиялық шыдамдылық, жұмыс істеу қабілеті, салмақтылық, жақсы
есіту, көру, сезіну қасиеттері, жоғары интеллектуалдық қасиеттері,
байқағыштық.
Білім мазмұнын анықтайтын басты құжаттар стандарт пен типтік
бағдарламадағы сипатталған оқу материалдары мен іс-әрекеттердің ғылыми
негізінің ашылуы мен түсіндірулер, орындалу тәртібі оқулықтар мен оқу
құралдарында беріледі.
Мемлекеттік құжат - оқу жоспарларында 1) оқытылуға тиісті оқу пәндерінің
тізімі белгіленеді, 2) әр оқу жылдары (сыныптар) бойынша осы оқу пәндерінің
өту тәртібі және реті анықталады, 3) әр жетіде әр пәнге бөлінетін
сағаттардың (сабақтардың) мөлшері көрсетіледі.
Бақылау сұрақтары:
1. Еңбектің адам өміріндегі мәнін түсіндіріңіз.
2. Еңбек мазмұны, сипаты және жағдайы туралы ойыңызды айтыңыз.
3. Білім беру мазмұны мен адамның еңбектік кәсіби іс-әрекет салаларының
байланысын түсіндіріңіз.
4. Технология пән бағдарламасы мазмұнын түзетін адамның кәсіби іс-
әрекет түріне сәйкес кейбір ұғымдарға түсінік беріңіз.
5. Еңбек мақсаты мен іскерліктерін қалай түсінесіз? Олар технология пәні
бағдарламасында қамтылғанын немесе қамтылмағанын дәлелді түсіндіріңіз.
6. Технология пәнін оқытуға қатысты білім беру мазмұнын анықтайтын
құжаттар мазмұнын зерделеп, оларда еңбек үдерістерінің қарастырылғанын
немесе қарастырылмағанын сипаттаңыз.
3-лекция. Тақырыбы: Кәсіптік оқыту жүйесіне қолданылатын жалпы
дидактикалық қағидалар
Жоспары:
1. Педагогиканың оқытудағы жалпы қағидалары.
2. Кәсіптік оқытудың дидактикалық қағидалары.
3. Пән мазмұнын іріктеудегі қағидалардың басшылыққа алынуы.
4. Олардың сабақ барысында жүзеге асырылуы
Лекция мақсаты: Дидактикалық қағидалар және олардың кәсіптік оқыту
жүйесінде басшылыққа алынатынын теориялық тұрғыдан ұғындыру және
практикалық жүзеге асыруға бағдарлау.
Лекция мәтіні:
Қазіргі білім беруде қолданыстағы “Технология“ білім саласының
міндеттері:
- оқушыларды өзіндік практикалық іс-әрекетпен жаңаны жасау, өзіндік
жүзеге асыру ұмтылысын қаруландыру;
- қазіргі заман өндірісінің технология, экономика, ұйымдастыру және
экология саласындағы технологиялық мәдениетті және жалпыеңбектік білім мен
ептілікті игеруін, оның даму перспективалары жөнінде түсінікті
қалыптастыруды қамтамасыз ету;
- адамгершілік-еңбектік сапаны, кәсіпті таңдау және еңбек сүйгіштік
қоғамдық-құнды мотивтерді тәрбиелеу.
Бұл міндеттерді шешу, жүзеге асыру оқу-тәрбие үдерісінде оқушылардың
технологиялық дайындығын ұйымдастыруда оқытудың қазіргі заманғы
педагогикалық технологиясын және дамыта оқыту әдістерін тиімді пайдалануда
болып табылады. Оның ішінде білім мазмұны бағдарламадағы оқу
материалдарының толық мәнді көрсетілуіне байланысты болады.
Технология оқу пәні бағдарлама мазмұны төмендегідей оқу
материалдарынан тұрады және олар теориялық мағлұматтар құрамын көрсетеді:
- графикалық және бейнелеу сауаттылығы;
- еңбекті ұйымдастыру мен жоспарлау;
- техника (құрал-жабдықтар және т.б.);
- технологиялық үдерістер;
- технологиялық үдерістер мен іс-әрекет барысында болатын экологиялық
қасиет мағлұматтары (жұмысты орындаудағы әдістер мен тәсілдер; көркем өңдеу
түрлері - әшекейлеу, әрлеу);
- материалдар жөніндегі негізгі мағлұматтар;
- экономикалық білім элементтері;
- бақылау және өзіндік бақылау.
Мұндай оқу материалдарының құрамы бағдарламаның базалық бөлігін құрайды.
Бағдарламаға сәйкес практикалық іс-әрекеттерді төмендегідей етіп
елестетуге болады:
- графикалық, бейнелеу жұмыстарын орындау;
- өлшемдерді анықтау;
- еңбек объектісін таңдау мен іс-әрекетті жоспарлау;
- технологиялық үдерістерді еңбекті қорғау талаптарына және үнемділік
принципіне сәйкес орындау;
- өзіндік және бұйым сапасын бақылау.
Технология пәні бағдарламасы мазмұнындағы теориялық мағлұматтар мен
практикалық іс-әрекеттер бағдарлама мазмұнында ғана қамтылып қоймай, сондай-
ақ, оқу үдерісінде оқыту технологиясына, әдістемесіне байланысты ашылады.
Технология пәнінің мазмұны адамның кәсіби іс-әрекет түрлерін оқытатын
болғандықтан міндетті түрде кәсіп саласы, мамандық түрі жөнінде
мағлұматтарды қамтиды.
Оқушыларды еңбекке дайындауды жүзеге асыру олардың қазіргі дамыған
өндірістің ғылыми-техникалық негізінің кең ауқымды дүниетанымын игеруіне,
өндіріс пен ғылым негіздерінің байланысын іске асыруына, қолөнер шеберлері
мен қазіргі өндіріс жұмысшыларының қызметін ұғынуына, меңгеруіне мүмкіндік
береді.
Оқушылардың дүниетанымын кеңейту мен ондағы көзқарастар, түсініктер
тұтастығын қамтамасыз етуде мектептептегі оқу пәндерінің байланысы маңызды
рөл атқарады. Сол себепті де бағдарлама мазмұныда пәнаралық байланыстар,
оның ішінде пәндердің оқу материалдары мен олардағы іс-әрекеттердің
байланыс түрлері көрсетіледі.
Технология пән сабақтарын оқыту, кез келген еңбек іс-әрекетіне
дайындық бақылау, салыстыра талдау, талдау мен жинақтау, таптастыру
(классификациялау) мен жүйелеу, зерделенетін нысан мен қүбылыстың себеп-
салдарлық байланысын анықтау, экспериментті салыстыра талдап бақылау,
математикалық т.б. жалпы-ғылыми әдістерді пайдаланумен жүзеге асырылады.
Талдау және жинақтау, теория мен практиканы салыстыра талдап бақылаудың
экспериментпен үйлесуі тиімді деп есептелінеді.
Пән бағдарламасы мазмұнына сәйкес оқу материалдарын жинақтауда
(таңдауда, іріктеуде) және еңбек іс-әрекеттерін белгілеуде, сондай-ақ
оқытуда дидактикалық принциптер басшылыққа алынады. Олар сабақ,
лабораториялық, практикалық жұмыстар, топсеруен т.б. оқыту формалары
барысында оқыту әдістері арқылы жүзеге асырылады.
Оқыту үдерісін мұғалім оқыту заңдылықтарын білуі ғана емес, оларды
жүзеге асыруда бастапқы принциптерді тереңірек түсініп, соларға сүйене
отырып құру қажет. Мұндай бастапқы принциптер педагогикалық еңбектерде,
дидактикада оқыту принциптері немесе дидактика принциптері деп аталады.
Дидактикалық принциптер жүйесі оқыту үдерісінің заңдылықтарын білдіреді
және тәрбие мақсаттарымен белгіленеді.
Қазіргі педагогика ғылымында дидактикалық принциптер білім мазмұнының
негізіне алынады. Олар төмендегідей принциптер:
- оқыту үдерісін гуманитарландыру;
- оқытудың ғылымилығы, жүйелілігі;
- теория мен практиканың байланыстылығы;
- оқытудың көрнекілігі;
- оқытудың саналылығы мен белсенділігі;
- білім беру мен тәрбиенің және жеке тұлғаның дамуының байланыстылығы;
- білімнің шамаға лайықтылығы мен оқушылардың жас және дара
ерекшеліктерін есепке алу;
- білімді берік және тиянақты меңгеру;
- оқыту үдерісінде пәнаралық және әр пәннің пәнішілік байланыстылық.
Технология пән сабақтарындағы негізгі құраушы принциптердің бірі -
политехникалық. Политехникалық білім беру дегеніміз өндірістің негізгі
элементтері мен экономикалық байланыстары туралы білім беріп, өндірісте көп
кездесетін еңбек құралдарымен жұмыс істеумен дағдыландыру. Соның
нәтижесінде барлық өндірістер туралы мағлұматтарды қалыптастыру.
Политехникалық білімді былай көрсетуге болады:
1. Жалпы өндірістің теория және практика жүзінде ғылыми негізі туралы
жүйелі білім.
2. Жалпыеңбектік, жалпыөндірістік біліктілік пен дағды.
3. Жеке бастың еңбекке қабілеттілігін қалыптастыру. Технология пән
сабақтарында оқушыларға өндіріс негіздері туралы мағлұмат беріледі.
Өндірістің негіздерін төмендегідей етіп көрсетуге болады:
1. Материалдық.
2. Техника негіздері.
3. Технология негіздері.
4. Басқару жүйесі.
5. Адам және оның еңбегі.
Өндірісті оқыту екі аспектіде оқытылуы ықтимал: 1. Өндірістің
материалдық игілігі. 2. Өндірістің дидактикалық аспектісі.
Еңбектің негізгі құрамдас принциптері. Технология пән сабағында мектеп
оқушыларын еңбекке дайындауда оқытудың дидактикалық принциптерімен қатар
еңбектің негізгі құрамдас принциптер қарастырылады. Ол төмендегідей:
1. Еңбекке баулу үдерісінде оқушыларды тәрбиелеу.
2. Еңбекке дайындауда кәсіби бағдар беру.
3. Оқушылардың еңбекке шығармашылық қатынасын қалыптастыру.
4. Кәсіби оқыту.
Мұғалім қызметінде оқыту принциптерінің әрқайсысын жеке емес, бірімен
бірі тығыз байланыста жүзеге асыруы қажет.
Мәселен, қолөнеріне баулу үдерісінде дұрыс іріктелген оқу материалы мен
практикалық іс-әрекеттерге сәйкес оқушыларға дене, еңбек, эстетикалық
тәрбие элементтерін береді. Ұлттық қолөнер бұйымдарындағы түстердің ою-
өрнектермен үйлесуі, қоршаған дүние, табиғат жөніндегі ойды оқуға,
бейнелеуге үйретеді. Бейнелеу сауаттылығын қамтамасыз ету жүзеге асырылады.
Қолөнеріне баулу барысында қолданбалы өнер мамандықтары жөнінде мағлұмат
берумен қатар келешекте адамды өзінің еңбегімен қуантарлық сондай
мамандыққа бағдарлау жүзеге асырылады.
Оқушылардың бұйымның конструкциясына өздерінің ойларын қосу мен
технологиялық орындалуына сәйкес шығармашыл жұмыс жасауына ықпал ету керек.
Өздерінің ойын бейнелеу сауаттылығының нәтижесінде сюжетті-тақырыптық
картиналарды немесе белгілі ой жүйесіне негізделген бейнелерді, ою-
өрнектерді түсіруіне мүмкіндік жасау қажет.
Жоғары сыныпта оқушыларға белгілі бір кәсіп саласы бойынша оқытуды
тереңдету қолға алынуына сәйкес, біздер қолөнері бұйымдарындағы атқарылатын
жұмыстарды (қолеңбегі және механикалық жабдықтарды игеруі) іріктеудің
нәтижесінде көпшілік орындарда жұмыс жасауға қажетті іс-әрекеттерге баулу
қарастырылады.
Бақылау сұрақтары:
1. Технология оқу пәні мазмұнының құрылымын түсіндіріңіз.
2. Бағдарлама мазмұнындағы теориялық мағлұматтар мазмұнын түзетін оқу
материалдарын атап шығыңыз.
3. Оқытудағы дидактикалық принциптердің бағдарламадағы оқу материалдарын
іріктеуде және оларды оқытуда жүзеге асырылуын түсіндіріңіздер (әрбір
дидактикалық принцип бойынша).
4. Бағдарлама мазмұнында дидактикалық принциптерді жүзеге асыруға
бағдарланған құрамды бөліктерді айтып беріңіз.
4-лекция. Тақырыбы: Кәсіптік оқыту жүйесі
Жоспары:
1. Кәсіптік оқыту жүйесі жайлы түсінік.
2. Кәсіптік оқыту жүйелерінің тарихы.
3. Жүйелерді анықтайтын факторлар.
4. Кәсіптік оқыту жүйелері негізінде оқытуды ұйымдастырудың
ерекшеліктері
Лекция мақсаты: Еңбекке баулудағы және кәсіпке оқытудағы дидакткиалық
жүйелер жөніндегі түсінік беру және олардың тиімді нұсқасын пайдалануға
бағдарлау.
Лекция мәтіні: Мұғалім Технология пәні мазмұнында қарастырылған
технологияны оқытудың ерекшеліктері негізінде оқушыларды оқыту мен
тәрбиелеуді жүзеге асырады, мектеп оқушысының жеке тұлғалық дамуына, оның
азаматтық позициясының, ғылыми, экологиялық және экономикалық
сауаттылығының қалыптасуына, өзінің болашақ кәсібін анықтауына мүмкіндік
береді. Оқу мекемесінің статусына сәйкес мұғалім оқу жоспарын, оларға
өзінің оқытатын пән бағдарламасын саналы таңдайды, сондай-ақ оқу-
әдістемелік әдебиеттермен қамтамасыз етеді. Оқытуды ұйымдастырудың әртүрлі
формаларын, құралдары мен әдістерін және мектеп оқушыларының оқу іс-
әрекеттерін, оның ішінде жаңа педагогикалық технологияны пайдаланады. Оқу
үдерісін жоспарлау кезінде білім беру мазмұнының негізгі компоненттерін
(білім, іскерлік, шығармашылық іс-әрекет тәжірибесі, әлемге (дүниеге), іс-
әрекетке эмоциональды-құндылық қатынастар тәжірибесі) қатынасын есепке
алады, теориялық және эмпирикалық білімдердің тиімді қатынасын анықтайды,
технология пәнін оқыту принциптерін басшылыққа алады. Оқу бағдарламаларының
орындалуын, технология пәні бойынша мемлекеттік білім беру стандартында
қарастырылған білім деңгейіне сәйкес оқушылардың оны меңгеруін қамтамасыз
етеді. Оқушылардың құқығы мен еркіндігін сақтайды, оқу тәртібіне, сабаққа
қатынасу режиміне, адамдық қасиеттеріне, мектеп оқушыларының арына және
олардың жеке басына құрметпен қарауы тиіс.
Технология пән мұғалімдеріне қажетті оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастыру-
дағы білім, іскерлік және дағдылар жоғары оқу орындарында қалыптас-тырылуы
тиіс, ал білім беру жүйесінде (мектеп қабырғасында, т.б.) практика
барысында жетілдіріледі.
Мектептегі технология пән мұғалімдеріне орта мектепте оқушылардың
технологиялық мәдениетін қалыптастыру қажетті шарттың бірі болып табылуда.
Сол себепті де технология мұғалімінен оқушыларға технология-лық білім
беруді нәтижелі жүзеге асыру талап етіледі. Технологиялық білім беру
өндірістік немесе оқыту жүйелері негізінде жүзеге асырылады.
Технологиялық білім беру үшін пән мұғалімінің оқытуға сәйкес аталған
дайындығы кең, әрі терең болуы керек. Аталған бағыт бойынша дайындық
кәсіптік оқыту деңгейінде жүзеге асырылады. Пәнді оқытуды терең түсіну үшін
өндірістік оқыту, өндірістік оқыту жүйелері жөніндегі ұғымдарының
(түсініктерінің) мәнін түсіну қажет.
Өндірістік оқыту деп, еңбек өнімділігіне тән белгілі біліктілік
деңгейінде нақты жұмысшы кәсібі бойынша жұмысқа қажетті білім, іскерлік
және дағдылар жүйесімен оқушыларды қаруландырудағы педагогикалық үдерісс
түсініледі. Жүйе өзара байланыста тұтастық түзетін элементтердің бірлігі
ретінде қарастырылады. Ал, өндірістік оқытудың жүйесі деп, іріктелген оқу
материалдарын құрылымдық өңдеу – оны дидактикалық талдау, бөлу, оңайлату,
қайта топтау, қажет жағдайда тұтас бірлікті бұзбайтын көмекші материалдарды
енгізу түсініледі.
Орындалатын тапсырмалардың ерекшелігіне қарамастан өндірістік оқыту мен
технология пән сабағының практикасы бір-біріне ұқсас келеді. Оқытудың бұл
екі түрі де оқытудың мазмұнына, топтарға жіктелу қағидалары және
топтастырылу реттілігі оқытудың жүйесін қолдану негізінде анықталады.
Оларды көбінесе кәсіптік оқыту немесе еңбекке баулудың жүйесі деп атайды,
әрі олар еңбекке практикалық іскерлік пен дағдыны қалыптастырудың
дидактикалық жолдары ретінде қарастырылады.
Технология пәні мазмұнындағы материалдарды өңдеу технологиясын оқыту
кәсіптік оқыту жүйелері арқылы жүзеге асырылады. Олар төмендегідей:
Заттық жүйе – оқушы өзі меңгеретін мамандығының сипатына байланысты,
типтік бұйымдар жиынтығын әзірлеуге негізделген. Мұнда бұйымдарды әзірлеу
біртіндеп күрделене түседі. Оларды әзірлеу барысы дидактикалық жоспары
бойынша жеке операцияларға жіктеледі. Бұл жүйенің өзіндік кемшілігі болды.
Олар: оқушының жеке еңбек тәсілдерін орындау ережелерімен арнайы
таныстырылмады; олар тек қана шебердің қозғалысы мен басқа да еңбек
қимылдарын көшіруге ұмтылды. Мұндай оқытуда жаңа бұйым әзірлеу барысында
оқушылар өздерінің іскерлігі мен дағдысын қолдана алмады. Сол себептен де
олар қайтадан оқытуды қажет етті.
Операциялық жүйе - өндірісте қолөнершілік тәсілді айқындады. Сондықтан
да бұл оқыту жүйесі ХІХ ғасырдың екінші жартысына дейін қолданылды.
Мануфактуралардың өркендеуіне байланысты еңбектің бөлінуі техноло-гиялық
үдерістердің бөлшектенуіне әкелді. Бұл еңбек дайындығының мазмұнын қайта
қарауға байланысты жүйе болды.
Операциялық жүйе бойынша оқушылар өздері меңгеретін мамандық мазмұнын,
еңбек операцияларын орындайды. Осыған байланысты оқушылар әртүрлі
бұйымдарды әзірлеуді үйренеді. Тек қана жүйелілік тәсіл негізінде жұмыс
жасау, мамандық аясында шектеледі.
Операциялық-заттық жүйе алғашқыларға қарағанда нәтижелі болды. Бұл
жүйеде оқытудың екі кезеңі қарастырылады. Бірінші кезеңде еңбектік
операциялардың бірлескен түрлері зерделенеді. Бұл операциялар бұйым әзірлеу
барысында жүзеге асады. Екінші кезеңде оқушылар алдын ала өтілген
технологиялық операциялардың негізінде бұйым әзірлеуде кешенді жұмыстарды
орындайды.
Операциялық-заттық жүйе бұйымның жеке бөлшектерін өңдеу бары-сында емес,
керісінше нақты бір бұйымды өңдеу үдерісінде қолданылады. Бұл жүйеге сәйкес
еңбек объектісі, мектеп бағдарламасына сай қарастыры-латын еңбек
операцияларымен толық таныса алатындай дәрежеде қамтыла-тын болуы тиіс
болды. Күрделі еңбек операцияларымен танысу, жалпы операциялар мен еңбектік
тәсілдерді орындау жаттығуларынан басталады.
Моторлық-жаттығулар жүйесі ХХғ. 20-жылдары еңбекке оқытуда кең тарады.
Ол орталық еңбек институтында (центральный институт труда-ЦИТ; ОЕИ)
дайындалды. Дегенмен де бұл жүйенің өзіне тән кемшіліктері болды. Мұнда,
іскерлік пен дағдыларды оқушылар саналы түрде меңгермеді. Еңбек үдерісінің
нақты түріне сәйкес ептілік пен дағдыны қалыптастыру алмастырушы
(боямалаушы) арнайы аппараттар мен жаттығуларды қолдану негізінде
жүргізілді. Саналы іс-әрекет қатысуынсыз көп ретті қайталау арқылы, тек
қана дене қозғалыстарына оқытумен шектелді. Оқыту үдерісінде мұндай
мүмкіндік жасау қолдау таппағандықтан, жуық арада өз құнын жойды.
ОЕИ жүйесінің өзіне тән жетістіктері де болды. Осы жүйеде бірінші рет,
оқушы жеке тұлғаның психофиологиялық ерекшеліктеріне сәйкес келетін
дидактикалық негізде еңбектік ептілік пен дағдыны қалыптастырудағы: тәсіл –
еңбек операциясы - еңбек үдерісі реттілігі әзірленді және қолданылды. Осы
жүйе бойынша ОЕИ еңбек қозғалысы мен еңбек тәсілдерінің дұрыс құрастырылуы
үшін қайтадан тереңірек талдау жұмыстары жүргізілді. Сондықтан да бұл жүйе
қазіргі күнге дейін өз құнын жоймай келеді.
Операциялық-кешенді жүйе-қазіргі уақытта кәсіби техникалық оқу орын-
дарында қолданылатын негізгі жүйе болып саналады. Бұл жүйемен оқытуда,
оқушылар алдымен, 2-3 еңбек операцияларының орындалу тәсілдерін меңге-реді,
содан кейін осы операциялар арқылы кешенді жұмыстарды орындауға көшеді.
Одан әрі кешенді жұмыстарға сәйкес келетін жаңа операцияларды меңгереді.
Операцияларды оқып-үйрену, жеке жұмыстық қозғалыстар мен тәсілдерді қайта
өңдеу барысында жаттықтыру жаттығуларынан басталады.
Еңбек операцияларын меңгеру және оларды кешенді жұмыстарды орындауда
пайдалану - оқытудың бірінші кезеңінің негізгі міндеті болып саналады. Ал,
екінші кезеңде оқушылар өнімді еңбекті міндетті түрде өндірісте өткізеді.
Бұл жүйенің өзіне тән кемшіліктері болды. Кешенді жұмыстарды оқушылардың
өндіріс орындарында жалғастыруы қиындық туғызды. Олардың қызметі жұмысшы іс-
әрекетін атқаруға бағытталды.
ОЕИ жүйесі техниканың дамуы мен технология жабдықтарының жетілуіне
байланысты маңызды орын алатын уақыт өлшемін жеке есептеу қызметін
айқындады. ОЕИ жүйесіне, өз міндеттерін шығармашылық түрде орындай алатын
жұмысшылар дайындау міндеті қойылды.
Автоматтандыру және механизациялау үдерістерінің жетілуіне байланысты
жаңа жүйелерді басқаратын мамандар даярлау қажет болды.
Конструкторлық-технологиялық жүйе ХХ ғасырдың 80-жылдары КСРО ПҒА
еңбекке баулу және кәсіптік бағдар беру ҒЗИ негізінен V-VІІ сынып
оқушыларын еңбекке баулу бағдарламасын әзірлеуде қолданыс тапты. Бұл
жүйенің негізгі идеясы-оқушылардың орындаушылық және шығармашылық іс-
әрекеттерін үйлестіру. Осы жүйеге сәйкес еңбек объектісін дайындауда ал-
дымен оның конструкциясын және технологиясын әзірлеу қажет болды. Со-нымен
бұл жүйеде оқушылар алдымен бірқатар техникалық сұрақтарды ше-шеді, содан
кейін, бөлшекті өңдеуді, оларды құрастыруды, т.б. орындайды.
Конструкторлық-технологиялық жүйе тек оқушылардың интеллектуал-дық іс-
әрекетінің мазмұнын алдын ала анықтайды, ал практикалық еңбектік
іскерліктер мен дағдыларды қалыптастыру әртүрлі деңгейде жүреді. Дегенмен
көп жағдайда шеберханаларда оқу заттық-операциялық жүйеде өтеді. Бұл жүйе
мектеп оқушыларын өндіріс жағдайында кәсіптік еңбекке дайындығын жеделдету
ұмтылысынан туындады.
Білім беру жүйесін қайта құру талаптары және бәрінен бұрын шығармашыл
жеке тұлғаны дайындауға, үйлесімді дамытуға шығармармашылық заттық-
операциялық жүйе жауап береді. Оның негізіне жеке тұлғаның шығармашылық
және заттық-пайдалы іс-әрекеті алынды. Бұл іс-әрекет үдерісінде материалдық
құндылықтарға ысырапшыл қатынас төмендейді. Сонымен қатар шығармашылық
элементтері (шығармашылық іс-әрекет объектілерін іріктеу, оны
конструкциясын сызу және дайындау технологиясын әзірлеу), белсенділік және
іскерлік (пайдалы бұйымдарды дайындау), еңбектік мақтаныш, абырой
(тұтынушылар қолданатын, сапасы жоғары бұйым дайындау) артады. Мектеп
оқушыларын еңбекке дайындау практикасына шығармашылық заттық-операциялық
жүйенің енуі шығармашыл ойлайтын және әрекет ететін мұғалімді талап етеді.
Дегенмен кәсіптік оқытудың (еңбекке баулудың) жүйелерінің нәтижелі
қолданыс табуы оқу үдерісін материалдық-техникалық қамтамасыз етуге
байланысты болды.
1986 жылғы еңбекке баулу бағдарламасы конструкторлық-технологиялық
жүйеге негізделгенімен де орта мектепте 5-6-сыныптарда Технология пәні
мазмұнындағы конструкциялық материалдарды өңдеу технологиясын оқыту
практикада операциялық-заттық жүйеге негізделеді. 7-сыныптан бастап
оқушылардың сызба жұмыстарды орындауына сәйкес бұйымның конструкторлық
әрекеттерді орындауы жүзеге асырылады. Көбіне бұл жүйе жұмысшы кадрларын
кәсіптік оқытуда қолданылады.
Операциялық-заттық жүйе ойластырылып, таңдалып алынған бұйымды дайындау
барысында жұмыс түрлерін оқушылардың зерделеуі қарастырыла-ды. Бұл жүйе
бойынша оңай меңгерілетін 3-4 жұмыс түрін қамтитын бұйым таңдалады, содан
кейінгі бұйымдарды дайындау күрделендіріле түседі.
Бұл жүйенің артықшылығы оқушылардың пайдалы бұйым дайындауы олардың
қызығушылығын және одан да жоғары өнімді жұмысқа ұмтылысын тудырады.
Дегенмен бұл жүйенің едәуір кемшілігі ретінде мыналарды атауға болады:
оқушылар, студенттер жекелеген жұмыс түрлерін нашар меңгереді, оған, оларды
орындауда арнайы жаттығуларды орындамауы және сәйкес дағдыларды меңгермеуі
себеп болады; меңгерілген дағдылар аз икемді жүйені сипаттайды, себебі,
бұйымды дайындау белгілі үлгі бойынша жүреді және жұмысты орындауда
технологиядағы аздаған өзгерістердің болуы оқушыларға қиындықтар туғызады.
Технология пәні бағдарламасы мазмұнындағы конструкциялық материалдарды
өңдеу технологиясы бойынша операциялық-заттық жүйе қолданылғанымен де,
оқушылар дайындаған бұйымдарының конструкциясы мен технологиясы бойынша
білімдерін жүйелеу мақсатында технологиялық немесе нұсқау карталарды
әзірлеу жоғары сыныптарда орындалады.
Оқытудың операциялық-заттық жүйеге сәйкес теориялық материалдар:
материалдарды өңдеуге қатысты берілетін оқу материалдары, ұғымдар
(түсініктер). Олар практикалық жұмыс үшін қажетті және міндетті түрде
беріледі. Оның мазмұны: техника, технология, ұйымдастыру, экономикалық,
т.б. білім элементтерін қамтиды. Теориялық мағлұматтар пәннің мазмұнына
сәйкес нені білуі тиіс деген педагогикалық талаптың аясында болады және
бұл пән тақырыптары бойынша нақтыланып отырады.
Осы теориялық мағлұматтарға сәйкес практикалық жұмыстар орындалады.
Практикалық жұмыстар пәннің мазмұнына сәйкес оқушылардың практикалық
(еңбектік) іскерліктері мен дағдыларын қамтиды. Бұл да оқушылардан жоғары
білім стандартына сәйкес “нені орындауы тиіс” деген талапты қанағаттандыруы
керек және ол пән тақырыптарына сәйкес нақтыланып, міндетті түрде
күрделенеді.
Конструкторлық-технологиялық жүйеде теориялық материалдар – бұл
негізінен практикалық іс-әрекеттерге қатысты орындалған жұмысты теориялық
тұрғыдан пішін түзуді конструкторлық және технологиялық үдерістерді
нақтылау мақсатында орындалады. Бұл жүйенің мақсаты дайындықты негізінен
кәсіптік дайындыққа жақындату. Сол себепті де жоғары сыныптарда оқушылар
технологиялық құжаттарды және технологиялық үдерістерді операция, тәсіл
тұрғысынан орындауды жүзеге асырады. Сондай-ақ практикалық жұмыстар
барысында технологиялық үдерістерді қарапайым қозғалыс деңгейіне дейін
бөлшектеп көрсетуді талап ету маман дайындау нәтижесін көтеруге мүмкіндік
беретінін көрсетті.
Жоғары сыныптарда оқушыларды оқыту проблемалық-талдау жүйесі негізінде
жүзеге асырылады. Мұнда теориялық материалдар негізінен технологиялық
үдерістердің мәнін ғылыми тұрғыдан түсіну мақсатында жүргізілу керектігін
көрсетті. Технологиялық үдерістердің ғылыми негіздері пәнаралық, пәнішілік,
цикларалық және циклішілік пәндер байланысы негізде жүзеге асырылады. Ол
үшін педагогикалық тапсырмаларды пайдалану қажет. Технологиялық
үдерістердің ғылыми негізін ашу, жоғары сынып оқушыларының белсенді
танымдық іс-әрекеттерін ұйымдастыру үшін педагогикалық тапсырмаларды
құрастыру және оларды орындау басты мәнге ие болып отыр.
Бақылау сұрақтары:
1. Жүйе және Өндірістік оқыту жүйесі ұғымдарына түсінік
беріңіздер.
2. Әр бір өндірістік оқыту жүйесінің мазмұндық ерекшеліктерін
айтыңыздар.
3. Материалдарды өңдеуге байланысты өндірістік оқыту жүйесінің дұрыс деп
тапқан түрін негіздеңіз.
5-лекция. Тақырыбы: Кәсіптік оқытуды ұйымдастырудың негізгі формалары
Жоспары:
1. Оқытудың ұйымдастыру формалары.
2. Сабақ – оқытуды ұйымдастыру формасы ретінде
3. Сабаққа қойылатын дидактикалық талаптар.
4. Сабақ түрлері (негізгі түрі бойынша).
Лекция мақсаты: Оқытуды ұйымдастыру формалары, оның ішінде сабақты пән
ерекшелігіне байланысты ұйымдастыру жөнінде толық мәнді түсінік беру
Лекция мәтіні: Оқытуды ұйымдастыру формалары педагогика ғылымы мен пәнді
оқыту әдістемесі тұрғысынан қарастырғанда кеңінен қамтылған. Технология
пәнін оқыту формаларында ұқсастықтар болғанымен пәндегі теориялық
мағлұматтар мен практикалық іс-әрекеттер тұрғысынан өзіндік ішкі құрылымы
бойынша ерекшеленеді.
Оқытуды, оның ішінде технология пән сабақтарын оқытудың негізгі формасы
сабақ болып табылатындықтан, төменде сабақтың педагогика ғылымындағы
негізгі түрлеріне қысқаша сипаттама жасалады.
Оқушылармен ұйымдастырылатын оқу жұмысының көптеген түрлері бар. Олар:
сабақ, кеңес, сынақ, семинар және конференция, оқу топсеруені. Сабақтың
негізгі сипаттамалары, мазмұндық ерекшеліктері педагогика курсынан белгілі.
Дидактиктер мен әдіскерлер сабақтарды таптастыруда оқыту үдерісінің
бөлімдері мен басты оқыту міндетін негізге алады. Соған сәйкес сабақ
кіріспе, жаңа материалды оқыту, аралас, бақылау, білімді есепке алу және
тексеру, жинақтау-қайталау сияқты түрлері ажыратылады.
Мұғалімнің сабақ типін таңдауы оқыту мазмұны мен ондағы теориялық және
практикалық іс-әрекеттерге байланысты. Сондай-ақ бір типтегі сабақтар оны
жүргізу әдісіне қарай бірнеше түрге енуі мүмкін. Мәселен, кіріспе сабақты
лекция, топсеруен, әңгіме түрінде өткізу.
Мектептің басқа оқу пәндерімен салыстырғанда технология пәнінің өзіндік
ерекшеліктері бар. Олар:
- оқушылардың еңбек іс-әрекеттері тек білімді меңгеру, практикалық
іскерліктер мен дағдыларды алу ғана емес сонымен қатар материалдық
игіліктерді өндіру, шығару, өңдеу;
- білімнің қайнар көзінің арасынан басты орын алатыны өндірістік
объектілер, еңбек және технологиялық үдерістер;
- оқушылармен сабақтар оқу-өндіріс жағдайында - шеберханаларда, оқу
цехтарында жүргізіледі;
- еңбекке үйрету (баулу) үдерісінде тәрбиелік ықпал оқушыларда жеке
тұлғалық сапа қалыптастыру мен дамытуға бағытталады;
- оқу - тәрбие үдерісіне тек мектеп мұғалімі ғана емес, сонымен қатар
практикалық жұмыстарда басшылық рөлді біліктілігі бар материалдық өндіріс
саласының маманы жүргізуі мүмкін.
Сабақтың түрлеріне сәйкес құрылымдары әртүрлі болады.
Педагогикалық, әдістемелік оқу құралдары, мектеп практикасы барысын
талдауда және материалдарды өңдеу тарауларын оқытуда технология пән
сабақтарының жалпы құрылымдық элементтері төмендегідей:
- ұйымдастыру бөлімі (оқушылардың оқу шеберханаларына уақытымен келуі;
оқушылардың сабаққа қатынасуын және практикалық жұмыстарды орындауға
қажетті арнайы киімдерінің бар болуын тексеру);
- сабақтың тақырыбы мен мақсатын оқушыларға хабарлау;
- оқушылардың технология пән сабақтарынан және басқа пәндерден алған
тірек білімдері мен ептіліктерін маңызды ету;
- оқушыларға алдағы тұрған тапсырмаларды орындауы үшін мұғалімнің
кіріспе нұсқауды мазмұндауы, практикалық іс-әрекетті дұрыс орындау
тәсілдерін көрсетуі және неге іс-әрекетті көрсету бойынша орындау керектігі
туралы қысқаша ғылыми негіздеуі;
- қауіпсіз еңбек ету тәртібі бойынша нұсқау беру;
- оқушылардың жұмыс жасауы үшін дайындамалар мен құрал-жабдықтарды
үлестіру;
- оқушылардың алған тапсырманы орындауы (еңбекке баулу сабақтарының
басым көпшілік уақыты тапсырманы орындауға жұмсалады);
- оқушыларға тапсырманы орындау барысында мұғалімнің ағымдық нұсқау
беруі және олардың жұмыстарына бақылау жүргізуі;
- сабақтың қорытындысын жүргізу, яғни оқушылардың тапсырманы орындау
барысындағы қателерін талдау; білімдерді талдап қорыту;
- оқушылардың іс-әрекетін бағалау және белгілеп қою;
- оқу шеберханаларын жинастыру.
Әрбір сабақтың жалпы және білім беретін (политехникалық, технологиялық,
т.б.) міндеттерін жалпылай келе технология пән сабақтарының міндеттерін
төмендегідей жинақтап көрсетуге болады:
- техникалық объектілердің құрылысы, жұмыс істеу қағидасы және
қолданылуы туралы жаңа білімдерді меңгерту;
- технологиялық үдерістердің жүзеге асырылу тәсілдері мен қағидалары
туралы мағлұматтар беру;
- техникалық объектілермен жұмыс жасаудағы практикалық ептіліктер мен
дағдыларды қалыптастыру, технологиялық операцияларды орындау, жұмыс орны
мен еңбекті ұйымдастыру, алдағы тұрған іс-әрекетті жоспарлау және өзіндік
іс-әрекетті бақылау жасауға үйрету;
- оқушыларды пайдалы өнімді еңбекке қатыстыру;
- оқушылардың еңбектік дайындығының деңгейін және сапасын тексеру мен
бағалау.
Технология пән сабақтары бойынша оқушылардың іс-әрекеттерін ұйымдастыру
олардың еңбек іс-әрекетіне, дайындығына және бағдарламалық оқу
материалдарға байланысты жүзеге асырылады. Оқушылардың іс-әркетін
ұйымдастырудың: фронтальдық, топтық және жеке дара түрі қолданылады.
Фронтальдық оқушылардың барлығына бірдей еңбек объектісін дайындау
жағдайында орындалады. Оқушыларды топқа бөліп, әртүрлі еңбек объектісін
орындауда жүзеге асырылады. Бұл көп жағдайда ұжымдық іс-әрекеттерді
ұйымдастыру жарыс мақсатында да қолданылады. Топтық ұйымдастыру:
оқушылардың топ болып бір тапсырманы әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолданумен
орындау; топтағы әрбір оқушы танымдық мүмкіндігі мен еңбек дағдыларын
орындауға сәйкес дербес тапсырманы орындау жағдайын жүзеге асырады. Жеке
дара түрі негізінен еңбек дайындығы әртүрлі оқушылармен жұмысты
ұйымдастырғанда орындалады.
Оқушылардың сабақтағы жеке дара іс-әрекетін ұйымдастыру саралауға
негізделеді және оқу-тәрбие үдерісін оңтайландырады. Саралау оқушылардың
қабілеті мен қызығушылығына, дара ерекшеліктеріне, оқу және еңбек іс-әрекет
дайындығына негіздеп топтастыру арқылы жүзеге асырылады. Бұл жағдайда
оқушылардың дағдылары, білімдері, танымдық мүмкіншіліктері назарға алынады.
Сабақ типтері және оларды топтау
Сабақ типтері және оқыту түрлері. Оқушылардың оқу жұмысының көптеген
түрлері бар. Олар сабақ, кеңес, сынақ, семинар және конференция, оқу
саяхаттары болып бөлінеді. Мемлекеттік мектептерде оқытудың негізгі түрі-
сынып-сабақ деп аталады. Бұл жердегі сынып-бірыңғай базалық білім алатын,
жастары шамалас, құрамы тұрақты оқушылар тобы. Ал сабақ-сынып оқушыларының
40-45 минуттан тұратын оқуы. Бұндай оқудың санын мектептің оқу жоспары, ал
мазмұнын мемлекеттік стандарт пен оқу бағдарламасы айқындайды.
Практикада тарихты оқыту ортақ, ұқсас белгілері көп сабақтар арқылы
жүргізіледі. Соған сәйкес ғалымдар сабақ типтерін олардың негізгі
мазмұнына, дидактикалық мақсаттарына, өткізу тәсілдеріне, оқыту үдерісінің
буындарына қарай топтастырады.
Көрнекі әдіскер А.А.Вагиннің пікірінше, оқыту үдерісінде оның негізгі
бөлімдері, қысқаруы немесе кеңеюі, бір немесе бірнеше сабақта іске асуы
мүмкін. Осы жағдайлар практикада ескеріліп, сабақтар барлық құрамды
бөлімдері сақталып немесе белгілі бір бөлігі басым болып жүргізілуі мүмкін.
Оқытуда бөлімдердің үйлесуін сабақтың құрылымы деп атайды.
Кейбір топтастыруда сабақты жүргізу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz