Білім беру жүйесінде жаңа педагогикалық технологиялар арқылы оқыту
Кіріспе.
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасының Білім туралы
Заңында: Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық
құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды
қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті
жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологиясы мен инновациялық әдіс –
тәсілдерді енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық
коммуникациялық желілерге шығу – деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту
міндеттерін көздейді [1]. Бұл міндеттерді шешу мұғалімнің ізденісіне
байланысты. Осы күні Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі
қалыптасуда. Бұл процесс білім берудің жаңа парадигмасын туғызды.
Қазақстан өз дамуында жаңа серпіністер жасауы қажет, Қазақстан
әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына енуі үшін
білім саласында да үлкен реформалар жүргізілуі тиіс. Бұл жөнінде
Елбасы Қазақстан халқына жолдауында “ Білім беру реформасы
–Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік
беретін аса маңызды құралдарың бірі.
Бізге экономикалық және қоғамдық жаңару қажеттілігіне сай
келетін осы заманғы білім беру жүйесі қажет” деп ерекше атап
көрсетті.
Дәстүрлі оқыту әдістерінің білімді мемлекет стандарт деңгейде
толық меңгеруге кепілдік бермейтін мектеп тәжірибесі көрсетіп отыр.
Сондықтан жаңартылған әдістемелік жүйенің оқыту процесінде іске асуы
үшін осы технологияландыру қажеттілігі туындады.
Педагогикалық технология оқыту технологиясы туралы мәселелер
сонғы жылдары ғалымдардың назарын аударып, әр түрлі қырынан
зерттелуде.
Бүгінгі таңда Қазақстанда Ж.А.Қараевтың, Ә.Жүнісбектің,
Ш.Т.Таубаеваның, Қ.Қ.Қабдықайыровтың, С.Н.Лактионованың, М.М.Жанпейсованың
және Қ.М.Нағымжанованың т.б. ғалымдардың ұсынған оқытудың жаңа
технологиялары оқу үрдісінде белсенді түрде қолдануда.
Президенттің жарлығымен Қазақстан республикасында білім беруді
дамытудың 2005-2010 жылдар аралығындағы мемлекттік бағдарламасы бекітілді.
Жалпы орта білім саласында білім беру, қызметтерінің қол жетімділігін
қамтамасыз ету, білім беру саласын арттыру, мектептердің – техникалақ
саласын нығайту жөніндегі дәйекті де жүйелі жұмыс жүргізілуде.
2005 жылдан бастап білім беру ұйымдарын мультимедиялық және
лингофондық кабинеттермен қамтамасыз етілуде және интернет желісіне жалпы
білім беретін мектептер қосылуда.
Мемлекеттік білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойып
отырған басты міндеттердің бірі – оқытудың әдіс –тәсілдерін үнемі
жетілдіріріп отыру және жаңа педагогикалық технологияны меңгеру.
Зерттеудің мақсаты: Білім беру жүйесінде жаңа педагогикалық
технологиялар арқылы оқытуды теориялық тұрғыдан негіздеу және оқыту
әдістемесін жасау.Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясын
пайдалануды теориялық және практикалық жағынан негіздеу және эксперименттік
жұмыста тиімділігін тексеру. Бұл мақсатты орындау үшін мынадай міндеттер
қойылып, оларды шешуге ұмтылыс жасалды.
Зерттеудің міндеттері:
1.Білім беру жүйесінде Жаңа педагогикалық технологияларды зерделеп,
игеру, пайдалануды қалыптастырудың теориялық негізін айқындау.
2. Жаңа педагогикалық технологияларды пайдаланудың теориялық негізіне
сай әдістемелердің нұсқаларын жасау. Және сын тұрғысынан ойлауды дамыту
технологиясы негізінде , тәжірибелік эксперимент арқылы тиімділігін
тексеру.
3.Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясын пайдалану.
4.Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясының әдістемесін жобалауға
әдістемелік ұсыныстарды жасау және оларды практикаға ендіру.
Зерттеу пәні:. Білім беру жүйесінде жаңа педагогикалық
технологияларды қолдану мәселелері.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер, жаңа педагогикалық технологияларды
қолдануда тиімділігін пәндерінің ерекшелігіне , мақсатына сай қолдансақ,
онда сабақтың жетілуі мүмкіндігі көрініп , яғни оқушының сабаққа
қызығушылығы арта түсуі, мұғалімнің шебер ұйымдастырушылығынан оқушыда
психологиялық – педагогикалық жүйе тәрбиеленеді, білім жүйесі
күрделенеді, себебі жаңа педагогикалық технологиялар тұлға деңгейінің
жоғары болуына әсерін тигізеді.
Зерттеудің жетекші идеясы: жаңа педагогикалық технологиялар арқылы
сапалы білім беру, алған білімдерін іс-тәжірибелерде қолдана білуге,
шығармашылық белсенділікке бейімдейді.
Зерттеу базасы: Шымкент қаласындағы Төржан гимназиясы.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады.
І - Тарау. Білім беру жүйесінде жаңа педагогикалық технологиялар
арқылы білім берудің ғылыми теориялық негіздерін қолдану.
1.1. Білім беру жүйесінде жаңа педагогикалық технологиялар арқылы білім
берудің ғылыми теориялық мәні.
Қазіргі кезде бүкіл әлемде жүргізіліп жатқан ізгілендіру
үрдістері қоғамның білім беру мекемелеріне қойылатын жаңа талаптарды
анықтауда. Технологиялық прогресс пен ғылыми ақпарат көлемінің ұлғая
түсуі, мектептегі білім беру мазмұнын қайта құру және оқу тәрбие
орындарының іс -әрекет қағидаларын қайта құру, мұның бәрі мұғалімнің
кәсіби біліктілігі мен тұлғасына, бүкіл педагогикалық үрдістің
педагогикалық тұлғалық бағдарлануына қойылатын талаптардың сөзсіз арта
түсуіне алып келеді. Бүгінгі таңда мектептің оқу үрдісін жетілдіру
үшін жаңа педагогикалық технологиялар арқылы білім беру
технолгияларын пайдаланудың тиімділігін өмірдің өзі дәлелдеп отыр.
Қай мемлекеттің де негізгі тірегі - асқақтаған күмбездер де,
ғимараттар да, экономикалық жағдайда емес, білімді де білікті, іскер де
, белсенді адамдар. Жастар өзінің ата –анасынан гөрі заманына көбірек
ұқсас келеді (И.С.Кони). Сондықтан қоғам талабына сай, сол қоғамды
көркейтетін, дамытатын жастар тәрбиелеу ең маңызды мәселе екені
даусыз. Қоғамның дамуына қарай ғылым мен техниканың денгейі де. Оны
басқару жүйесі де өзгеріп отыратыны белгілі. Осыған орай маман
қызметнің мазмұны жаңарып, жаңа мақсат, жаңа көзқарас, жаңа шешімдер
мен жаңа мүмкіндіктерді қажет етеді. Ондай мүмкіншік тек білім
арқылы келеді.
Білім – қоғамды әлеуметтік , мәдени- ғылыми прогреспен
қамтамасыз ететін ғажайып құбылыс, адам үшін де, қоғам үшін де ең
жоғарғы құндылық. Оның ең негізгі қызметі –адамның минталитетін,
адамгершілігін , шығармашылық қабілетін қалыптастыру, дамыту. Осыған
орай, егеменді еліміз өзінің дамуының ең басты алғы шарты –білім
беру жүйесінің Білім ғасырындағы міндеті мен мазмұнын айқындап
береді.
Білім беру сатыларының сабақтастығын қамтамасыз ететін білім
беру процесінің үздіксіздігі, оқу мен тәрбиенің бірлігі, білім
беруді басқарудың демократиалық сипаты, білімнің, ғылымның және
өнердің интеграциалануы, ақпараттануы оқушыларды кәсіптік бағдарлау,
білім беруді саралау, ізгілендіру, және тағы да басқа білім беру
саласындағы мемлекетік саясаттың негізгі принциптері. Сонымен қатар,
Қазақстан Республикасының ғылым және ғылыми –техникалық саясат
тұжырымдамасында да ғылымды демократияландыру , интеграциалау,
иновациялық процестің білім, ғылым саласында кең өріс алуы да атап
көрсетілген.
Білім жүйесін дамыту стратегиясының басты мақсаты – ұлттық
білім моделін жасау.
Ұлттық білім үлгісінің негізгі бағыты - адамды қоғамның ең
негізгі құндылығы ретінде тану, оның қоғамдағы орны мен роліне,
әлеуметтік жағдайына , психикалық даму ерекшеліктеріне мән беру, сол
арқылы оның рухани жандүниесінің баюына, саяси көзқарасының,
шығармашылық еркіндігі мен белсенділігінің , кәсіби іскерліктің
қалыптасуына жағдай жасау , мүмкіндік беру. Яғни, ХХІ ғасырдың
маманы – жаратылыстану мен гуманитарлық ғылымдар бойынша ой өрісі кең
, жан дүниесі бай, ұлттық минталитеті жоғары, кәсіби білікті маман
адамдармен дұрыс қарым –қатынас жасай алатын, басқаның пікірімен
санасатын, кез келген ситуациядан шығудың жолын таба алатын,
жауапкершілік сезімі жоғары, қоғамда белгілі бір роль атқаратын,
қайталанбайтын дара тұлға болуы тиіс. Ал мұндай мүмкіндіктің негізі
–жоғары білімде. Өйткені жоғары білім –үздіксіз білім беру жүйесінің
шешуші тетігі.
Сондықтан білімгерді тек маман ретінде қарамай, оны өз
қоғамының азаматы, жеке тұлға, келешектің иесі, тірегі ретінде тану,
соған мүмкіндік жасау қажет.
Ұлттық үлгідегі жаңа парадигманың негізгі бір мәселесі –
білімгерге іргелі де терең, тиянақты да жүйелі білім беру. Іргелі
білім берудің міндеті –адамды ғылыми ойлауға , болмысты тану, оны
қабылдаудың әдіс тәсілдерін білуге, өзін - өзі дамытуға өз бетімен
білім алуға, ізденуге іштей қажетілігін туғызу.
Еліміздің егемендік алып, қоғамдық өмірдің барлық , соның
ішінде білім блеру саласында жүріп жатқан демократияландыру
ізгілендіру мектепті осы кезге дейінгі дағдарыстан шығаратын қуатты
талпыныстарға жол ашты.
Білім мазмұны жаңа үрдістік біліктер мен ақпаратты қабылдау
қабілетінің дамуы мен ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы
білім беру бағдарламаларының нақтылануымен байи түсуде. Атап айтқанда:
➢ Есте сақтауға негізделген оқып білім алуын, бұрынғы
меңгергендерді пайдалана отырып, ақыл - ойды дамытатын оқуға көшу;
➢ Білімнің статистикалық үлгісінен ақыл –ой әрекетінің динамикалық
құрылым жүйесіне көшу;
➢ Оқушыларға орташа денгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп,
саралап оқыту бағдаламасына көшу.
Кез келген елдің эканомикалық қуаты, халықтың өмір сүру
денгейінің жоғарлығы , дүниежүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы
сол елдің технологиялық даму денгейімен анықталады. Жалпы қоғам
дамуы мен жаңа технологияны енгізу сапалылғы осы елдегі білім беру
ісінің жолға қойылатындығы мен осы саланы ақпараттандыру денгейіне
келіп тіреледі. Экономикалық күшті дамыған елдердің тәжербиесі
эканомика, ғылым және мәдениеттің қарқынды дамуының негізгі кілті
екендігін көрсетіп отыр. Ендеше, қазіргі заманның ақпараттық
технологиясын игеру міндетіміз.
Білім беру -- аса күрделі әлеуметтік - экономикалық механизм.
Оны реформалаудың мәселелері де сан қырлы. Қазіргі кездегі
Республикамызда қолға алынған білім беру жүйесін реформалау ісі осы
саланың эканомикалық – ұйымдық, құқықтық , құрылымдық жақтарын
түбегейлі өзгеруге бағыталған біртұтас кешенді шаралармен тығыз
байланысты. Білім беру ісіндегі жаңа үрдісті мән мағанасы, сипаты
мен бағыт бағдарын айқындаушы дәйекті факторлар:
➢ Қазақстан Республикасының тәуелсіз егеменді мемлекет болып
қалыптасуы;
➢ Эканомиканың нарықтық моделін ұсынып,меншіктің түрлі пішіндерін
дамыту;
➢ Ұлтттық білім беру ісінің әлемдік білім жүйесінде кіруі болып
отыр.
Кез келген диалектикалық даму үрдісі секілді нарықтық экономика
жағдайына байланысты білім беру жүйесін реформалау ісі де қарама
–қайшылықсыз емес. Мұның өзі мамандардың кәсіби икемділік пен
ұтқырлықы , сан қырлы шығармашылық қасиет пен өзін - өзі басқару,
өзін -өзі ұйымдастыру жағдайындағы біліктілікті талап етеді.
Білім беру реформасын одан әрі тереңдете жүргізу жаңа
замандық база жасауды қажет етіп отыр. Ең алдымен ел эканомикасының
нарықтық және кезеңіне өту барысындағы білім жүйесін
қалыптастыратын заң баптары керек болды. Азаматтардың білім алу
құқығын айқындайтын Қазақстан Республикасы Конститутциясының 30- бабының
қағидасын толығырақ мазмұндап, білім берудің мемлекеттік емес
секторларының орны мен ролін, шетелдік, халықаралық, діни білім беру
ұйымдарының құқықтық негізін нақтылап, білім мекемелерінің жаңа
әлеуметтік – экономикалық жағдайы қызметтік міндеттерін белгілеу
қажеттілігі туындады.
1999 жылы қабылданған Білім туралы Заңда құрылымы мен
мазмұны жағынан да жаңартылған ұлттық білім беру жүйесінің жаңа
моделі жасалды. Осы жаңа модельге сай білім беру жүйесі 4-
денгейге: мектеп жасына дейінгі тәрбиелеу мен оқытуға, орта білімге,
жоғары кәсіби білімге, жоғарғы оқу орнынан кейінгі кәсіби білім
беруге бөлініп, 1997 жылы ЮНЕСКО ұсынған Халықаралық білім беру
жіктемесіне мейлінше сайкестендірілді.
Мектеп жасына дейінгі тәрбиелеу мен оқыту шеңберінде 5 (6)
жасар балаларды міндетті түрде мектеп алды дайарлықтан өткізу
көзделген. Бұл мектепке оқуға қабылдау барысында балаларға бірегей
бастау мүмкіндігін тудыратын маңызды шара болмақ.
Жаңа модельге сәйкес орта білім беру жүйесі жалпы орта ,
бастауыш кәсіби және орта білім беруді қамтиды.
Базалық білім мектеп қабырғасында беріледі. Тоғызыншы сыныпты
бітіргеннен кейін оқушылар тек кәсіптік мектептерде ғана емес,
сонымен қатар кәсіби орта білім беретін оқу орындарында да оқуын
жалғастыра алады.
Жоғары кәсіби білім беру құрылымы үш сатыдан тұрады: жоғары
базалық білім (бакалавриат), жоғары арнаулы білім, жоғары ғылыми
педагогикалық немесе мамандандырылған білім (магистратура).
№1 кестеде Қазақстан Республикасы ұлттық білім беру жүйесі
моделінің құрылымы көрсетілді.
2000 жылдың 30 қыркүйегінде қабылданған білім мемлекеттік
бағдарламасы Қазақстан Республикасы білім беру жүйесін дамытудың 2005
жылға дейінгі кезеңге арналған негізгі бағыттарын айқындайды.
Бағдарлама мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш
орта жоғары оқу орнынан кейінгі кәсіби білімнің негізгі аспектілерін
қамтиды. Сондай -ақ білім денгейінің әрқайсысы үшін қойылатын
мақсаттарға жету үшін нақты шараларды мазмұндайды.
Бұл маңызды құжат оқу жоспарларын, жаңа ұрпақтың оқулықтары
мен оқу әдістемелік кешенін ендіру, балалар мен жастардың
экономикалық , экологиялық, құқықтық, азаматтық білімі бойынша
қазіргі заманғы оқу бағдрламаларын енгізу, оқытудың жаңа
технологияларын әзірлеу және ендіру, үздіксіз білім жүйесін дамыту
арқылы білім мазмұнын жаңартуды көздейді.
Бағдарлама оқытудың жаңа технологияларын әзірлеу мен ендіруде
қажетті қайта құрулардың жүзеге асырылуын, қоғамның әр бір
мүшелерінің қызмет өрісін жедел өзгерту үшін өзіне кадрлардың
біліктілігін арттыру мен қайта дайарлауды қамтитын үздіксіз білімді
дамытуды көздейді.
Білім мемлекеттік бағдарламасының негізгі мақсаты- сапалы
білімге қол жеткізуді қамтамасыз ететін білім беру жүйесінің үлттық
үлгісін тиімді дамытуы үшін жағдай жасау.
Бағдарламаның негізгі міндеттері:
➢ Азаматттардың білімінің барлық деңгейлері мен сатыларына қол
жеткізуге арналған конституциялық құқықтарын қанағаттандыру үшін
жағдайлар жасау;
➢ Білім беру жүйесін басқаруды жетілдіру;
➢ Білімнің және білім беру бағдарламасының сапасын арттыру,
білім беру қызметтерін таңдауды ұсыну;
➢ Тәрбие жұмысын жетілдіру, оқу мен тәрбие үрдістерінің бірлігін
қамтамасыз ету;
➢ Қазақстанның білім беру жүйесінің әлемдік білім кеңістігіне
интеграциялануы үшін жағдай жасау.
Заңнамаларға сәйкес білім беру бағдарламаларының сабақтастығы
мен үздіксіздігінің принциптеріне негізделген білім жүйесінің ұлттық
үлгісі білім берудің 4 денгейін қамтиды:
➢ Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту;
➢ Орта (жалпы орта, бастауыш және орта кәсіптік білім беру);
➢ Жоғары кәсіптік;
➢ Жоғарғы оқу орындарынан кейінгі кәсіптік білім.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту.
Мақсаты- балалардың мектепке дейінгі білім беру
бағдарламаларымен қамтылуын дәйекті түрде ұлғайту жолы мен олардың
білім алудағы тең бастапқы мүмкіндіктерін қамтамасыз ету.
Негізгі міндеттері:
➢ Балаларды мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуда оқу
-әдістемелік құралдармен және кадрмен қамтамасыз ету;
➢ Жұмыс істеп тұрған мектепке дейінгі ұйымдарды сақтау және
әсіресе, даму мүмкіндіктері шектеулі балалар үшін жаңа түрлері
мен үлгілерін дамыту;
➢ Мектепке дейінгі ұйымдер мен жалпы білім беретін мектептердің
базасында балаларды мектепалды даярлаумен қамтамасыз ету;
➢ Ата –аналар мен жұртшылықты мектепке дейінгі білім беру
процесіне тарту.
Жалпы орта білім
Мақсаты - азаматтардың міндеті жалпы орта білім алуға және
оның сапасын жақсартуға деген конституциялық құқығын қамтамасыз
ету.
Негізгі міндеттері:
➢ Мектеп жасындағы барлық балаларды оқумен қамтамасыз ету;
➢ Жалпы орта білімнің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарын
іске асыру;
➢ Мектептерде оқудың жетілдірілген мазмұны міндетті әдістерін
жетілдіру, оқушылардың білімі мен педагогтердің қызметін бағалудың
объективті өлшемдері мен тәсілдерін енгізу жолымен білім
берудің сапасын арттыру;
➢ Оқушылар мен педагогтардың денсаулығын сақтау жөніндегі
шараларды қамтамасыз ету.
Жалпы орта білімнің денгейінде ауылдық жердегі білім беруді
ұйымдастыру жөніндегі мақсат пен міндеттер жеке айқындалады.
Мақсаты - оқыту мен тәрбиелеу, мектеп оқушыларын оқыту
сапасын арттыру, ауылдық және шағын жинақталған мектептердің
қызметтерін жетілдіру үшін жағдай жасау.
Міндеттері:
➢ Ауылдық және шағын жинақталған мектептердің тиімді моделін
әзірлеу және кезең кезеңімен енгізу;
➢ Шағын жинақтаған мектептерге арналған педагог кадрларды даярлау
және қайта даярлау. Ауылдық жерлерде педагог кадрлардың
тұрақтануын қамтамасыз ету;
➢ Әдістемелік әдебиетті дайындау, шағын жинақталған мектептердің
оқу тәрбие процесіне арнаулы әдістемелер мен технологияларды
енгізу;
➢ Ауылдық мектептердің материалдық техникалық – базасын қамтамасыз
етілуін жақсарту жөніндегі іс-шаралар кешенін әзірлеу;
➢ Оқытудың инновациялық әдістерін және арнаулы ұйымдастыру
нысандарын енгізу жолы мен ауылдық мектептердегі оқытудың
деңгейін көтеру, оқушылардың шығармашылығын және дарындылығын
ынталандыру;
➢ Шағын жинақталған мектептердің оқу процесінде дистанциялық
оқыту (алыстан білім беру) әдістерін әзірлеу мен менгеру;
➢ Ауылыдық және шағын жинақталған мектептерді басқарудың
тиімділігін арттыру.
Бастауыш және орта кәсіптік білім.
Мақсаты –еңбек рыногында бастауыш және орта кәсіптік білім
ұйымдарын бітірушілердің бәсекелестік қабілетін қамтамасыз ету ,
сондай - ақ ересек тұрғындарды кәсіптік даярлау мен қайта даярлауды
қамтамасыз ету.
Негізгі міндеттер:
➢ Бастауыш және орта кәсіптік білім берудің мемлекеттік жалпыға
міндетті стандарттарын әзірлеу мен енгізу , оларды еңбек
рыногындағы жағдайды және экономикадағы құрылымдық өзгерістерді
ескере отырып, жаңарту;
➢ Жасөспірімдер мен жастар, сондай-ақ ересек тұрғындар үшін
бастауыш және орта кәсіптік білімнің қол жетімді болуын
арттыру үшін жағдайлар жасау;
➢ Бастауыш және орта кәсіптік білімнің мемлекеттік секторы, орта
кәсіптік білімі бар жұмысшылар мен мамандарды даярлау мен
қайта даярлауды қолдау;
➢ Бастауыш және орта кәсіптік білім жүйесінде әлеуметтік
әріптестікті ұйымдастыру мен дамыту;
➢ Бастауыш және орта кәсіптік білім беретін орта оқу орындарында
кадрларды даярлау мен қайта даярлау мәселелері бойынша
халықаралық ынтымақтастықты кеңейту.
Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі кәсіптік білім беру
Мақсаты - орта мектептерді, бастауыш және орта кәсіптік
білім беретін ұйымдардың түлектерін кәсіптік даярлау үшін жеке
адамның білім алу тұрғысындағы қажеттіктерін және ел экономикасы
мен әлеуметтік саланың әлемдік денгейдегі жоғары білікті мамандарға
мұқтаждығын қамтамасыз ету үшін жоғары оқу орнының түлектерін қайта
даярлау үшін жағдайлар жасау.
Негізгі міндеттері:
➢ Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі кәсіптік білімнің
мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарын енгізу және одан
әрі дамыту, мамандықтардың мемлекеттік жіктегішін жетілдіру;
➢ Білім беру бағдарламаларын жетілдіру жолы мен мамандарды
даярлаудың жоғары сапасын қамтамасыз ету;
➢ Білімгерлерді даярлауды оқушылардың біліктілігін арттыру мен
қайта даярлауды халықаралық ынтымақтастықты кеңейту, сондай –ақ
бірлескен ғылыми зерттеулерді жүргізу;
➢ Профессорлар – оқытушылар құрамының біліктілігін арттыру және
қайта даярлаудың тиімді жүйесін құру және дамыту;
➢ Оқытудың жаңа ақпататтық технологияларын енгізу , дистанциялық
білім беруді дамыту;
➢ Академиялық және салалық ғылымды жоғары біліммен кезең
кезеңімен интеграциялануы.
ХХІ ғасыр табалдырығында тұрған адамзат дамуының жаңа кезеңі
білім беру процесінің ең маңызды фактоларының бірі болып саналатын
кезеңге келіп жетті.
Қазақстан Республикасының орта білімді дамыту Тұжырымдамасында
қазіргі мекетептер:
1. Практикалық қызметке жинақталған барлық игіліктердің сақталуы;
2. Қоғамның интелектуалдық қуатын жетілдіруі.
3. Еліміздің материалдық-қаржылық әл –ауқатын ары қарай дамыту;
4. Орта білім беру жүйесін әрі қарай дамыту т.с.с. міндеттерді
көбейді.
Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп ұжымдары, әр мұғалім
күнделікті ізденіс арқылы барлық жаңалықтар мен өзгерістерге батыл
жол ашарлық қарым –қатынас жасаулары керек. Оқыту түрлерін, әдістері
мен құралдарын одан әрі жетілдіріп, тиімді тәсілдерді нәтижелі
қолданудың жолдарын іздестірулері қажет.
Ғылыми педагогикалық әдебиеттерде іс жүзінде анықталып,
табылған оқыту үрдісінің нәтежесін көрсететін әдіс –тәсілдері,
түрлері көбінде жаңашыл, инновациялық деп атайды.
Инновация – ( латын сөзі іn – в, novis-жаңа) жаңа жаңалық,
жаңарту дегенді білдіреді. И.С.Ожегов сөздігі бойынша инновация
бірінші рет шыққан, жасалған, жуық арада пайда болған, бұрынғының
орнын басатын, алғаш ашылған, бұрыннан таныс емес, енгізілген
жаңалық.
1957 -1964 жылдары он жылдық тарихқа американдық білім
жүйесіндегі инновациялар және өзгерістер кезеңі ретінде енеді.
1) Ағылшын ғалымдарының пайымдауынша, жаңалық көзі арнайы қолданған
деректерде, дамушы идеяларда, кітаптарда, педагогтар білімді
көтеруді ұйымдастырушыларда тағы сол сияқты.
2) Өз зерттеулерінде ағылшын ғалымдары мынадай қортындыға келеді:
(Әр жоғарғы сатыдағы мұғалім әрдайым жаңалықты бастаушы ретінде
іс -әрекет жасауы тиіс) –дейді.
3) Инновациялық технологияларды қолданып, дамыту, мәселелерін басқа
елдердің педагогтары да қарастырады.
90-жылдардың бас кезінде орыс ғалымдары Днепрова ,Золвязинский,
Лазареваның еңбектерінде инновация ұғымы пайда болады. Олар
инновация ұғымы білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасап шығару,
игеру, қолдану және тарту іс -әрекеті деп сипаттайды. М.М. Поташник,
А.С. Лоренсов жаңалық дегенді құрал ретінде ( яғни, жаңа әдіс, жаңа
тенология) ал, инновацияны осы тәсілдерді менгеру үрдісі деп
санайды.
Қазақстан мемлекетінде инновация ұғымын пайдалану сонғы
бесжылдыққа жатады. Ең алғаш инновация ұғымы қазақ тілінде
анықтаған ғалым профессор Немеребай Нұрахметов. Ол : Инновация,
инновациялық үрдіс деп отырғанымыз білім беру мекемелерінің
жаңалықтарды жасау , меңгеру, қолдану және таратуға байланысты бір
бөлек қызметі-деген анықтаманы ұсынады.
Инновация дегеніміз білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты
енгізу, яғни жаңа әдіс тісілдерді, амалдары, құралдарды, жаңа
концепцияларды жасап, оларды қолдану деп анықталған.
Иновация ұғымын ғалымдар әр түрлі түсінеді:
1) Жаңалық, жаңаны енгізу, жаңарту үрдісі.
2) Өзгеріс.
3) Құрал, әдіс.
Т.И. Шамова, П.И. Третьяковалардың еңбегінде Инновация –
дегеніміз жаңа мазмұнды ұйымдастыру, жаңалық енгізу дегеніміз- тек
қана жаңалық енгізуді ұйымдастыру, яғни инновация үрдісін мазмұнын
дамытуды, жаңаны ұйымдастыруды, қалыптастыруды анықтайды, ал жаңаша
деп жаңаның мазмұны, оны енгізудің әдіс-тәсілі мен, технологиясын
қамтитын құбылысты түсінеміз делінген. Энциклопедиялық сөздіктерде
инновация әр түрлі анықталады. Үлкен энциклопедиялық сөздікте бұл
ұғым жаңаша білім беру деп түсіндіріледі.
Мектеп практикасымен танысу барысында мұғалімдердің
инновациялық технологияларды біртіндеп қолдануға ұмтылғаны байқалады.
Бірақта олар инновациялық әдіс – тәсілдерді жалпы әдістерден
айырмашылығы оларды қолданудың тимді жолдары қандай деген
мәселелерді анық айқын біле алмайды.
Жалпы инновацияық үрдісті іс жүзіне асыру басшылыққа тығыз
байланысты. Сондықтан мектеп басшыларына ең бірінші жаңартуларды,
өзгертулерді бұрынғы немесе қазіргі оқу - тәрбие үрдісіне қажетті
жағынан қарастыру қажет. Кез келген білімнің жаңа саласы бірталай
әдістемелік мәселелер тудырады. Жаңа ғылыми сала пәні, құрылымы мен
қызметі жағынан белгілі бір білім беру жүйесінің қайта құрылуын
педагогикалық жаңалықтардың жасалуын қажет етеді.Сонымен инновация
жаңалық ашумен байланысты. Зерттеуші ғалымдардың айтуы бойынша кез
келген жаңалық бірден жақсы нәтиже бере алмайды.
Еліміздің болашағы, көркейіп өркениетті елдер қатарына қосылуы
бүгінгі ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білім беру саласындағы
проблема -әлеуметтік педагогикалық және ұйымдастыру тұрғысынан, білім
мазмұнына жаңалық енгізудің тиімді, жаңа әдістерін іздестіру, оларды
жүзеге асыра алатын мұғалімдерді даярлау.
Мұғалімдерді даярлау қай уақытта да ең өзкеті мәселелер қатарына
кіретіні белгілі жәйт. Олай болатыны, қоғамның әлеуметтік –экономикалық
міндеттері заманына сай өзгерістерге ұшырап, өскелең ұрпақты соған
лайықтап, өмірге бейімдеудің жаңа талаптары туындап отырады.
Бұл жерде ұстанымдар кәсіби педагог кадрларын даярлау
жүйесіндегі көзқарастардан айқындалары сөзсіз.
Қазіргі мектеп жағдайындағы білім берудің ұлттық моделіне өту
оқыту мен тәрбиелеудің соңғы әдіс – тәсілдерін, инновациялық
педагогикалық технологияны менгерген, психологиялық –педагогикалық
диагностиканы қабылдай алатын, педагогикалық жұмыста қалыптасқан
бұрынғы ескі сүрлеуден тез арада арылуға қабілеті және нақты
тәжірибелік іс-әрекет үрдісінде өзіндік даңғыл жол салуында
икемділігі, шығармашыл педагог –зерттеуіш, ойшыл мұғалім болуын қажет
етеді.
Мемлекеттік білім стандарты денгейінде оқыту үрдісін
ұйымдастыру жаңа педагогилық технологияны ендіруді міндеттейді.
Кез келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру
денгейінің жоғарлығы, дүниежүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы
сол елдің технологиялық даму деңгейімен анықталмақ. Жалпы қоғам дамуы
мен жаңа технологияны енгізу сапалылығы осы елдегі білім беру ісінің
жолға қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру денгейіне келіп
тіреледі. Экономикалық күшті дамыған елдердің тәжірибиесі білім беру
жүйесін ақпараттандыру экономика, ғылым және мәдениеттің қарқынды дамуының
негізгі кілті екендігін көрсетіп отыр. Ендеше қазіргі заманның
ақпараттық технологиясын игеру міндетіміз. Ол үшін болашақ
мұғалімдерді даярлауға жоғарғы оқу орындары төмендегідей жұмыстар
атқаруға тиісті:
1. Болашақ мұғалімдерді ақпараттық қоғам жағдайында оқып білім алуға,
өмір сүруге бейімдеу;
2. Жаңа ақпараттық және телекоммуникациялық технологияға бейімделген
білім –берудің ғылыми - әдістемелік базасын жасау, білім саласын
басқарудың жаңа формалары мен әдістерін пайдалана отырып жоғары
білім беру жүйесін жаңарту;
3. Дүниежүзілік ақпараттық білім кеңістігіне орта білім беру мен
жоғары білім жүйесін сәйкестендіре отырып кіріктіру;
4. Білім берудің иллюстративтік түсіндірмелі жүйесінен дамыта оқыту
жүйесіне көшу. Оқыту үрдісінде оқушы шығармашылығына негізделген
оқу әдістерін пайдалануға түбегейлі көшу;
Жалпы білім беретін мектептерде бүгін белең алып отырған
кемшіліктері баршылық:
➢ Білім сапасының төмендігі;
➢ Білім саласына мемлекет тарапынан реформалар жүргізілгенімен оқудың
нәтижесінің болмауы;
➢ Директивалық құжаттар көптеп шығарылғанымен оның мардымсыздығы;
➢ Оқушылардың өздігінен білім алу дағдысының болмауы;
➢ Оқушылардың және оқытушылардың бірлескен шығармашылық еңбегінің
болмауы.
Бұл тығырықтан шығудың бірден –бір жолы оқу -тәрбие үрдісіне
инновациялық әдіс тәсілдерді енгізу, оқушылардың білімге деген
қызығушылығын талпынысын арттырып, өз бетімен ізденуге, шығармашылық
еңбек етуге жол салу. Кейінгі кезде ғалымдар өз зерттеулерінде оқу –
тәрбие ісіне жаңалықтарды енгізіп, тарату мәселесін қарастырады. Жаңа
технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады:
І кезең. ІІ кезең. ІІІ кезең. ІV кезең.
Оқып үйрену Меңгеру Өмірге ендіру Дамыту.
Жаңа педагогикалық технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегідей
алғы шарттар қажет:
✓ Оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;
✓ Оқушылардың сабақтастығын болдырмау шараларын кешенді түрде
қарастыру.
Оқытудың ғылыми әдістемелік , оқыту әдістемелік ,
ұйымдастырушылық себептеріне үнемі талдау жасап, назарды ұстау, жаңа
буын оқулықтарының мазмұнын зертеп білу, пәндік білім стандартымен
жете танысу, білімді денгейлеп беру технологиясын менгеру арқылы
оқушыларға білімді мемлекеттік стандарт денгейінде игеруге қол
жеткізу, оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі
басшылыққа алу қажет.
Білім беру саласындағы инновациялық бағыттың қажеттілігін
анықтайтын себептер қазіргі таңда бүкіл халыққа белгілі болып отыр.
Оларға төендегілір кіреді:
➢ Білім беру жүйесінің жаңаруы , яғни жоғарғы оқу орындарының
несиелік оқу жүйесіне көшуі және орта білім жүйесінің 12
жылдыққа өтетіндігі;
➢ Білім беру мазмұнының ізгілендірілуі;
➢ Мұғалім мен оқушыларға қойылатын талаптың жаңа тұрғыдан
қалыптасуы, яғни, оқушы тек білім тұтынушы ғана емес, ортақ іс
шара субъектісі де.
Педагогикалық инновациялар мағынасына, мазмұнына , нәтежесіне
қарай екі түрге бөлінеді:
➢ Білім беру жүйесіндегі инновациялар;
➢ Оқу –тәрбие жұмысының жоспарлары мен бағдарламаларының мазмұны
мен құрлысына жататын инновациялар.
Ал оқу тәрбие үрдісінде педагогикалық инновация басқадай
құрылады:
➢ Білім беру мекемесін тұтастай ұйымдастыру әрекеті:
Мектеп –бала бақша;
Мектеп – жоғарғы оқу орны
Мектеп – оқу тәрбие жиынтығы.
➢ Мұғалімдер жұмысын ұйымдастыру: оқу тәрбие үрдісінің
ұйымдастыруымен сабақ берудегі әдіс пен әдістемелердің өзара
байланысы, сабақ пен сабақтан тыс жұмыстар ерекшелігі;
➢ Белгілі бір бағдар берушілік пен мемлекеттік білім деңгейін
қамтамасыз ететін оқушылар жұмысын ұйымдастыру: жеке бас
қызығушылығы мен мүмкіндіктерін дамыту мен жағдай жасау.
Көптеген мектептер жаңа оқу және тәрбиелеу үрдісін енгізе
бастады. Алайда, мектептердің жылдам даму қажеттілігі талабы мен
педагогтердің оны іске асырудағы білімнің жетіспеушілігі арасында
алшақтық байқалады. Ал білімді менгеру деңгейіне қойылатын талапты
төменгі сызбадан көруге боады.
ІV шығармашылық
ІІІ эвристикалық
ІІ алгоритмдік
І оқушылық
Қазіргі технологияда білімді менгерудің шығармашылық денгейіне
жету үшін Блум жүйесі жиі пайдаланылып жур.
Кесте № 2
Блум жүйесі.
Оқушы іс әрекеті
Білім Қабылдайды, түсінеді, ойлайды.
Түсінік Түсінеді, көрсетеді, жазады.
Қолдану Жаңа мәселені шешеді, бұрынғы білімі пайдаланады.
Анализ Салыстырмалы ашады, талдайды, ойлайды,т.б.
Синтез Продуктивті, шығармашылық жұмыстар құрастырады.
Баға(сыни баға) Бағалайды, талқылайды.
Енді осы модельге түсінік бере кетейік.
І. Оқушылық деңгейде бала мұғалім көмегімен амал - әрекет жасмайды
Алдыңғы мақсатты шешуге ұмтылады, бұрынғы білімдерін пайдаланады.
ІІ. Алгоритімдік деңгейде мақсат пен шешілуге тиіс жағдаят анық,
оқушы бұрынғы жинақталған білімін пайдалана отырып, мақстқа жету үшін
өз бетімен жұмыс істейді.
ІІІ. Эвристикалық деңгейде мақсат анық , бірақ жағдаят түсініксіз,
оны оқушының өзі толықтырады, табады, шешеді.Бұнда да бұрынғы білім
көмекке келеді. Оқушы жаңа хабар, білімді өз ізденісімен ала
алды.Бұл деңгей өнімді денгей.
ІV. Шығармашылық деңгейде мақсат жалпылама, анық емес.Оқушы оны
анықтайды, жаңа нәрсені табады, өз бетінше жаңа дүние әкеледі.
Шығармашылық денгейге жету жолдары оңай емес. Қазіргі
технологияда “миға шабуыл” , дебат, модель, жоба жасату, қорғату, оқу
жазу арқылы оқушылардың сыни көзқарстарын қолдану жиі қолданылады.
Оқу - тәрбие үрдісіндегі инновациялық әрекетті төмендегідей кесте
арқылы көрсетуге болады.
Кесте №3
Оқу - тәрбие үрдісінде жаңа технологияны енгізу жолдары
Білім беру жүйесіндегі жаңа ұлттық моделдің бұрынғыдан өзіндік
айырмашылығы бар. Өйткені оның арнайы өрнегі 1997 жылы ЮНЕСКО ұсынған
білім берудің халықаралық стандарт класификациясына дәлме дәл сәйкес
келеді. Ендеше білім берудің ұлттық моделін жүзеге асыру үшін оның
мазмұндық бөлігін өзгерту жеткіліксіз. Сондықтан жаңа мемлекеттік
стандартқа өтіп қана қоймай , білім беру үрдісін ұйымдастырудың
әдістемелік жолдарын қайта қарастыру аса қажет. Осы мақсатта жоғарғы
оқу орны жанынан Ізденіс педагогикалық инновациялық технологиялар
мен озық іс – тәжірибелер эксперементтік лабараториясының негізгі
мақсаттары:
➢ Жалпы білім беретін мектеп мұғалімдерін даярлаудың сапалық
деңгейін көтеру;
➢ Педагогикалық мамандықтар бойынша білім беру үрдісін үйлестіру;
➢ Педагогика теориясы мен практикасы бойынша инновациялық
технологиялар мен озық іс- тәжірибелерді зертеу, үйрену, насихаттау
және тарату;
➢ Университет – мектеп – мұғалімдер білімдерін жетілдіру инситуттары
арасындағы жаңа үштік байланысты жандандыру.
Ізденіс педагогикалық инновациялық технология мен озық іс-
тәжіирбелер эксперименттік лабараториясы төменгідей ІІІ бағытта жұмыс
істеуді көздейді:
І. бағыт. Ғылыми зерттеу жұмысы:
➢ Инновациялық педагогикалық технологияларды оқып үйрену, зерттеу.
➢ Жаңашыл мұғалімдердің озық іс-тәжірибелерін зерттеу;
➢ Оқыту мен тәрбиелеудің тиімділігін арттыратын , оқушылардың жоғары
шығармашылық деңгейін қамтамасыз етілетін шығармашылық – зерттеу
жұмыстарын жүргізу;
➢ Педагогикалық конференциялар, оқулар, консилиумдар ұйымдастыру.
ІІ бағыт. Оқу әдістемелік жұмыстары ғылыми әдістемелік бағыт :
➢ Болашақ мұғалімдердің шығармашылық интеллектуалдық потенцияларын
дамыту;
➢ Оқушылардың жас ерекшеліктерін, қабілеттерін ескере отырып, саралап
оқыту мазмұны, формасын және әдістерін анықтау.
➢ Оқу –тәрбие үрдісіне инновациялық технологияларды пайдалануды
қарастыратын әдістемелік көмекші құралдарды оқу , пайдалану.
➢ Инновациялық технологиялар мен озық іс –тәжірибелер оқу,
педагогикалық семинар, дөңгелек үстел, әдістемелік кеңес
ұйымдастыру.
ІІІ бағыт. Тәжірибе –эксперименттік жұмыстары ғылыми практикалық
бағыт :
➢ Оқу тәрбие үрдісінде инновациялық технологияларды ендіру
мақсатында эксперименттік –тәжірбиелер жүргізу.
➢ Жүргізілген эксперименттік - тәжірибенің қортындысын шығарып,
алынған нәтежелерге талдау жасау.
Оқу -тәрбие үрдісінде инновациялық технологияларды пайдаланатын
дәстүрлі емес ашық сабақтар беру, шығармашылық есеп таңдау.
“ Ізденіс” педагогикалық инновациялық технологиялар мен озық іс
тәжірибелер эксперименттік лабораторияның негізгі мақсаты болашақ
мұғалімдердің жас ұрпақты оқыту мен тәрбиелеудің тиімділігін арттыру
мақсатында жаңа педагогикалық технология элементтерін пайдалана
білуге үйрету, шығармашылыққа баулу. “ Ізденіс” педагоагикалық
лабараториясында болашақ мұғалімдер үш кезеңнен өтеді. Бірінші кезеңде
болашақ мұғалімдер инновациялық педагогикалық технологиялармен танысса,
екінші кезеңде өзіне жақын келген әдіс –тәсілдерді таңдайды, ал үшінші
кезеңде педагогикалық практикаға барғанда тәжірбиеден өткізеді.
Нәтежесінде болашық мұғалім университет қабырғасынан инновациялық
педагогикалық технологияларды меңгерен маман болып шығады, сонда
бүгінгі университет түлектері ертеңгі шығармашылықпен жұмыс істейтін
педагоктарға айналады.
Ең бастысы, университет мектеп практикасына бейім, дайындалға
білімді де, білікті маман шығаратын болады.
Ал бұның өзі қазіргі кезеңде Қазақстан бүкіл дүние жүзілік
білім әлеміне кіру мақсатындағы жасалынып жатқан жаңа жүйенің
негізгі мақсатына жетудің бірден бір жолы болмақшы.
Қорыта айтқанда, “Ізденіс” педагогикалық лабараториясының
болашақ мұғалімдердің шығармашылығын дамытуға, зертеу жұмысымен
айналысуға, қабілеттілігі мен қызығуын тудыруға, жеке тұлға туралы
теориялық білімдерін тереңдетуге және болашақта оқу – тәрбие үрдіснде
оны дамытуға қолайлы жағдай жасауға өз үлесін қоспақшы.
1.2 Жаңа педагогикалық технологияның ерекшелігі.
Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы барысында
орта білім берудің жүйелі реформалануы қоғамдық тұрғыдан үлкен
маңызға ие. Білім беруді реформалауды жүзеге асырудың және бір
маңызды сипаты қазіргі уақыттағы оқыту үрдісін технологияландырудың
қажеттігінен туып отыр. Осыған орай соңғы кезде оқытудың әр түрлі
педагогикалық технологиялары жасалып, мектеп өміріне енгізіліп жатыр.
Олар мыналар: Лысенкованың алдын ала оқыту, Хазанкиннің есептер
шығару, Палтышевтің физикадан есеп шығару, Шаталовтың интенсивті оқыту
(тірек сигналдарын пайдалану арқылы), Эрдниевтің ірі блоктан оқыту,
оқытудың белсенді әдісі, т.т.
Ал соңғы жылдары оқытудың модуль технологиясы мен
В.М. Монаховтың, Дьяченконың оқытудың ұжымдық тәсілі, сондай ақ
профессор Ж. Қараевтің оқытуды дербестендіру мен дифференциялау және
білім беруді демократияландыру мен ізгілендіру ұстанымдарына
негізделген жаңа педагогикалық компюьтерлік технологиясы еліміздің
көптеген мектептерінде қолданып жүр.
Мектептерде жүргізіліп жатқан қазіргі тәжрибелік сынақ
жұмыстарының басты міндеті жаңа оқытудың педагогикалық технологиясын
оқыту үрдісіне енгізу болып табылады. Мәселен, Л.В. Занков,
Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдовтың бірлесе жасаған “Дамыта оқыту жүйесі”
бір –бірімен тығыз байланысты әрі мынадай ұстанымдардан құралады:
1. Жоғарғы деңгейдегі қиындықты оқыту.
2. Теориялық білімнің жетекші ролі.
3. Оқу материалын жеделдете оқыту.
4. Оқу үрдісін оқушының сезінуі.
5. Барлық оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу.
Л.В. Занковтың оқыту жүйесінде оқушы өзін емін еркін сезінеді,
оның әлеуметтік мүмкіндігі мен дербестігінің дамуына жағдай
жасалады. Осы жүйеде оқушы мен мұғалімнің арасындағы жаңаша қарым
–қатынастың іргесі қаланады. Мұғалім түсіндіруші, оқытушы тұрғысында
емес, оқушының оқу әрекетін ұйымдастырушы, бағыттаушы ретінде көрінеді.
Д.Б.Эльконин мен В.В. Давыдовтың зерттеулері оқу әрекеті және
оның субъектісін қалыптастыруға бағытталған. Оның құрылымы мынадай:
оқу танымдық мотивтер, оқу тапсырмалары, оқу амалдары, оқу
операциялары.
Педагогика ғылымында баланы оқыту мен тәрбиелеудің міндеті
жан жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру болғандықтан, жаңа
технология бойынша әдістемелік жүйенің басты бөлігі оқыту мақсаты
болып қалады. Сондықтан танымдық іс -әрекетті белгілі бір дәрежеде
белсендірілуі қажет. Бұл әдістемелік жүйенің басқа бөліктерінің де,
(мазмұны, әдісі, оқыту түрі мен құралдарының) өзара байланысты
қалпында өзгертілуін талап етеді. Мұны орындау үшін төмендегідей
ұстанымдар жүзеге асуы тиіс.
1. Оқушылардың өзіндік іздену іс -әрекетінің әдістерін меңгеру талап
етіледі. Өйткені бұл әдістердің күнделікті пайдаланып жүрген
оқу әдістерінен айырмашылығы бар. Яғни жаңа жағдайдағы оқыту
әдістері деп отырғанымыз: “оқушы -мұғалім “ ұстанымының өзара
тығыз байланыстылығы. Демек, мұнда бірінші орнында оқушы тұрады
және оның өз бетімен білім алудағы белсенділігіне баса назар
аударылады.
2. Жаңаша оқытудың негізгі түрлері: оқытудың дербес және топтық
түрлері болып табылады. Бұл жерде алға қойылатын басты мақсат –
оқушыға деген сенім, оның өз ісіне жауап беру мүмкіндігіне
сүйеніп, беделі мен қадір – қасиет сезімін дамыту. Ал
оқытудың фронтальды түрі, көбінесе, бағыт беру, талқылау және
түзету енгізуде ғана пайдаланылады.
3. Жаңа технологияның мақсаты бойынша “оқытуды ізгілендіру” қажет.
Бұл үшін оқу құралдары оқушылардың өздігінен танымдық іс -
әрекетін жүргізе алатында болуы керек. Бұрынғы дәстүрлі оқулықтар
мұндай талапты қанағаттандыра алмайды, сондықтан оқушылардың өз
бетімен білім алуына аса бейімделген жаңа типтегі оқулықтар
керек –ақ.
Жаңа технологияның тағы бір психологиялық негізі болып
табылатын теория – Л.С. Выготскийдің оқыту үрдісінде оқушының ақыл
ойының дамуы “актуальды даму” аймағынан жақын арада даму аймағына
ауысуы туралы теориясы. Бұл ауысу тарпсырмаларды қайталап орындауға
ғана арналған бірінші деңгейден өнімді іс - әрекетті қажет ететін
келесі деңгейлерге ауысу негізіндегі іс -әрекет арқылы жүзеге асады.
В.П. Беспалько бұл деңейлерді төртке бөлді: бірінші деңгей- “мінжетті
оқулық”, екінші – алгоритімдік, үшінші - эвристикалық, төртінші –
шығармашылық.
Ендеше оқушылардың білім, білік, дағдыларын жетілдіру үшін
оқытудың жаңа технологиясы негізінде дифференциалдық және дербес
деңгейлік ұстанымдарының талаптарына сәйкес өткізілетін әр түрлі
сабаққа арналған жаңа тұрпаттағы оқулықтар мен оқу құралдары қажет.
Бұлар әңгімелесуші - оқулықтар мен оларға қосымша төрт денгейдегі
тапсырмалар берілген жұмыс дәптерлері.
Оқытудың жаңа технологиясы жайында оқушылардың өздігінен
жүргізілетін танымдық іс – әрекеті үшін тапсырмалар күрделілігі төрт
деңгей бойынша құрастырылып, ондағы барлық денгейдегі тапсырмалар
қызғылықты мазмұндалған болса оқушыларда ынталану пайда болады.
Мұндай жаңа технология бойынша сабақ беріп жүрген мұғалімдер
үзіліс кезінде де оқушылардың сабақтан бас алмайтындығын айтады.
Өйткені оқушылар өзара басекелесте отырып жұмбақ, сөзжұмбақ, ребус,
математикалық басқатырғыштар сияқты әр деңгейдегі тапсырмаларды
шешуге ұмтылатыны даусыз. Бұл жерде “үлгерімі кейіндеп қалып, өз
құрбыларын белгілі бір себептермен қуып жете алмайтын оқушылармен
қалай жұмыс істеуіміз қажет?” деген сұрақ туады. Бұл мәселелердің
де оңды шешуі қарастырылған. Олар мыналар:
❖ Барлық тапсырмаларды мезгілінде орындаған оқушылар
үлгермеушілерге көмектеседі;
❖ Сыныптың басқа оқушыларды өздігінен жұмыс істеп жатқан кезде
мұғалімнің үлгерімі төмен оқушыларға дербес көмек көрсетуіне
уақыты болады.
Жалпы жаңа педагогикалық технологияда бағалау үрдіс арнайы
“қосу” әдісімен жүзеге асырылады. Бағалау жүйесінде оқушы білімнің
ең төменгі деңгейі негізге алынады және ол деңгей мемлекеттік
стандарттың ең төменгі талабына сәйкес келеді. Дарындылығына,
бейімділігіне, жоғары даму деңгейіне қарамастан оқушылардың барлығы
бірінші деңгей тапсырмаларын дұрыс орындауы шарт. Бірінші деңгейдегі
барлық дұрыс және мезгілінде орындалған тапсырмалар есепке алынып
отырады. “есептің ” “екіліктен” айырмашылығы: бірінші деңгейдің
есепке алынбаған тапсырмалары қашан есепке алынғанша міндетті түрде,
қайта –қайта тапсырыла береді.
Өзін - өзі бағалау “қосу” әдісімен жүргізілетіндіктен оқушы
бұрынғыдай “екілік” аламын деп қорықпайды. Сөйтіп оқушы да
жоғары ұпай жинауға деген талпыныс пайда болады. Ол дұрыс
орындалған тапсырмалардың санына ғана тәуелді.
Жаңа педагогикалық мұндай технологиялар арқылы оқытуды
ізгілендіру мен демократияландыруға, оқушылардың өздігінен бағыт –
бағдарын анықтап, дамуына, ең бастысы, өзін-өзі тәрбиелей алатын
тұлға ретінде қалыптасуына жағдай жасауға болатыны күмәнсіз. Сондықтан
да білім беру жүйесінің алдында тұрған басты мақсат: жаңа
технологияның талаптарына сай жаңа оқулықтар буынын жазу болып отыр.
Бұл жаңа оқулықтар мен дидактикалық құралдардың ерекшелігі сол,
олардың мазмұнын қысқа мерзімде ешқандай бейімдеусіз - ақ
компюьтерге кіргізуге болады. Себебі бұл құралдардың құрылымы
электрондық оқулық құрылымына ұқсас.
Жеке тұлғаның өзін -өзі дамыту технологиясында оқу пәндері
әдістемелері мен білім беру технологиясын жоспарлау жүйесі
қолданылады.
Пәндердің әдістемесін қолдануды жоспарлау мынаған келіп
тіреледі, яғни әр оқушының өз кезеңі барысында мұғалім оған
қажетті әр бір жаңа педагогикалық технологиялар мен әдістерді
міндетті түрде пайдалануы қажет. Бұл үшін мына төменгі түсініктерді
ескерген жөн:
❖ Қатар отырған екі сыныптағы оқушылардың жас ерекшеліктері мен
білім денгейлерін ескеру;
❖ Әдістеме мен технологияның сабақтастығы;
❖ Оқушының өз бетінше іс -әрекет жасау тәсілдерін меңгеруіне
мұғалім тарапынан көмек беруді біртіндеп айту;
❖ Параллель сыныптардағы сынып топтарының еркешеліктерін ескеру;
❖ Мұғалімдердің ықыласы мен шеберлік деңгейінің болуы, т.б.
Демек, 1-11 сынып аралығында жүргізілетін педагогикалық
технология мен әдістерді (мұғалімнің қалауы бойынша) төмендегідей
етіп жоспарлауды ұсынуға болады. (№ кесте бойынша)
Бастауыш мектеп:
❖ дамыта отырып оқыту әдістемесі (Л.В.Занков,
Д.Б.Эльконин,В.В.Давыдов, В.В.Репкин, В.А. Левин);
❖ сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы;
❖ дидактикалық бірліктердің ірілендіруі (П.М.Эрдниев);
❖ түсініктерді қабылдау ( С.Н.Лысенкова);
❖ нәтижелі әдістемелеу және оны қабылдау;
❖ іс-әрекетті бағалау ( Ш.А.Амонашвели, И.П. Волков);
❖ оқулықсыз оқыту ( В.В.Агеев);
❖ ойын әдістемесі және оны қабылдау;
❖ М.Монтессори, Р. Штейнердің жүйесін қабылдау.
Орта буын:
❖ проблемалық оқыту;
❖ іздену,зерттеу әдісі;
❖ топпен оқу әдісі (И.Б. Первин);
❖ оқытудың ұжымдық тәсілі (В.К.Дьяченко);
❖ нәтижелі технологиялар;
❖ тірек және тірек конспектісінің көмегі арқылы оқыту ( В.Ф.
Шаталов);
❖ өзіндік жұмыс әдістері;
❖ бағдарлы оқыту (машинасыз және компютерсіз);
❖ оқытудың комуникативті әдісі (қарым-қатынастық);
❖ дискуссиялық әдіс;
❖ дидактикалық ойындар.
Жоғары сыныптар:
❖ оқытудың вариятивті элементтерін өз еркімен таңдау;
❖ өзіндік жұмыстың әдістемесі:
❖ іздену, зерттеу әдістері;
❖ нәтижелі технология, жобалау әдісі;
❖ даралап (жеке) оқыту, “мектеп – парк ” моделін қабылдау
(М.А.Балабан);
❖ оқушының іс-әрекеті бойынша ұйымдастырылған ойындар;
❖ “өнертапқыштық тапсырмаларды шешу теориясы” әдістемесі (ТРИЗ) (Г.С.
Альтшулер);
❖ бағдарламалы оқыту;
❖ Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы;
❖ әлеуметтік педагогикалық сынау, әлеуметтік мәні бар ойындар;
❖ профильді және кәсіптік бағдар бере отырып оқыту;
❖ тірек конспектісін қолдану;
❖ диалогтік әдістеме, дискуссияның негізінде оқыту;
❖ модульдік технология;
❖ дистанциялық (қашықтан) оқыту технологиясы;
❖ инттерактивті оқыту технологиясы;
№ 4 кестеде ғалымдар Ш.Т.Таубаева мен Б.Т. Барсай ұсынған оқытудың
қазіргі оқыту ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасының Білім туралы
Заңында: Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық
құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды
қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті
жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологиясы мен инновациялық әдіс –
тәсілдерді енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық
коммуникациялық желілерге шығу – деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту
міндеттерін көздейді [1]. Бұл міндеттерді шешу мұғалімнің ізденісіне
байланысты. Осы күні Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі
қалыптасуда. Бұл процесс білім берудің жаңа парадигмасын туғызды.
Қазақстан өз дамуында жаңа серпіністер жасауы қажет, Қазақстан
әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына енуі үшін
білім саласында да үлкен реформалар жүргізілуі тиіс. Бұл жөнінде
Елбасы Қазақстан халқына жолдауында “ Білім беру реформасы
–Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік
беретін аса маңызды құралдарың бірі.
Бізге экономикалық және қоғамдық жаңару қажеттілігіне сай
келетін осы заманғы білім беру жүйесі қажет” деп ерекше атап
көрсетті.
Дәстүрлі оқыту әдістерінің білімді мемлекет стандарт деңгейде
толық меңгеруге кепілдік бермейтін мектеп тәжірибесі көрсетіп отыр.
Сондықтан жаңартылған әдістемелік жүйенің оқыту процесінде іске асуы
үшін осы технологияландыру қажеттілігі туындады.
Педагогикалық технология оқыту технологиясы туралы мәселелер
сонғы жылдары ғалымдардың назарын аударып, әр түрлі қырынан
зерттелуде.
Бүгінгі таңда Қазақстанда Ж.А.Қараевтың, Ә.Жүнісбектің,
Ш.Т.Таубаеваның, Қ.Қ.Қабдықайыровтың, С.Н.Лактионованың, М.М.Жанпейсованың
және Қ.М.Нағымжанованың т.б. ғалымдардың ұсынған оқытудың жаңа
технологиялары оқу үрдісінде белсенді түрде қолдануда.
Президенттің жарлығымен Қазақстан республикасында білім беруді
дамытудың 2005-2010 жылдар аралығындағы мемлекттік бағдарламасы бекітілді.
Жалпы орта білім саласында білім беру, қызметтерінің қол жетімділігін
қамтамасыз ету, білім беру саласын арттыру, мектептердің – техникалақ
саласын нығайту жөніндегі дәйекті де жүйелі жұмыс жүргізілуде.
2005 жылдан бастап білім беру ұйымдарын мультимедиялық және
лингофондық кабинеттермен қамтамасыз етілуде және интернет желісіне жалпы
білім беретін мектептер қосылуда.
Мемлекеттік білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойып
отырған басты міндеттердің бірі – оқытудың әдіс –тәсілдерін үнемі
жетілдіріріп отыру және жаңа педагогикалық технологияны меңгеру.
Зерттеудің мақсаты: Білім беру жүйесінде жаңа педагогикалық
технологиялар арқылы оқытуды теориялық тұрғыдан негіздеу және оқыту
әдістемесін жасау.Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясын
пайдалануды теориялық және практикалық жағынан негіздеу және эксперименттік
жұмыста тиімділігін тексеру. Бұл мақсатты орындау үшін мынадай міндеттер
қойылып, оларды шешуге ұмтылыс жасалды.
Зерттеудің міндеттері:
1.Білім беру жүйесінде Жаңа педагогикалық технологияларды зерделеп,
игеру, пайдалануды қалыптастырудың теориялық негізін айқындау.
2. Жаңа педагогикалық технологияларды пайдаланудың теориялық негізіне
сай әдістемелердің нұсқаларын жасау. Және сын тұрғысынан ойлауды дамыту
технологиясы негізінде , тәжірибелік эксперимент арқылы тиімділігін
тексеру.
3.Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясын пайдалану.
4.Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясының әдістемесін жобалауға
әдістемелік ұсыныстарды жасау және оларды практикаға ендіру.
Зерттеу пәні:. Білім беру жүйесінде жаңа педагогикалық
технологияларды қолдану мәселелері.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер, жаңа педагогикалық технологияларды
қолдануда тиімділігін пәндерінің ерекшелігіне , мақсатына сай қолдансақ,
онда сабақтың жетілуі мүмкіндігі көрініп , яғни оқушының сабаққа
қызығушылығы арта түсуі, мұғалімнің шебер ұйымдастырушылығынан оқушыда
психологиялық – педагогикалық жүйе тәрбиеленеді, білім жүйесі
күрделенеді, себебі жаңа педагогикалық технологиялар тұлға деңгейінің
жоғары болуына әсерін тигізеді.
Зерттеудің жетекші идеясы: жаңа педагогикалық технологиялар арқылы
сапалы білім беру, алған білімдерін іс-тәжірибелерде қолдана білуге,
шығармашылық белсенділікке бейімдейді.
Зерттеу базасы: Шымкент қаласындағы Төржан гимназиясы.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшадан тұрады.
І - Тарау. Білім беру жүйесінде жаңа педагогикалық технологиялар
арқылы білім берудің ғылыми теориялық негіздерін қолдану.
1.1. Білім беру жүйесінде жаңа педагогикалық технологиялар арқылы білім
берудің ғылыми теориялық мәні.
Қазіргі кезде бүкіл әлемде жүргізіліп жатқан ізгілендіру
үрдістері қоғамның білім беру мекемелеріне қойылатын жаңа талаптарды
анықтауда. Технологиялық прогресс пен ғылыми ақпарат көлемінің ұлғая
түсуі, мектептегі білім беру мазмұнын қайта құру және оқу тәрбие
орындарының іс -әрекет қағидаларын қайта құру, мұның бәрі мұғалімнің
кәсіби біліктілігі мен тұлғасына, бүкіл педагогикалық үрдістің
педагогикалық тұлғалық бағдарлануына қойылатын талаптардың сөзсіз арта
түсуіне алып келеді. Бүгінгі таңда мектептің оқу үрдісін жетілдіру
үшін жаңа педагогикалық технологиялар арқылы білім беру
технолгияларын пайдаланудың тиімділігін өмірдің өзі дәлелдеп отыр.
Қай мемлекеттің де негізгі тірегі - асқақтаған күмбездер де,
ғимараттар да, экономикалық жағдайда емес, білімді де білікті, іскер де
, белсенді адамдар. Жастар өзінің ата –анасынан гөрі заманына көбірек
ұқсас келеді (И.С.Кони). Сондықтан қоғам талабына сай, сол қоғамды
көркейтетін, дамытатын жастар тәрбиелеу ең маңызды мәселе екені
даусыз. Қоғамның дамуына қарай ғылым мен техниканың денгейі де. Оны
басқару жүйесі де өзгеріп отыратыны белгілі. Осыған орай маман
қызметнің мазмұны жаңарып, жаңа мақсат, жаңа көзқарас, жаңа шешімдер
мен жаңа мүмкіндіктерді қажет етеді. Ондай мүмкіншік тек білім
арқылы келеді.
Білім – қоғамды әлеуметтік , мәдени- ғылыми прогреспен
қамтамасыз ететін ғажайып құбылыс, адам үшін де, қоғам үшін де ең
жоғарғы құндылық. Оның ең негізгі қызметі –адамның минталитетін,
адамгершілігін , шығармашылық қабілетін қалыптастыру, дамыту. Осыған
орай, егеменді еліміз өзінің дамуының ең басты алғы шарты –білім
беру жүйесінің Білім ғасырындағы міндеті мен мазмұнын айқындап
береді.
Білім беру сатыларының сабақтастығын қамтамасыз ететін білім
беру процесінің үздіксіздігі, оқу мен тәрбиенің бірлігі, білім
беруді басқарудың демократиалық сипаты, білімнің, ғылымның және
өнердің интеграциалануы, ақпараттануы оқушыларды кәсіптік бағдарлау,
білім беруді саралау, ізгілендіру, және тағы да басқа білім беру
саласындағы мемлекетік саясаттың негізгі принциптері. Сонымен қатар,
Қазақстан Республикасының ғылым және ғылыми –техникалық саясат
тұжырымдамасында да ғылымды демократияландыру , интеграциалау,
иновациялық процестің білім, ғылым саласында кең өріс алуы да атап
көрсетілген.
Білім жүйесін дамыту стратегиясының басты мақсаты – ұлттық
білім моделін жасау.
Ұлттық білім үлгісінің негізгі бағыты - адамды қоғамның ең
негізгі құндылығы ретінде тану, оның қоғамдағы орны мен роліне,
әлеуметтік жағдайына , психикалық даму ерекшеліктеріне мән беру, сол
арқылы оның рухани жандүниесінің баюына, саяси көзқарасының,
шығармашылық еркіндігі мен белсенділігінің , кәсіби іскерліктің
қалыптасуына жағдай жасау , мүмкіндік беру. Яғни, ХХІ ғасырдың
маманы – жаратылыстану мен гуманитарлық ғылымдар бойынша ой өрісі кең
, жан дүниесі бай, ұлттық минталитеті жоғары, кәсіби білікті маман
адамдармен дұрыс қарым –қатынас жасай алатын, басқаның пікірімен
санасатын, кез келген ситуациядан шығудың жолын таба алатын,
жауапкершілік сезімі жоғары, қоғамда белгілі бір роль атқаратын,
қайталанбайтын дара тұлға болуы тиіс. Ал мұндай мүмкіндіктің негізі
–жоғары білімде. Өйткені жоғары білім –үздіксіз білім беру жүйесінің
шешуші тетігі.
Сондықтан білімгерді тек маман ретінде қарамай, оны өз
қоғамының азаматы, жеке тұлға, келешектің иесі, тірегі ретінде тану,
соған мүмкіндік жасау қажет.
Ұлттық үлгідегі жаңа парадигманың негізгі бір мәселесі –
білімгерге іргелі де терең, тиянақты да жүйелі білім беру. Іргелі
білім берудің міндеті –адамды ғылыми ойлауға , болмысты тану, оны
қабылдаудың әдіс тәсілдерін білуге, өзін - өзі дамытуға өз бетімен
білім алуға, ізденуге іштей қажетілігін туғызу.
Еліміздің егемендік алып, қоғамдық өмірдің барлық , соның
ішінде білім блеру саласында жүріп жатқан демократияландыру
ізгілендіру мектепті осы кезге дейінгі дағдарыстан шығаратын қуатты
талпыныстарға жол ашты.
Білім мазмұны жаңа үрдістік біліктер мен ақпаратты қабылдау
қабілетінің дамуы мен ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы
білім беру бағдарламаларының нақтылануымен байи түсуде. Атап айтқанда:
➢ Есте сақтауға негізделген оқып білім алуын, бұрынғы
меңгергендерді пайдалана отырып, ақыл - ойды дамытатын оқуға көшу;
➢ Білімнің статистикалық үлгісінен ақыл –ой әрекетінің динамикалық
құрылым жүйесіне көшу;
➢ Оқушыларға орташа денгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп,
саралап оқыту бағдаламасына көшу.
Кез келген елдің эканомикалық қуаты, халықтың өмір сүру
денгейінің жоғарлығы , дүниежүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы
сол елдің технологиялық даму денгейімен анықталады. Жалпы қоғам
дамуы мен жаңа технологияны енгізу сапалылғы осы елдегі білім беру
ісінің жолға қойылатындығы мен осы саланы ақпараттандыру денгейіне
келіп тіреледі. Экономикалық күшті дамыған елдердің тәжербиесі
эканомика, ғылым және мәдениеттің қарқынды дамуының негізгі кілті
екендігін көрсетіп отыр. Ендеше, қазіргі заманның ақпараттық
технологиясын игеру міндетіміз.
Білім беру -- аса күрделі әлеуметтік - экономикалық механизм.
Оны реформалаудың мәселелері де сан қырлы. Қазіргі кездегі
Республикамызда қолға алынған білім беру жүйесін реформалау ісі осы
саланың эканомикалық – ұйымдық, құқықтық , құрылымдық жақтарын
түбегейлі өзгеруге бағыталған біртұтас кешенді шаралармен тығыз
байланысты. Білім беру ісіндегі жаңа үрдісті мән мағанасы, сипаты
мен бағыт бағдарын айқындаушы дәйекті факторлар:
➢ Қазақстан Республикасының тәуелсіз егеменді мемлекет болып
қалыптасуы;
➢ Эканомиканың нарықтық моделін ұсынып,меншіктің түрлі пішіндерін
дамыту;
➢ Ұлтттық білім беру ісінің әлемдік білім жүйесінде кіруі болып
отыр.
Кез келген диалектикалық даму үрдісі секілді нарықтық экономика
жағдайына байланысты білім беру жүйесін реформалау ісі де қарама
–қайшылықсыз емес. Мұның өзі мамандардың кәсіби икемділік пен
ұтқырлықы , сан қырлы шығармашылық қасиет пен өзін - өзі басқару,
өзін -өзі ұйымдастыру жағдайындағы біліктілікті талап етеді.
Білім беру реформасын одан әрі тереңдете жүргізу жаңа
замандық база жасауды қажет етіп отыр. Ең алдымен ел эканомикасының
нарықтық және кезеңіне өту барысындағы білім жүйесін
қалыптастыратын заң баптары керек болды. Азаматтардың білім алу
құқығын айқындайтын Қазақстан Республикасы Конститутциясының 30- бабының
қағидасын толығырақ мазмұндап, білім берудің мемлекеттік емес
секторларының орны мен ролін, шетелдік, халықаралық, діни білім беру
ұйымдарының құқықтық негізін нақтылап, білім мекемелерінің жаңа
әлеуметтік – экономикалық жағдайы қызметтік міндеттерін белгілеу
қажеттілігі туындады.
1999 жылы қабылданған Білім туралы Заңда құрылымы мен
мазмұны жағынан да жаңартылған ұлттық білім беру жүйесінің жаңа
моделі жасалды. Осы жаңа модельге сай білім беру жүйесі 4-
денгейге: мектеп жасына дейінгі тәрбиелеу мен оқытуға, орта білімге,
жоғары кәсіби білімге, жоғарғы оқу орнынан кейінгі кәсіби білім
беруге бөлініп, 1997 жылы ЮНЕСКО ұсынған Халықаралық білім беру
жіктемесіне мейлінше сайкестендірілді.
Мектеп жасына дейінгі тәрбиелеу мен оқыту шеңберінде 5 (6)
жасар балаларды міндетті түрде мектеп алды дайарлықтан өткізу
көзделген. Бұл мектепке оқуға қабылдау барысында балаларға бірегей
бастау мүмкіндігін тудыратын маңызды шара болмақ.
Жаңа модельге сәйкес орта білім беру жүйесі жалпы орта ,
бастауыш кәсіби және орта білім беруді қамтиды.
Базалық білім мектеп қабырғасында беріледі. Тоғызыншы сыныпты
бітіргеннен кейін оқушылар тек кәсіптік мектептерде ғана емес,
сонымен қатар кәсіби орта білім беретін оқу орындарында да оқуын
жалғастыра алады.
Жоғары кәсіби білім беру құрылымы үш сатыдан тұрады: жоғары
базалық білім (бакалавриат), жоғары арнаулы білім, жоғары ғылыми
педагогикалық немесе мамандандырылған білім (магистратура).
№1 кестеде Қазақстан Республикасы ұлттық білім беру жүйесі
моделінің құрылымы көрсетілді.
2000 жылдың 30 қыркүйегінде қабылданған білім мемлекеттік
бағдарламасы Қазақстан Республикасы білім беру жүйесін дамытудың 2005
жылға дейінгі кезеңге арналған негізгі бағыттарын айқындайды.
Бағдарлама мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың, бастауыш
орта жоғары оқу орнынан кейінгі кәсіби білімнің негізгі аспектілерін
қамтиды. Сондай -ақ білім денгейінің әрқайсысы үшін қойылатын
мақсаттарға жету үшін нақты шараларды мазмұндайды.
Бұл маңызды құжат оқу жоспарларын, жаңа ұрпақтың оқулықтары
мен оқу әдістемелік кешенін ендіру, балалар мен жастардың
экономикалық , экологиялық, құқықтық, азаматтық білімі бойынша
қазіргі заманғы оқу бағдрламаларын енгізу, оқытудың жаңа
технологияларын әзірлеу және ендіру, үздіксіз білім жүйесін дамыту
арқылы білім мазмұнын жаңартуды көздейді.
Бағдарлама оқытудың жаңа технологияларын әзірлеу мен ендіруде
қажетті қайта құрулардың жүзеге асырылуын, қоғамның әр бір
мүшелерінің қызмет өрісін жедел өзгерту үшін өзіне кадрлардың
біліктілігін арттыру мен қайта дайарлауды қамтитын үздіксіз білімді
дамытуды көздейді.
Білім мемлекеттік бағдарламасының негізгі мақсаты- сапалы
білімге қол жеткізуді қамтамасыз ететін білім беру жүйесінің үлттық
үлгісін тиімді дамытуы үшін жағдай жасау.
Бағдарламаның негізгі міндеттері:
➢ Азаматттардың білімінің барлық деңгейлері мен сатыларына қол
жеткізуге арналған конституциялық құқықтарын қанағаттандыру үшін
жағдайлар жасау;
➢ Білім беру жүйесін басқаруды жетілдіру;
➢ Білімнің және білім беру бағдарламасының сапасын арттыру,
білім беру қызметтерін таңдауды ұсыну;
➢ Тәрбие жұмысын жетілдіру, оқу мен тәрбие үрдістерінің бірлігін
қамтамасыз ету;
➢ Қазақстанның білім беру жүйесінің әлемдік білім кеңістігіне
интеграциялануы үшін жағдай жасау.
Заңнамаларға сәйкес білім беру бағдарламаларының сабақтастығы
мен үздіксіздігінің принциптеріне негізделген білім жүйесінің ұлттық
үлгісі білім берудің 4 денгейін қамтиды:
➢ Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту;
➢ Орта (жалпы орта, бастауыш және орта кәсіптік білім беру);
➢ Жоғары кәсіптік;
➢ Жоғарғы оқу орындарынан кейінгі кәсіптік білім.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту.
Мақсаты- балалардың мектепке дейінгі білім беру
бағдарламаларымен қамтылуын дәйекті түрде ұлғайту жолы мен олардың
білім алудағы тең бастапқы мүмкіндіктерін қамтамасыз ету.
Негізгі міндеттері:
➢ Балаларды мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуда оқу
-әдістемелік құралдармен және кадрмен қамтамасыз ету;
➢ Жұмыс істеп тұрған мектепке дейінгі ұйымдарды сақтау және
әсіресе, даму мүмкіндіктері шектеулі балалар үшін жаңа түрлері
мен үлгілерін дамыту;
➢ Мектепке дейінгі ұйымдер мен жалпы білім беретін мектептердің
базасында балаларды мектепалды даярлаумен қамтамасыз ету;
➢ Ата –аналар мен жұртшылықты мектепке дейінгі білім беру
процесіне тарту.
Жалпы орта білім
Мақсаты - азаматтардың міндеті жалпы орта білім алуға және
оның сапасын жақсартуға деген конституциялық құқығын қамтамасыз
ету.
Негізгі міндеттері:
➢ Мектеп жасындағы барлық балаларды оқумен қамтамасыз ету;
➢ Жалпы орта білімнің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарын
іске асыру;
➢ Мектептерде оқудың жетілдірілген мазмұны міндетті әдістерін
жетілдіру, оқушылардың білімі мен педагогтердің қызметін бағалудың
объективті өлшемдері мен тәсілдерін енгізу жолымен білім
берудің сапасын арттыру;
➢ Оқушылар мен педагогтардың денсаулығын сақтау жөніндегі
шараларды қамтамасыз ету.
Жалпы орта білімнің денгейінде ауылдық жердегі білім беруді
ұйымдастыру жөніндегі мақсат пен міндеттер жеке айқындалады.
Мақсаты - оқыту мен тәрбиелеу, мектеп оқушыларын оқыту
сапасын арттыру, ауылдық және шағын жинақталған мектептердің
қызметтерін жетілдіру үшін жағдай жасау.
Міндеттері:
➢ Ауылдық және шағын жинақталған мектептердің тиімді моделін
әзірлеу және кезең кезеңімен енгізу;
➢ Шағын жинақтаған мектептерге арналған педагог кадрларды даярлау
және қайта даярлау. Ауылдық жерлерде педагог кадрлардың
тұрақтануын қамтамасыз ету;
➢ Әдістемелік әдебиетті дайындау, шағын жинақталған мектептердің
оқу тәрбие процесіне арнаулы әдістемелер мен технологияларды
енгізу;
➢ Ауылдық мектептердің материалдық техникалық – базасын қамтамасыз
етілуін жақсарту жөніндегі іс-шаралар кешенін әзірлеу;
➢ Оқытудың инновациялық әдістерін және арнаулы ұйымдастыру
нысандарын енгізу жолы мен ауылдық мектептердегі оқытудың
деңгейін көтеру, оқушылардың шығармашылығын және дарындылығын
ынталандыру;
➢ Шағын жинақталған мектептердің оқу процесінде дистанциялық
оқыту (алыстан білім беру) әдістерін әзірлеу мен менгеру;
➢ Ауылыдық және шағын жинақталған мектептерді басқарудың
тиімділігін арттыру.
Бастауыш және орта кәсіптік білім.
Мақсаты –еңбек рыногында бастауыш және орта кәсіптік білім
ұйымдарын бітірушілердің бәсекелестік қабілетін қамтамасыз ету ,
сондай - ақ ересек тұрғындарды кәсіптік даярлау мен қайта даярлауды
қамтамасыз ету.
Негізгі міндеттер:
➢ Бастауыш және орта кәсіптік білім берудің мемлекеттік жалпыға
міндетті стандарттарын әзірлеу мен енгізу , оларды еңбек
рыногындағы жағдайды және экономикадағы құрылымдық өзгерістерді
ескере отырып, жаңарту;
➢ Жасөспірімдер мен жастар, сондай-ақ ересек тұрғындар үшін
бастауыш және орта кәсіптік білімнің қол жетімді болуын
арттыру үшін жағдайлар жасау;
➢ Бастауыш және орта кәсіптік білімнің мемлекеттік секторы, орта
кәсіптік білімі бар жұмысшылар мен мамандарды даярлау мен
қайта даярлауды қолдау;
➢ Бастауыш және орта кәсіптік білім жүйесінде әлеуметтік
әріптестікті ұйымдастыру мен дамыту;
➢ Бастауыш және орта кәсіптік білім беретін орта оқу орындарында
кадрларды даярлау мен қайта даярлау мәселелері бойынша
халықаралық ынтымақтастықты кеңейту.
Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі кәсіптік білім беру
Мақсаты - орта мектептерді, бастауыш және орта кәсіптік
білім беретін ұйымдардың түлектерін кәсіптік даярлау үшін жеке
адамның білім алу тұрғысындағы қажеттіктерін және ел экономикасы
мен әлеуметтік саланың әлемдік денгейдегі жоғары білікті мамандарға
мұқтаждығын қамтамасыз ету үшін жоғары оқу орнының түлектерін қайта
даярлау үшін жағдайлар жасау.
Негізгі міндеттері:
➢ Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі кәсіптік білімнің
мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарын енгізу және одан
әрі дамыту, мамандықтардың мемлекеттік жіктегішін жетілдіру;
➢ Білім беру бағдарламаларын жетілдіру жолы мен мамандарды
даярлаудың жоғары сапасын қамтамасыз ету;
➢ Білімгерлерді даярлауды оқушылардың біліктілігін арттыру мен
қайта даярлауды халықаралық ынтымақтастықты кеңейту, сондай –ақ
бірлескен ғылыми зерттеулерді жүргізу;
➢ Профессорлар – оқытушылар құрамының біліктілігін арттыру және
қайта даярлаудың тиімді жүйесін құру және дамыту;
➢ Оқытудың жаңа ақпататтық технологияларын енгізу , дистанциялық
білім беруді дамыту;
➢ Академиялық және салалық ғылымды жоғары біліммен кезең
кезеңімен интеграциялануы.
ХХІ ғасыр табалдырығында тұрған адамзат дамуының жаңа кезеңі
білім беру процесінің ең маңызды фактоларының бірі болып саналатын
кезеңге келіп жетті.
Қазақстан Республикасының орта білімді дамыту Тұжырымдамасында
қазіргі мекетептер:
1. Практикалық қызметке жинақталған барлық игіліктердің сақталуы;
2. Қоғамның интелектуалдық қуатын жетілдіруі.
3. Еліміздің материалдық-қаржылық әл –ауқатын ары қарай дамыту;
4. Орта білім беру жүйесін әрі қарай дамыту т.с.с. міндеттерді
көбейді.
Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп ұжымдары, әр мұғалім
күнделікті ізденіс арқылы барлық жаңалықтар мен өзгерістерге батыл
жол ашарлық қарым –қатынас жасаулары керек. Оқыту түрлерін, әдістері
мен құралдарын одан әрі жетілдіріп, тиімді тәсілдерді нәтижелі
қолданудың жолдарын іздестірулері қажет.
Ғылыми педагогикалық әдебиеттерде іс жүзінде анықталып,
табылған оқыту үрдісінің нәтежесін көрсететін әдіс –тәсілдері,
түрлері көбінде жаңашыл, инновациялық деп атайды.
Инновация – ( латын сөзі іn – в, novis-жаңа) жаңа жаңалық,
жаңарту дегенді білдіреді. И.С.Ожегов сөздігі бойынша инновация
бірінші рет шыққан, жасалған, жуық арада пайда болған, бұрынғының
орнын басатын, алғаш ашылған, бұрыннан таныс емес, енгізілген
жаңалық.
1957 -1964 жылдары он жылдық тарихқа американдық білім
жүйесіндегі инновациялар және өзгерістер кезеңі ретінде енеді.
1) Ағылшын ғалымдарының пайымдауынша, жаңалық көзі арнайы қолданған
деректерде, дамушы идеяларда, кітаптарда, педагогтар білімді
көтеруді ұйымдастырушыларда тағы сол сияқты.
2) Өз зерттеулерінде ағылшын ғалымдары мынадай қортындыға келеді:
(Әр жоғарғы сатыдағы мұғалім әрдайым жаңалықты бастаушы ретінде
іс -әрекет жасауы тиіс) –дейді.
3) Инновациялық технологияларды қолданып, дамыту, мәселелерін басқа
елдердің педагогтары да қарастырады.
90-жылдардың бас кезінде орыс ғалымдары Днепрова ,Золвязинский,
Лазареваның еңбектерінде инновация ұғымы пайда болады. Олар
инновация ұғымы білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасап шығару,
игеру, қолдану және тарту іс -әрекеті деп сипаттайды. М.М. Поташник,
А.С. Лоренсов жаңалық дегенді құрал ретінде ( яғни, жаңа әдіс, жаңа
тенология) ал, инновацияны осы тәсілдерді менгеру үрдісі деп
санайды.
Қазақстан мемлекетінде инновация ұғымын пайдалану сонғы
бесжылдыққа жатады. Ең алғаш инновация ұғымы қазақ тілінде
анықтаған ғалым профессор Немеребай Нұрахметов. Ол : Инновация,
инновациялық үрдіс деп отырғанымыз білім беру мекемелерінің
жаңалықтарды жасау , меңгеру, қолдану және таратуға байланысты бір
бөлек қызметі-деген анықтаманы ұсынады.
Инновация дегеніміз білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты
енгізу, яғни жаңа әдіс тісілдерді, амалдары, құралдарды, жаңа
концепцияларды жасап, оларды қолдану деп анықталған.
Иновация ұғымын ғалымдар әр түрлі түсінеді:
1) Жаңалық, жаңаны енгізу, жаңарту үрдісі.
2) Өзгеріс.
3) Құрал, әдіс.
Т.И. Шамова, П.И. Третьяковалардың еңбегінде Инновация –
дегеніміз жаңа мазмұнды ұйымдастыру, жаңалық енгізу дегеніміз- тек
қана жаңалық енгізуді ұйымдастыру, яғни инновация үрдісін мазмұнын
дамытуды, жаңаны ұйымдастыруды, қалыптастыруды анықтайды, ал жаңаша
деп жаңаның мазмұны, оны енгізудің әдіс-тәсілі мен, технологиясын
қамтитын құбылысты түсінеміз делінген. Энциклопедиялық сөздіктерде
инновация әр түрлі анықталады. Үлкен энциклопедиялық сөздікте бұл
ұғым жаңаша білім беру деп түсіндіріледі.
Мектеп практикасымен танысу барысында мұғалімдердің
инновациялық технологияларды біртіндеп қолдануға ұмтылғаны байқалады.
Бірақта олар инновациялық әдіс – тәсілдерді жалпы әдістерден
айырмашылығы оларды қолданудың тимді жолдары қандай деген
мәселелерді анық айқын біле алмайды.
Жалпы инновацияық үрдісті іс жүзіне асыру басшылыққа тығыз
байланысты. Сондықтан мектеп басшыларына ең бірінші жаңартуларды,
өзгертулерді бұрынғы немесе қазіргі оқу - тәрбие үрдісіне қажетті
жағынан қарастыру қажет. Кез келген білімнің жаңа саласы бірталай
әдістемелік мәселелер тудырады. Жаңа ғылыми сала пәні, құрылымы мен
қызметі жағынан белгілі бір білім беру жүйесінің қайта құрылуын
педагогикалық жаңалықтардың жасалуын қажет етеді.Сонымен инновация
жаңалық ашумен байланысты. Зерттеуші ғалымдардың айтуы бойынша кез
келген жаңалық бірден жақсы нәтиже бере алмайды.
Еліміздің болашағы, көркейіп өркениетті елдер қатарына қосылуы
бүгінгі ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білім беру саласындағы
проблема -әлеуметтік педагогикалық және ұйымдастыру тұрғысынан, білім
мазмұнына жаңалық енгізудің тиімді, жаңа әдістерін іздестіру, оларды
жүзеге асыра алатын мұғалімдерді даярлау.
Мұғалімдерді даярлау қай уақытта да ең өзкеті мәселелер қатарына
кіретіні белгілі жәйт. Олай болатыны, қоғамның әлеуметтік –экономикалық
міндеттері заманына сай өзгерістерге ұшырап, өскелең ұрпақты соған
лайықтап, өмірге бейімдеудің жаңа талаптары туындап отырады.
Бұл жерде ұстанымдар кәсіби педагог кадрларын даярлау
жүйесіндегі көзқарастардан айқындалары сөзсіз.
Қазіргі мектеп жағдайындағы білім берудің ұлттық моделіне өту
оқыту мен тәрбиелеудің соңғы әдіс – тәсілдерін, инновациялық
педагогикалық технологияны менгерген, психологиялық –педагогикалық
диагностиканы қабылдай алатын, педагогикалық жұмыста қалыптасқан
бұрынғы ескі сүрлеуден тез арада арылуға қабілеті және нақты
тәжірибелік іс-әрекет үрдісінде өзіндік даңғыл жол салуында
икемділігі, шығармашыл педагог –зерттеуіш, ойшыл мұғалім болуын қажет
етеді.
Мемлекеттік білім стандарты денгейінде оқыту үрдісін
ұйымдастыру жаңа педагогилық технологияны ендіруді міндеттейді.
Кез келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру
денгейінің жоғарлығы, дүниежүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы
сол елдің технологиялық даму деңгейімен анықталмақ. Жалпы қоғам дамуы
мен жаңа технологияны енгізу сапалылығы осы елдегі білім беру ісінің
жолға қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру денгейіне келіп
тіреледі. Экономикалық күшті дамыған елдердің тәжірибиесі білім беру
жүйесін ақпараттандыру экономика, ғылым және мәдениеттің қарқынды дамуының
негізгі кілті екендігін көрсетіп отыр. Ендеше қазіргі заманның
ақпараттық технологиясын игеру міндетіміз. Ол үшін болашақ
мұғалімдерді даярлауға жоғарғы оқу орындары төмендегідей жұмыстар
атқаруға тиісті:
1. Болашақ мұғалімдерді ақпараттық қоғам жағдайында оқып білім алуға,
өмір сүруге бейімдеу;
2. Жаңа ақпараттық және телекоммуникациялық технологияға бейімделген
білім –берудің ғылыми - әдістемелік базасын жасау, білім саласын
басқарудың жаңа формалары мен әдістерін пайдалана отырып жоғары
білім беру жүйесін жаңарту;
3. Дүниежүзілік ақпараттық білім кеңістігіне орта білім беру мен
жоғары білім жүйесін сәйкестендіре отырып кіріктіру;
4. Білім берудің иллюстративтік түсіндірмелі жүйесінен дамыта оқыту
жүйесіне көшу. Оқыту үрдісінде оқушы шығармашылығына негізделген
оқу әдістерін пайдалануға түбегейлі көшу;
Жалпы білім беретін мектептерде бүгін белең алып отырған
кемшіліктері баршылық:
➢ Білім сапасының төмендігі;
➢ Білім саласына мемлекет тарапынан реформалар жүргізілгенімен оқудың
нәтижесінің болмауы;
➢ Директивалық құжаттар көптеп шығарылғанымен оның мардымсыздығы;
➢ Оқушылардың өздігінен білім алу дағдысының болмауы;
➢ Оқушылардың және оқытушылардың бірлескен шығармашылық еңбегінің
болмауы.
Бұл тығырықтан шығудың бірден –бір жолы оқу -тәрбие үрдісіне
инновациялық әдіс тәсілдерді енгізу, оқушылардың білімге деген
қызығушылығын талпынысын арттырып, өз бетімен ізденуге, шығармашылық
еңбек етуге жол салу. Кейінгі кезде ғалымдар өз зерттеулерінде оқу –
тәрбие ісіне жаңалықтарды енгізіп, тарату мәселесін қарастырады. Жаңа
технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады:
І кезең. ІІ кезең. ІІІ кезең. ІV кезең.
Оқып үйрену Меңгеру Өмірге ендіру Дамыту.
Жаңа педагогикалық технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегідей
алғы шарттар қажет:
✓ Оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;
✓ Оқушылардың сабақтастығын болдырмау шараларын кешенді түрде
қарастыру.
Оқытудың ғылыми әдістемелік , оқыту әдістемелік ,
ұйымдастырушылық себептеріне үнемі талдау жасап, назарды ұстау, жаңа
буын оқулықтарының мазмұнын зертеп білу, пәндік білім стандартымен
жете танысу, білімді денгейлеп беру технологиясын менгеру арқылы
оқушыларға білімді мемлекеттік стандарт денгейінде игеруге қол
жеткізу, оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі
басшылыққа алу қажет.
Білім беру саласындағы инновациялық бағыттың қажеттілігін
анықтайтын себептер қазіргі таңда бүкіл халыққа белгілі болып отыр.
Оларға төендегілір кіреді:
➢ Білім беру жүйесінің жаңаруы , яғни жоғарғы оқу орындарының
несиелік оқу жүйесіне көшуі және орта білім жүйесінің 12
жылдыққа өтетіндігі;
➢ Білім беру мазмұнының ізгілендірілуі;
➢ Мұғалім мен оқушыларға қойылатын талаптың жаңа тұрғыдан
қалыптасуы, яғни, оқушы тек білім тұтынушы ғана емес, ортақ іс
шара субъектісі де.
Педагогикалық инновациялар мағынасына, мазмұнына , нәтежесіне
қарай екі түрге бөлінеді:
➢ Білім беру жүйесіндегі инновациялар;
➢ Оқу –тәрбие жұмысының жоспарлары мен бағдарламаларының мазмұны
мен құрлысына жататын инновациялар.
Ал оқу тәрбие үрдісінде педагогикалық инновация басқадай
құрылады:
➢ Білім беру мекемесін тұтастай ұйымдастыру әрекеті:
Мектеп –бала бақша;
Мектеп – жоғарғы оқу орны
Мектеп – оқу тәрбие жиынтығы.
➢ Мұғалімдер жұмысын ұйымдастыру: оқу тәрбие үрдісінің
ұйымдастыруымен сабақ берудегі әдіс пен әдістемелердің өзара
байланысы, сабақ пен сабақтан тыс жұмыстар ерекшелігі;
➢ Белгілі бір бағдар берушілік пен мемлекеттік білім деңгейін
қамтамасыз ететін оқушылар жұмысын ұйымдастыру: жеке бас
қызығушылығы мен мүмкіндіктерін дамыту мен жағдай жасау.
Көптеген мектептер жаңа оқу және тәрбиелеу үрдісін енгізе
бастады. Алайда, мектептердің жылдам даму қажеттілігі талабы мен
педагогтердің оны іске асырудағы білімнің жетіспеушілігі арасында
алшақтық байқалады. Ал білімді менгеру деңгейіне қойылатын талапты
төменгі сызбадан көруге боады.
ІV шығармашылық
ІІІ эвристикалық
ІІ алгоритмдік
І оқушылық
Қазіргі технологияда білімді менгерудің шығармашылық денгейіне
жету үшін Блум жүйесі жиі пайдаланылып жур.
Кесте № 2
Блум жүйесі.
Оқушы іс әрекеті
Білім Қабылдайды, түсінеді, ойлайды.
Түсінік Түсінеді, көрсетеді, жазады.
Қолдану Жаңа мәселені шешеді, бұрынғы білімі пайдаланады.
Анализ Салыстырмалы ашады, талдайды, ойлайды,т.б.
Синтез Продуктивті, шығармашылық жұмыстар құрастырады.
Баға(сыни баға) Бағалайды, талқылайды.
Енді осы модельге түсінік бере кетейік.
І. Оқушылық деңгейде бала мұғалім көмегімен амал - әрекет жасмайды
Алдыңғы мақсатты шешуге ұмтылады, бұрынғы білімдерін пайдаланады.
ІІ. Алгоритімдік деңгейде мақсат пен шешілуге тиіс жағдаят анық,
оқушы бұрынғы жинақталған білімін пайдалана отырып, мақстқа жету үшін
өз бетімен жұмыс істейді.
ІІІ. Эвристикалық деңгейде мақсат анық , бірақ жағдаят түсініксіз,
оны оқушының өзі толықтырады, табады, шешеді.Бұнда да бұрынғы білім
көмекке келеді. Оқушы жаңа хабар, білімді өз ізденісімен ала
алды.Бұл деңгей өнімді денгей.
ІV. Шығармашылық деңгейде мақсат жалпылама, анық емес.Оқушы оны
анықтайды, жаңа нәрсені табады, өз бетінше жаңа дүние әкеледі.
Шығармашылық денгейге жету жолдары оңай емес. Қазіргі
технологияда “миға шабуыл” , дебат, модель, жоба жасату, қорғату, оқу
жазу арқылы оқушылардың сыни көзқарстарын қолдану жиі қолданылады.
Оқу - тәрбие үрдісіндегі инновациялық әрекетті төмендегідей кесте
арқылы көрсетуге болады.
Кесте №3
Оқу - тәрбие үрдісінде жаңа технологияны енгізу жолдары
Білім беру жүйесіндегі жаңа ұлттық моделдің бұрынғыдан өзіндік
айырмашылығы бар. Өйткені оның арнайы өрнегі 1997 жылы ЮНЕСКО ұсынған
білім берудің халықаралық стандарт класификациясына дәлме дәл сәйкес
келеді. Ендеше білім берудің ұлттық моделін жүзеге асыру үшін оның
мазмұндық бөлігін өзгерту жеткіліксіз. Сондықтан жаңа мемлекеттік
стандартқа өтіп қана қоймай , білім беру үрдісін ұйымдастырудың
әдістемелік жолдарын қайта қарастыру аса қажет. Осы мақсатта жоғарғы
оқу орны жанынан Ізденіс педагогикалық инновациялық технологиялар
мен озық іс – тәжірибелер эксперементтік лабараториясының негізгі
мақсаттары:
➢ Жалпы білім беретін мектеп мұғалімдерін даярлаудың сапалық
деңгейін көтеру;
➢ Педагогикалық мамандықтар бойынша білім беру үрдісін үйлестіру;
➢ Педагогика теориясы мен практикасы бойынша инновациялық
технологиялар мен озық іс- тәжірибелерді зертеу, үйрену, насихаттау
және тарату;
➢ Университет – мектеп – мұғалімдер білімдерін жетілдіру инситуттары
арасындағы жаңа үштік байланысты жандандыру.
Ізденіс педагогикалық инновациялық технология мен озық іс-
тәжіирбелер эксперименттік лабараториясы төменгідей ІІІ бағытта жұмыс
істеуді көздейді:
І. бағыт. Ғылыми зерттеу жұмысы:
➢ Инновациялық педагогикалық технологияларды оқып үйрену, зерттеу.
➢ Жаңашыл мұғалімдердің озық іс-тәжірибелерін зерттеу;
➢ Оқыту мен тәрбиелеудің тиімділігін арттыратын , оқушылардың жоғары
шығармашылық деңгейін қамтамасыз етілетін шығармашылық – зерттеу
жұмыстарын жүргізу;
➢ Педагогикалық конференциялар, оқулар, консилиумдар ұйымдастыру.
ІІ бағыт. Оқу әдістемелік жұмыстары ғылыми әдістемелік бағыт :
➢ Болашақ мұғалімдердің шығармашылық интеллектуалдық потенцияларын
дамыту;
➢ Оқушылардың жас ерекшеліктерін, қабілеттерін ескере отырып, саралап
оқыту мазмұны, формасын және әдістерін анықтау.
➢ Оқу –тәрбие үрдісіне инновациялық технологияларды пайдалануды
қарастыратын әдістемелік көмекші құралдарды оқу , пайдалану.
➢ Инновациялық технологиялар мен озық іс –тәжірибелер оқу,
педагогикалық семинар, дөңгелек үстел, әдістемелік кеңес
ұйымдастыру.
ІІІ бағыт. Тәжірибе –эксперименттік жұмыстары ғылыми практикалық
бағыт :
➢ Оқу тәрбие үрдісінде инновациялық технологияларды ендіру
мақсатында эксперименттік –тәжірбиелер жүргізу.
➢ Жүргізілген эксперименттік - тәжірибенің қортындысын шығарып,
алынған нәтежелерге талдау жасау.
Оқу -тәрбие үрдісінде инновациялық технологияларды пайдаланатын
дәстүрлі емес ашық сабақтар беру, шығармашылық есеп таңдау.
“ Ізденіс” педагогикалық инновациялық технологиялар мен озық іс
тәжірибелер эксперименттік лабораторияның негізгі мақсаты болашақ
мұғалімдердің жас ұрпақты оқыту мен тәрбиелеудің тиімділігін арттыру
мақсатында жаңа педагогикалық технология элементтерін пайдалана
білуге үйрету, шығармашылыққа баулу. “ Ізденіс” педагоагикалық
лабараториясында болашақ мұғалімдер үш кезеңнен өтеді. Бірінші кезеңде
болашақ мұғалімдер инновациялық педагогикалық технологиялармен танысса,
екінші кезеңде өзіне жақын келген әдіс –тәсілдерді таңдайды, ал үшінші
кезеңде педагогикалық практикаға барғанда тәжірбиеден өткізеді.
Нәтежесінде болашық мұғалім университет қабырғасынан инновациялық
педагогикалық технологияларды меңгерен маман болып шығады, сонда
бүгінгі университет түлектері ертеңгі шығармашылықпен жұмыс істейтін
педагоктарға айналады.
Ең бастысы, университет мектеп практикасына бейім, дайындалға
білімді де, білікті маман шығаратын болады.
Ал бұның өзі қазіргі кезеңде Қазақстан бүкіл дүние жүзілік
білім әлеміне кіру мақсатындағы жасалынып жатқан жаңа жүйенің
негізгі мақсатына жетудің бірден бір жолы болмақшы.
Қорыта айтқанда, “Ізденіс” педагогикалық лабараториясының
болашақ мұғалімдердің шығармашылығын дамытуға, зертеу жұмысымен
айналысуға, қабілеттілігі мен қызығуын тудыруға, жеке тұлға туралы
теориялық білімдерін тереңдетуге және болашақта оқу – тәрбие үрдіснде
оны дамытуға қолайлы жағдай жасауға өз үлесін қоспақшы.
1.2 Жаңа педагогикалық технологияның ерекшелігі.
Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы барысында
орта білім берудің жүйелі реформалануы қоғамдық тұрғыдан үлкен
маңызға ие. Білім беруді реформалауды жүзеге асырудың және бір
маңызды сипаты қазіргі уақыттағы оқыту үрдісін технологияландырудың
қажеттігінен туып отыр. Осыған орай соңғы кезде оқытудың әр түрлі
педагогикалық технологиялары жасалып, мектеп өміріне енгізіліп жатыр.
Олар мыналар: Лысенкованың алдын ала оқыту, Хазанкиннің есептер
шығару, Палтышевтің физикадан есеп шығару, Шаталовтың интенсивті оқыту
(тірек сигналдарын пайдалану арқылы), Эрдниевтің ірі блоктан оқыту,
оқытудың белсенді әдісі, т.т.
Ал соңғы жылдары оқытудың модуль технологиясы мен
В.М. Монаховтың, Дьяченконың оқытудың ұжымдық тәсілі, сондай ақ
профессор Ж. Қараевтің оқытуды дербестендіру мен дифференциялау және
білім беруді демократияландыру мен ізгілендіру ұстанымдарына
негізделген жаңа педагогикалық компюьтерлік технологиясы еліміздің
көптеген мектептерінде қолданып жүр.
Мектептерде жүргізіліп жатқан қазіргі тәжрибелік сынақ
жұмыстарының басты міндеті жаңа оқытудың педагогикалық технологиясын
оқыту үрдісіне енгізу болып табылады. Мәселен, Л.В. Занков,
Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдовтың бірлесе жасаған “Дамыта оқыту жүйесі”
бір –бірімен тығыз байланысты әрі мынадай ұстанымдардан құралады:
1. Жоғарғы деңгейдегі қиындықты оқыту.
2. Теориялық білімнің жетекші ролі.
3. Оқу материалын жеделдете оқыту.
4. Оқу үрдісін оқушының сезінуі.
5. Барлық оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу.
Л.В. Занковтың оқыту жүйесінде оқушы өзін емін еркін сезінеді,
оның әлеуметтік мүмкіндігі мен дербестігінің дамуына жағдай
жасалады. Осы жүйеде оқушы мен мұғалімнің арасындағы жаңаша қарым
–қатынастың іргесі қаланады. Мұғалім түсіндіруші, оқытушы тұрғысында
емес, оқушының оқу әрекетін ұйымдастырушы, бағыттаушы ретінде көрінеді.
Д.Б.Эльконин мен В.В. Давыдовтың зерттеулері оқу әрекеті және
оның субъектісін қалыптастыруға бағытталған. Оның құрылымы мынадай:
оқу танымдық мотивтер, оқу тапсырмалары, оқу амалдары, оқу
операциялары.
Педагогика ғылымында баланы оқыту мен тәрбиелеудің міндеті
жан жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру болғандықтан, жаңа
технология бойынша әдістемелік жүйенің басты бөлігі оқыту мақсаты
болып қалады. Сондықтан танымдық іс -әрекетті белгілі бір дәрежеде
белсендірілуі қажет. Бұл әдістемелік жүйенің басқа бөліктерінің де,
(мазмұны, әдісі, оқыту түрі мен құралдарының) өзара байланысты
қалпында өзгертілуін талап етеді. Мұны орындау үшін төмендегідей
ұстанымдар жүзеге асуы тиіс.
1. Оқушылардың өзіндік іздену іс -әрекетінің әдістерін меңгеру талап
етіледі. Өйткені бұл әдістердің күнделікті пайдаланып жүрген
оқу әдістерінен айырмашылығы бар. Яғни жаңа жағдайдағы оқыту
әдістері деп отырғанымыз: “оқушы -мұғалім “ ұстанымының өзара
тығыз байланыстылығы. Демек, мұнда бірінші орнында оқушы тұрады
және оның өз бетімен білім алудағы белсенділігіне баса назар
аударылады.
2. Жаңаша оқытудың негізгі түрлері: оқытудың дербес және топтық
түрлері болып табылады. Бұл жерде алға қойылатын басты мақсат –
оқушыға деген сенім, оның өз ісіне жауап беру мүмкіндігіне
сүйеніп, беделі мен қадір – қасиет сезімін дамыту. Ал
оқытудың фронтальды түрі, көбінесе, бағыт беру, талқылау және
түзету енгізуде ғана пайдаланылады.
3. Жаңа технологияның мақсаты бойынша “оқытуды ізгілендіру” қажет.
Бұл үшін оқу құралдары оқушылардың өздігінен танымдық іс -
әрекетін жүргізе алатында болуы керек. Бұрынғы дәстүрлі оқулықтар
мұндай талапты қанағаттандыра алмайды, сондықтан оқушылардың өз
бетімен білім алуына аса бейімделген жаңа типтегі оқулықтар
керек –ақ.
Жаңа технологияның тағы бір психологиялық негізі болып
табылатын теория – Л.С. Выготскийдің оқыту үрдісінде оқушының ақыл
ойының дамуы “актуальды даму” аймағынан жақын арада даму аймағына
ауысуы туралы теориясы. Бұл ауысу тарпсырмаларды қайталап орындауға
ғана арналған бірінші деңгейден өнімді іс - әрекетті қажет ететін
келесі деңгейлерге ауысу негізіндегі іс -әрекет арқылы жүзеге асады.
В.П. Беспалько бұл деңейлерді төртке бөлді: бірінші деңгей- “мінжетті
оқулық”, екінші – алгоритімдік, үшінші - эвристикалық, төртінші –
шығармашылық.
Ендеше оқушылардың білім, білік, дағдыларын жетілдіру үшін
оқытудың жаңа технологиясы негізінде дифференциалдық және дербес
деңгейлік ұстанымдарының талаптарына сәйкес өткізілетін әр түрлі
сабаққа арналған жаңа тұрпаттағы оқулықтар мен оқу құралдары қажет.
Бұлар әңгімелесуші - оқулықтар мен оларға қосымша төрт денгейдегі
тапсырмалар берілген жұмыс дәптерлері.
Оқытудың жаңа технологиясы жайында оқушылардың өздігінен
жүргізілетін танымдық іс – әрекеті үшін тапсырмалар күрделілігі төрт
деңгей бойынша құрастырылып, ондағы барлық денгейдегі тапсырмалар
қызғылықты мазмұндалған болса оқушыларда ынталану пайда болады.
Мұндай жаңа технология бойынша сабақ беріп жүрген мұғалімдер
үзіліс кезінде де оқушылардың сабақтан бас алмайтындығын айтады.
Өйткені оқушылар өзара басекелесте отырып жұмбақ, сөзжұмбақ, ребус,
математикалық басқатырғыштар сияқты әр деңгейдегі тапсырмаларды
шешуге ұмтылатыны даусыз. Бұл жерде “үлгерімі кейіндеп қалып, өз
құрбыларын белгілі бір себептермен қуып жете алмайтын оқушылармен
қалай жұмыс істеуіміз қажет?” деген сұрақ туады. Бұл мәселелердің
де оңды шешуі қарастырылған. Олар мыналар:
❖ Барлық тапсырмаларды мезгілінде орындаған оқушылар
үлгермеушілерге көмектеседі;
❖ Сыныптың басқа оқушыларды өздігінен жұмыс істеп жатқан кезде
мұғалімнің үлгерімі төмен оқушыларға дербес көмек көрсетуіне
уақыты болады.
Жалпы жаңа педагогикалық технологияда бағалау үрдіс арнайы
“қосу” әдісімен жүзеге асырылады. Бағалау жүйесінде оқушы білімнің
ең төменгі деңгейі негізге алынады және ол деңгей мемлекеттік
стандарттың ең төменгі талабына сәйкес келеді. Дарындылығына,
бейімділігіне, жоғары даму деңгейіне қарамастан оқушылардың барлығы
бірінші деңгей тапсырмаларын дұрыс орындауы шарт. Бірінші деңгейдегі
барлық дұрыс және мезгілінде орындалған тапсырмалар есепке алынып
отырады. “есептің ” “екіліктен” айырмашылығы: бірінші деңгейдің
есепке алынбаған тапсырмалары қашан есепке алынғанша міндетті түрде,
қайта –қайта тапсырыла береді.
Өзін - өзі бағалау “қосу” әдісімен жүргізілетіндіктен оқушы
бұрынғыдай “екілік” аламын деп қорықпайды. Сөйтіп оқушы да
жоғары ұпай жинауға деген талпыныс пайда болады. Ол дұрыс
орындалған тапсырмалардың санына ғана тәуелді.
Жаңа педагогикалық мұндай технологиялар арқылы оқытуды
ізгілендіру мен демократияландыруға, оқушылардың өздігінен бағыт –
бағдарын анықтап, дамуына, ең бастысы, өзін-өзі тәрбиелей алатын
тұлға ретінде қалыптасуына жағдай жасауға болатыны күмәнсіз. Сондықтан
да білім беру жүйесінің алдында тұрған басты мақсат: жаңа
технологияның талаптарына сай жаңа оқулықтар буынын жазу болып отыр.
Бұл жаңа оқулықтар мен дидактикалық құралдардың ерекшелігі сол,
олардың мазмұнын қысқа мерзімде ешқандай бейімдеусіз - ақ
компюьтерге кіргізуге болады. Себебі бұл құралдардың құрылымы
электрондық оқулық құрылымына ұқсас.
Жеке тұлғаның өзін -өзі дамыту технологиясында оқу пәндері
әдістемелері мен білім беру технологиясын жоспарлау жүйесі
қолданылады.
Пәндердің әдістемесін қолдануды жоспарлау мынаған келіп
тіреледі, яғни әр оқушының өз кезеңі барысында мұғалім оған
қажетті әр бір жаңа педагогикалық технологиялар мен әдістерді
міндетті түрде пайдалануы қажет. Бұл үшін мына төменгі түсініктерді
ескерген жөн:
❖ Қатар отырған екі сыныптағы оқушылардың жас ерекшеліктері мен
білім денгейлерін ескеру;
❖ Әдістеме мен технологияның сабақтастығы;
❖ Оқушының өз бетінше іс -әрекет жасау тәсілдерін меңгеруіне
мұғалім тарапынан көмек беруді біртіндеп айту;
❖ Параллель сыныптардағы сынып топтарының еркешеліктерін ескеру;
❖ Мұғалімдердің ықыласы мен шеберлік деңгейінің болуы, т.б.
Демек, 1-11 сынып аралығында жүргізілетін педагогикалық
технология мен әдістерді (мұғалімнің қалауы бойынша) төмендегідей
етіп жоспарлауды ұсынуға болады. (№ кесте бойынша)
Бастауыш мектеп:
❖ дамыта отырып оқыту әдістемесі (Л.В.Занков,
Д.Б.Эльконин,В.В.Давыдов, В.В.Репкин, В.А. Левин);
❖ сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы;
❖ дидактикалық бірліктердің ірілендіруі (П.М.Эрдниев);
❖ түсініктерді қабылдау ( С.Н.Лысенкова);
❖ нәтижелі әдістемелеу және оны қабылдау;
❖ іс-әрекетті бағалау ( Ш.А.Амонашвели, И.П. Волков);
❖ оқулықсыз оқыту ( В.В.Агеев);
❖ ойын әдістемесі және оны қабылдау;
❖ М.Монтессори, Р. Штейнердің жүйесін қабылдау.
Орта буын:
❖ проблемалық оқыту;
❖ іздену,зерттеу әдісі;
❖ топпен оқу әдісі (И.Б. Первин);
❖ оқытудың ұжымдық тәсілі (В.К.Дьяченко);
❖ нәтижелі технологиялар;
❖ тірек және тірек конспектісінің көмегі арқылы оқыту ( В.Ф.
Шаталов);
❖ өзіндік жұмыс әдістері;
❖ бағдарлы оқыту (машинасыз және компютерсіз);
❖ оқытудың комуникативті әдісі (қарым-қатынастық);
❖ дискуссиялық әдіс;
❖ дидактикалық ойындар.
Жоғары сыныптар:
❖ оқытудың вариятивті элементтерін өз еркімен таңдау;
❖ өзіндік жұмыстың әдістемесі:
❖ іздену, зерттеу әдістері;
❖ нәтижелі технология, жобалау әдісі;
❖ даралап (жеке) оқыту, “мектеп – парк ” моделін қабылдау
(М.А.Балабан);
❖ оқушының іс-әрекеті бойынша ұйымдастырылған ойындар;
❖ “өнертапқыштық тапсырмаларды шешу теориясы” әдістемесі (ТРИЗ) (Г.С.
Альтшулер);
❖ бағдарламалы оқыту;
❖ Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы;
❖ әлеуметтік педагогикалық сынау, әлеуметтік мәні бар ойындар;
❖ профильді және кәсіптік бағдар бере отырып оқыту;
❖ тірек конспектісін қолдану;
❖ диалогтік әдістеме, дискуссияның негізінде оқыту;
❖ модульдік технология;
❖ дистанциялық (қашықтан) оқыту технологиясы;
❖ инттерактивті оқыту технологиясы;
№ 4 кестеде ғалымдар Ш.Т.Таубаева мен Б.Т. Барсай ұсынған оқытудың
қазіргі оқыту ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz