Жапон-Қытай соғысы

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Жапон-Қытай соғысы кезінде теңіздердегі соғыс әрекеттерін бүкіл әлем
әскери теңізшілері тарапынан тыңғылықты зерттеді. Әсіресе орыс флотының
офицерлері тарапынан ерекше көңіл білінді, олардың көпшілігі сол кездің
өзінде Жапонияны жақын келешектегі болуы мүмкін қарсыласы ретінде қарады.
Дегенмен де он жылдан соң олар өздерінің алдындағылар жіберген көптеген
көмектерден өздеріде қашып құтыламады.
Соғыста жеңіске жету қайраттылық пен ержүректілік жеткілікте емес. Ол
әрдайым тәжірибелі, инициативті жақсысы техникалық қамтамасыз етілген
қарсыласқа тиісті.
Сыртқы қырағы көзге байқалған Ялу маңындағы отты соғыста аса
жылдамдықпен ілгерілеп келе жатқан ұшқыш эскадралармен лаулаған Ирусулидің
қахарлы елесі іспетті еді.
Бір қарағанда бұл ертеде болды. Бұл тақырыптың маңыздылығы жоғалып
кеткен жоқпа? Неліктен бізқайтадан өткен соғыстардағы брононосецтерге коңіл
аударамыз? Бірақ әскери қимылдарда қаншалықты жеке болғанмен, дегенмен
соғыс тарихы, әдіс пен бағыт тарихы әрдайым маңызды болады.
Қиындық сонымен қатар саяси тұрақта және жапон-қытай соғысы 1894-1895
жж. Салдары, бұл соғысқа ұлы державалардың қатысы және Қытай, Япония,
Ресей, Англия, Германия, АҚШ-тың саяси салдарынан дәлірек айтқанда әлем су
жөнін және Ирусиму мен Халкин-Гол және Жапонияның екінші дүниежүзілік
соғысына кірісуінде еді. 1894-1895 жылдардағы жапон-қытай соғысының үлкен
салдары болды. Соғысқа қатысушы мемлекеттердің бірінде әскери медальдар
мақтанышпен Жапон-қытай соғысына қатысқаны үшін деп жазылған болса, ал
басқаларында Цинь империясы өрлеудің шыңына қарай көп алға жылжып кетті
деген алдамшы көзқарастарды жоққа шығарды.
Бірақ бұл соғыстың салдары мен зияны тек қана Жапония мен Қытайға
ғана тиіп қоймады, сонымен қатар басқада ұлы державалр деп атауға
дағдыланға елдергеде тиді.
Қазіргі әлемдегі саяси тақырыптың маңыздылығына маңыздылығына
қатысты ескерте кететіні. Бұл жылдары Қытаймен шекаралық мәселелердің
реттелуі Жапониямен бұл жылдары Қытай мен Жапония арасындағы шекаралық
мәселелерін шешу туралы әліге дейін бейбіт келісім келген жоқ.
Қарамақайшылықтық түбірі өткен жылдардан іздестіру қажет, және
қазіргі кездегі нақтылы саясат құру үшін зерттелуі керек.
Бұл жұмыстың бағыты-қиыншылықтық орталығын салыстыру (әскери
дипломатиялық, саяси, экономикалық) 1894-1895 жж. жапон-қытай соғысына
байланысты. Бұл үшін мынадай мәселелер қойылған:
1. Жанжалдын алғышарттарын анықтау
2. Күштердің қатысына сипаттау
3. Әскери әрекеттің жүрігін қадағалау
4. Соғыстың Қытай, Жапония және бүкіл әлем қоғамындағы түпкілікті
жағдайын амалсыздығы.
Структура жұмысының негізгі бөлігі қойылған мәселелердің
қанағаттандырылатындығы: бұл бөлімге әрбір қойылған мәселелер жауап береді.
Үстік хронологиялық шеңбері 1894-1895 жж.
Ғылыми зерттеулердің ішінде, белгіленген кикілжіңді қозғаушы өзінің
іргелілігімен ерекше айрықшаланып тұратын Б.А.Романованың монографиясы.
Олардың түбірін әртүрлі кең ортадағы деректер құрайды.
Автордың назарын ХІХ-ХХ ғғ. Ресейдің Қытай және Жапониямен болған
арақатынасын ерекше еліктіреді. Романованы империялық державалардың
Қытайдағы агрессиялық КСРО-дағы зерттеушілердің алғашқысы деп есептеледі.
1955 жылы баспаханадан жарық көрген Романованың екінші монографиясында
Жапонияның Манжуриямен Кореядағы экспансиялық әрекеттеріне тіке дәлелдер
келтіріп, бұл пландарды жүзеге асыруда АҚШ пен Англияның қолдық көрсеткенін
туралы дәлелдер келтіреді.
Сонымен бірге мография авторы экспансиямен шектеп көрсетіп, монополиялық
капитализммен әскери феодалдық экспансияға тән біріншісін экономикалық
сипатта деп ал екіншіден тікелей әскери басқыншылық ретінде сипаттайды.
1956 жылы А.Л. Нарочницкийдің Колониальная политика капиталистичеких
держав на Востоке атты іргелі зерттеуі жарық көрді. Ол еңбекте әр түрлі
түп деректер негізінде жиналған державалардың Қиыр Шығыстағы өзара қарым
қатынасын жарыққа шығарады. А.Л. Нарочницкийдің зерттеунен берілген
бағалар, ой-пікір мен қорытындысының нәтижесінде.
М.Ф.Воротниковтың, Г.К.Жуков на Халхин-Голе атты еңбегінде Истоки
необъявленной войны на Халхин-Голе атты бөлімінде Жапонияының және көрші
елдермен болған бүкіл әскери кикілжіңдер мәселелері сарапталады,
миллитаристік бағытта құрылған самурайлар агрессиясы ашылады.
Соғыстың барысын зерттеу үшін Вооруженные силы Японии. История и
современность еңбегі әсіресе маңызды да қызықты, сонымен қатар А.
Штенцельдің Истории войн на море еңбегінде VII бөлімінде.
Шетелдік еңбектердің ішінде 1956 жылы аударылған Табохаси Кисидің
Дипломатическая история японо-китайской войны (1894-1895) еңбегін айрықша
ескерте кеткен жөн. Өкінішке орай біз бұл еңбекті аталған жұмысты жазу үшін
пайдалануға мүмкіндік алмадық.
Еңбектің бастау түбірін құжаттар мен материалдар құрайды, оларды шартты
түрде мынадай топтарға бөліп қарастыруға болады:
1.Халықаралық акт; 2.Өзінің шығу тегі туралы құжаттар.
Халықаралық акттердің ішінен мынадай еңбектер жұмыс үшін пайдаланады
Синосекский договор 1895 г ағылшын тілінде жарияланған болатын.
Аса маңызды дерек көздері ретінде Ресейдің сыртқы істер министрлігінің
шенеунигі В.Н.Ламдорфтың жеке күнделігі, сосын министрдің де 1900-1906 жж.,
сонымен С.Ю. Виттенің естелігі бұрынғы Ресейдің қиыршығыстағы сыртқы
саясатының ХІХ ғасырдың басы мен ХХ ғасырлардағы ұйымдастырушысы. Бұл
шығармалардың ішінде бізді қызықтыратын сұрақтар, ескертулер мен бізді
қызықтыратын сұрақтар бар.

І. Тарау. 1894-1895 жж. әскери қақтығыстың себебі мен алғышарттары

М.Ф.Воротников ХІХ ғасырдың бірінші жартысы мен ХХ ғасырдағы жапон-
қытай әскери қақтығысының алғышарттарын, қайта өрлеген жапон
миллитаризмінің тарихынан іздеу керек деп атап өтеді. ХVI ғасырдың өзінде
жапон сегуны Т.Хидэеси корея, қытай және монголияны жаулап алу үшін бірнеше
рет материкке жорықтар ұйымдастырды, бірақ бұл жарық нәтижесіз 1598ж.
толығымен күйреді.
ХІХ ғасырдың екінші жартысында, Мэйдзи (1868ж) революциясының алдында
Жапония ақсүйектері қайтадан Хидэесидің басқыншылық дәуірін қайта
жаңғыртуды көздеді. Көшбасшыларының бірі Есина Синоиннің негізгі басқару
аймақтарын жапонияның шекаралық туралы келіспеушіліктерін айтады:
Жапонияның ойдағыдай дамуы үшін ең кемінде мына жерлерді басып алу керек
Куриль аралдарын, Камчатканы, Рюкю аралын, Формаз (Тайвань), Жапон иелігіне
Корея мен бүкіл Қытай -дейді.
Жапон әскерлері, бұл жобаны алға қойып, көп ұзамай практикалық түрде
іске кірісті. 1876 жылы Жапония әскери-теңіз эскадрасының күшімен Корея
ашық еді. 1894-1895 жж. Жапон-қытай соғысы нәтижесінде, Жапония
Симоносекс келісім шарты бойынша қытайдың Тайвань аралын, оны Формазу
атымен өзгертіп және 25 млн. ағылшын фунтынан астам (300 млн. юань)
контрибуция ретінде алған еді.
Жапон милитаризмінің келесі саяси басқыншылық кезеңі 1904-1905 жж.
Жапон-ресей соғысы болып табылады, соғыста ресей патшалығының жеңіліс
табуымен, Сахалиннің оңтүстік бөлігіне айырылып қалды. Жапония болса
материкке орнығып алды, сөйтіп ол Квантун облысын, ертеректе Ресей Қытайдан
жалға алған, сонымен қатар Корея жарты аралын, Жапонияға корей-жапон
келісім шарты негізінде аннексия ретінде 1910 жылы қолға алады, ал 1938
жылы Жапонияның Қытайға келесі шабуылы басталды.
Бұл оқиғалардың кездейсоқтығы жоққа тән, мұның бәрі кәдімгі диахронды
циклды еске түсіреді, мұнда өткен соғыстың шешілмеген сұрақтардың келесі
соғыс шешімі.
Сондықтан, 1894-1895 жылдардағы соғыс-бұл тізбектің бір бөлігі ғана
еді. Бірақ соғыстың алғышарттары мен себебін жақсырақ түсіну үшін, ХІХ
ғасырдың соңында қандай дәрежеде болғандығын қарастыру керек.
Европалық державалар Қиыршығысына сирек жеке жандықпен әрекет жасап,
Жапония мен Қытай басшыларының жаңа баруы үшін бір-біріне қолдау көрсетті.
Инь Қытайы қазіргі кезді, басқаша айтсақ, Қытай толығымен өзінің
шекараларына басқара алмайтын жағдайда еді.
Бүгінде үші апиум соғысынан кейін тайпын көтерілісін (1862-1864 жж) басуға
Англия, Франция және АҚШ тарапының көмегімен басып, Қытай жартылай
колонияға айналды. Қытайды екінші Үндістанға айналдыру үшін Англияның
күші мен қаржысы жетпеді. 1860 жылдардан бастап Англия және басқада
державалар Цинь режимін жүргізуге қолдау көрсетеді, қолдау көрсетудің
нәтижесімен Қытайдағы жартылай колонияға айналдыруды көздеген еді. Ресей,
Франция, АҚШ болса Қытайдың бөлшектенуге қарсы шықты.
1870-1880 жж. Англияның Қытайдағы билігі үстемдеу еді. Қытай әскери
теңіз кедені басындағы бас инспектор қызметінде 1859 жылдан бастап ағылшын
отырды. Қытайдың басты экономикалық банк секторына, ақша айналымы мен несие
жөнінен Гонконг-Шанхай банкі көмектесіп, 1864 ж. ағылшындар басшылығымен
құрылған. Ағылшындардың қолында Янцзы өзеніндегі бу кемелілігі болды.
Қытай мен Европа арасындағы теңіз саудасы ағылшын кемелері арқылы жүзеге
асырылып отырды. Ақырында Гонконг ондаған жылдар бойы бүкіл Қиыр Шығыстағы
жалғыз заманды әскери теңіз базасы болып қалды, ал Британия бүкіл оңтүстік
теңіздерде билігін жүргізді. Дегенмен, бұл тек қана жағалаудағы бақылауды
қол астында ұстау еді. Бұл арада ағылшындар Орталық Қытайға енуді көздеді.
Осылайша ағылшын дипломатиялары цинь үкіметінен қалайда болмасын Янцзы
өзені бойымен сауда жасауға рұқсат алды.
ХІХ ғасырдың соңына қарай Қытай жартылай феодалды мемлекет еді,
көптеген жағдаймен батыс державаларына тәуелді болды. Шындығында мемлекет
сол кезде жесір болып қалған. Цыси императорының қолында еді.
Дегенмен ол биікте феодалдар негізгі роль ойнады, солардың ішінде
негізінен Ли Хун Чнан сияқты мемлекет еңселері бар еді.
Қытай әскерінде 1244 000 адам бар еді. Әскерлерді өмірлік қызметке
алып, олардың көпшілігін садақ, жебелермен қаруландырған еді. Шындыққа
келгенде соғысқа тек қана 45 мың әскер қатысқан. Пекин корпусы мен Чжили
провинциясының әскерлері. Жапон әскерінде тыныштық кезінде 65000 адам бар
еді, ал әскери шақырудан соң әскер саны 171000 жетті.
Жапониядағы жағдай Қытайдағы сияқты емес еді, Европалық державалар мен
АҚШ тың Күншығыс елдерімен жасалған келісім шарттарының барлығы (жапон-
американдық 1854 ж., жапон-ағылшындық 1854 ж, және ресей-жапон 1855ж) тек
қана бірнеше жапон кеме порттарын ашу –Хокодате, Симода және Нагосаки-
шетелдіктермен сауда үшін, бірақ аталған келісімдерде Жапония үстінен
бақылау орнату мен аннексия қарастырылмаған еді.
Шынында, бұл мемлекетке қатыстыбірнеше рет Кононерок дипломатиясы
қолданылды, сонымен 1864 жылдың 5 қыркүйегінде ағылшын, американ, француз
және голланд кемелерінен құрылған 17 эскадра құрылымымен амоносеки портын
шабуылдайды, порттарды бұзып, 2 мың адамдық десанттарды жағалауға
түсіреді. Жапон үкіметі контрибуция ретінде 3 млн доллар төлеуге мәжбүр
болды. Ағылшы, француз және АҚШ Жапонияның ішкі істеріне белсенді түрде
араласып отырды.
Жапонияда буржуазиялық реформаларды өмірге әкелу елдің тәуелсіздігінен
айырылу мүмкіндігін барлығында жақсы түсінетін еді. Мэйдзи (1866 ж)
реформациясынан бастап, Жапония тез капиталистік бағытта өрлей бастады,
капиталистік экономиканың негізгі салынды, ал үкімет басшыларының билігі
пайда болды (1889 ж конституция бойынша) қоғамдық және саяси ұйымдар мен
еркін бұқаралық ақпарат, бірақ та бізге ең қажеттісі заманның әскер мен
флот құрылысы басталды.
Сонымен, қатар ескертіп кететіні, Мэйдзи реформациясы, буржуазия мен
самурайлықтың компромисі еді, қоғамдағы тепетеңдікті сақтау үшін жапон
үкімет басшылары буржуазиялық және халықаралық аренада агрессиялық
басқыншылық саясатын жүргізді. Сонымен бірге жоғары басқарушылардың жағдайы
жақсы болмады. Барлық радикалды әлеуметтік-экономикалық жаңартулар
жүргізілген мемлекеттер сияқты. Осы жерде кішкене ұйымдастырылған жеңіске
ұмтылыс, қоғамның мемлекет ішкі саясатындағы қайшылықтардан көңілін басқа
жаққа аудару үшін керек болды.
Осылайша, Мэйдзи революциясы 1867-1868 жж. Жапония тарихының жаңа
парағын ашты. Мемлекет капиталистік дамудың жолына түсті. Өз үстемділігінің
шекарасын кеңейту мақсатымен Күн шығыс елі Корея үшін бірнеше пайдасы,
келісімдер бекітуге байланыстырды (Канхвас 1876 ж, Инчхан 1882 ж, Сеул 1885
ж. және басқалары) сонымен қатар Қытайға қарсы агрессиялық әркеттер
қолданды.
Жапонияның жоспарына плацдармды жаулап алу кірді, ол өз кезегінде
келешекте азия материгіндегі жаулаушылық жорықтары үшін қажет еді. Жапония
мұндай плацдарм ретін Манчжурияны қарастырған, себебі онда адамдар сирек
орналасқан, Жапонияға жақын, әрі қоршалмаған еді. Бірақ Манчжурияға кірер
жерде Корея жатты, соңғысы дамып жатқан жапон өнеркәсібі үшін қосымша
шикізат көзі ретінде және Жапон теңізіне шығатын негізгі кілт пен қақпа
еді. Сол себепті Жапония барлық күшін Кореяға орналасып, бірігу үшін
жұмсады және Кореяның сыртқы қарым-қатынастарындағы бағыныштылығын
толығымен айрып тастауға ұмтылды.
Жапонияның агрессиялық әрекеттеріне әрекетсіздік танытты. Осылайша
Ресейдің, Шығыс Азияның оңтүстігіне жылжуын тоқтату мақсатымен және бұл
жерлердегі өз иеліктерін қорғау үшін Англия, агрессияшы Жапонияға үміт
артты. Оның қолдауы Жапония Қытайға қарсы соғысқа 1894-1895 жж. кірісуге
шабыттандыра түсті, бұған БСЭ мынадай мінездеме береді Жапонияның Қытайға
қарсы агрессияшыл күресі Кореяның үстінен бақылау орнату (Қытайдың қол
астында сол кезі вассал ретіндегі) және Қытайға ену үшін.
Корейлердің тонхак сектасының басшылығы мен болған шаруалар көтерілісі
қолайлы сәт тұғызды. Тонхактар батыс әзрейлдерімен және сонымен қатар
қортықтарға (жапон) қарсы күресті. Корей үкіметі Қытайға, Корейяға
көмектесуін өтінді. Жапония Кореяға нөкерлердің өмірін сақтау үшін әскер
жіберуді шешті.
Қытай үкіметі жапон әскерлерінің өзінің вассалының териториясына
енуіне үзілді кесілді қарсы шықты. Бірақ әскери жағынан қытай үкіметі әлсіз
болды.
Сонымен, 1894 жылы Кореяға, Қытайға-вассал ретінде бағынышты үкімет
басшылардың өтінішімен қытайдың әскери отрядтары көмекке жіберілді.
Корея үкіметі келісімге келмеген соң, Жапония преметивтік тәсіл
қолданды, 23 шілдеде жапон әскери бөліктері Корея астанасында төңкеріс
ұйымдастырды. Кореяның жаңа үкіметі одан күткендей, Жапонияға қытай
әскерлерін елден қуу үшін көмек беру өтінішімен шықты.
23 шілдеде Қытай Токиодан өз елшісін шақырып алды, ал жапондықтар көп
күттірмей өздерінің құрғақтағы және теңіздегі әскери әрекеттерін бастап
кетті. Соғыс шындығында 1894 ж 23 шілдеде басталды, жапондықтар Сеулдағы
патша сарайын басып алып, кенеттен соғыс туралы хабарландыру бермеді.
ІІ. Тарау Соғыс алдындағы жағдай

1840 жылдары Азиядағы ірі мемлекеттердің бірі Қытайдың европалықтар
үшін ашылуы, артынан шамамен 40 жылдан соң көлемі жағынан екінші ірі
мемлекет Жапония ашылды, кейінректе онымен теңіз қарым-қатынастары жандана
түсті. Оның аралдық жағдайда орналасуына байланысты. 1870 жылы азамат
соғысының аяқталуы және ішкі жағдайы нығайтумен, Жапония мемлекетті
дамытумен айналысты, сонымен қатар оларды тура және нақты көзқарастары
қалыптасқан өз басшылары басқарды. Өркениеттің қанат жоюымен және сыртқы
әлемді тануы ұлғайған сайын, жапон басқарушы топтары көп ұзамай мынадай
шешімге келеді, өз мемлекетінің армиясы мен флот әскерлерін европалық
үлгіде қаруландырып, оқыту қажет болды.
Бұл уақытта Қытайда да осыған ұмтылып жатқан еді, бірақ аны қажеттілік
түсінігі және тез қалаулы мақсатқа қол жеткізумен емес еді.
Осылайша осы екі мемлекеттің арасында Шығыстағы үстемдікті қолға алу
үшін бәсекелестік пайда болды, Қытай бұрынғысынша кішкентай Жапонияға
жеккөрінішпен қарады, Жапонияның халқы Қытай халқы оннан бір бөлігінде
құрамайтын еді, ал Жапония болса өз тарапынан Қытайдың Шығыс Азиядағы
европалықтармен, американдықтардың білігін сындыра алмауын анық білетін
және оған жеке түрде әрекет жасайтын еді.
Бұл бәсекелестік сол кезге дейін ешқандай сыртқы әскерлерге білінбеген
сол сәтте белгілі бір мәнмен мақсатқа ие болды. Бірақ корей патшалығында
мемлекеттік және сауда саясаты бірқатар ірі өзгерістерге ұшрағаннан кейін,
екі бәсекелес көршілердің аралығында жатқан. Қытай бұл елдегі өзінің
үстемдік жағдайынан бас тартқысы келмеді, ал жапон ұлтын бірнеше рет
балағаттаған соң, жапондықтар өз басшыларынан нақтылы әрекеттер жасауын
талап етті.
Кореядағы революциялық балағаттаулар, екі көршілес державалардың даол
жақа өз әскерлерін жіберуге әкеп соқты. Бірақ бұл жағдай жаңа қиындықтарға
себеп болды, сонымен Қытай жасалған шартқа қарамастан, Кореядағы өзінің
әскерлерін күшейтті.
Орталық империя өзінің 350 миллиондық халқы, негізінен қытайлықтар
өзінің басым бөлігі контененттік үстемдігін алып жүрген. Бұл жағдайда бізді
тек қана солтүстік Қытай қызықтырды, Жапония мен болған соғыстың барлығы
өзіне көтерген, өйткені сол жерде әскер мен елді басқару үшін ерлік жігері
мен дүниетанымы бар адамдар жинақталған еді.
Корея астанасы Сеул порттық қаласы Чемулпомен елдің ортасына таяу,
оның батысы жағалауына таяу ораналасқан. Бұл жағалауда оңтүстіктегі сияқты
көптеген ірі-кішілі бухталармен және аралдарға бай, соған қарамастан шығыс
жағалауында гавань жоқтың қасы. Солтүстік бөліктегі жалғыз тәуір порты
Гензан болатын, Чемульпо сияқты оныда ертеректе жапондықтар ашқан болатын,
оңтүстігінде Сеул және Фусан. Кореяға барар жол жаман еді, өйткені оларға
ешкім қарамаған және аймақтың таулы-тасты жағдайына байланысты. Мәдени
тұрғыда Корея Қытайға қарағанда едәуір төмен еді, сонымен қоса өткен
жүзжыдықтардағы соғыстар нәтижесінде қытайлар жапондарды ол жерлерден қуып
шыққан соң, оларға алым салық төлеп тұруға мәжбүр еді. Енді Жапониядағы,
жер қажеттілігін сезінді, өйткені артып баражатқан халықты орналастыру үшін
көлемді аумақтар қажет болды.
Күн шығыс елі,- Жапония, негізгі бөлігі Хоккайдо немесе Нипон, Кюсю
және Сикоку аралдарында орналасқан. Кейбір Курил аралдары оданда
солтүстікте орналасқан, ал оңтүстікке қарай созылған Ешу-Киу аралдары
тропикаға дейін жетеді.
Жапонияның шығыс және оңтүстік қырғақтарын Тынық мұхиты шайып тұрады,
батысын және оңтүстік батысын Шығыс Қытай теңізі шайып тұрады. Оның халқы
38 миллионға дейін жетті.
Жапонияның астанасы-Токио, басты коммерциялық порты Йокогамамен,
аралдың оңтүстік шығыс шетінде қалыптасқан, әскери порт ретінде қызмет
етті. Йокогамаға жақын орналасқан Йоколука, сауда портына жақын маңда
Нагасаки және ішкі теңізде Куре.
Тірек пункттері, әскери порт есебінде даму Жапон теңізіндегі Йэдоның
оңтүстік жағалауындағы Моронеде бар еді. Соңғы он жылдықта Жапонияда сауда-
саттық және теңіз саяхаты күшті дамыды және ол үлкен коммерциялық
кемелермен жабдықталған еді. Жас жапон өнеркәсібі Жапонияны көптеген
жағдайда импорттан тәуелсіз етіп және жоғары дамудың шыңына жетті.

ІІІ. Тарау Тараптардың күштік қатынастары

Қытай әскери күшінің көп еместігіне қарасақ және олардың бірігу
ерекшеліктерінің тек қана кішкене бөлігі соғысқа қатысушы үш мемлекеттің
әскери әрекеттерінің театры болды. Тек қана құрғақтағы операцияларды алға
жылжуымен Шин-Клан провинциясының бір бөлігі соғыс әрекеттері жүріп жатқан
аймаққа енді. Қытайдың жақсы қорғалған порттары мен флот сақтайтын орындары
бар еді, олар Такуда және Порт-Артурда болатын. Ашық теңіз тек қана Шантун
мүйісінде кездеседі, ал басқа жерлердің барлығында майда аралдар
шоғырланған еді.
А. Штенцельдің көрсетуінше, бұл театр соғысындағы аралықтар мынадай
болды:
Таку-Порт-Артур 175 шақырым
Порт-Артур-Вейхавэй 90 шақырым
Вейхавэй-Чемульпо 220 шақырым
Чемульпо-Сасебо 400 шақырым
Сасебо-Фусан 140 шақырым

Қытай және Жапония жағалаулары Нагасаки және Шанхай аралығында 350
шақырымға дейін жақындай түседі.
Мұндай жағдайда соғыс әубастан-ақ тек қана екі тараптың флотының
қатысуымен мүмкін болатын. Үлкен көлемдегі әскер түсіру тек қана Ллодун
шығанағындағы Кайпина-Инкоу маңы жарайтын еді. Наурыздық жартысына дейін
жартыаралдық қырғақтарында мұз жататын, тек қана Квантун жартыаралының
оңтүстік бөлігі бұл тізімге енбейтін.
Құрғақта іс былайша өрбіді: бүкіл театр соғысында хабарлау ісі өте
нашар жағдайда болды, сондықтан әскерлер өздерінің тылындағы хабарлауын
жабдықтау үшін флотқа жүгінуге тура келді. Дегенмен де солтүстігінде
тұрақтар өте аз болды, олардың өзінде қыста мұздың кесірінен қолдануға
мүлдем болмайтын.
Шин-Клан провинциясы және жақын маңдағы облыстар үлкен әскерді
тамақтандыра алмайтын еді, сонымен оған өзімен қоса провиантың үлкен
бөлігін алып жүру керек болды. Әскерлер көптеген қиындықтарға тап болды
және бұл халық аз орналсақан жерлерде, үлкен әскери бөліктерге жазда өздері
үшін тұрғын үй салуға тура келді. Бұл соңғы жағдай, аязға үйренбеген
жапондықтар үшін аз емес еді.
Қытайдағы күшті бір орталыққа бағындырылған биіктің жоқтығы. Жапония
сияқты, замануи қарулы күштерді құруға кедергі болды. Ескі, әліде өмір
сүріп келе жатқан әскери ұйымдарға біз бұл жерде тоқтамаймыз, әйтпесе іс
былайша Манчжур армиясымен өрбитін еді, елдің солтүстігінде және басты
қалаларында, көпшілігі Пекинде 100000 адам.
Бес қолбасшы қуатты Печилий провинциясының губернаторы –Ли Хун-Чан
болатын, герман тәсілі бойынша құралған өзіне ғана бағынатын солтүстік
әскери күштерін құрады. Бұл әскерлер өте жақсы жағдайда болды және олар
Кореямен анықталмаған облысының шекарасында тұрды. Оларға тек қана күшті
басшы, жақсы офицерлер және нағыз ішкі қолдау жетіспеді. Материалдық
жағдайы толық қанағаттандырарлық жағдайға жеткізілді.
Дәл осында іс қытай флотында жүріп жатты, бірнеше ерікті бөліктерден
тұратын, айтқанда ол да күшті орталықтандырылған мемлекеттік құрылымы
болмады. Оның құрамында 80 жарамды кемелер, бір бөлігі замануи тәсілмен
құрылған, және 40 минатасушы бар еді. Кемелердің көпшілігі Англия мен
Германияда құрастырылған болатын. Құралдану түрі 500 бөлшектен тұрды, топқа
9000 адам іріктеліп алынды, көбісі теңізге бейім еді.
Солтүстік, орталық, оңтүстік –төрт эскадраның ішінен, тек біріншісі
ғана көңіл бөлуге тұрарлық еді, олда болса Ли Хун-Чанның басшылығында,
Солтүстік немесе Пейян эскадрасын екі үлкен броненосец Тин Иен және Чин-
Иси туды. Ал қалған үші эскадраның құрамында тек қана бірнеше замануи және
соғысқа жарамды кемелер, дәлірек айтқанда: 3 крейсер, 1 кіші крейсер және
30-40 минатынғыш құрады. Сонымен қатар 40 шақты ескірген каненероктар
құрады.
1889 ж. бүкіл әскери міндеттілік ендірілген соң Жапония бейбітшілік
кезіндегі 75000 адамдарын соғыс кезінде 250000 ға дейін жеткізе алатын
болды, және 7 дивизиядан құралды. Орталық басқару жоғары дәрежеде көріне
білді, әскер соғысқа жақсы дайындалған және заманды құралдармен құралданған
еді. Қытаймен болатын соғысты толық сеніммен жеңіске жетуді айтуға болатын
еді, сонымен қатар жапондық генералынан бастап соңғы қатарлы әскерлеріне
дейін жауынгерлік рухтын бойына сіңірген болатын. Материалдық бөлігінде
жақсы қойылған еді, сондықтан Жапония заманды және күшті әскерден құралған
еді.
Соғыстың басталуына дейін жапон флотында үлкен броненосецтер жоқ еді,
тек қана төрт кішігірім броненосецтер (2200-3700 тонна, 6-10 құрал, 13-18
түйіндер) 7 үлкен бронепульдік крейсерлер (3700-4300 тонна, 6-12 құрал, 17-
22 түйіндер) 10 кіші крейсерлер (1300-1800 тонна, 3-5 құралы, 12-21
түйіндер), Құрамдық саны 7000 адамға жетті, тағы осыншама адам кезекте
тұрды.
Офицерлер, кадет және шенеуніктер саны 1400 дамға жетті, жақсы білім
алған олардың көпшілігі аса табыспен және ұзақ мерзімді Европа флоттарында
қызмет атқарған. Жапонияда теңізге бейім адамдардың саны өте көп болатын,
олардың қатарында балықшылар мен коммерциялық флот теңізшілері және
кобатаждық кемешілер, сондықтан да офицерлермен топ мүшелері өздерін
теңізде, үйдегідей сезінді. Йокоукеде бір қатар флоттар мен кемелер
құрастырылып қойылды.
Ал Кореяға келер болсақ оның теңіз күштері нольге тең еді, кішкене
көлемдегі әскерлер, астанада көп ұзамай шарасыздық жайт алды, әскер жинау
туралы сөз болуында мүмкін емес еді, қандай да бір әскери жабдықтар
туралыда сөз болуы мүмкін емес еді.

IV. Тарау Әскери әрекеттердің өрбуі.

1885 жылғы Ли және Ито келісіміне негізделіп, Жапония Қытайдың Кореяға 21
шілдеде жіберген екінші әскери амалынан соғыс ашу туралы хабарландыру деп
білді. Тез арада Чемульпаға үш крейсер жіберілді, сол жерде ол өз
қарсыласымен кездесті.
Бұл уақытта Сеул және оның айналасында мынадай жағдай өршіді, астанасы
екі жапон бригадасы қолға алып, сонымен қатар король мен үкіметті басып
алды, ал қытай әскерлері Сеулдің оңтүстігіндегі Азана мен Пхеньянның
солтүстігіндегі Тайдонг өзені бойында жинақталды.
25 шілдеде жапон әскери теңіз флоты соғыс ашу туралы хабарландыру бермей,
Қытайға қарсы әскери әрекеттерін бастап кетті, ресми түрде соғыс ашу 1894
жылы 1 тамызда жарияланды.
25 шілдеде төрт жапон крейсері, екі қытай крейсерін Асань ретінд
шабуылдады. Іс былай болды: жоғарыда аталған қытай әскери эшалоны 8000 адам
көлемімен, Вейхаведе топталды, ол жақтан Азанға төрт әскери кемелердің
қлоғауына өту үшін, Чемульпоның оңтүстігіне қарай жатқан Принс империал
архепилагы маңына. Транспорттардың бірі, кикілжіңдер тұған ағылшын букемесі
басқалардан бөлініп солтүстікке қарай бағыт алады. Сонымен ол сол маңдағы
үш жапон крейсеріне тап болды. Транспорт граф Того, басқарған кейінірікте
адмирал ретінде белгілі болған Нанива жапон крейсерінің соңынан жүзді.
Өйткені олар қытай әскери басына берілуді ұсынды, ол көп ойланбай келісім
берді. Транспортта болған қастандықтан соң жапон крейсері оларғы қарсы мина
жіберді, соның салдарынан кемесі түбіне кетеді. 1220 адамнан құрғаққа тек
қана 320 адам тірі жетті, кейін оларды француз канонерогы Лион мен
германдық Илтис шығарып алды.
Келесі апталарда жапондар тың әскерлерін Сеул маңына шоғырландырып
Гензаның шығысы мен Фусананың оңтүстігіне әскерлер түсірді.
Күшті эскадра транспорттарды осы әскерлермен жауып тұрды. Бұл эскадраға
болса Қытайдың солтүстік порттарындағы қытай әскери кемелері мен
транспорттардың ұстау мәселесі атыспен Порт-Артур және Вейхаведегі орнын
нығайтатын еді. Мұның салдарынан Ли Хун Чан көмек күштерін Кореяға құрғақ
жолмен жіберуге тұра келді.
Соғыс театрына жақын маңдағы суларда күшті байтарап эскадралар топталды,
олар өздерінің қарамағындағы елдердің мүдделерін қорғауға келген. Германия
Қытайдағы екі канонеркасын адмирал басшылығындағы төрт крейсерімен
күшейітті.
Гезан, Фусан және Чемульпаға түсірілген әскерлер өте сауатты түрде болды,
ал 15-16 қыркүйекте жапон армиясы күші жағынан тең қарсыластармен Пхеньянда
болған соғыста керемет жеңіске жетті. Бұл соғыста қытайлықтардың шығыны
2000 адам өліп, 4000 адам жараланып, 700 адам жоғалып, 15000 адам кепілге
алынып, көптеген қару жарықтарын жоғалтқан соң олар қашуға түсті.
Қытайлықтар асып-сасып Кореяны тез тазартты.
Бұл шайқас өткеннен 10 күн кейін әскерді басқаруға генерал Осиманың
орнына Чемульпадан 8000 адамдық қосымша күшпен келген маршал Амагата қолына
алды.
Адмирал Ито басшылығындағы жапон флоты 14 қыркүйекте Чемульпоға 30
транспорт жіберді, сосын тағыда 4 кеме әскерді қолдау үшін Тайдонг өзенінің
жоғары ағысымен жіберді және он алтысы Хаянгтау аралдарына шықты. Ол жерде
алынған мәліметтерге қарағанда қытай флоты байқалған.
17 қыркүйекте ертесіне ол жерде қытай кемелерін таба алмаған соң, аралдың
маңын іздестіріп, сосың Толутау және Такусиан аралдарына бағыт алды. Күннің
жартысына қарай горизонтта қытай флоты көрінді, бұл уақытқа дейін оның анық
орны белгілі болмаған еді.
Эскадраның әскери және теңіз дайындығының әлсіз екендігін
дабылқаққыштардың толыққанды дамығаның ескере отырып, қытай адмиралы Тин
эскадралық соғыстан бас тартып, соғыс алаңында әрбір командирге толық
еркіндік беруд шешті.
Вице-адмирал граф Ито басшылығында болған жапон флоты екі эскадраға
бөлініп тасталды. Олардың кішісі- ұшқыш немесе крейсер эскадрасы – 4
крейсерде тұратын 3700-4000 тонна, қозғалуы 19 түйінді, контр-адмирал
Цубойдың крейсері қозғалудың 22 түйінін беретін.
Ито өзінің өте жақсы дайындық берді, ол командирлерді басқарушылыққа
үйретті, булы шдюпкаларда оларды әртүрлі әдістер жасауға мәжбүрлеп отырды.
Дабылқаққаш өте жақсы дәрежеде қойылды. Офицерлер соңғы тактикалық
көзқарастармен таныс болып және өте жақсы дайындалған еді. Флотты басқаруды
Ито өз қолынан шығарған жоқ, дегенмен ол барлық дивизияларға еркіндік
беруіне қарамастан, оның жоспары бойынша қарсыласты қашықтықтағы
артиллериялық соғыста талқандап, тек қана аса қажеттілік туындаған жағдайда
ғана жеңіске толық жету үшін жақын аралықтағы соғысқа кірісу болатын. Ито
тек бір ғана қателік жіберді ол ескірген екі кемесінен айырылғысы келмеді,
олар күшті қаруланбаған және қозғалу күші (11-12 түйін) басқаларға
қарағанда төмен еді.
Жапондықтар Қытай кемелерінің сыртынан 2000-3000 метр қашықтықта шеңбер
тәрізде айналып жүріп оларды атқылай бастады. Соғыс басталғаннан жарты
сағаттан кейін қытай броненосецтері барлық гранаттарын атып таусыпты. Бұл
гранаттармен атқылаудың ешбір нәтиже бермеуіне қарамастан, бүкіл құрылыстар
снарядтармен атқылануына қарамастан олар әліде боса қарсыласып жатты.
Көп ұзамай Ито тоқтамға келеді, қытай броненосецтерін арықарай атқылау
ештеңе алып келмейтінің түсініп, оларды тек алыстан бақылап жүоді, 5 сағат
өткеннен соң олар батысқа қарай жаймен кете барды. Ито бағытын оңтүстікке
қарай өзгертіп, қытайдың аман қалған екі минатасығыштарының шабулынан
қауіптене бастады.
Тин қытай эскадраларының аман қалғандарын Порт-Артурға жинады.
Қытайлықтар 4 үлкен және 3 кішкене крейсерлерінен айырылды, ал жапондықтар
болса бір бір кемелері шығынға ұшырамады. Қытайлықтардың барлық кемелері
елеулі зақымдар алды. Басқа 7 кемелерінде қытайлықтардың 36 адамы өліп, 90
адамы жарақаттанды, жапондықтарда- 94 адам өліп, 160 адам жарақаттанды.
Бұл шайқас ертеректе Ялу маңындағы шайқас деп аталатын бірінші болды,
Лиссиден басқа, Трафольгарадан кейінгі ашық теңіздегі үлкен эскадралардың
соғысы.
Бірақ қытайлықтар көптеген материалдық шығынға батты, сонымен қатар
моральдік шығынға дұшар болды. Стратегиялық табыс Жапония тарапында болды,
Тин болса өзінің қалған әскери күшімен Порт-Артурда тығылып жатты, сонымен
Итоға тек қана соғыс алаңын ғана емес, бүкіл теңіздегі әміршілікті ұстатты.
Тегетгофаның батыр әлі әлсіз шабулына салыстырма түрде қарасақ, Ито өте
мұқият әрекет жасап және артиллериялық соғыста жылжуды тиімді пайдаланып,
әлдеқайда жақсы құралданған өзінің кемелері және жақсы дайындалған әскери-
теңіз тобын соғысқа араластырды.
Бұл соғыстың маңызды бөлігі, бүкіл теңіздегі билік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.