Нәрестелік және жастық кезеңге сипаттама

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Нәрестелік және жастық кезеңге сипаттама.

Лекцияның жоспары:
1. Баланың ана құрсағындағы жүйке жүйесінің дамуы және
биогенетикалық заңдылықтары.
2. Нәресте жасындағылардың психикалық дамуы.
3. Бөбек жасындағылардың психикалық дамуы.

Бала ана құрсағында морфологиялық жағынан алып қарағанда едәуір
қалыптасып қалады, ең алдымен жүйке жүйесінің төменгі алаптары (ми бағанасы
) дамып қалыптасады. Бұдан соң бас ми сыңарлары күрделі түрде қалыптаса
бастайды. Мидың төменгі алаптарының ана құрсағында ерте дамуы алдыңғы
алаптардың шамалы кеиінрек дамуы биогенетикалық заңдылықтың әсерінен. Бұл
заңдылық бойынша, бала (жануарларға да тән) анасының құрсағында орташа
биологиялық түрге жататын жануар ата-тегінің тарихы дамуын (финогенетикалық
дамуын) кайталайды. Жүйке жүйесінің жануар ата-тегінің биологиялық түрдің
жүйке жүйесінің дамуын қайталауымен шектелмейді. Ана құрсағындағы бала миы
биогенетикалық дамуда ата-тегінің алғашқы кезеңіндегі жүйке жүйесінің
дамуын қайталайды. Мысалы: баланың жүйке жүйесі шешесінің құрсағында әуелгі
күндері қарапайым жәндіктердің (инфузорияның т.б.) жүйке жүйесі тәрізді
келеді. Осы жәндіктердің әдетте жүйке жүйесінің орталығы жоқ, жүйке
талшықтары тұс-тұсынан таралған жапырақ тәрізді. Бұдан кейін сол жапырақ
бүктеліп түтік тәрізді болып келеді.
Түтік тәрізді жүйке жүйесі көбінесе құрттарда кездеседі. Осыдан соң
түтік 3 буынға бөлінеді (шеткі, ортаңғы, алдыңғы буындарға). Буында жүйке
жүйесі кұмырсқаларда, араларда т.б. насекомдарда кездеседі. Жүйке жүйесінің
буындарының біреуі өзгесіне бағынбайды. Автономдық түрде қызмет атқарады.
Мұны басқаша айтқанда әрбір буындар өзінің қол астындағы дененің аудандарын
басқарады. Бірақ осылардың жоғары сатысында алдыңғы буын үстем алып, кейін
бас миының негізіне айналады.
Бұдан соң бала жүйке жүйесі буындарының аддыңғысы қалғандарынан озып,
тез дамиды да, сөйтіп бас ми сыңарларының негізін құрайды.Ана құрсағында
бала миының дамуы омыртқалы жануарлардың орталық жүйке жүйесі дамуын
қайталайды.
Биогенетикалық заңы тұңғыш рет дәлелдеген неміс зоологы А.Геккель (1884-
1991) болатын. Бұл ғалым осы зандылықтың жалпы бағытын шамамен бір түрге
жататын жануарлар фитогенездегі ата-тегінің дамуын қайталайтының ашып
береді. Осы зандылық әсіресе ана құрсағында баланың жүйке жүйесінің
калыптасуына қатысты екенін дәлелдеген орыс морфологы А.Н.Северцов (1866-
186) болатын.
Ана құрсағындағы бас миының дамитыны оның қабығы эволюциялық
өзгерістердің соңғы кезде болып жемісі. Сондықтан баланың миындағы соңғы
өзгерістер эволюцияның соңғы кезде болатын жетістігін қайталап отыр. Балаға
тән жүйке жүйесінің негізі-бас миы. Баланың бас миы ана құрсағында едәуір
дамып қалса да, туғаннан кейін өз қалпына келіп, толық қалыптаса бастайды.
Мысалы: бас ми қабығы және оның микроскоппен көрінетін 6 қабаты туғанда
даяр болмай, кейін калыптасады. Физиологиялық жағынан алып қарағанда,
баланың бас миы шартсыз рефлекстер тудырып тиісті тітіркендірулерге жауап
беруге даяр. Бала туғанда көптеген шартсыз рефлекстерімен туады. Шартсыз
рефлекстердің ішінен әсіресе ему шартсыз рефлексі күшті дамыған
Ана құрсағындағы орта біздің күн көретін ортамызға мүлде ұқсас емес. Бұл
екі ортаны әр түрлі планеталардың өзгешелігі мен ұқсастықта болар еді.
Себебі бала тамақты да, ауаны да шешесінің тиісті, органдарынан ассимиляция
ретінде алып тіршілік етеді. Ана құрсағындағы ортаның өзіндік ерекшелігі
тек шартсыз рефлекстердің реттелуіне ғана мүмкіндік береді. Әрине дамудың
бұл түрі кейінгі кездегі өзінің түрлі нәрселерге үйренуге дайындыктың бір
түрі.
Биогенетикалық бала психикасының дамуына үлкен әсер етеді.
Ана құрсағындағы орта мен біздің күн көретін ортаның айырмашылығы мүлде
ерекше. Шыныңда да ортаның жағдайынан екінші
ортаның жағдайына алмасу тек үлкендер үшін ғана емес, балалар үшін де ауыр
келеді. Бала туғанда жаңа дағдарысқа ұшырайды. Дағдарыс баланы қатты
қинағанымен, жаңа жағдайға бейімдеп, мінез-кұлқының және психикасының одан
әрі дамуына мүмкіндік туғызады. Шартсыз рефлекстердің болуы бала санасының
одан әрі дамуына үлес қосады. Мысалы: емшек ему,еңбектеу, өрмелеу, іліну.
Біртіндеп шартсыз рефлекстер азайып отырады. Шартсыз рефлекстердің
негізінде, туғаннан кейін балада мезгілді ажырату және жарыққа дыбысқа
шартты рефлекстер жасалынады. Шартты рефлекстер мінез-құлықтың жаңа
түрлеріне дағдылануға мүмкіндік береді.
Ал нәрестенің рецепторларының қалыптасуына немесе осылардың туғанда
даярлығы әр түрлі. Бұлардың ішінде калыптасып қалғаны-дәм, иіс, тері
рецепторлары. Мысалы: емізікті ащы затпен беру.
Көру, есту рецепторлары эволюцияның жоғары даму сатысында
калыптасатынынан дәм, иіс мүшелеріне қарағанда ана құрсағанда кешігіп
дамиды.
2-3 ай өткен соң көз, кұлақтары тиісті тітіркендіргішті ажырата
бастайды.
3 ай өткен соң нәресте шешесін көрмесе де дауысын естіп шақырады, келе
жатқан шешесін көзімен қарсы алып, кетерде көзімен шығарып салады.
Ал тері рецепторына, әсіресе қолы мен нәрестенің саусақтарына келсек,
бұларда ұстау, сипау кабілеті болғанымен, қол саусақтары нәрселерді іздеп
әлі сезе алмайды. Нәрсенің не екенін қолы арқылы емес, ауызы арқылы біледі.
Ал нәрестенің бас миы шамамен алғанда 390 гр болып туады. Осы салмақ 7
жасқа жеткенде 4 есе ұлғайып, ересек кісі миының салмағын қуып жетеді.
Нәресте кезінде ми қабығының жүйке клеткалары сан жағынан да, сапа жағынан
да үлкен өзгерістерге ұшырап, нерв клеткаларының 6 қабат құрамы қалыптасып.
осының нәтижесінде ассоннациялық байланыстардың жасалуына мүмкіндік береді.
Нәрестенің бұлшық еттері қозғалыс жасау қабілетіне Жоғарыдан төмен
қарай дамиды. Әуелгі кезде нәресте басының, мойнының қозғалыстары дами
бастайды. (2-3 ай). Бұдан соң қолының әр нәрсені ұстау қозғалысы (4-5),
кейін денесін тиісті кеңістікге теңдік дәрежеде ұстау қимыл - қозғалыстары
жатқанда оңға, солға, арқа қимылдары (5) қолдарының қозғалыстары (7-8)
тиісті нәрселерге сүйеніп түрегелу (9 ай) өз бетімен жүріп кетуі (12 ай)
қалыптасады. Еңбектеу нәрестенің тұла бойының бұлшық еттерінің,
органдарының қозғалысын меңгеруге мүмкіндік береді. Сөйтіп, нәрестенің
денесі нағайады, дене мүшелерінің қозғалысын тиісті мақсатқа бағындаруға
мүмкіндік туады. Осының нәтижесінде 12 айдың ішінде бала өздігінен жүріп
кетеді. Бір жастың аяқ кезінде нәрестеде еліктеу жиі кездеседі. Мысалы: қыз
бала, яғни, оның психикалық байлығын көбейтеді.
12 айда нәресте 10-нан астам сөз біледі. Нәрестенің сөзін сөз сөйлемдері
деп атайды, өйткені жеке сөздерді жаксы меңгереді. Мұнымен қатар нәресте
жасының аяқ жағында болып келген дамудың, соның ішінде тікелей жүруге және
тілдің шығуының негізінде бала айналасын, кімнің таныс, жақын, не алыс
екенін ажырата бастайды. Осының өзі нәрестенің есінің кіре бастағанының
белгісі. Ал бұған дейін нерестенің өмірінде биологиялық фактор үлкен рөл
атқарып келген. Нәресте жасында осы фактормен қатар әлеумет факторы, аяғы
оның үлкендермен байланысы негізгі рөл атқара бастайды. Демек нәресте
әуелгі кезде биологиялық жәндік болып есептелсе, енді ол әлеуметтік үлкен
жетістік екені сөзсіз.
Нәрестенің психикалық дамуы тым қарапайым түрде кездессе, алдағы жастық
ішінде психикалық даму ірі өзгерістерге ұшырайды. Бөбек жасының аяқ кезінде
(3 жас) баланың ақыл-ойының дамуы жағынан үлкен жетістікке жетіп қалады.
Психолог Блерекс Гудикаф: Жаңа туған бала мен үлкендердің психикалық
дамуынын тең ортасы-үш жас деді.
Бұл жетістікке жетудегі себептің бірі-баланың түрегеліп жүруі. Тікелей
жүру арқылы барлық затпен тікелей қарым - қатынас жасап үлкен жетістіктерге
жетеді.
Бөбек психологиясының дамуына негізгі әсер ететін ендігі фактордың бірі
оның қарапайым ойындары және бала-бақшаға баруы. Бөбектерде ойынның тек
қарапайым түрлері ғана кездеседі. Бөбек жасына ойыншыққа байланысты ұлдар
мен қыздар ойыны бірдей емес.
Бөбектердің есеюіне орай өз қолдарымен нәрсе жасау әрекетіне келсек,
осылардың көбі балалар бақшасында ұйымдастырылады. Мысалы: кесте тігу,
сурет салу, құрастыру тапсырмалары арқылы ептілік дамиды.
Бөбек психикасының дамуын одан әрі өрістетуде оның сөйлеу әрекетінің
ерекше маңызы бар. Бөбек 1,5 жаста 200-дей сөз біледі. Осы кезден бастап
сол сөздерден сөйлем құрастыруға талпынады. Осы сөз қорынан бала 1000-нан
аса сөйлем құрастыра алуы ықтимал. Бөбек 3 жасаа жеткенде 1200-1500 сөз
біледі. Бірақ бөбек әлі қандай сөздер айтуға болатынын не болмайтынын
білмейді. Бөбектің қабылдауы мен елестетуі әлі толық дамымаған. Бөбектің
нақты ой-әрекеті тек олардың әрекеті үстінде қалыптасады. Сондықтан
бұлардың ой-өрісін дамыту үшін тиісті әрекет машықтандыру қажет.
Бөбекте мен деген қасиет өзін өзгелерден ажырата алудан пайда болады.
Тіл арқылы өзгелермен байланысып, кейін бала үшін сөйлеу қызметі өзін
өзгелерден ажыратуға мүмкіндік береді.
Еркелеудің бұл түрі, яғни дағдарыс кей бөбектерде түрліше кездеседі,
біреуде тым айқын, өзгелерде онша білініп жарымайды. Көбінесе менменсу,
ерегісу, жағымсыз мінездер көрсетеді. Егер ерегісу, яғни негативизм
қайталана ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.