Жасанды тіл

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Жасанды тіл.

Жергілікті диалекті сөздер - жасанды сөздің бір түрі болып табылады.

Диалект дегеніміз - белгілі бір территорияда қолданылатын жергілікті сөздер жиынтығы. Яғни, бұл екі ұғымды бір - біріне мағынасына қарай синоним ретінде қарастыруымызға болады.

Диалект, говорлар арқылы халықтық тілдің басқа тілдерде кездеспейтін өзіндік ерекшеліктерін байқаймыз.

Әдетте, говор деп- тілдің одан әрі бөлінбейтін ең кіші бөлігін айтамыз.

Жасанды тілді жасайтын - халық. Қоғам жоқ жерде, тіл де болмайды. Сондықтан тіл және оның даму жолдарын қоғамның даму тарихымен байланыстыра түсінуіміз керек. Өйткені тілді жасайтын да, оны қолданатын да қоғам болып табылады.

Егер сөздік құрамның өзгерісін былай қоя тұрып, тілдің дамуы мен қоғамның дамуындағы байланыс Н. Я. Марр және оның «шәкірттері» қате көрсеткендей дыбыстың өзіндегі немесе грамматикалық ерекшелігіндегі өзгерістерінен емес, әр түрлі диалекті тілдердің жергілікті таралымындағы ерекшеліктерінің өзара өзгерісінен байқалады.

Академик Н. Я. Маррдың тілдік туыстықтары туралы ғылымын қатал сынға алған И. В. Сталин былай дейді: « . . . Сонымен қатар, тілдік туыстардың, мысалы, славяндық ұлттардың тілдік туыстарын меңгеру тіл білімінің «Тілдердің даму заңдылықтарын меңгеру» саласында үлкен пайдасын тигізетінін жоққа шығаруға болмайды», - дейді.

Сонымен, ұлттық тілдер білімі ұлттық құрылыммен байланысты, ал соңғысы капитализмнің дамуымен байланысты. Процестің тілдік қырларына келетін болсақ, онда ұлттық тілдер әртүрлі жағдайларға тәуелді сан алуан жолдармен қалыптасады. Марксизмнің негізін салушылар Карл Маркс пен Ф. Энгельс мүмкін болатын 3 жолын көрсетеді:

Тілдің дайын материалдағы тарихи дамуы﴾роман, герман тілдері﴿;
Ұлттардың араласу салдарынан﴾ағылшын тілдері﴿;
Диалектердің бір ұлттық тілге бірігуі.

Тіл білімінің халықтану процесі және ұлттық тіл әр түрлі диалектілер мен механикалық бірігуді қарастырмайды. Әдетте мұндай жағдайларда диалектілердің бірі басты қызмет атқарады.

Диалект және әдеби тіл бізге жеткен көне орыс жазба ескерткіштеріне, ХІ ғасырға жатады. Бірақ жазу көне Русьта бұған дейін біршама ерте пайда болған сияқты.

Әдеби тілге қатысты көне Русьте Ескі орыс тіл білімінде Академик Шахматов толығырақ жүйеленген теория қалыптастырды, оған сәйкес жазу бізде тек христиан дінін қабылдаумен бірге пайда болған ﴾ Х ғасырдың соңы ﴿ . Әдеби және жазба тіл ретінде көне славян тілі қолданылған. Бұл тіл XVII ғасырдың соңына дейін әдеби тілдің қызметін атқарды және орыс әдеби тілінің негізін қалады. Көне славян тілдерінің әуел бастан-ақ біздің кейбір әдебиет жанрларында қолданылуы оның бүкіл даму жолында байқалады.

Мұндай форманы шіркеу - славян тілі деп атау қалыптасқан. Өйткені, ол бірінші кезекте шіркеу тілі болды. Қазіргі орыс тілінің орта халық өзгеруімен байланысты концентрация негізінде қалыптасуы және ұлттық қалыптасуын бірыңғай орыс әдеби тілінің ұлттық негізінде қалыптасуына әкелді. Осының негізінде Мәскеу жаңа орыс мемлекетінің экономикалық, саяси орталығына айналды.

Барлық Мәскеу говорларының ерекшеліктерін көрсететін Мәскеу формасындағы әдеби тілдің әртүрлілігін ақырындап ығыстыра бастады. Сонымен қатар, тілде тілді көрсететін ескерткіштер салмағы арта түсті. Бірақ тек XVIIІ ғасырдың басында, Петр І-нің тұсында ғана орыс әдеби тілі ұлттық тіл негізінде қалыптаса бастады. Ал шіркеу-славян тілі шіркеу аясындағы қолданыста қалып қойды. Мәскеу говорларының шығу тарихы жағынан күрделі құрылысты. Феодалдық отарлау кезеңінде Мәскеу Суздаль жерінің құрамында болатын. Біз орыс Мәскеу говорларында солтүстік ерекшеліктерінің байқалуы орынды.

Шын мәнінде де көне Мәскеу ескерткіштері өз ерекшеліктері жағынан тірі сөздерге жақын болып келеді, онда ешқандай оңтүстік ерекшеліктері байқалмайды.

Біздің әдеби тіліміздегі фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік және лексикалық нормалары Мәскеу говорларының нормасы болып табылады.

ХҮІІІ ғасырдың басында Петербург Ресейдің басты орталығына айналады. Бірақ негізі енді ғана қаланған жаңа қала болғандықтан ол өзіне тән ерекше говорын қалыптастырып үлгермеді.

Диалектілер және капитализм дәуіріндегі ұлттық тіл.

Капитализм кезінде диалектілер өз ерекшеліктерін жоғалту, өзара жақындасу негізінде елдердің жекелеген облыстары арасында тығызырақ байланыс орнықтырылды. Ресейде бұл процесс түбірі барынша ескі уақыттарда болса да, әсіресе, крестьяндық реформа аралық уақытында, яғни ХІХ ғасырдың 60-жылдарында айқын көрінеді. Тілдің жергілікті ерекшеліктері негізінен, көбінесе ауылды жерлерде сақталады, бірақ капитализм кезінде ауылдар көрші аудандармен, ірі орталықтармен тығыз байланыста болған. Крестьяндар әрдайым басқа аудандар мен астаналарға түрлі себептермен барып отырған. Сондықтан тіпті орталықтан өте шалғай аудандардың говорларында әдеби тілдің шұбарлануы да барынша әсер етті. Олар тек жүріп жүрген тұрғын бөлігіне ғана емес, сонымен қатар ауылда тұрғылықты өмір сүріп жатқан халықты да қамтыды. Революцияға дейінгі әртүрлі уақыт аралығында жасалған диалектологиялық жазбаларды салыстыра келе біз кейбір говорлардың ХХ ғасырдың басында олардың өздеріне тән (ХХ ғасыр, 70-жылдар) ерекшеліктерге ие болғанын (яғни, крестьяндық реформадан кейінгі уақытқа жататынын) көреміз.

Капитализм кезінде барлық ұлттар мен ұлттық тілдер бірдей жағдайда дамымайды. Ескі диалектологиялық әдебиеттерде (революциядан кейінгі алғашқы жылдарда пайда болған кейбір әдебиеттерде де) украин және беларус тілдері орыс тілінің сәл-орысша (малорусский) және беларустық сөздігі сияқты қарастырылады. («Сәл-орысша» (малорусский) терминін ол кезеңде қазіргідегідей украиндықтардың өздері ешқашан қолданбағанын байқауымызға болады) . Әдебиетте орыс диалектілерінің жиынтығы орыс тілінің ұлы орыс сөздігі ретінде қарастырылған, ал орыс әдеби тілі барлық осы үш «сөздіктің» өкіліне қызмет көрсеткен біріккен әдеби тіл ретінде көрсетіледі.

Ұлы Ақпан социалистік ревалюциясынан кейінгі коммунизм бағытында қарқынды даму жолындағы ауылдар арасындағы қарсылықты жою және тұрғындардың ең соңғы бөлігін мәдениетке тарту кезеңінде әдеби тілдің диалектіге әсері күшейе түсті. Бұл әсер мектеп, жазба, өте шалғай аудандардың тұрғындарының орталықтың тұрғындарымен сөйлесуі арқылы таралады. Тілдік пішіннің тұрақтылық күшінен көптеген ерекшеліктер жергілікті говорларда және қазіргі кезде де аға буын өкілдерінің сөз қолданыстарында сақталып қалған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.