Желдердің геологиялық әрекеттері

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Желдердің геологиялық әрекеттері

Сабақтың жоспары:
• Желдердің бұзушылық әрекеттері
• Эолдық процестер
• Коррозия процестері
• Дифляция процестері
• Дюналар мен бархандардың пайда болуы

Сабақтың мақсаты: Желдердің геологиялық әрекеттері олардың қасиеттерін
үйрену. Желдің иәрекетіне эолдық процестер түзіледі. Жалпы алғанда эолдық
процестер тау жыныстарының бұзылып талқандалып кетуіне әсер етеді. Жалпы
алғанда жел процесі сыртқы экзогендік процесс болып табылады. Сонымен
қатар ол жердің сыртқы процессін, яғни тау жыныстарының үгілуіне
себепші болады.

Қысқаша теориялық мәліметтер:
Желдің атқаратын геологиялық қызметі эолдық процестер (ескі грек
аңыздары бойынша Эол — жел құдайы деген мағынада) деп аталады. Бұл
процестердің нәтижесінде тау жыныстары қажалып, бұзылады мемесе үгіліске
үшырайды. Ал үгілу заттары желдің әсерінен (үрлеу күшіне) бір орынан екінші
бір орынға ұшып қонады. Желдің геологиялық әрекеті әр түрлі процесстермен
сипатталады.

Корразия (латын тілінде корразио — қажаймын деген мағынада) деп,
жел айдап ұсақ кұм түйіршіктердің жер бетіндегі жар тастарды мүжіп, тау
жыныстарына тигізетін механикалық әрекеттерін айтады.

Дефляция (латын тілінде дефлятцио деген мағынада) деп, тіліске ұшыда
борпылдақ жыныстардың ұсақ құм түйіршктерінің үрлеу күшіне қарай) ұшып-
қонуын айтады. Ал желдің үрлеу күші, оның жылдамдығымен анықталады.

Дефляциялық әрекет шөлді аймақтарда жиі байқалады. Дефляция жазық жерге
қарағанда жел өтінде орналасқан белесті үстірттерде күшті дамиды. Мұндай
әрекеттерге байланысты әр түрлі пішіндегі скульптуралық бейнелер
(саңырауқүлақ немесе бағана т. б. тәрізді) қалыптасады.

Сазды, құмды жыныстан құралған шөлді далалар мен шөлейт жерлерде
дефляциялық шағын ойыстар жиі кездеседі. Олар желдің құйындап соғуынан
пайда болады.

Ауаның қозғалыс жылдамдығы артқан сайын желдің геологиялық әрекеті де
күшейе түседі. Мысалы, ауаның қозғалыс жылдамдығы 4,5 мс — 6,5 мс болған
жағдайда, ірілігі 0,25 мм-ге дейінгі үгілу заттары қозғалысқа ұшырайды;
10—11 мс болғанда ірілігі 0,5— 1 мм-лік түйіршіктер қозғалысқа араласады;
20—30 мс-ке жеткенде 4 мм-лік кейде одан да ірі кесек бөлшектер домалай
қозғалып, орын ауыстырады; жел жылдамдығы 30 мс немесе одан да жоғары
болған кездері ағаштар тамырымен қопарылып жатады, ал 50—80 мс
жылдамдықпен қозғалған кездері апатты жағдайға ұшыратады. Жел дауыл боп
соққанда үгілу заттарының зор массасы шаң-тозаңдар түрінде ауаға көтеріліп,
алыс жерлерге көшіп қонады.

Бұл әрекеттердің жиі байқалатын орындары — құрғақ және ыстық климаттық
аймақтар. Сонымен қатар өсімдік өспейтін жалаңаш тасты тау-жоталары,
өзендер мен теңіз жағалауы болып саналады.
Коррозия мен дефляциялық процестер бір-бірімен өте тығыз байланысты. Бұл
процестердің нәтижесінде жер бедері әр түрлі пішінде қалыптасады. Мысалы,
мұнара, бағана, саңырауқұлақ, сүйіртас, сандықтас секілді пішіндер жиі
кездеседі. Кейде олардың сыртқы көрінісі адамның немесе жануарлардың
кескініне ұқсас болып келеді.

Бедердің дұрыс пішіндері берік жыныстардың арасында, ал бұрыс пішінді
бедер түрлері жұмсақ, борпылдақ жыныстар арасында жиі байқалады.

Желдің тасымалдау әрекеті нәтижесінде ірілігі 1 мм-ге дейінгі кұм және
шаң-тозаң түріндегі үгілу заттары басқа орындарға үшып-қонады. Ал үгілу
заттарының бұдан ірілеу бөлшектері тек дауылды жел соққанда ғана орын
ауыстырып, көшіп-қонуы мүмкін.
Жел үрлеген үгілу заттары жер бетімен домалай қозғалады, ал ауа қабатына
үшып көтерілген жағдайда желдің соғу бағытына қарай қозғалады. Мысалы,
Африка шөлдерінің шаң-тозаңы Атлант мұхитының жағалауларына дейін
(2100—2500 км-ге дейін) көшіп-қонады; Оңтүстіктен соққан жел Сахараның ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.