Желтоқсан оқиғасы – тәуелсіздік бастауы

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Желтоқсан оқиғасы – тәуелсіздік бастауы.
Қазақ халқы бүгінде ғасырлар бойы ұзақ тарихи өмірінде ең бір ардақты
кезеңді басынан кешіріп отыр. Қазақ елі өзінің тәуелсіздігін алды, дербес
мемлекет болды. Содан бері аз ғана уақыт өтті. Тарих тұрғысынан алғанда бұл
өте аз уақыт. Халқымыздың сан ғасырлар армандаған, аңсаған асыл арманы осы
аз жылдың жүзінде жүзеге асты.
Бірақ бұл тәуелсіздіктің жолы өте ұзақ болды. Ал халқымызғааспаннан
түскен құдіреттің сыйы емес. Тәуелсіздік ғасырларға созылған ата-баба
қанды жорығының, дабылды-дауылды күресінің нәтижесі.
Қаншама елдің ардагер перзенттері осы тәуелсіздіктің өзі емес, тек
сәулесі үшін қанын төкті, жанын пида етті.
Тереңінен ойлап, тербене толғансаң – Қазақ халқының тарихы осы
тәуелсіздік үшін, елдік үшін, халықтың бас бостандығы үшін күрес.
Қазақ Жері – Қазақ халқының, қала берді Қазақстанға түрлі себептермен,
зорлап та, өз еркімен де келген түрлі ұлттар мен этностардың – Отаны. Ал
халқымыз Ресейге тәуелді болған шақта ол Өгей Отанға ие болды, тоқалдан
туған баладай, ұлы ағаның кіші інісі болды, ғасырлар бай бас еркінен
айрылды, қанаты қайрылды.
Ресей Қазақ елін 1731 жылдан емес, 1580-інші жылдардан бастапшапты.
Өйткені Ермақ (Жармақ) жаулап алған Ібір-Сібір жұртының халқы негізінен
қыпшақ, арғын, найман, жалайырлардан тұратын. Осы кезде этнос болып
қалыптасқан башқұрт, бұлғар, татар, өзбек, қарақалпақ, қазақ халықтарының
құрамына ғалым Р.Күзеевтің деректері бойынша, 100-ден аса біртекті ру-
тайпалар енгенді. Олардың бір шеті сол Ібір-Сібірден басталатын. Ендеше
Қазақ елінің Ресейлік отарлық бұғуға іліге бастағанына 400 жыл болды.
Қазақ елі осы ғасырлар барысында қанаушылықтың, отарлық езгінің сан
түрлі азабын бастан кешірді. Мың өліп, мыңы тірілді.
Қазақ зиялыларының бірі Мұхаметжан Тынышбаевтың 1905 жылғы 19 қарашада
автономшылар одағының 1-ші сьезінде оқылған Қазақтар және азаттық
қозғалыс атты баяндамасындабылай деді:
Орыс өкіметінің көзіне қазақтар адам болып көрінбейді, өмір сүруге
құқысы жоқ әлдебір зиянды мақұлық боп елестейді. Сондықтан олар бізге
қатыгездіктің, айуандықтың сан түрін істеп бағуда. Халық қорқып-үркіп әбден
запыс болған, құлақ естімеген Жантүршігерлік зорлық-зомбылық пен езгінің
астында азап шегуде.
І. Русский Туркестан газеті 1906 ж. 1-санында. І. Ақиқат журналы
1902 №5.
Қазан төңкерісінің алдында Дала өлкесі Халқының 42 пайызы орыс болды.
Хандық билік жойылды. Қазақ елі Орыс мемлекетінің губернияларының құрамына
енді.
Қазақ жері ХІХ ғасырдың аяғында үшке бөлінді. Бір бөлігі Ресей, бір
бөлігі Қытай, бір бөлігі Монғолдардың қол астында қалды. Қазақ елі тоз-тоз
болды.
Ұлы Мұхтар Әуезов айтқандай, Халықтың елдігін жоғалтып бара
жатқаны... Қазақтың бесігіндегі баласының көзіне де елестегендей еді.
Сонау ХҮІ ғасырдың аяғынан 1916 жылға дейін 300-ге жуық ұлт-азаттық
көтеріліс болды. Тарих сахнасына Сырымдай, Махамбеттей, Кенесарыдай,
Садықтай, Байзақ Датқадай, Есеттей, Жанғожадай, аманкелдідей, Бекболаттай
айбарлы да айдынды, қаһарлы да қайырымдлы, тегеурінді де екпінді, сүйікті
де сүйкімді, қайғылы да мұңлы, сегіз қырлы, бір сырлы ұлт-азаттық
қозғалысының көсемдері шықты.
Ал 1916 жылы ұлт-азаттық қозғалыс ғасырлар бойғы ұлт-азаттық күрестің
жалғасы, әрі оның ең биік шыңы болды. Бүкіл халықтық сипаты бар қаһарлы да
зарлы әуенге толы сол бір жыл Қазақ халқының бостандық сүйгіш Қаһарман
Халық екендігін, қылыш-найзамен, шоқпар-сойылмен зеңбірекке қарсы шапқан
көзсіз ерлердің ерлігін паш етпеді ме ағайын.
Ендеше 1916 жылы ұлт-азаттық қозғалыс Қазақ сахарасының топырағынан
туындаған ұлттық революция танылуы абзал – дейді заңғар тарихшымыз
М.Қозыбаев.
ХІХ ғ. екінші жартысы мен ХХ ғ. бірінші ширегінде Шоқан, Абай, Ыбырай
озық елдер қатарынан қалыспауға, білімге шақырса, Әлихан, Бөкейхан, Ахмет
Байтұрсын, Міржақып Дулат, Әлихан Ермек, Жақып Ақтай, Мұстафа Шоқай,
Мұхаметжан Тынышпай, Мағжан Жұмабай, Мұхаметжан Сералы сияқты алаштың туын
көтерген реформалар ұлдар ұлттық санасын оятты, олар ақ патшамен, даукес
большевиктермен де сайысты. Демократиялық күрес әдісімен саяси және мәдени
автономия үшін күресті. Ғасыр басында Көзіңді аш, оян, қазақ, көтер басты
- деп басталатын Міржақып Дулаттың оян қазағы күрес әліппесіне айналды.
Сол шақта қазақ халқының ұлы перзенттерінің бірі Ахмет Байтұрсыновтың:

Қазағым, елім!
Қайқайып белің,
Сынуға тұр таянып,
Талауда малың,
Қанауда жаның,
Аш кқзіңді оянып! – деген жалынды үндеуі түйсігі бар қазақты дүр
сілкіндірді.
Қазақ халқының тәуелсіндік жолындағы күресі Кеңес империясының
тұсында да толастамады. Ақпан және Қазан революциясы кезінде де, азаматтық
қарама-қарсылық кезінде де толастамаған егемендік жолындағы күрес, күшпен
ұжымдастыру кезінде 370-тен аса шаруалар қозғалысына ұласты.
Тек 1917-1919, 1921-1922, 1931-1932 жылдардағы аштықтарда Қазақ халқы
3 миллионнан артық адамнан айрылып, халқымыз құрып кетудің аз-ақ алдында
қалды.
Сол бір жылдары қазақ халқы тағы да басқындыққа ұшырады. 100-мыңдаған
ағайындарымыз Қытай, Ауған, ирак, Түрік елдеріне, басып кетті, қала берді
Ресей, Өбек, Қырғыз, Тәжік жерлеріне ауа көшті.
Осы жылдары Сталиндік зұлиаттың кесірінен 100-мыңнан аса халықтың
бетке шығар қаймағы, қазақ зиялылары репрессияға ұшырады, оның отыз мыңнан
астамы бірден атылды.
Сонымен бірге халқымызға діннен, тілден айрылу қатері туды. Арал,
шерлі Нарын, Қасіретті Балқаш, шаңы аспанға шыққан көлдер – осының айғағы.
70 жылдың ішінде Қазақ халқы өз елінде жатақ болып азшыққа айналды.
Қазақ елі халықтар түрмесіне айналды. Қазақстан – Каззекстанға (К.Смаилов)
айналды. Тек бір ғана Карлагта 2 миллионға жуық адам қуғын сүргін көрді.
Қиыр Шығыстан 100 мыңнан астам корейлер, Батыс шекаралық аудандардан
102 мың поляктар, Кавказдан 500 мыңнан аса Чечендер, Ингуштар, Қарашайлар,
Балқарлар, Қалмақтар, еділ өңірінен 361 мың немістер, 4,5 мыңдай Қырым
татарлары, ал 1948 жылы 27,7 мың Месхет – түріктері Қазақ еліне
депертацияланды.
Сонымен бірге Совет Армиясы қатарынан жазаланған 13997 адам тағы да
Қазақстанға аттандырылды. Ал 1950 жылы Тәжікстаннан мыңға жуық бұрынғы
басмашылар келтірілді. Осынша Халық Қазақтың кең шапанының астына кіріп
паналады.
Бұл аздай тың және тыңайған жерді игерді деген сылтаумен 2 миллионға
жуық Славян тектес халықтар көшіп келді, ондаған мың халық құрылыс салады
деген желеумен келтірілді. Осының нәтижесінде қазақ халқы өз жерінде аз
санды халыққа айналады. 1959 жылғы сынақ нәтижесінде қазақ Қазақстан
халқының 29 пайызын зорға құрады.
Н.С.Хрущевтың сөзімен айтқанда орыс патшаларының 300 жылды жасай
алмаған арманын жасап үлгермеген отаршылықтың сорақысын Кеңес империясын
осылай жасады. Кеңестік орталық – жүргізген геноцид-этноцид саясаты –
отаршылықтың шыңы болды.
Міне, осындай сәтте1986 жылғы Желтоқсан оқиғасы өрбіді, ол тек Колбин
сияқты кеңес империясының озбыр, жебір, сауаты дүмбілез, алпауыт, апайтөс
әміршісіне ғана қарсы туған наразылық еместі. Ол Кеңестік империясының
уысында қалған сорлы халықтың диктатураға орыстандыруға, полигондарға,
лагерьлерге, экологиялық апатқа қарсы туған наразылығы болатын.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев өзінің Ғасырлар тоғысында атты еңбегінде былай
дейді: 1986 жылғы Желтоқсан оқиғалары қазақ жастарының сана-сезімінің
қаншалықты өскедігін көрсетті.
Олар 100 жылға жуық уақыт бойы Халықты казармалық тіртіпте ұстап
келген тоталитарлық жүйенің алдында бірінші болып айылдарын жиған жоқ.
Жастар бұдан әрі кез-келген ұлтқа тән ұлттық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.