ЖЕНІЛ АТЛЕТИКАҢЫ ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ

Пән: Спорт
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

ЖЕНІЛ АТЛЕТИКАҢЫ ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
Жеңіл атлетика спорты жер жүзінде ең көп тараған спорт түрлеріне жатады.
Жеңіл атлетикада адамдардың күнделікті өміріне қажетті жүру, жүгіру,
секіру, лақтырудың көптеген түрлері бар. Жеңіл атлетика спортымен адамдар
жылдың барлық мезгілдерінде өздеріне қолайлы кезде жаттығуларына
мүмкіндіктері көп, сондықтан жеңіл атлетика спорттың бұқаралық-көпшілік
түрі болып саналады.
Спорттық жаттығу - спортшыны дайындаудың негізгі түрі болып саналады.
Спорттық жаттығу ұзаққа созылатын арнайы педагогикалық әдістемелердің
жиынтығынан тұрады. Оған жаттығу жұмыстарын басқару, спортшының дайындық
шеберлігін жетілдіру және спорттық жарыстарда жоғарғы жетістіктерге жету
мақсаттары қойылады.
Спорттық жаттығу мазмұнына спортшының техникалық және тәсілдік
шеберліктерін жетілдіру, дене қаблеттерін арттыру, спорттық дайындықтың
теориялық, психологиялық, тәжрибелік жақтарын арттыру сияқты маңызды істер
енгізіледі.
Спортшының дене дайындығына оның денсаулығын сақтау, дене ағзасының
функционалды мүмкіндіктерін арттыру, дене қаблеттерін оның ішінде
жылдамдық, күштілік, ептілік, шыдамдылық, иілгіштік қаблеттерін жетілдіру
көзделеді.
Психологиялық дайындық түрлеріне адамның өзіне тән мінез құлқының жақсы
жақтарының жетілдіру (батылдық, жігерлілік, қайсарлық т.б.) жаттығу
жұмыстарында қойылған мақсаттарды ойдағыдай шешуге және жарыстарда жоғары
көрсеткіштерге жетуге көмектеседі.
Жеңіл атлетикада спортшы бойында техникалық, тәсілдік, дене қаблеттері,
психологиялық дайындық түрлерінің жан-жақты дамуын қамтамасыз еткенде ғана
белгілі бір спорттық нәтижеге жетуге болады.
Осы талаптарды қамтамасыз ету үлкен жарыстарда жеңістерге жетуге жол
ашады, себебі:
1. Спорттық көрсеткіштің артуы, адамның дене қаблеттерінің жетіле
түсуімен іске асырылады. Мысалы, спортшының ядроны 20 метрге итеруі үшін,
спортшыға техникалық жақсы дайындығымен қатар, күш, жылдамдық қаблетінің
мықты жетілуі қажет. Енді осы ядроны жоғарыда көрсетілген межеден тағы бір
метр ары итеру үшін қосымша 5-7% итеру күшін арттыру қажет болып табылады
ал осы көрсеткішке жету үлкен арнайы жұмысты орындауды талап етеді.
2. Кейінгі 20-30 жыл арасында спортшыға берілетін жаттығу жүктемесінің
көлемі әр жылда өткен жылмен салыстырғанда 3-4 есе артып отыруы байқалады,
жүктеменің осылай артып отыруы спортшыға жаттығу және жарыстық кезеңдерде
өте жоғары талаптардың қойылатындығының көрінісі болып табылады.
Жеңіл атлетика спорты түрлері және классификациясы
Жеңіл атлетика негізінен бес түрлі дене жаттығулары бағыттарынан тұрады,
оларға: жүру, жүгіру, секіру, лақтыру және көпсайыс түрлері енеді.
Жүру – адамның табиғи қозғалуының бір түрі болып табылады. Адам жүру
арқылы тіршілік жасаудың мүмкіндіктерін ашады, кеңейтеді. Жүру кезінде адам
бойындағы барлық бұлшық еттер, сүйектер, ағзалар жұмыс жасау мүмкіндіктерін
арттырып бейімделеді, тыныс алу, қан айналымы, зат алмасу жүйелері жұмысы
жақсарады.
Спорттық жүрудің жай жүруден айырмашылығы онда адымдау жиілігі мен
аяқтың жұмысына басқаша талаптар қойылады. Мысалы спорттық жүру кезінде
спортшы бір минутта адым жиілігін 190-200 реттен арта қайталай алады.
Спорттық жүру жарысы кезінде арнайы төрешілер тағайындалып олар
спортшының адымдауы кезінде екі аяқ табандары жерден бірдей көтерілмеуін
қадағалайды. Спорттық жүріс кезінде аяқ табандарының жерден бірдей
көтеріліп кетіп кеңестікте дененің қалқуының пайда болуы, адамның жүгіру
түріне өтуі деп саналады. Осындай жағдай болғанда спортшыны жарыстан
шығаруға шешім қабылданады.
Жүгіру – жеңіл атлетиканың негізгі түрі болып саналады. Жүгіру түрлері
мен қашықтықтары әртүрлі болып келеді. Жүгіру жағдайы секіру, лақтыру
сияқты қозғалыс түрлерінің де құрамында кездеседі.
Жүгіруде адамның адымдауы кезінде дене ұшу, қалықтау жағдайына енуімен
ерекшеленеді. Жүгіру, адам организімінің жұмыс жасау қаблетіне үлкен
талаптар қойады. Асықпай жай жүгірулер түрлері адамдарды сауықтыру
мақсаттарында жиі қолданылады.
Қысқа қашықтықтарға жүгіру (спринт) жылдамдық пен күш қаблеттерін қажет
етсе, орта және алсы қашықтықтарға жүгіру жылдамдық пен шыдамдылықты ал
кедергілер арқылы жүгіру спортшыдан ептілік пен икемділікті, жылдамдықты
талап етеді.
Жеңіл атлетикада жүгірудің төрт түрі бар оларға: тегіс жерде жүгіру,
кедергілер арқылы жүгіру, эстафета және табиғи ортада жүгіру түрлері енеді.
Тегіс жерде жүгіру негізінен арнайы дайындалған стадион жолдарында
өткізіледі және жүгіру қашықтығына сәйкес қысқа, орта, алыс қашықтық деп
бөлінеді.
Барлық спорттық жүгірулер бағыты бойынша сағат тіліне қарсы орындалады.
Қысқа қашықтыққа 30 метрден 400 метр аралығы, орташа қашықтыққа 500
ден 2000метр аралығы, алысқа 3000метрден 10000 метр аралығы енсе, тым
алысқа жүгіруге 20км. ден 30 км. аралығы және марафондық жүгіру 42км
195метрге жүгіру жатады.
Кедергі арқылы жүгіру екі түрге бөлінеді: бірі кедергілерден өту және
стипл чез. Кедергілерден өту арқылы жүгіру қысқа қашықтыққа 60 метрден 400м
аралығында стадиондардың жүгіру жолдарында 5 тен 10-ға дейінгі ара
қашықтықтары бірдей кедергілер қойылған жолдарда өткізіледі.
Стипл чез 3000 метр қашықтық аралығында су толтырылған шұңқыры бар
кедергілер қойылған жүгіру жолдарында өткізіледі.
Эстафеталық жүгіру – командалық жарыс болып саналады. Жүгіретін қашықтық
бойына бірдей қашықтықта спортшылар орналасады. Әр спортшы өз қашықтығын
жүгіріп өтіп, қолындағы таяқшаны келесі спортшыға беруі тиіс. Эстафета
қашықтығы қысқа, орта және аралас қашықтықта болуы ықтимал.
Эстафетаны өткізу түрлеріне қарай стадиондағы жүгіру жолын айналып
жүгіру, қарама қарсы жүгіру, қала көшелерімен жүгіру т.б. болуы мүмкін.
Табиғи ортада жүгіру (косс) әртүрлі қашықтықта жыл мезгілінің барлық
уақыттарында өткізіледі.
Марафондық қашықтыққа жүгіру әртүрлі жолдарда өткзілуі ықтимал, тек
жүгіруді бастау мен аяқтау бір жерде болды.
Қазіргі кезде жүгірудің сағаттық, бірнеше сағаттық, сөткелік т.б.
түрлері кеңінен қолданылуда.
Жеңіл атлетикада секіру түрлері ұзындыққа және биіктікке секіру деп
бөлінеді. Олар орында тұрып және жүгіріп келіп секіру арқылы орындалуы
ықтимал. Орында тұрып секіру арнайы жарыстар бағдарламасына енбейді, көбіне
жаттығу және сынақ түрінде кеңінен қолданылады.
Жүгіріп келіп биіктікке секіру және сырықпен биіктікке секіру жоғары
көлденеңінен қойылған кедергіден өтуге арналған болса, ұзындыққа секіру
және ұзындыққа үш аттап секіру түрінде горизантальды бағытта алысқа
секіруге негізделген.
Секірудің барлық түрлері спортшыдан күш, жылдамдық, ептілік, иілгіштік,
кеңестікте өзін игеру, бағдарлау сияқты қаблеттерінің жақсы дамуын талап
етеді.
Лақтыру орындалу түрлеріне қарай бастан асыра найза, гранат, доп лақтыру
енсе, айландыра лақтыруға балға, табақ лақтыру, ал итеруге ядроны итеру
жатады.
Лақтыру адамнан жылдамдықпен күшті қажет етеді, басты мақсат қолдағы
затты неғұрлым алысқа лақтыру болып табылады. Лақтыру кезінде адамнан аз
уақыт аралығында қол, аяқ, дененің өте көп мөлшерде күш жұмсауы арқылы
жылдамдық, координациялық қаблеттердің үйлесімді жұмыс жасауын қажет етеді.
Көпсайыс түріне жүгіру, секіру, лақтыру т.б. түрлері қосындысы енеді.
Олар үшсайыс, бессайыс т.б. деп жарысу түрлерінің санын көрсетеді. Жарыс
қорытындысы әр сынақ бойынша жинақталған бағалар қосындысы бойынша
анықталады.

1.5. Жаттықтыру әдістемелері мен құралдары
Жеңіл атлетика спортында жаттықтырудың өте көп әдістемелері мен
құралдары қолданылады.
Жаттығу құралдарына - адамдарды жаттықтыру үшін нені қолдан керек?
деген сұрққа жауап алынады.
Жаттығу әдістемелеріне қалай қолдану керек? деген сұраққа жауап
беріледі.
Жаттығу мақсатына байланысты әртүрлі құралдар мен әдістемелер таңдап
алынады. Жеңіл атлетикада жаттығу құралдарына әртүрлі дене жаттығулары,
гигиеналық факторлар және табиғат аясын пайдалану (күн, су, ауа т.б.)
жатқызылады.
Дене жаттығулары жеңіл атлеттерді дайындауда басты құрал болып табылады.
Дене жаттығулары негізгі құрал ретінде бес түрге бөлінеді: негізгі, жалпы
дамыту, арнайы, көмекші және бейімдеуші жаттығулар.
Негізгі жаттығу түрлеріне таңдап алынған, маманданған спорт түріне
қажетті барлық жаттығу түрлері енеді.
Жалпы дамыту жаттықтыруларын қолдану арқылы спортшының дене
қаблеттерінің жан-жақты дамуына әсер етеді, оның өзі екі түрге бөлінеді,
бірі басқа спорт түрлерінде қолданылатын жаттығуларды пайдалану, екіншісі
заттарды қолдану немесе қолданбау арқылы орындалатын жаттығулар. Мысалы,
ауыр доптар, таяқтар, зілтемірлер, секіргіш жіптер т.б. қолдану.
Арнайы жаттығуларды пайдалану арқылы маманданған спорт түріне қажетті
арнайы дене қаблеттерін арттыруға және сол спорт түрінде пайдалынатын әдіс,
тәсілдік жаттығуларды жетілдіреді.
Арнайы жаттығулар өзінің түрі жағынан бұлшық еттер мен адамның жүйке
жүйесіне әсері жағынан негізгі жаттығуларға ұқсас келеді.
Арнайы жаттығуларды орындату арқылы сол спорт түріне қажетті дене күш
қаблеттерді арттырады, организмнің төзімділігін күшейтеді.
Бейімдеуші жаттығулар да өз ерекшелігі жағынан негізгі жаттығуларға
ұқсас болып келеді бірақ олар маманданған спорт түріндегі қолданылатын
нгізгі әдіс-тәсілдерді дұрыс үйрету, қателіктерді түзету үшін қолданылады.
Көмекші жаттығулар спортшыны демалту, сергіту мақсатында қолданылады,
оған басқа спорт түрлерінде берілетін жаттығулар көбірек енгізіледі.
Спортшы дайындығының сапасы үшін жоғарыда көрсетілген жаттығу құралдарын
дұрыс таңдау және дұрыс пайдалану маңызды болып келеді.
Барлық қолданылатын жаттығу түрлерінде олардың негізгі ерекшеліктерін
анықтау маңызды. Оларға: бастапқы қалып, қозғалысқа түсетін негізгі дене
мүшелері, қоғалыс бағыты, қозғалыстың кеңдігі, қозғалыс жылдамдығы,
жұмсалатын күш мөлшері, қозғалыстардың үйлесімдігі, жаттығуды қайталау
жиілігі, жаттығуды орындау ұзақтығы жатады.
Бір жаттығу түрінің бөлімін немесе бөлігін жиі қайталатып жаттықтыру,
оның арнайы жаттығу түрі екендігін көрсетеді.
Жаттығу түрін неғұрлым кең аяда орындату адамның иілгіштігін арттырады,
жиі және тез қайталату жылдамдық қаблетті арттырады.
Жеңіл атлеттерді жаттықтыру кезінде төмендегідей негізгі жаттықтыру
әдістемелері қолданылады: қайталау, ауыспалы, үзілісті, бір қалыпты,
жарыстық әдістемелер жатады.
Қайталау әдістемесі ерекшелігі, берілген жаттығу түрін көп рет қайталау
тапсырмасынан тұрады.
Ауыспалы жаттығу әдістемесінде, жаттығуды қайталау барысында орындау
жылдамдығы өзгеріп отырады. Мысалы кросқа жүгіру фартлек.
Үзілісті әдістемеде берілген жаттығу тапсырмасын алдынала белгіленген
демалыс үзілістері арқылы қайталап орындау міндеттеледі.
Бірқалыпты бұл әдістеме көбіне циклдық спорт түрлерінде қолданылады
(жүгіру, спорттық жүру т.б.) тапсырма, спортшыға барлық белгіленген
қашықтықты бірқалыпты жылдамдықты сақтап өту тапсырылады.
Жарыстық әдістеме бұл жағдайда спортшы тапсырманы ең жоғарғы қарқында
жарыс ережесін толық сақтау жағдайында орындайды, немесе жарысқа қатысу
кезінде орындайды, спортшы мақсаты ең жоғарғы көрсеткіш көрсетуге тырысу.
Бұл әдістеме спортшының жалпы дайындық мөлшерін, спорттық бапқа ену
кезеңін, психологиялық дайындығын сынау үшін қолданылады.
Спортшыны жаттықтыру сапасын арттыру мақсатында қосымша әдістемелік
нұсқаулар қолданылады, оған: жаттығуды орындауды жеңілдету, орындау
жылдамдығын төмендету, көрнекі белгілерді қолдану, дыбыс түрлерін қолдану,
жаттығуды орындау кезінде тікелей көмектесу т.б.жатады.
Жаттығуды жеңілдетіп орындатуға жүгіру қашықтығын азайту, жоғары секіру
биіктігін аласарту т.б.әдістемелер қолданылады.
Қозғалу жылдамдығын азайтуға жүгіру, секіру, бұрылу кезінде жаттығуды
тоқтатып, қате орындалған тапсырмаларды түзету жұмыстары жүргізіледі.
Көрнекі белгілерді қолдану берілген тапсырмаларды дұрыс және жылдам
меңгеруге көмектеседі, кеңестікте қозғалуда өз мүмкіндіктерін дәл қолдануға
үйретеді.
Дыбыстарды қолдану дауыстап санау, ысқырық, шапалақ ұру т.б. қолдану
арқылы іске асырылады. Бұл жағдайлар қозғалыс ритімін сақтауға, жаттығуды
меңгеруге көмектеседі.
Жаттықтырушы ұстаздың спортшыға тікелей көмегі, күрделі жаттығуларды
меңгеру кезіндерінде жиі қолданылады.
Қажетті жаттығуларды үйрену кезінде (иммитациялық) жаттығуды бөлімдерге
бөліп қайталап орындау әдістемесі жиі қолданылады. Мысалы: лақтырушылар
екпін алу, дененмен бұрылу т.б., биіктікке секірушілер керме алдына жүгіріп
келу, аяқты жоғары көтеріп секіру т.б. қолданады.
Әр спорт түрінің ерекшелігіне байланысты әдіс-тәсілдерді орындау,
шеберлігін жетілдіруде жеңілдетілген түрде қайталап орындау түрлерін
қолдану, жаттығуды дұрыс меңгеруге көмектеседі.

Спорттық жаттығуды жүргізудің негізі – cабақ өткізу
Жеңіл атлетикада жаттығу жұмыстарын өткізудің басты ұйымдастырушы негізі-
сабақ болып табылады.
Жаттығу жоспарының кезеңдеріне және спортшы шеберлігіне байланысты сабақ
бірнеше бөлімдерден тұрады. Олар: кіріспе-дайындық, негізгі, қорытынды
бөлімдер деп бөлінеді.
Оқу-жаттығу сабақтарының негізгі түрлері: академиялық, оқулық, оқу-
жаттығу, жаттығу және моделдік деп бөлінеді.
Бірінші – академиялық. Академиялық сабақ түрі дене шынықтыру сабақтары
және спортқа алғашқы келгендермен жұмыс ретінде өткізіледі. Сабақтар төрт
бөлімнен тұрады. Сабақ ұзақтығы мөлшермен 120минут. Сабақ мақсаты
денсаулықты сақтау, денені шынықтыру, жалпы дайындық жаттығуларын орындату,
спорт түріне қажетті алғашқы дағдыларды үйрету, салауаттық өмір сүруге
баулу болып табылады.
Екінші түрі – оқу сабақтары. Сабақтар негізінен білім беру мақсатында
жүргізіледі, ондағы практикалық жұмыс барлық сабақ уақытының 20-30%
аспайды. Сабақта білім беру түсіндіру, көрсету, сұрау, салыстыру,
қортындылау мақсаттары іске асырылады.
Үшінші түрі – оқу-жаттығу cабақтары. Сабақтың бұл түрінде уақыттың 50%-
нан көбі жаттығуларды үйрету, орындау мақсаттарына жұмсалады. Сабақ
ұзақтығы 2 сағатқа дейін.
Төртінші түрі – жаттығу сабақтары. Жаттығу сабағы үш бөлімнен тұрады
олар: дайындық (қыздырыну), негізгі және қорытынды бөлімдерден тұрады.
Сабақ мақсатына байланысты арнайы жаттығулар орындалады, спорттық
шеберлікті арттыру жұмыстары іске асырылады.
Сабақ ұзақтығы негізінен 120 минут, сонымен қатар спорт түріне
байланысты және жаттығу мақсаттарына байланысты сабақ ұзақтығы 4-5 сағатқа
дейін ұзаруы мүмкін. Мысалы, жаттығудың дайындық кезеңінде қысқа қашықтыққа
жүгірушілерге сабақ ұзақтығы 60 минут жеткілікті болса, алысқа жүгірушілер
үшін 3 сағат, ал көпсайысшылар үшін 5-6 сағат қажет болады.
Бесінші түрі –модельдік. Бұл сабақтар ұйымдастырылуы жағынан, өткізілуі
жағынан жаттығу сабақтарына ұқсас келеді, сонымен қатар спорттық жарыс
кезінде болатын жағдайларды толық қайталауды мақсат етеді. Спорттық
жарыстарға қатысу сабақтың маңызды түрі болып табылады.
Жаттығу сабақтары үй тапсырмасы ретінде де өткізілуі мүмкін. Барлық
сабақтың негізгі бөліміне дайындық жұмыстары жүргізіледі, одан кейін сабақ
мақсатында көрсетілген тапсырмалар орындалады, соңынан қорытынды бөлімінде
демалдыру жаттығулары беріліп сабақ қортындысы шығарылады.
Барлақ сабақтарға тән жағдай, адам организіміне берілетін жүктеме
толқынды түрде өзгеріп отырады бастапқы кіріспе бөлімде жүктеме көтеріле
отырып (мөлшермен ЖСЖ 150-170рет.мин.), негізгі бөлімде ең жоғары дәрежеге
көтеріледі (ЖСЖ 180-190рет мин.), сабақ соңына қарай жүктеме төмендейді.

Сабақ мақсаты және бөлімдері
Сабақтың кіріспе бөлімінің басты мақсаты сабақты дұрыс ұйымдастырып
бастау, оған жаттығушыларды сапқа тұрғызу, сабақ мақсатын айту,
қатысушыларды тексерумен қатар адам организімін алдағы тұрған жаттығу
жүктемелеріне бейімдеу, денені қыздыру болып табылады. Кіріспе бөлім
ұзақтығы 5-15мин. мөлшерінде.
Спорттық шеберліктері жоғары әрбір спортшы үшін сабақтың кіріспе-
дайындық бөлімі жеке үйымдастырылы мүмкін.
Cабақ мақсатына байланысты қыздырыну жұмыстарын дененің жоғары
бөлімінен бастап төмен аяқтарға дейін жаттығулар жасау арқылы дайындайды.
Денені қыздырып дайындағаннан соң, негізгі бөлімде орындауға
жоспарланған тапсырмаларға байланысты спорт түрі ерекшелігін ескеретін
жаттығулар беріледі.
Негізгі бөлім мақсаты спортшының дене қаблеттерін, спорттық шеберлікті,
күш-жігерді арттыруға арналған психологиялық тапсырмалар орындату арқылы
спортшыны жан - жақты дайындау.
Сабақтың негізгі бөлімінде әр спортшының өзіндік ерекшеліктері
ескеріліп, арнайы тапсырмалар орындату да іске асырылады.
Сабақ үстінде берілетін жаттығулар мен жүктемелер мөлшері алдын ала
ойластырылып алдымен спорттық шеберлікті жетілдіру жаттығулары, одан кейін
жылдамдық қаблеттерін арттыруға арналған тапсырмалар, соңынан күш,
шыдамдылық қаблеттерін жетілдіру жаттығуларын орындату тиімді болып келеді.

Жаттығу мақсаттарына байланысты жоғарыда көрсетілген сабақ реті ауысуы
да ықтимал. Мысалы, сабақтың басында күш қаблеттерін арттыруға арналған
жаттығулар беріліп, соңынан жылдамдыққа арналған тапсырмаларды орындату
іске асырылуы ықтимал. Сабақтың соңғы қортынды бөлімінде міндетті түрде
адам организімін бастапқы қалыпқа келтіру, демалдыру мақсатында жеңіл
жүгірістер, кең тыныс алу жаттығулары қолданылады.
Жылдам әрекет етуді үйрету әдістемелері
Жаттығу жұмыстары кезінде жылдамдықты арттыруға арналған жұмыстарды
орындату, жылдамдықтың қарапайым түрін дамытады және жылдамдық түрлерінің
бір-біріне әсер етіп өтуі байқалады.
Кері қарай әсер ету байқалмайды, мысалы жылдамдық реакциясы жылдам
жүгіруге әсер етпейді.
Жылдамдықтың қарапайым түрін жаттықтыру үшін қайта-қайта орындату
әдістемесі қоладнылады. Мысалы дыбысқа жылдам әрекет ету үшін, төменгі
тұрыстан бірнеше рет жүгіруге шығуды қайталату т.б.
Дыбысқа жылдам әрекет етуді қайталату жаңадан келген үйренушілердің
жылдам көмбеден шығуына жаттығуы үшін жақсы әсер береді, бірақ кейінен
әбден қалыптасу дәрежесі болғаннан соң реакция жылдамдығын жақсарту
төмендейді. Сондықтан кейінгі кездерде сөреден жылдам шығуды бөлімдерге
бөліп орындату әдістемесі, сенсорлық әдістеме қолданылады.
Бөлімдерге бөліп орындату:
- дыбықа әрекет етуді қарапайым жоғарғы стартта тұрып (қолды бір
заттарға тіреу арқылы) орындау;
- дыбысты қолданбай сөреден шығу, сөреден шығу қозғалыстарын бөліп
орындату т.б.
Сенсорлық әдістеме. Бұл әдістемеде жүгіруші барлық жүгіру қашықтығын
сезініп отырып жүгіру арқылы, жүгіру жылдамдығын арттыруға тапсырма
беріледі. Бұл жағдайда жаттығу жұмыстары үш кезеңге бөлінеді.
Бірінші кезеңде жаттығушыға сөреден бес метр қашықттыққа берілген
дыбыстан кейін бар жылдамдықпен шығу керектігі айтылады, әрбір орындағаннан
соң оған көрсеткен уақыты айтылып отырады.
Екінші кезеңде (бұл маңызды) сөреден шығуды барлық мүмкіндігін салып
жылдам орындауға тапсырма беріледі. Осыдан кейін жаттығушыдан қанша уақытта
орындадың деп ойлайсың?, деп сұрайды.
Орындаушы өзінің уақытын айтқаннан соң ғана жаттығушының көрсеткен
уақыты айтылады. Осылай жаттықтыру спортшының уақытты сезінуін арттырады,
қай жерде уақытты артық жұмсағанын білуге үйретеді.
Үшінші кезеңде жаттығушыға жүгіруді әртүрлі жылдамдықта орындау
тапсырылады. Бұл әдістемені қолдану спортшыға өздігінен жылдамдық түрлерін
сақтауға үйретеді. Жылдамдықты арттыруға жұмыс жасау арнайы күрделі жұмыс
болып табылады.
Жүгіруді жылдам орындауға дағдыландыру жаттығушыдан әр
қимылын орынды жұмсауды талап етеді және оған алдын ала көңіл қойып
дайындалу қажеттігін көрсетеді.
Жылдамдықты арттыруға бұлшық еттердің жирылып түйілуін алдын ала арттыру
да әсер етеді. Мысалы, төменгі тұрыстан жүгіру кезінде аяқты тіреуішке
қатты басып тұру, жылдам шығуға көмектеседі т.с.с.

Жылдамдықты арттыру әдістемесі
Жылдам қозғалу, жаттығуды жылдам орындау көптеген факторлардың
қосындысынан тұрады. Мысалы берілген жаттығуды жылдам орындау спортшы күші,
ептілігі, спорттық шеберлік деңгейінің қосындысынан тұрады.
Жылдамдық қаблетті арттыру үшін қолданылатын негізгі құралдар жылдам
орындалатын жаттығулар болып табылады.
Олар төмендегідей талаптарға сай болулары қажет:
- жаттығулар түрлері жылдамдық қаблетін арттыруға бағытталған.
Орындауға берілген жаттығу түрі жақсы меңгерілген. Жаттығуды
орындаушының бар назары қалай орындауға емес, жылдам орындауға
бағытталады;
- жаттығуды орындау ұзақтығы, жаттығу аяғында жылдамдық көрсеткіші
төмендемеу жағдайында болуы керек.
Әдістемелер талабы:
- жүгіру қашықтығын аяқтаған кезде (немесе жаттығу түрін) жылдамдығы
төмендемейтіндей болуы;
- әрбір қайталаудан кейін де орындау жылдамдығы төмендемеу керек;
- жаттығуды ең жоғарғы жылдамдықта орындау керек. Әр орындау кезінде
ең жоғарғы жылдамдыққа жетуге тырысу мақсаты қойылады;
- әр жаттығудан кейінгі демелыс уақыты ұзақтығы, адамның толық
бастапқы қалпына келуін ескеруі қажет.
Демалу уақыты екі физиологиялық көрсеткіш арқылы анықталады:
- жүйке жүйесі жұмысының ерекшелігімен;
- организімнің оттегін қолдану қарызы мөлшерімен.
Жүйке жұмысының қарқыны жылдам жаттығулар орындағаннан соң көтеріңкі
дәрежеде болады, соңынан төмендейді.
Егер жаттығу барысында жүйке жұмысының көрсеткішін басшылыққа алып
отырса онда, әр жаттығудан кейінгі жүйке жұмысының көтеріңкі жағдайында
келесі жаттығуды орындатса бастапқы қалыпқа келу уақытының қысқа
болатындығын көруге болады, бірақ жүйке жұмысының қозу дәрежесі жоғары
деңгейде болады.
Жүйке жұмысының жоғары дәрежесінде жұмысты қайталата беру, организмнің
оттегінің жетіспеу жағдайында жұмыс атқаруына әкеледі. Оттегі жетіспеулігін
қалпына келтіру көп уақытты қажет етеді, сондықтан жүйке жұмысының
көтеріңкі болу жағдайымен оттегін пайдалануға кететін уақытты сәйкестендіру
басты болып табылады.
Спортшының жаттығу жұмыстарын орындағаннан соң бастапқы қалыпқа келуі
бірқалыпты болмайды. Барлық қалыпқа келудің үштен бір уақытына 65%, екінші
бөлігіне 30%, үшінші бөлігіне 5% қалады.
Мысалға алғанда 200 метрге жүгіруден кейінгі қалыпқа келу 12минут уақыт
алатын болса, соның 8 минутынан кейін бастапқы жұмысқа келу қаблетінің 95%
іске асырылады, сондықтан осы жағдайда спортшыға қайта тапсырма беруге
болады.
Жүгіруді жылдам орындаған сайын арасындағы берілетін демалыс уақыты
ұзара береді. Демалу үшін қолданылатын жаттығулар ішіне жүгіру кезінде
неғұрлым көп жұмыс істеген бұлшық еттердің тынығуына әсер ететін жаттығулар
алынады.
Осылай жасау адам жүйке жүйесінің қозу жағдайын қажетті жағдайда ұстап
тұруға көмектеседі, ол өз тарапынан жылдамдық қаблетті тәрбиелеуге жол
ашады.
Жылдамдық қаблеттерді арттыруға арналған жаттығуларды орындату адам
шаршамай тұрған кезде іске асырған пайдалы болып келеді, сондықтан арнайы
жаттығуларды сабақтың бас жағына жоспарлайды.
Жаттығуларды орындау кезінде жылдамдық көрсеткішінің төмендеуі ол
жаттығуларды доғару керектігінің алғашқы белгілері болып саналады.
Жаттығуларды ары қарай жалғастыра беру шыдамдылық қаблетті арттыруға ұласып
кетеді. Сондықтан апталық жаттығуларының бас кезіне жылдамдық қаблеттерді
арттыруға арналған сабақтар жоспарланады, себебі ол кезде жаттығушылар
шаршау деңгейіне енбеген жағдайда болады.
Жалпы шыдамдылық
Жалпы шыдамдылық деп адам организімінің барлық мүмкіндіктерінің берілген
жүктемені орташа қарқынмен ұзақ уақыт бірқалыпты жұмыс істей алуы жағдайын
айтады.
Спорттық теория жағынан жалпы шыдамдылық деп берілген жүктемені орташа
қарқынмен барлық дене күш қайратын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.