Жер пайдалану құқығының түсінігі

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

1. Жер пайдалану құқығының түсінігі
Жер пайдалану құығы жер құқығының жерлерді пайдалану мен қорғауға
байланысты жер құқығы қатынастарын реттейтін құқықтық нормалардан тұратын
институты ретінде анықталады.
ҚР жер кодексінің 12-бабының 30-тармағында жер пайдалану құқығының
анықтамасы берілген. Оған сәйкес, жер пайдалану құқығы- бұл тұлғаның
мемелекеттік меншіктегі жер учаскесін ақылы және (немесе) ақысыз негізде
шектеусіз мерзімге (тұрақты жер пайдалану) немесе белгілі бір мерзім ішінде
(уақытша жер пайдалану) иелену және пайдалану құқығы.
Сол себепті де, ҚР Жер кодексінің 5-бабында, жер заңдырының
міндеттерінде жер учаскесіне меншік құқығы мен жер пайдалану құқығы
туындауының, өзгертілуі мен тоқтатылуының негіздерін шарттары мен шектерін
бекіту жерге меншік құқығы мен жер пайдалану құқығы бар қатарға қойылған
(Қазақстан Республикасының Жер кодексінің 5-бабы).
Жер учаскесінің меншік иесімен жер пайдаланушының құқықтары (иелік
ету, пайдалану және билік ету) жер учаскесінің құқықтық режимін
сипаттамайды, олар субьектілердің заңда көзделген тәртіппен жүзеге
асырлатын құқықтарының мазмұнын айқындайды. Құқықтық режим жеке меншікке
немесе жер пайдалану құқығына берілген жер учаскесіне қатысты белгіленеді.
Құқықтық режим-бұл субьектілердің жер пайдаланушылардың құқықтары мен
міндеттерін жер туралы заңнаманың мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес
жүзеге асыруға бағытталған нормалардың жиынтығы.
Құқықтық нормалардың жиынтығына: жерлердің нысаналы мақсаты, оларды
нормалау және табиғат обьектісі және меншік құқығы мен жер пайдалану
құқығының обьектісі ретінде қорғау, жер учаскесінің түрлері мен табыстау
мерзімі енеді. Аталған құқықтық режим ҚР Жер кодексінің 9-тарауында
көзделген жер учаскесіне меншік құқығы мен жер пайдалану құқығының пайда
болу, өзгерту және тоқтатылуы нормаларынан да тұрады. Сол себепті, ҚР Жер
кодексінің 28-бабының (Жер пайдалану құқығының режимі) редакциясы аталған
мәселені толық қамтымайды. Бұл бапта делінген; Жер пайдалану құқығы
заттық құқық болып табылады. Осы Кодекске немесе заттық құқытың мәніне
қарай қайшы келмейтіндіктен, жер пайдалану құқығына меншік құқығы туралы
нормалар қолданылады. Бұл дұрыс емес, біз жоғарыда атап өткеніміздей, жер
пайдалану құқығындағы жер учаскесінің азаматтық құқықпен реттелетін заттық
құқықтың обеьктісі болуы мүмкін емес. Жер пайдаланушыларға мемелекет
берген және беретін жер учаскелерінің құқықтық режимі жер туралы
заңнамамен, нақты айтқанда, жер кодексімен реттеледі.
Егер жер туралы және азаматтық заңнаманың нормаларын салыстыратын
болсақ, аталған салалардың нормаларының арасынан қарам-қайшылықтарды
байқауға болады, оларды осы құралының Жерге меншік құқығы тарауындағы
схемада көрініс тапқан.
Салыстырмалы талдау үшін мынадаймысалды айтуға болады, Ресей
Федерациясының 2001 жылғы 25-қазандағы Жер кодексі мен 2002 жылғы 24-
шілдедегі Федералдық заңында заттық құқық институты қарастырылмаған.
Азаматтар мен заңды тұлғалардың жерге меншік құқығы РФ Жер кодексінің
Жерге меншік құқығы атты 3-тарауында қарастырылған.
2. Жер учаскесін пайдаланудың пайда болуының негіздері.
Жер учаскесін пайдалану құқығының (жер пайдалану құқығының)
туындауының негізгі болып осындай құқықты, құықты иеленуші құқық
субьектісін және заңды фактіні белгілеу мүмкіндігін көздейтін заң нормасы
табылады.
Заңды фактілер ретінде құқық нормаларына сәйкес белгілі бір құқықтық
салдардың- құқық қатынастардың пайда болуының, өзгеруінің және
тоқтатылуының- туындауына себепкер болатын жағдайлар түсініледі.
Жер учаскесін пайдалану құқығының негзі болып осы құқықты орнықтыруға
бағытталған тек құқыққа сай әрекет қана табылады. Жер пайдалану құқығының
туындау негіздерінің тізімі ҚР Жер кодексінің 31-бабынла берілген.
Жер пайдалану құқығы туындау негіздеріне қарай былай бөлінеді:
1) жер пайдалану құқығын табыстау;
2) жер пайдалану құқығын беру;
3) жер пайдалану құқығының әмбебап құқықтық мирасқорлықпен тәртібімен
ауысу (мұраға қалдыру, заңды тұлғаның қайта ұйымдастырылуы).
Сонымен қатар, жер пайдалану құқығы мына негіздер бойынша да туындайды.
1) мемлекеттік органдар актілерінің:
2) азаматтық- құқықтық мәмілелердің негізінде;
3) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де негіздерде.
1). Жер пайдалану құқығы табыстау. Жер пайдалану құқығын табыстау
тұлғаға жер пайдалану құқығын тікелей мемлекеттің беретінін білдіреді.
Азаматтарға және заңды тұлғаларға жер пайдалану құқығын табыстау
атқарушы органның жер учаскесіне құқықы табыстау жөнінідегі құзіретіне
сәйкес оның шешімі негізінде жүгізіледі.
Жергілікті атқарушы орган мемелекеттік емес жер пайдалану құқығын
табыстаған кезде уақытша жер пайдалану құқығын табыстау туралы шешім
негізінде жер пайдаланушылармен жер учаскесін жалға беру шарттары немесе
уақытша ақысыз жер жер пайдалану шарттары жасалады.
Егер жер учаскесі жер қойнауын пайдалануға лицензия беру туралы
немесе келісім-шарт жасасуды талап ететін қызметті жүзеге асыруға немесе іс-
қимыл жасасуға ареалса, осы учаскеге жер пайдалану құқығын табыстау жер
қойнауын пайдалануғу тиісті лицензия алынған немесе келісім-шарт жасалған
соң жүргізіледі.
Жер қойнауын пайдалануға келісім-шарттың болуы жер учаскесін
кідірісіз рәсімдеу үшін негіз болып табылады (Қазақстан Республимкасының 32-
бабы).
2). Жер пайдалану құқығын беру тұлғаға жер пайдалану құқығын басқа
жер пайдаланушының бетретінін білдіреді.
Жер пайдалану құқығын азаматтық-құқықтық мәмілелер негізінде, сондай-
ақ Қазақсан Республикасының заңдарында көзделген өзге де негіздер бойынша
жүргізіледі.
Жер пайдалану құқығын иеліктен шығару азаматтық-құқықтық мәмілелер
(сату-сатып алу, сыйға тарту, айырбастау және басқалар) негізінде
жүргізіледі.
Жер пайдалану құқығының бір түрі болып жеке меншіктегі жер учаскесін
жалға беру табылады,ол кейінгі білдіреді.
Жер учаскесінің меншік иесінің бұл құқықтары ҚР Жер кодексінің 25-
бабының 3-тармағы негізінде туындайды. Осы бапқа сәйкес, жер учаскесінің
меншік иесі оның нысаналы мақсатын өзгертпей, жер учаскесін уақытша
пайдаланутуралы шарттың негізінде оны уақытша пайдалануға беруге құқылы.
Жер учаскесін уақытша пайдалану туралы шарт (жалға алушымен) немесе өтеусіз
пайдалану туралы шарт (өтеусіз пайдаланушымен) нысанында жасалады.
Сол себепті де, бастақы жер пайдаланушы өзінің жер пайдалану құқығын
иелігіндегі шығармай. Ал өзіне тиесілі жер учаскесін (немесе оның бір
бөлігін) жер ресурстарын басқару жөнінідегі аумақтық органға хабарлай
отырып уақытша жер пайдалануға беретін жағдайларда, кейінгі жер пайдалану
туралы шарттыңнегізінде кейінгі жер пайдалану туындайды. Кейінгі жер
пайдаланушы әрдайым уақытша жер пайдаланушы болып табылады, өз құқытарын
басқа жер пайдаланушыларға беру құқығы болмайды. Жер учаскесін кейінгі жер
пайдалануға берген кезде бастапқы және кейінгі жер пайдаланушылар жер
пайдаланушының мемелекет алдындағы міндеттерін толық көлемінде атқарады
(Қазақстан Республикасы Жер кодексінің 38-бабының 2-тармағын қараңыз).
Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелері шетелдіктер мен
азаматтығы жоқ адамдарға 10 жылға дейінгі мерзімге жалдау шартпен уақытша
жер пайдалануға беріледі (Қазақстан Республикасы Жер кодексінің 97-бабы 6-
тармағының 3-бөлігі).
Тұрақты жер пайдалану құқығы шетелдік жер пайдаланушыларға тиесілі
болмайды (Қазақстан Республикасының 34бабының 2-тармағы).
Жер пайдалану құқығын иеліктен және оны беру кезінде жер
пайдаланушылардың жер учаскесінің нысаналы мақсатын өз бетінше өзгертуіне
болмайды.
Жер пайдаланушылардың келесі жерлерде жер пайдалану құқығын иеліктен
шығаруды қоса алғанда жер пайдалану құқығына қатысты мәмілелер жасауына жол
берілмейді:
1) ортақ пайдаланудағы:
2) қорғаныс қажеттеріне берілген:
3) орман қорының:
4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, сауықтыру, рекреациялық және
тарихи-мәдени мақсттағы:
5) қызметтік жер телімінің;
6) уақытша ақысыз және уақытша қысқа мерзімді ақылы жер пайдалану
құқығымен берілген жер учаскелерінің:
7) кепілге беруді қоспағанда, шаруа (фермер) қожалығын және тауарлы
ауыл шаруашылығы өнідірістен жүргізі үшін уақытша жер пайдалану
құқығымен берілген жер учаскелерінің:
8) су қорының жерлерінде.
Жер пайдаланушының өзіне тиесілі жер учаскесін басқа тұлғаға (кейінгі
жер пайдаланушыға ) уақытша жер пайдалануға беруі, сондай-ақ уақытша жер
пайдалану құқығынан иеліктен шығару Жер кодексінің 32-бабының 3-тармағында
көзделген нормалардың ережелері ескеріле отырып жүргізіледі.
Уақытша ақылы жер пайдалану құқығы шаруа (фермер) қожалығын және
тауарлы ауыл шаруашылығы өнідірістен жүргізу үшін Қазақстан
Республикасының азаматтарына және мемелекеттік емес заңды тұлғаларына-49
жылға дейінгі мерзімге, ал шетелдіктер мен азаматтығы жоқ тұлғаларға 10
жылға дейінгі мерзімге беріледі. (Қазақстан Республикасының Жер кодексі 37-
бабының 5-тармағы).
Жер учаскелерін қатысты өздеріне тиесілі құқықтарын оның ішінде
шартты жер үлестеріне құқықтарын шаруашылық серіктестіктерінің жарғылық
капиталына салым ретінде немесе өндірістік кооперативтерге жарна ретінде
берген азаматтар шаруа (фермер) қожалығын ұйымдастыру үшін қатысушылар
(мүшелер) құрамынан шықан кезде үлесін немесе пайын, жер учаскесін қоса
алғанда,нақтылы бөліп шығаруға (бөлісуге) не өз қалауы бойынша үлесінің
немесе пайының құнын төлетіп алуға құқылы.
Шаруашылық серіктестікке қатысушының немесе өндірістік кооператив
мүшесінің жарғылық капиталға пайдалануға бергенжер учаскесі сыйақысыз
нақтылы қалпында қайтарылады.
Қатысушылардың (мүшелердің) құрамынан шығу туралы жіне жер
учаскесінбөліп шығару туралы өтініш ауыл шаруашылығы ұйымына беріледі.
Шаруа (фермер) қожалығын ұйымдастыру үшін үлес немесе пай есебіне
нақты бөліп шығарлатын жер учаскесінің орналасқан жері шаруашылық
серіктестіктердің, өндірістік кооперативтердің құрылтай құжаттарында
көзделген тәртіппен немесе тараптардың келісімімен айқындалады.
Құрылтай құжаттарында жер учаскесін бөліп шығару (бөлісу) тәртібі
болмаған жағдайда, ҚР Жер кодексі 101-бабының 4-тармағының нормалары
қолданылады.
Үлестік меншікке (үлестік жер пайдалануға) қатысушылар болып
табылатын және шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін қатысушылар құрамынан
шығатын азаматтарға жер учаскелері ҚР Жер кодексінің 54-бабына сәйкес,
үлестік меншікке (үлестік жер пайдалануға) қатысушылардың жалпы жиналысы
бекіткен, үлестік меншіктені (үлестік жер пайдаланудағы) жер учаскесін
пайдалану тәртібіне сәйкес беріледі.
Жер учаскесін пайдалану тәртібі болмаған кезде үлестік меншікке
(үлестік жер пайдалануға) мүдделі қатысушы жер үлесі есебінен жер
учаскесін бөліп шығару ниеті туралы,оның болжамды орнын көрсете
отырып,үлестік меншікке (үлестік жер пайдалануға) қалған қатысушыларды
жазбаша түрде хабардар етуге міндетті. Жер учаскесінің орналасқан жері
жөніндегі мәселе келісу рәсімдерін жүргізу арқылы не ортақ меншікке (ортақ
жер пайдалануға) қатысушылардың немесе олардың өкілдерінің жалпы
жиналысының шешімі негізінде шешілуі мүкін. Жиналыс хабарланған кезден
бастап бір ай ішінде өтуге тиіс және ортақ меншікке (ортақ жер
пайдалануға) қатысушылардың немесе олардың өкілдерінің кемінде 50 %-і
қатысқан кезде құқылы болып есептеледі. Шешім жиналысқа қатысқан үлестік
меншікке (үлестік жер пайдалануға) қатысушылаодың немесе олардың
өкілдерінің жай көпшілік дауысымен қабылданды және хаттамамен рәсімделеді.
Жиналысқа қатысқан үлестік меншікке (үлестік жер пайдалануға) барлық
қатысушылар немесе олардың өкілдері хаттамаға қол қояды.
Егер тиісінше хабарланған күннен бастап бір ай ішінде үлестік
меншікке (үлестік жер пайдалануға) қатысушылардан қарсылықтаркеліп
түспесе, жер учаскесінің орналасқан жері туралы ұсыныс келсілген болып
саналады.
Азаматтың жергілікті атқарушы органға берген өтініші және бөліп
шығарлатын жер учаскесінің орналасқан жері туралы қоса берілген келісілген
материалдар оған жер учаскесіне құқық беруге негіз болып табылады.
3. Жер пайдалану құқығының түрлері
жер пайдалану мақсаттарының әр түрлігі және оның субьектілерінің
көптігі жер құқығындағы жер пайдалану құқығы институтын түрлерге бөлуді
қажет етеді. Мұндай түрге бөлудің негізінде Қазақстан Республикасындағы
жер қорының нысаналы мақсаттарын және жерлердің өз ішіндегі жер
учаскесінің нақты нысаналы мақсатын, құқықтық режимін қоюға болады.
1. ҚР Жер кодексінің 1-бабына сәйкес, ҚР жер қоры нысаналы мақсатына
сәйкес мынадай санаттарға бөлінеді:
1) ауыл мақсатындағы жерлер;
2) елді мекендердің (қалалардың, кенттер мен ауылдық елді
мекендердің) жер;
3) өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс жері және өзге де ауыл
шаруашылығы мақсатына арналмаған жер;
4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жер, сауықтыру мақсатындағы,
рекрециялық және тарихи- мәдени мақсаттағы жер;
5) орман қорының жер;
6) су қорының жер;
7) босалқы жер;
Жер туралы заңнама әрбір жер санатының нысаналы мақсатына ерекше мән
бере отырып, жерлерді санаттарға жатқызу мен жерді бір санатын екіншісіне
ауыстыруды қатаң түрде реттейді. Жер қорының мұндай өзгерістері ҚР Жер
кодексі мен басқа да заң актілерінде көзделген жағдайда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.