Жеткіншек жастағы балалардың психикасына психотропты заттардың әсері

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

Негізгі бөлім

Жеткіншек жастағы балалардың психикасына психотропты заттардың әсері

1. Жеткіншек жастағы балалардың психотропты заттарды қабылдауға әсер ететін
факторлар

2.Жеткіншек жастағы балалардың психотропты заттарды қабылдау нәтижесіндегі
соматикалық өзгерістер

3.Психотропты заттардың әсерінен жеткіншек жастағы балалардың психикасы
мен мінез-құлқындағы бұзылулар

4.Жеткіншектердің психотропты заттарды қабылдаудың алдын алу және түзету

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Бүгінгі таңда жеткіншек жастағы балалардың психотропты заттарды
қабылдауы, олардың психикасына психотропты заттардың әсері өте ауқымды
мәселеге айналып отыр.
Қоғамдық жаңару кезеңінде, Қазақстан әлеуметтік, саяси, экономикалық
қатынастардың сипатының өзгеруі өз кезегінде қоғамдық білім, тәрбие
институттардың да өз бағыты мен мазмұнына жаңа талаптар қойып отыр. Осының
өзі қоғамдағы отбасының орны, оның басты міндеті – бала тәрбиесінде болған
көзқарасты өзгертіп жаңа тұрғыдан тану проблемасын туындатты.
Қоғам өмірінің түбегейлі өзгеріп жатқан қазіргі заманда, өмірлік
тәжірибесі жоқ, әлі өмірге, ортаға толық көзқарас қалыптаспаған
қалыптаспаған жеткіншектер үшін қалыпты тіршілік ағымынан ауытқуы жиі
кездесетін құбылыс. Мұндай әрекеттерден белең алуынан бастап – ақ оларды
алдын алмаса, қоғам үшін өте қауіп тудыруы ықтимал.
Қоғамда қалыптасқан нормалардан ауытқуға жол ашатын мінез-құлық
жеткіншектердің психотропты заттарға әуестілігі деп аталады.
Жеткіншектік шақтың басталуы бірнеше арнайы қасиеттер арқылы
байқалады. Олардың ең маңыздысы құрдастармен қарым-қатынасқа ұмтылу,
өзбетімен болуға тырысу және тәуелсіз болуға ұмтылу болып табылады.
Жеткіншектік шақ – бала өмірінің күрделі және қарама-қайшы кезеңі.
Жеткіншектік жастағы баланың психикасындағы және физиологиясындағы күрт
өзгерістер мұғалімдер мен ата-аналардың көзіне түседі.
Жеткіншектік шақ – бала дамуындағы өте ауыр дағдарыс кезеңі.
Бұл жаста баланың аутизмі өзіне кетуі анық байқалады. Жеткіншек әр
нірсеге уайымшыл болады. Жеткіншектер жасайтын қылмыстар мен өзі-өзіне қол
жұмсаулар олардың кезеңіндегі дағдарыспен түсіндіріледі. Жеткіншектердің
тұйықталу себептерін, олардың физиологиялық өзгерісіне тәуелді емес. Оның
ересектермен дұрыс қарым-қатынас құра алмағандықтан туады. Ересектер оларды
түсінбейтін сияқты. Олар өздерін керексіз және қамқорсыз сезінеді.
Жеткіншектің жеке басының ерекшеліктерін үш сөзбен түсіндіруге болады
– өзбетімен болуға ұмтылу. Бұл оның мінез-құлқында, жеке басында және
сезімінде байқалады.
Жеткіншектердің психотропты заттарға әуес болуы өте қауіпті мінез-
құлыққа айналып отыр.
Психотропты заттарға құмарлық ең қауіпті және апатты аурулардың бірі.
Соның ішіндегі ең қауіпті есірткі затар. Есірткіні пайдаланудың кезеңі
қоғамдық факторлармен байланысты болуы мүмкін.
Психотропты заттар жеткіншектің көңіл-күйін, сана-сезімін, мінез-
құлқын бұзатын қауіпті, тыйым салынған химиялық зат. Ол жеткіншектің есін
алып, құмарлық желігіне ұшыратады, жеткіншек психотропты затсыз көңіл-күйі
түсіп, бейшара халге түседі. Психопторты зат – бұл аса қаупті, қоғамның жас
тобының тағдырына зиянды ісер етеді. Жеткіншектер психотропты заттардың
кеселінен өзін-өзі ұстай алмай, жағымсыз мінез-құлықты көрсетеді.

1 Жеткіншек жастағы балалардың психотропты заттарды қабылдауға әсер ететін
факторлар

Жеткіншек жастағы балалардың психотропты заттарды қабылдауына әсер
ететін факторлар өте көп. Психотропты заттарды қабылдауға әсер ететін
факторлар ішкі және сыртқы факторлар болып екіге бөлінеді. Ішкі факторларға
жеткіншектің мінез ерекшеліктеріне; оның пубертантты кезеңінің көріну
формасына; орталық жүйке жүйесінің микроағзалық және дисфункционалды
аутқушылығына (перинаталды ауытқушылық кезінде, бас-сүйек зақымы болғанда,
жүйке инфекцияға шалдыққанда) байланысты. Басқа сөзбен айтқанда, жоғары
қатерлікті көрсететін жеке бас ерекшеліктерінің жиынтығынан психотропты
заттарды қабылдауға бейім болады.
Жеткіншектік шақ психотропы заттарды қабылдауға итермейлетейтін негізгі
фактор болып табылады. Ағзаның құрылымдық және қызметтік жүйесінің
нәтижесінде еліктеі өрісінің қысымы (жеткіншектік гиперсексуалдық,
агрессивтілік және т.с.с.) пайда болады.
Әсер етуші факторлар

Психологиялық факторлар. Психотропты заттарды қабылдаудың себебі
эмоционалды қозушылық, депрессия, өз көңіл-күйін жоғарылату себептері
түрткі болады. Психотропты заттар үрейді жояды. Дәрігерлер депрессиядан
емдеу үшін антидепрессанттарды ұсынады. Антидепрессанттардың құрамында
психотропты заттар болады.
Егер ең алдымен бұл депрессиядан құтылу әдісі болса, онда біраз
уақыттан соң ол депрессивті көңіл-күйдің бастауы болады. Жеткіншектің көңіл-
күйі бұдан былай психотропты заттарсыз көтерілмейді. Жиі депрессия кеңет
жоғарылайды, әсіресе, жеткіншектік шақта. Психотропты заттарды қабылдауға
бейім жеткіншектердің мінезін суреттесек, олар өте сезімтал, эмоционалды,
өзіне сенімсіз, тұйық және ортаға бейімделе алмайтын жеке бастар. Олардың
берік және белгілі әлеуметтік қызығушылықтары болмайды. Олар ертеңгі
күндеріне сенімсіз болады. Мұндай жеткіншектер қоршаған ортаның қысымына
шыдамайды. Артистік және көркем ортадан шыққан адамдар өздерін қоғамда
әлсіз, қамқорсыз сезінеді. Жиі суретшілер, музыканттар және артисттер
есірткінің кеселінен өмірден ерте кетіп жатады. Суреттелген бейнелерден
басқа, әлеуметтік деңгейі төмен, мәдениетсіз жастар да есірткіге құмар
болады. Жеткіншектік өтпелі шақ есірткіге құмарлықтың пайда болу кезеңі деп
айтуға болады. Бұл кезде жеткіншектің психологиясы жаңадан қалыптасады,
сыртқы факторларға төзімсіз және сезімтал болады, ескертулерді көтере
алмайды. Осы кезде ол өзінің жан тыныштығын есірткіден табуы мүмкін.
Жеткіншектер қоғамды өзіне қарсы деп қабылдауға өте бейім болады. Әлсіз,
өзіне сенімсіз жеткіншектер стрестік жағдайға төтеп бере алмайды, бұл олар
күйзеліске ұшырайды. Бұл жеткіншектің жеке бас ерекшелігіне байланысты.
Психотропты заттарды қабылдауға психикасында ақаулықтары бар және
мінезінде екпіні бар жеткіншектер барады. Мінез екпіндерінің ондаған
түрлері бар, және де олардың әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері болады.
есірткіге құмарлары эпилептоидты, истеройдты, гипертимді, конформды типтер.
Әрбір жеткіншектің мінез екпіні болады. Алайда олардың артуына әсер етуші
фактор әлеуметтік орта болып табылады.
Биологиялық факторлар. Бүгінгі таңда психотропты заттарға тәуелділік
адамдардың әлеуметтік және жекебас – психологиялық мәселелерінен туындайды.

Психортопты заттарға тәуелділік кезінде биологиялық факторлардың рөлі
көп. Сонымен қатар, әлеуметті-психологиялық факторлар биологиялық
факторлармен тығыз байланысты. Олардың қайсысы басым екенін анықтау өте
қиын.
Бұл ғалымдар дәлелдеген жалғыз фактор. Психотропты және есірткі
заттарға тәуелділік тұқымқуалайды. Ата-аналары есірткі заттарға тәуелді
болса, жеке бастың есірткі заттарға тәуелділігі ықтимал.
Психотропты заттардың бірнеше түрлері бар. Олардың құрамында
психобелсенді заттар болады. Оның бірі ЛСД. ЛСД-ның пайда болу тарихы өте
ұзақ құбылыс.
ЛСД-25 ең алғаш 1938 жылы швейцар химигі Альберт Хофман анықтады.
Бірақ бұл заттың психотропты қасиеттері 1943 жылы кездейсоқ табылды.
Белгілі уақытта бұл дәрі арқылы шизофрения ауруының табиғатын зерттемекші
болды. Бірақ ортақ қасиеттеріне қарамастан, шизофрения мен ЛСД-ң әсері
арасындағы байланыс жоққа шығарылды. 1950 жж. басында дүниежүзінің
психиатриялық мекемелері адамдар мен жануарларға эксперимент жүргізді. Ал
швейцарлық компания Sandoz құрамында ЛСД-25 бар Делизид деген дәрілік
препарат жасап шығарды.
1960 жж. ЛСД-ы белсенді зерттеді. Ең жақсы эксперименттер МК Ультра
бағдарламасы бойынша ЦРУ-да (АҚШ) жасалды. ЛСД-ң әсерін АҚШ-тың
университеттерінің және басқа елдердің ғалымдары зерттеді. Станислав
Грофтың және Тимоти Лиридің зерттеулері неғұрлым танымал болды. Тимоти Лири
ЛСД-ң зиянды элементтеріне қарағанда, пайдалы жағы бар екенін дәлелдеуге
тырысты. Ол ЛСД-ны кейбір студенттерге, оның зиянды әсері туралы айтпай,
таратты. Соның нәтижесінде Тимоти Лириді билік қуғынға салды.
Зерттелгеннен кейін ЛСД шизофрения сияқты ауруларды емдеу үшін
психиатрияда кеңінен қолданылды. Алғаш рет қолданылған кезде ЛСД өте әйгілі
препараттарға айналды. Бірақ бұл психотропты затты жастар қоғамында
қабылдай бастағандықтан, ЛСД-ы ем мақсатында да қолдануға тыйым салды.
Америка бойынша психотропты заттарға және ЛСД-ге ермек пайда болды.
Доктор Лиридің сөзі кең тарады: Tum on, tune jn, drop out (Оян, күйіне
кел, өш). Зерттеушілер бойынша ЛСД-ны қабылдауға тыйым салудың негізгі
себебі жастар ортасындағы масштабты әлеуметтік өзгерістер алдында қоға мен
үкіметтің консерватизмі және қорқыныші болып табылады. Сол уақыттағы
әлеуметтік және саяси ахуал ЛСД-ны қолдануға тыйым салудың бірден бір
себебі (сол уақытта хиппи қозғалысы дамыды, Вьетнамдағы соғысқа қарсылық
күшейе түсті).
2005 жылдың жазында Психиатрияның Британдық журналында (The
British Journal of Psychiatry) ЛСД-ң медициналық мақсатта пайдаланудың
маңызы туралы мақалада жазылды. Нәтижесінде тәуелсіз медициналық журнал
The Lancet редакторлық мақаласында ЛСд-ны пайдалануға рұқсат берілді. ЛСД-
ны медициналық жолда қолдану уақыты Альберт Хофманның 100 жылдығына сәйкес
болды (2006 жылдың қаңтар айында).
Психотропты препараттар өте көп. Соның ішінде әлсіз әрекет ететін
препарат, бірнеше түрлері бар, сәл масайтатын әсері бар әйгілі – кенепшөп
(кендір, қарақурай, сора) орысша атауы конопля, (Cannabis sativa).
Кенепшөптің дәндері б.э.дейін 3-ші мыңжылдықта еуразияда табылған
каннабистан дайындалады (Сібір өңірінде өсетін әр түрлі түстен тұратын
өсімдік).
Кенепшөп Көне әлемде атақты болды. Хирург Доскорид каннабисті
анестезия үшін пайдаланды. Оның әр түрлі бейнелер мен елестерді тудыратын
қасиеті бар деп айтты (ауруды басатын эффект үшін гашиштің жоғары дозасы
қажет. Конопляның смоласынан бұл кезде галлюциногендік қасиеттері
көрінеді). Геродот айтуы бойынша скифтер ыстық тастарға кенепшөптің
дәндерін шашып, оның буын иіскеп, қуанышқа және ләззатқа бөленетін
(б.э.д. 5-4 ғғ.). каннабиске масаю туралы Демокрит пен Гален де жазған
болатын.
Кенепшөптің аңызы және оны қабылдауы туралы көптеген діндендерден
анықтауға болады: Синтоизмде (Жапонияда) кенепшөпті жас жұбайлардың некесін
қию рәсімі үшін, аластау үшін және некеде бақыт пен қуанышты тудыру үшін
пайдаланды; индуизмде – кенепшөп киелі өсімдік. Шива кенепшөпті Гималайдан
адамның ләззат алуы үшін және тазаруы үшін әкелуді бұйырды; буддизмде
кенепшөп тағам және рәсім мақсатында кеңінен қолданылады. Зоратустраның
ізін басушылар (Маг – Персия, б.э.д. 5-6 ғғ.) кенепшөпті медициналық және
діни мақсатта пайдалануға тәжірибе жасады; эссендер (Ежелгі Египет – б.э.д.
1 ғ.), исламдық суфийлер, копттер (алғашқы египеттік христиандар) және
басқа діни қауымдастықтар бұл өсімдіктің қасиеттері туралы жақсы білді.
Психотропты заттардың адам ағзасына қаупі бар. Қазіргі жастар
қоғамында психотропты заттарды пайдалану ауқымды мәселеге айналып отыр.
Әлеуметтік фактор. Әр адамның өмірінде отбасы болады. әрбір адам
отбасынан шығады. Отбасы ең бірінші әлеуметтік институт және баланың дұрыс
өсіп жетілуіне әсер етуші әлеуметтік фактор болып табылады. Жақсылық та,
жамандық та отбасынан шығады. Отбасында баланың қатынас құру дағдылары
қалыптасады, отбасынан бастап бала әлемді тани бастайды. Отбасында ата-
аналар мен балалар өзара рухани байланыста болады.
Жеткіншектің психотропты заттарға немесе есірткіге құмарлығы
тұқымқуалаушылықтан немесе тәрбиеден болады. отбасындағы мәдениеттілік,
рухани тәрбиенің деңгейінен жеткіншектің өзін-өзі ұстауы және тәртібі
тәуелді болады. Ата-ана баласы үшін үлгі-өнеге болады. дүниеге келгеннен
бала ішімдікті көрсе, яғни ата-аналары ішімдікке тәуелді болса, онда оның
да тәуелділігі қалыптасады. Отбасында жылулық көрмеген бала жылулықты
даладан іздейді. Ал қазіргі қоғамның мәдениеті төмен деп те айтуға болады.
Әлі санасы пісіп жетілмеген, психологиясы тұрақсыз жеткіншек сондай зұлым
ортаға түскенде, ешбір тәрбие де, жақсылық та көрмейді. Отбасының тәрбиелеу
стилі әр түрлі болады. Олар: авторитарлы, демократиялық және либералды
стильдер. Сонымен бірге, ата-аналар тарапынан гипеопека (бейқам қарау) және
гиперопека (тым қамқорлық) тәрбиелеу түрлерін көруге болады. Бұлар баланың
қауіпті еліктеулерге түрткі болатын бірден бір факторы болып табылады.
Ата-ананың ішімдікке салынуы – қызы немесе ұлының нашақорлыққа
қаупінің маңызды факторы. Жеткіншектің психотропты затты қабылдауда ата-
анасының ауруы немесе нашақорлығы биологиялық факторы болып табылады.
Психикалық тұрақсыздық - жеткіншектің психоропты заттарды қабылдаудың
бірден бір себебі.
И.П. Павлов бойынша шартты рейлекстер (инстинкттер) біріншілік және
екіншілік сигналдық жүйесінің ревлекстері қалыптасатын биологиялық негізі
болады.
Қазіргі уақытта жаңашыл ғалымдар И.П. Павловтың пікірін растады.
Павлов: Бас миының бөліктерін тітіркендіргенде, өмірлік тәжірибе мен
санаға тәуелді бір қимыл тудыратын мықты импульстары пайда болады.
бағдарланған генетикалық еліктеулерді мотивация деп атайды.
Ғалымдар: Арқа-ми сұйықтығындағы серотониннің деңгейі төмен болса,
есірткіге тәуелділіктің биологиялық факторлары туындайды.
Психикалық күйі. Психотропты заттарды психикалық бұзылыстары бар
жеткіншектер қабылдайды. Психикалық аурулар физиологиялық себептерден пайда
болады. мысалы, бас миының эндогенді ауруы. Ондай ауруға шалдыққандар өте
көп. Оған шизофрения, психоз бен психопатияның кейбір түрлері жатады.
Зерттеулер бойынша 84,1 % психотропты заттарды қабылдайтын
жеткіншектердің тұқымында психикалық ауытқушылықтар бар. Адамның есірткі
заттарға бейімделуінің психикалық және биологиялық автоматизмнің үш деңгейі
бар.
1) Өзін-өзі реттеудің жалпы биологиялық деңгейі. Ағзаның ішкі
ортасының тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
2) Неғұрлым жоғары. Жалпы биологиялық үрдістерді анықтайды.
3) Өте жоғары – гностикалық автоматизм. Индивидтің өмір бойы дамуын
қамтамасыз етеді. жеке бастың қажеттіліктер мен еріктік
белсенділігі ықпал етеді. Ол бас миының қыртысының іс-әрекетімен
байланысты.
Барлық үш деңгей бір-бірімен тығыз байланысты. Олардың біреуінің
қызметі бұзылса, ауытқушылық пайда болады.
Әлеуметтік орта жеткіншектің жеке басының қалыптасуына басты ықпал
етеді. Жеткіншектер психотропты заттарды көп мөлшерде қабылдауы мүмкін.
Әсіресе, ұл балалар бір-біріне еліктеп, психотропты және есірткі заттарды
қабылдайды. Наркологиялық бақылаулар бойынша жеткіншек жастағы ұл балалар
психотропты заттарды мөлшерден тыс қабылдайды.
Есірткі заттар мен психотропты заттарды көп мөлшерде жүйелі түрде
қабылдау дені сау адамда психикалық, физиологиялық тәуелділік және
толеранттылық пайда болады.
Қазіргі фармокологияның жетістіктері арқылы орталық жүйке жүйесіне
әсер ететін психотропты заттарды алуға болады. Олардың көбіне тәуелділік
пайда болады. Сондықтан, көп жағдайда психортопты заттарды медициналық емес
жолда қабылдайды.
Психотропты заттар – бұл психикаға әсер ететін және химиялық
тәуелділікті тудыратын заттар. Наркологияда бұларды психобелсенді заттар
терминімен түсіндіреді. Олардың түрлері төменде берілген.
Ұйықтататын заттар. Ұйықтататын эффекті бар препараттар. Олардың көп
бөлігі барбитураттар. Көп уақыт қабылдаған кезде тәуелділік пайда болады.
Психотропты заттарды қабылдауды тоқтатқан кезде абстинентті синдром туады.
Яғни физиологиялық, жүйке және психикалық бұзылыстар пайда болады. Егер
ішімдікті психотропты заттармен қоса қабылдаса, жеткіншек үшін өте зиянды
болады.
Антидепрессанттар. Бұл депрессивті көңіл-күйді жоятын заттар. Бұл
препараттарды тек психиатр дәрігерлер ұсынады. Белсенділікті арттырады. Көп
уақыт қабылдаған кезде психикалық тәуелділік пайда болмайды. Алайда көп
уақыт қабылдағап, қабылдауды тоқтатқан кезде физиологиялық тәуелділік
байқалады. Жиі дәрігердің рұқсатынсыз препаратты қайта қабылдай бастайды.
Транквилизаторы. Үрейді жоятын препараттар. Жеткіншектерге невроз және
неврозға жақын күйде қабылдауды ұсынады. Ұзақ уақыт қабылдаудан тәуелділік
пайда болады. Ал оны қабылдауды тоқтатқаннан абстинентты синдром туады.
Қабылдауды тоқтатқаннан кейін үрейлену сезімі одан сайын жоғарылайды.
Осыған орай, жеткіншектер бұл препаратты қайта қабылдайды, бірақ мөлшерін
көбейтеді. Жеткіншек бұл психотропты затты дәрігердің рұқсатынсыз қабылдай
бастайды.
Психостимуляторлар. Шаршағанды басатын, психикалық және денелік
белсенділікті жоғарылататын заттар. Сонымен қатар, химиялық тәуелділікті
тудырады. Мөлшерін көбейткеннің нәтижесінде психикалық бұзылыстар пайда
болады.
Сонымен бірге, жеткіншектердің ауруын басатын және жөтелге қарсы
дәрілерден тәуелділік және абстинентті белгілері пайда болады.
Жоғарыда аталған фармакологиялық заттардың барлығы жеткіншектің
психикасына және химиялық тәуелділіктің артуына әсер етеді. дәрілік
препараттарға тәуелді жеткіншектердің есірткі заттарға тәуелді адамдардан
ешқандай айырмашылықтары жоқ.
Токсикомандық заттардың бөлек түрлері де болады. Олар да тәуелділікті
тудырады. Оларға әр түрлі органикалық сұйықтықтар, жанар май, тұрмыстық
химия тауарлары, химиялық зауыттарда пайдаланылатын химиялық заттар және
т.с.с. Химиялық өндірістерде, фармокологияда жұмыс істейтін адамдарда
тәуелділік белгілері көрінеді.
Нашақорлық үрдісіндегі биологиялық аспекттердің рөлі өте маңызды.
Себебі денелік тәуелділікті тудырады.

2. Жеткіншек жастағы балалардың психотропты заттарды қабылдау нәтижесіндегі
соматикалық өзгерістер

Психотропты заттардан жеткіншектер әр түрлі улану қалпына келеді. Бұл
жеткіншектің физиологиялық және психологиялық ерекшелігіне байланысты.
Психотропты заттардан масаю кезінде жеткіншектің өз әрекетін қадағалуы
әлсірейді, өз мүмкіндіктерін бағалай алмайды, мінез-құлық мотиві өзгереді,
ермек пен ләзатқа ұмтылу байқалады. Психотропты затқа уланған жеткіншек
өзінің қалауын сол сәтте орындағысы келеді. Әрине, мұның нәтижесі жағымсыз
болады. Психотропты затқа масайған жеткіншек көп сөйлейді, қимыл әрекеті
тежелуі мүмкін, сыртқы келбетінен көрінеді.
Сонымен қатар, ішімдіктен уланған жеткіншек артикуляциясы, сөздері
анық естіелмейді, қозғалыстары тепе-теңдікті ұстамайды, бет әлпеті
бозарады, сөздері қайталанады. Мұндай күйде жеткіншектер қылмысқа баруы
мүмкін.
Есірткі затты қабылдаған жеткіншектің көз алдына әр түрлі елестер
көрінеді. Жүйелі түрде психотропты заттарды қабылдаған кезде, жеткіншектің
соматикалық өзгерістері пайда болады. Жеткіншектің физиологиялық
тәуелділігі пайда болады. Оның жұмысқа қабілеттілігі азаяды. Баланың
интеллектуалды қабілеттілігі төмендейді, ұйқысыздық, мазасыздық пайда
болады. Жеткіншек жастағы баланың зейіні шашыраңқы бола бастайды.
Мұндай кезде өзбетімен болуға ұмтылу, отбасылық қамқорлықтан бас тарту
жеткіншек тарапынан қарқынды көріне бастайды. Жиі жеткіншек ата-анасына
қарсылық білдіру үшін өзінің қызығушылығына сейкес болмаса да, мінез-
құлықты көрсете бастайды. Психотропты заттардан жеткіншектің денсаулығы
және өзін-өзі сезінуі әлсірейді.
Жоғарыда аталған психикалық бұзылыстармен бірге, әр түрлі
галюцинациялар пайда болады. Жеткіншектер сандырақтайды, жалған елестер көз
алдына көрінеді.
Жүйкелік және соматикалық бұзылыстар.
Физиологиялық тәуелділік – психобелсенді және психотропты заттарды
қабылдау кезінде пайда болатын соматикалық бұзылыс. Бұл бұзылыстарды
абстинентті синдром деп атайды. Бұл кезде жеткіншек ағзасының зат алмасу
үрдісінде өзгерістер пайда болады. Психотропты заттарды қабылдауды
тоқтатқан кезде ағзаның өздігінен қызмет етуі әлсірейді. Себебі,
психотропты заттар ағзаның қызмет етуін жақсартады, белсендіреді.
Сондықтан, физиологиялық тәуелділік туады.
Физиологиялық тәуелділіктің нәтижесінде жеткіншек психотропты заттарды
үнемі қабылдауға тырысады. Ересектерге қарағанда, жеткіншектерде
психотропты заттарға физиологиялық тәуелділік өте қысқа мерзімде
қалыптасады. Мысалы, жеткіншектің ішімдікті үнемі қабылдау нәтижесінде
алкогольдік ауруы екі-үш жылда қалыптасады.
Соңғы жылдары көптеген зерттеушілер бойынша психотропты және
психобелсенді заттарды жүйелі қабылдау нәтижесінде букіл ағза жүйесі
бұзылады. Мұнымен байланысты туған ауытқушылықты полижүйелі ауру деп
атайды. Психотропты және басқа да психобелсенді заттарды қабылдайтын
адамдардың миын томографияға түсіргенде, олардың миында өзгерістер
анықталды.
Психотропты заттар – кез келген табиғи немесе жасанды химиялық зат
немес қосылыс. Олар орталық жүйке жүйесінің қызметіне әсер етіп, психикалық
күйін өзгертеді. Бұл өзгерістер жағымды (емделу) немесе жағымсыз болуы
мүмкін.
Психотропты заттарды жиі психикалық ауруларды емдеу мақсатында
медицинада пайдаланады. Ал заң жүзінде тыйым салынған психбелсенді заттарға
тәуелділік пайда болады. Оларды есірткі заттары деп атайды.
Психотропты заттар – дәрілік препараттардың жиынтығы. Олар орталық
және шеткі жүйке жүйесіне әсер етеді. Орталық жүйке жүйесінің әр түрлі
бөлігінде жүйке қызметін қоздырады немесе тежейді. Жүйке бқліктерінің
сезімталдығын азайтады немесе арттырады және рецептерлік синапстарға ықпал
етеді.
Жасалуы бойынша психотропты заттар табиғи, жартылай жасанды және
жасанды болып бөлінетін психобелсенді заттардан жасалады. Психотропты
заттардың барлығы есірткіге жатпайды, бірақ олар психобелсенді болып
келеді.
Психотропты заттарды қабылдайтын жеткіншектердің көбінде самото-
жыныстық бұзылыстары пайда болады. Психотропты заттардың токсиндік әсері
жеткіншектің қалқанша безінің қвзметін бұзады және денесінің өсіп жетілуіне
зиянды әсер етеді. Ұл балалардың иықтары кішкентай, денесі толады. Әсіресе,
спирттік ішімдікті жүйелі түрде қабылдаған кезде, ұл балаларда әйел
гормондары қарқынды артады.
Жиі жеткіншектер психотропты заттарға қол жеткізбегендіктен, психикаға
әсер ететін басқа да токсинді (клей, жанар май және т.с.с.) заттады
қабылдауға тырысады. Жеткіншектер психотропты заттардан ләззат алу үшін
оларды спирттік сусындармен араластырып қабылдайды.
Бүгінгі таңда нашақорлық – өткір әлеуметтік мәселе. Оның масштабы күрт
өсуде және ең алдымен жастар арасында кең тарайды. Нашақорлық – бұл
физиологиялық және психикалық ауруды және тәуелділікті тудыратын дерт. Егер
үнемі есірткіні немесе психотропты заттарды қабылдайтын жеткіншек, бұл
психобелсенді заттарды қабылдауды тоқтатса, онда денесі ауырып, өзін нашар
сезінеді. Осылай жеткіншек психотропты және психобелсенді заттарға тәуелді
болады.
Жеткінешктердің есірткіге құмарлығы – әлеуметтік ортаның ең қауіпті
құбылысы. Ең бастысы, әлі толық жетілмеген жас ағзаның өмірі бұзылады.
Жеткіншектің ағзасына кез келген психотропты зат өте қауіпті.
Есірткіге тәуелді жеткіншекті емдеу – өте күрделі мәселе. Жеткіншектің
соматикалық өзгерістері есірткіні қабылдау кезінде анық байқалады. Бұл
кезде жеткіншектің жүрегі айниды, құсады, іші ауырады, асқазан және
ішектері ауырады, мұрны қанайды, асқазан жаралары пайда болады, бауыр мен
бүйрек жұмысында ақаулықтар шығады, қан мен зәр көбейеді, түнде нашар
көреді, тынысы тарылады, жөтеледі, тұңшығады, жүрегі қысады, қан аздық
пайда болады, қаны уланады және т.б. көптеген өзгерістер пайда болады.
Психотропты заттардың аз мөлшерде қабылдау, неғұрлым реакциясы көп болады.
ЛСД-ның ең жоғары дозасы 100 микрограмм. Этанол дозасы 10 грамға дейін
барады. Индивидтің метабализміне байланысты психотропты заттар әсер етеді.
Сонымен қатар, дозаны индивидтің салмағына қарай қабылдау керек.
Тәуелділік күшіне қарай әр түрлі болады. Психоактивті заттардың ең
күштісі героин, кокаин, никотин және алкоголь болып табылады. Заттардың
кластары ішінен опиаттар мен ынталандырушы психотропты заттар бар. Олар
тәуелділікті тудырады. Адамдардың әр түрлі препараттарға реакциясы өте
индивидуалды болады.
Кофе мен шай адамға сәл ғана ынталандырушы әсер береді. Психотропты
заттарға кейбір дәрілік препараттарды жатқызады.
Физиологиялық әсері. Психотропты заттарға физиологиялық реакция әр
түрлі және психологиялық реакцияның нәтижесінде ретінде талданады.
Психотропты заттарды қабылдауға физиологиялық реакцияны көптеген жылдар
бойы анықтау мүмкін емес болды. Психотропты заттарды қабылдау нәтижесінде
дене температурасы жоғарылайды, қандағы қант мөлшері көбейеді, тері
бұдырланады, аритмия, бруксизм (тісін қытырлатады) пайда болады, терлеу,
мидриаз (көз қарашығы үлкейеді), сілекей бөлінеді, құсады, бұлшықет
ауырады, ұйқысыздық, перестезия, эмоционалды эйфория, гиперрефлексия, діріл
және синестезия пайда болады. Психотропты заттарды қабылдағандар ұлпаның
сезгіштігі азаятыны туралы айтады. Сонымен қатар, әлсіздік және жүрек айыну
пайда болады. 1960 жж. психотропты заттарды онкологиялық ауруларды және
зақымданудағы ауырсынуды басу мақсатында пайдалану мәселесі қарастырылды.
Мысалы, ЛСД-ны алсақ, дәстүрлі опиаттар (морфий) сияқты эффективтілігі
жақсы. Зерттелушілер айтуынша механизмдердің бұл құбылысы ЛСД әрекетінен
кейін үрей мен алаңдаушылықты азайтады.
Физиологиялық жағынан психотрпоты заттарға ағза төзімді болады.
психотропты заттар адамның миына және басқа да мүшелеріне көп уақытта әсер
етпейді.
АҚШ-тағы кейбір дәрігерлер ЛСД-ны кластерлі ауруларын емдейде жасырын
түрде пайдаланады. Мықты дәрілік препараттардың құрамында эрголиндер
болады. 2006 жылдың зерттеулері бойынша кластерлі аурулар белгісі бар ЛСД-
ны және псилоцибин қабылдайтын 53 пациенттерге сауалнама жүргізілді.
Есірткі заттардың типтеріне тәуелді ағзаға да әсері әр түрлі болады.
Апиын бар есірткілер (героин, морфий) – өте қауіпті және күшті әсер етуші
заттар. Героин өлімге апарады. Кендір (конопля) жеңіл есірткі зат
болғанмен, мидың қызметін бұзады. Сонымен бірге, мидың ісік ауруы мен тыныс
алу мүшелерінің ісік аурулары тууы ықтимал. Кокаин сияқты
психостимуляторлар эйфория сезімін тудырады, одан кейін оған тәуелділік
пайда болады және оны мөлшерден көп қабылдау нәтижесінде өлімге әкеледі.
Жасанды есірткі заттар галлюцинацияны тудырады. Бірақ оның әсер етуі
тоқтағаннан кейін апатия, әлсіздік пайда болып, ағза тозады, өмірлік
маңызды мүшелер зарлап шегеді. Экстазидан өлім жастар мен жеткіншектер
арасында күрт өсуде. Би-сауық кештеріндегі қуатты сусындардың құрамында
психотропты заттар болады. олардың жас ағзаға қаупі жоғары. Психотропты
заттарды есірткімен қоса қабылдау нәтижесінде жас ағза уланып өледі.
Жеткіншектің ағзасына әсер етуші психобелсенді заттардың бірі шылым
болып табылады. Шылымның құрамында никотин болады.
Әрекет механизмі. Орталық жүйке жүйесіне психотропты заттар ОЖЖ
қызметінің кез келген кезеңінде (молукулалы, жасушалық, жүйелік, синапстық)
әр түрлі әсер етеді. Бұл зат алмасуды өзгертеді.
Психотропты заттар адам ағзасына әр түрлі жолдармен енеді. Кең
тараған әдістері:
- асқорыту жүйесі арқылы;
- бұлшықет және қан тамыры арқылы;
- сілекей, мұрын арқылы;
- өкпе арқылы (шегу немесе буды иіскеу).
Психотропты заттар ағзаға күрделі жолмен сіңеді. Гематоэнцефалды
бөгеттер арқылы өтіп, нейрондардың жүйке импульсін тасымалдауына әсер
етеді. Мысалы, нейромедиаторлар балансы арқылы жүйке жүйесінің жұмысын
өзгертеді.
Темекі тартатын жеткіншектерге стенокардия мен жүрек етінің өлі
еттенуі (миокард инфаркты) темекі тартпайтындарға қарағанда жасына
байланысты, темекі тарту ұзақтығы мен тарту жиілігіне қарай 5-10 есе жиі
пайда болатындығы ешкімді де таңдармаса керек. Темекі тартатын
жеткіншектердің өзге күретамырлары атеросклерозбен жиірек зақымдалады, атап
айтқанда, соның ықпалы мен аяқ күретамырлары зақымдалып, ақыры ішінара
ақсақтыққа апарып соғады.
Темекі басқа да бронхит, өкпе эмфеземиясы, гастрит, асқазан мен аш
ішек жарасы тәрізді өзге де аурулардың қозуына жағдай жасайды. Ол жүйке
жүйесіне де зиянды әсерін тигізеді.
Темекі түтінінен қан тамырдарына түскен көміртегі тотығып, ағза
жасушаларынан оттегі әкелетін эритроциттердің қабілеттілігін төмендетеді,
сөйтіп әр түрлі жүрек ауруларына әкеп соқтырады.
Никотиннің жеткіншектің ағзасына зияны.
Темекінің негізгі әсер етуші компоненті – никотин. Оны тұңғыш рет 1828
жылы ғалымдар Посельт пен Рейман таза күйінде бөліп алды. Темекі
жапырағындағы никотиннің мөлшері әдетте 1,5 пайыз аралығында, кейбір
сорттарында 6,8 пайызға дейін жетеді. Салмағы 1 г бір темекі 10-15 мг, ал
салмағы 10 г темекіде 150 мг дейін никотин бар.
Химиялық таза күйінде никотин – дәмі ащы, майлы, мөлдір сұйықтық.
Никотин негізінен жүйке жүйесіне, ас қорыту, сондай-ақ тыныс алу және жүрек
қан тамырлары жүйесіне әсер ететін күшті шу. Бір тамшы никотин жылқыны
өлтіреді - деген сөз жиі-жиі айтылады. Жануарларды өлтіру үшін никотиннің
аз ғана мөлшері жетеді. Жеткіншек үшін тіпті бір темекінің өзі де зиянсыз
емес. Жеткіншек үшін никотиннің өлтірерлік мөлшері дененің 1 кг салмағына 1
мг-нан келетін болса, 50-70 мг-ға жуық мөлшерден келеді. Бірақ, бұл кезде
ересектерге қарағанда, өсіп келе жатқан ағза никотинге шамамен екі есе
сезімтал келетінін ескеру керек. Олай болса, жарты қорап темекіде
никотиннің ересек адамды өлтіретіндей мөлшері сақталады. Темекі шегу –
жеткіншектің өз денсаулығына ғана емес, сондай-ақ төңірегіндегі
құрдастардың денсаулығына да зиян келтіреді. Никотин – темекі түтінімен
ауызға, одан әрі тыныс жолдарымен өкпеге, ал өкпеден жеткіншек қанына
сіңеді. Содан соң қан арқылы жеткіншек ағзасының түкпір-түкпіріне тарайды.
Осылайша ауыздағы, еріндегі, тілдегі, таңдайдағы өте сезімтал жүйке
талшықтарын және сілекей бездерін уландырады. Қан арқылы миға жетіп, әуелі
оның жүйке жасушаларын (нейрондарды) қоздырады да, сонан соң, бірте-бірте
оларды уландырып, істен шығарады.[4]
Темекі тартатын жеткіншектердің көбі – фарингит, трахеит, бронхит
сияқты тыныс жолдарының созылмалы ауруларымен ауырады.
Жеткіншектер темекіге тез үйренеді. Көбінесе олар темекі шегетін ата-
анасына еліктейді. Сонан соң бірге жүретін жолдастарының темекі шегуі әсер
етеді.
Сондықтан, әрбір саналы азамат жас кезіңен салауатты өмір сүріп,
денсаулықты сақтап, темекіге үйренбей, темекі шеккіштерден аулағырақ
жүргені дұрыс.
Темекі шегу – жеткіншектердің өсуіне кері әсер етеді. олардың ағзасы
никотинді тез қабылдайды және оған жылдам үйір бола бастайды. Балалар
әлжуаз, салмағы төмен болып келеді. Зат алмасу жүйесі бұзылады, ол бұлшық
ет күшінің азаюына, тез шаршағыштыққа, ағзаның жалпы әлсіреуіне, жиі-жиі
ауруға шалдықтырады. Мұндайда балалар арық көрініп, уақыт өткен сайын
өңдіреді жер тартып тұрады. Уақыт озған сайын темекі тарту дене және
психикалық тәуелділікке әкеліп соқтырады. Темекі шегуді ерте бастағандар
кәмелетке толар-толмас аурудың соңғы ауыр кезеңі никотинимизге – ағзаның
никотинмен улануына жетуі ықтимал. Оның басты белгілері – ашуланшақ болу,
жұмыс қабілетінің төмендеуі, жөтелу, т.б. никотинизм негізінде бірнеше
аурулар: гастрит, гипертониялық ауру, стенокардия тарайды. Ұйқы мен тамаққа
тәбетінің қашуы, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.