Қиын балаларды тәрбиелеу туралы жалпы түсінік

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе.
Қиын балаларды тәрбиелеу туралы жалпы түсінік.
Сан ғасыр жасаған халық даналығымен бізге жеткен мынадай ақиқат бар:
баланың жақсысы -әке мен шешенің ары, ата-ананың абыройы; жаманы-қайғы,
бақытсыздық, азап. Осы баланың ""қиын" аталуы - аз ғана уақыттың нәтижесі
емес. Әдетте, бала мектепке дейінгі және оқу кезендеріндегі өсу, даму
эволюциясынан өтеді. Сол кездерде отбасындағы тәрбиеде кеткен кемшіліктер
мен оқу-тәрбие жұмысындағы ақаулар ұштасып, баланың қалыпты жағдайдан
аытқуына себепші болады. Әсіресе отбасында қалыптасқан микроклимат: отбасы
мүшелерінің бір-бірімен қарым-қатынасы, үй тіршілігін әрқайсысының шама
шарқына қарай бөлісіп атқарылуы, адамгершілік қадір-қасиеті, қоршаған
ортаға көзқарасы мен дүниетанымы, олардан алатын әсерлері мен күнделікті
әдет дағдылары баланың мійез-құлқының жақсы, не жаман болып өсуіне көп
ықпал етеді. "Қиын" баланың пайда болуындағы объективтік және субъективтік
факторлар ретінде мынадай себептерді айтқан орынды: біріншіден, білім мен
мәдени өрісі төмен ата-аналар баласының ішкі жан дүниесіне үңілмей,
педагогикалық заңдылыққа симайтын талап-тілек қояды әрі оның сөзсіз
орындалуын талап етеді. Бұл жердегі қателік балаға қойылған талаптың оның
жасына, қабілетіне, іскерлігіне, мүмкіндігіне сай келу-келмеуін ескермеуде.
Соның салдарынан бала отбасы ортасында адамгершілік қадір-қасиеттері мен
эстетикалық сезім талғамдары, логикалық ой-өрісі талабына сай өріс ала
алмайды. Үнемі ұрыс-жанжал, төбелес, бірін бірі жәбірлеу кездесіп тұратын
отбасында өскен балалардың 40-43%-і, ішімдік орын алған ортада өскен
балалардың 30%-і, жезөкшелік пен моральға қайшы әдеттермен айналысатын ата-
ана өсірген балалардың 12%-і "қиын" бала аталады. Оларға тән қасиеттер:
дөрекілік, ұрлық, жалқаулық, киқарлық және т.б. жағымсыз мінездер. Көптеген
ата-аналар өндірістік еңбектен бала тәрбиелеуге қолы босамайтынын, уақыт
аздығын сылтау етеді. Соны желеу ететіндердің көпшілігі баласының кешкісін
және бос уақытында немен айналысатынын, кімдермен бірге жүретінін біле
бермейді. Елімізде еңбекпен айналыспайтын адам кемде-кем, өндірістік
міндетін атқара жүріп, тәрбиелі, іскер, білімді, мәдениетті азамат өсірген
ата-аналар да мыңдап саналады. Олардан үйренетін жақсы дәстүр - баланың
жасынан өзі қызығатын нәрсеге қарай баулып, бос сенделуге жол бермеуі
(музыка, спорт, түрлі үйірме жұмыстары) әрі үйдегі үлкенді-кішілі мәселенің
бәріне баланы араластырып, ортақ мүдде үшін міндеттілікке, жауапкершілікке
тәрбиелеу. Баланың жас ерекшелігіне мән берудің зор маңызы бар. Олардың 13-
14 жасқа аяқ басқандығы бір ерекшелігі - жора жолдастарымен оңаша
сұқбаттасуға, әсіресе кешке қарай қыдыруға әуестігі басталады. Сондай сәтте
жолдастары кім, қай жерде болады, немен айналысады, түнге қарай мектеп
режимінде белгіленген уақыттан аспау сияқты тәртіпті ескермеген ата-анаға
баласын уысынан шығарып алу қиын емес. Ал бетімен жүрген, әсіресе түн
жарымға дейін көше торыған қаңғыбастар қоғам, заң тәртібін бұзуға бейім
келеді немесе сондайлардың ықпалына тез түсуі де ғажап емес. Отбасында
қандай, қай жастағы бала болсын онымен санасып, оның жеке ерекшелігін
ескеріп ақылдасып отырған мақұл. Жеткіншек бала өзінің өмір тәжірибесінің
аздығына таяздығына қарамай, "ересектерден кем білмеймін, қолымнан бәрі
келеді" деп есептейді. Бұл кезеңдерде айтылған құрғақ ақылға кұлақ қойғысы
келмейді. Баланың осы кездегі ерекшелігін педагогикалық талапқа сай басқара
білмеген адам оны түзеудің орнына бұзып алуы қиын емес. Мысалы, әке ұлының,
шеше қызының жан дүниесіне үңіліп, жан сырын аша білсе, үлкенге деген
сенімді күшейтеді. Қандай қиын бала болса да оның ар-ожданына тимей, жеке
ерекшелігін ескеріп, икемі бар жаққа қарай баули білу қоғамдық пайдалы
істерге қарай икемдеу, тындырған ісіне баға беруде де қырағылық таныту,
оның алдына айқын мақсат қойдыра білу және оған жетуге көмектесу сияқты сан
саналы, тынымсыз тәрбие жұмысы арқылы ғана мақсатына жетуге болады.

Қорытынды
Жас ұрпаққа эстетикалық тәрбие беру жүйесі
Адам сезімін тәрбиелеу мәселесі көпжақты факторлармен шешімін табады,
соның ішінде өнер басты рөл атқарады. Өнер арқылы адам өзінің шынайы көңіл
күйін білдіреді, өнердің өзінен үйрене отырып, оның қиын күрделі тілін
түсіне білуге ұмтылады, рухани жан дүниесін эстетикалық талап тұрғысынан
тәрбиелейді Өнердің құндылығы сонда, ол адамның адамтершілік дамуына
бағытталған. Нағыз әсем өнер ғана адам жанына рухани азық болады, адамның
адамгершілік сезімін молайтады.
Өнердің бастау бұлағы — сурет салу өнері. Тамыры тереңге кеткен өнер
атаулы өзінің нәрін сурет өнерінен алады. Сондықтан сурет салуды үйрену —
жас ұрпақтың танымдық ой-өрісінің кеңеюіне, өнер әлемін тануына апарар жол
боп табылады.
Бүгінгі танда өскелең ұлпаққа қазақ қолөнер кәсіпшілігі де эстетикалық
тәрбие беруде тиісті құралы болып отыр. Тұрмыстық заттар мен құралдарын
әшекейлеуде қолөнер кәсібі, зергерлік өнер дамып, эстетикалық мәні бар өнер
шығармаларына айналып отыр.
Қазақтардың қолданбалы өнері негізінен тұрмысты әшекейлеу үшін
пайдаланғаны белгілі. Оның ішінде ең көп тарағаны — ою-өрнек өнері Ою-өрнек
ісі тым ерте заманнан бастап-ақ қолөнердің барлық түріне ортақ әсемдеп,
әшекейлеудің негізі болып келеді.
К Маркс: "Көне заман өнерлерінің шығармашылығы бізге әлі де болса
көрермендер ләззатын беріп келеді және белгілі бір мағынада алғанда қол
жетпес үлгі өнеге болу маңызын да сақтап отыр" – дейді. Қол өнердегі
көңілге қонымды мәнерлер мен ондағы қолданылған әдістер сәулет өнерінде
кеңінен орын алып келеді.
Өнер арқылы тәрбие беру жүйесінде музыка мен театр ерекше маңызға ие.
Әсем ән әуені, тамаша музыка сазы адамдардың жан дүниесін жадыратып,
көңіл-күйін сергітеді, ой-өрісін байыта түседі. Жалпы музыка әуені
адамдарға алғаш дүниеге келген күндерінен бастап-ақ зор әсер етеді.
Өйткені, ол жан дүниесінің азығы іспеттес, сондықтан ол эстетикалық
тәрбиенің негізгі бір басты саласы боп саналады.
Музыка тілмен жеткізе алмайтын адамның тереңде жатқан нәзік сезімінің
құралы. Атамыз Абай "Құлақтан кіріп бойды алар, әсем ән мен тәтті күй" -
десе, Л. Н. Толстой, "Жақсы музыка - көңіл-күйдің, жан сезімнің шежіресі"
3,5, - деген екен.
Адамға рухани ықпал жасаудың тағы бір құралы — театр өнері. Жас
ұлпаққа тәрбие беруде театрдың рөлі ерекше, себебі оның эмопиялық ықпал ету
күші бір мезгілде жүздеген көрермендерді өзіне тартады. Театр өнерінің
өзіндік ерекшеліктері бар. Ол - әдебиет, сөз өнері, музыка, бейнелеу
өнерлерінің амал-тәсілдерін бойына жинақтаған синтездік өнер. Мұндай
жиынтық сахна мен көрермендердің, олардың ойлары мен сезім-күйлерінің өзара
байланысын, ортақтастығын орнатады 3,5. Жалпы сахна аясында адамның
эстетикалық талғамының дамуына ықпал жасамайтын ұсақ-түйек нәрсе жоқ.
Әртістің сахнаға шығуынан бастап, оның киген киімі, сейлеген сөзі, өзін
ұстай білуі, сөйлеу мәнері - бәрі көрермендерді сұлулық ләззатына бөлеп,
талғамдарын қалыптастыруға, адамтершілік қасиеттерін шыңдауға үлкен ықпал
етеді. Тіпті концерт залдары мен театрлардың, мәдениет сарайларының
сахналары көрермендерге тек ізгілік пен әсемдіктің жарқын үлгілерін
ұсынады.
Келесі кезекте жас ұрпақтың көркемдік танымын қалыптастыруда, арман-
қиялын дамытуда көркем -әдебиет шығармаларын оқудың да игі әсері мол.
Проза, поэзия арқылы бар жақсылықты сезініп, әдемілік пен жақсы істің
әсерінен эстетикалық санасы, талғамы артады, шығармашылық қабілеттерін
шыңдауға мүмкіндік туғызады. Қазіргі әртүрлі ақпарат тасқынының мол шағында
жастардың көркемдік-эстетикалық бағдарын айқындауда, талғам түсінігін
дамытуда әдеби-көркем шығармаларының тигізер пайдасы зор.
Эстетикалық тәрбие үрдісінде көрме залдары мен мұражайлардың да
атқаратын рөлі ерекше.. Бұл бағыттағы жұмыс біздің елімізде жан-жақты
дамытылған. Мұражайда немесе көркемсурет галереясында болған жастардың
жоғары адамгершілік қасиеттері қалыптасады, рухани жан-жүйесі дамиды, тек
жақсылыққа деген құштарлығы артады.
Өнер арқылы тәрбиелеуде оқушылардың қолымен жасалған бұйымдары
негізінде арнайы көрмелер ұйымдастырудың да маңызы зор. Бұл оқушы жастарды
үлкен өнерге тәрбиелеумен қатар, олардың ізгі адамгершілік қасиеттерін
қалыптастыруға да ықпалын тигізеді.
Тұлғаның эстетикалық көзқарасын, дүниетанымы мен мұратын бірлікте
қамтамасыз ету жүйесінде баспасөз, радио, кино, көгілдір экран және
кітахана саласындағы жұмыстардың атқарып отырған қызметінің орны айрықша.
Мәдениет ошақтарының бұл түрлері бүгінгі таңда жастардың жан-жақты
жетілуінде айрықша мәнге ие болуда. Сондықтан өскелең. ұрпаққа тәлім-тәрбие
беруде, соның ішінде эстетикалық тәрбиеде оның құндылығына айрықша мән
беріп, оларды тиімді пайдалану, ұлттық ерекшелікке сай ондағы жұмыстардың
бағыттары мен мазмұнын жаңартып отыру қоғамның, мемлекеттік саясаттың
маңызды бір саласына айналып отыруы қажет.
Әсемдіктің таптырмас" бұлағының бірі - табигат. Ол адам баласының
эстетикалық санасын қалыптастыруда оның беташары, қайнар көзі боп табылады.
Табиғат құбылыстары мен оның сұлулығын, әсемдік жаратылысын танып білуде,
табиғатпен бірге оған саяхат жасауда бала көңілінде қуаныш сезім орнайды,
көңіл қуанышы шарықтайды, ерекше бір сезімге бой ұрады, жан-дүниесі рахатқа
батады. Соның негізінде балада рухани серпіліс пайда болып, туған еліне,
жеріне, табиғатына деген сүйіспеншілігі артады.
Демек, бұның бәрі адам жанын байыту, рухани дүниесін ізгіліктендіру,
оның өмірін мәнді де сәнді етіп тәрбиелеуде үлкен қазына.
Эстегикалық тәрбиені мектеп емірінде ұйымдастыру және оның құралдарын
пайдалану.

1.1. Эстетикалық тәрбиені мектеп өмірінде ұйымдастыру және оның
құралдарын пайдалану.
Мектептегі эстетикалық тәрбие беру жұмыстары оқу-тәрбие үрдістерімен
өте тығыз байланыста жүзеге асады. Оқушылардың оқу әрекетінде эстетикалық
тәрбиеге қатысты теориялық білімдер беріліп, түрлі шығармашылық жұмыстар
атқарылады. Ол мақсатты және жоспарлы түрде іске асады. Әрбір пәннің
эстетикалық бағыты, оқу материалдарының мазмұны, сабақтар жүйесіндегі
қолданылатын эстетикалық құралдар, мұғалімдер мен оқушылар арасындағы ізгі
қарым-қатынастар — бәрі оқушылардың эстетикалық сезімі мен мұратын,
талғамын, қабілетін шыңдауда жүйелі түрде қызмет етеді.
Баланың эстетикалық сезімі ерте оянады. Мектеп жасына дейінгі кезенде
ол сурет салуға, тақпақ оқуға, өлең айтуға құштар болады. Ендігі жерде
мектептің алдында тұрған міндет, сол құштарлықты дамытып, эстетикалық
тәрбие міндеттеріне сай әрбір оқушының жеке тұлғасын қалыптастыру, дамыту,
өнерге қатысты дара қабілетгерін тәрбиелеу, ооларға мүмкіншілік туғызу. Бұл
бағыттағы оқу жүйесінде эстетикалық нәндер жоғары қызмет атқарады. Олардың
қатарына бейнелеу өнері, музыка сабақтары жатады.
Әсемдік әлемінің таңғажайып сырын терең түсініп, көркемдік атаулыны
шынайы сезініп, одан рухани ләззат алуға бағытталған бейнелеу өнері
"Сурет", "Кіскшдеме", "Композиция", "Мүсіндеу", "Өнертану", "Көркем еңбек"
салалары бойынша жүргізіледі. Бейнелеу өнерінің міндеті бізді қоршаған
заттар мен құбылыстардың көрінісін, кескінін, түрін нақтылы суретгеуге,
мүсіңдеуге және композициясын құруды үйрету. Бейнелеу өнерінің ерекінелігі
оқушылардың көркемдік тұрғыда ойлауын, шығармашылық елесін, қиялын есте
сақтау қабілетін жетілдіруде ықпалы зор.
Казіргі кезде жас ұрпаққа музыкалық - эстетикалық тәрбие беруде"
маңызды нәтижеге қол жеткізілді. Музыка пәні сабағында оқушыларға осы
саладан теорияның білімдер берілді, оның тарихымен таныстырады, музыканы
тындау, ән салу өнеріңе үлкең: мәң беріледі.
Оқушы жастарға сабақтар жүйесінде эстетикалық тәрбие беру жұмыстары
тек эстетикалық пәндерді оқытумен шектелмейді. Сонымен бірге мекгепте
өткізілетін барлық; оқу пәндерінің де оған қатысы бір. Атап айтсақ, тарих
пәнін оқыту барысында" адамзат қоғамның даму барысындағы әртүрлі
халықтардың мәдеңиеті мен өңеріңің дамуын; география иәш бойынша
Қазақстанның табиғат жағдайларын, оның әсемділігі мен құдіретін, жер, су,
қазба, байлықтарың; әдебиет пәні сабақтарында сөз өнерін, оқу, мәдениетін
меңгеру, өмірді. ақиқат бейнесі тұрғысынан түсіну; шет тілі сабақтарында
мәнерлеп оқу, оқылатын тақырыптарға сай көркем бейнелерін суреттеу,
ән үйрену, оны нақышына келтіре айту т.б. толып жатқан эстетикалық
тәрбиеге қатысты міндетгерді шешу барысында да атқарылады. Сонымен қатар
сабақтар барысында көрнекі құралдарын пайдалану, музыкалық шығармаларын
орындау оқылып отырған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.