Қазақстан Республикасы 2007 жылғы 27 шілдедегі Білім туралы заңы
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:
НОРМАТИВТIК СIЛТЕМЕЛЕР
Дипломдық жұмыста келесi нормативтік құжаттарға сiлтеме жасалған:
- Қазақстан Республикасы 2007 жылғы 27 шілдедегі Білім туралы заңы;
- Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23
тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш,
негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті
стандарты, Технология оқу пәні бағдарламасы;
Университеттің ішкі нормативтік ережесі:
- УЕ-ХҚТУ-015-2014 Дипломдық жұмысты (жобаны) әзірлеу мен рәсімдеуге
қойылатын жалпы талаптар;
- УЕ-ХҚТУ-027-2014 Қорытынды аттестаттауды ұйымдастыру мен өткізу
ережесі.
АНЫҚТАМАЛАР
Дипломдық жұмыс (жоба) – тиісті саланың нақты мамандығының өзекті
проблемасын студенттің өз бетінше зерттеуінің нәтижелерін жинақтауы болып
табылатын бітіру жұмысы;
Эстетикалық тәрбие дегеніміз - өнердегі, табиғаттағы және бүкіл
қоршаған өмірдегі әсемдік құралдары арқылы тәрбиелеу деген сөз.
Эстетикалық тәрбие - барлық оқу-тәрбие үдерісінің құрамдас негізігі
бөлігі.
Студенттерге эстетикалық тәрбие берудің жүйесі дегеніміз - ғылыми
негізделген, өзара табиғи тығыз байланыстағы нысаналы педагогикалық
ықпалдың, объективті жағдайлардың тұтастығы.
Оқыту әдістері дегеніміз - оқытушы мен оқушылардың жұмыс істеу әдісі,
оның арқасында білім, іскерлік, дағды қалыптасып, оқушылардың дүние
танымдылығы мен қабілеттілігі артады.
Әңгіме дегеніміз - бұл оқытудың сұрақ-жауап әдісі.
Демонстрация әдісі әсіресе еңбекке және кәсіпке баулу сабақтарында
түрлі приборларды, табиғи объектілерді демонстрациялау үшін қолданылады.
Түсіндірме - иллюстративті әдіс информациялық - рецептипті әдіс деп те
атайды.
Репродуктивті әдіс - бұл әдістің негізгі белгісі еске түсіру және
мұғалімнің тапсырмасы бойынша іс-әрекеттерінің тәсілін қайталау болады.
Әрлеу дегеніміз - бұл бұйым бетіне берік, сәндік қорғағыш қабатпен
қаптау.
Текстураны қаптау арқылы әрлеу дегеніміз - бұл бұйымның бетін
көрінбейтін берік , сәндік қабатпен, табиғи текстураны немесе ағаштың
породасын жабуды айтады.
Металдау деп - ағашты жұқа металл немесе қорытпаларымен (алтын, күміс,
қола) әртүрлі тәсілмен қаптауды айтады.
Кесу (ою) - ағаш бұйымдарын (әшекейлеудің) әдемілеудің көне тәсілдердің
бірі.
Оюлап кесу (өрнектеп ою)- бұл ағаштың бетіндегі суреттің негізгі
сызықтарын жұқа тереңдікте сызық түрінде кесу.
Жазық ою - бірнеше миллеметр фоннан (негізгі түстен) төмен орындалады.
Рельефті ою - фоннан едәуір төмен тереңдікте орындалады.
Егерде кесілген сурет беткі қабаттан айтарлықтай шығыңқы болса, онда
оны горельеф дейді, одан төмен дөңестіктегісі - барельеф деп аталады.
Ағаштан мозайка (құрақ) - бұйымды әйнекпен, сүйекпен, мрамормен,
ағаштың қымбат породасымен әшекейлеу.
Инкрустация - ағаштың бетін сүйек, металл және т.б. материалдардың жұқа
қабатымен (пластинкасымен) әшекейлеу.
Интарсия - ағаштың жұқа пластина қабатын басқа ағаштың басқа
породасынан жасалған бұйымның кесіліп алынған орнына желімдеу.
Маркетри - бұйымның бетіне шпоннан алынған суреттерді желімдеу.
Ағашты күйдіріп өрнектеу - ағаштың бетіне ыстық штамптың, қызған электр
біздің, қыздырылған металл вальци арасымен прокаттау арқылы сурет түсіру.
Суретті қыздырылған вальци арасында прокаттау арқылы күйдіріп өрнектеу
- пиротипия деп аталып, жазық беттерді әшекейлеу (өңдеу) үшін қолданылады.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ТОПБ – технология оқу пәні бағдарламасы;
Университет – Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік
университеті;
Технология мұғалімі – мектеп технология пәнін оқытатын мұғалім;
ТО - теориялық оқытуоқу;
ПО - практикалық оқыту;
ТМД - Тәуелсіз мемлекеттер достастығы;
ЛЖ - лабораториялық жұмыс;
ТС - топсеруен (экскурсияны);
БЖ - бақылау жұмысы;
Кіріспе
Ғылыми - техникалық прогресс өндіргіш күштерді дамытудың заңды басқышы
- қазіргі кездің материалдық-техникалық базасын жасаудың, жаңа қоғамдық
қатынастарды дамытудың, жеке адамды жан-жақты дамыта қалыптастырудың қуатты
факторына және қозғаушы күшіне айналды. Ол өздерінің материалдық-заттық
негізіне сапалы өзгерістер енгізіп, кадрлар даярлауға жоғары талап қойып,
адамның өз басына, оның білімділігін, мәдениетін, техникалық ой-өрісін
көтеруге ықпал жасауда. Ғылым мен білімнің өте тез дамуы, ғылыми-техникалық
идеялар нәтижелерінің өндіріске кеңінен ендірілуі, күрделі хабарламалар
тасқынын электрондық-есептеу техникасы мен математикалық әдістерді жаппай
қолдану - осының бәрі де адамның жеке басының өсу үдерісіне ерекше
мүмкіншіліктер туғызып отыр. Бұл мүмкіншіліктерді жүзеге асыру осы қоғамда
өктем болып отырған әлеуметтік-экономикалық құрылысқа, меншік түріне және
саяси өкімет сипатына байланысты.
Ғылым мен техника халық мүддесіне қызмет етіп, экономика мен
мәдениетті өркендетуде шешуші роль атқаратын қазіргі кездің тұсында жағдай
басқаша. Қоғамымызда бұқараның рухани мәдениет табыстарынан қанғанынша
сусындауына кең жол ашылып қана қойған жоқ, осы үдерісті тікелей жасаушы
және қатысушы етті.
Ғылыми-техникалық революция ой еңбегі мен дене еңбегін жақындастырудың,
адамның шығармашылық қабілеттері мен рухани мүм-кіншіліктерін ашудың,
осының негізінде адамның жеке басының жан-жақты дамуын қалыптастырудың
материалдық негізі болып табылады.
Халқымыздың материалдық-техникалық базасын жасау сияқты ұлы іс адамның
өз басының жарасымды дамуын, оның интеллектуальдық қабілеттерін және
қоғамдық санасын қалыптастыруды көздейді. Жан-жақты дамыған, жоғары
білімді, рухани мәдениеттің барлық көздерінен қаныға алатын қоғамның
әлеуметтік белсенді құрылысшыларын әзірлеу- қазіргі дәуірдегі басты
міндеттерінің бірі ретінде қойылып отыр.
Адамның жеке басының проблемасы қазір философиялық және әлеуметтік-
педагогикалық зерттеулердің басты тарауы болып отыр. Адам бойындағы
интеллектуальдық және рухани-адамгершілік мол сапаларды дамыту және
пайдалану өндірісті тиімді өркендету, барлық әлеуметтік-экономикалық
прогрестерді онан әрі сенімді түрде жеделдетудің практикалық міндетін қойып
отырған қазіргі жағдайда өте маңызды.
Қай кезеңде болмасын адам баласы өзінің жасаған материалдық игілік-
терінен қанағат сезім алумен қатар, сол объектінің өзімен дами түскен.
Қашанда жақсы өмір сүруге, әсемдікке ұмтылған. Өздерінің тұратын тұрақтарын
әдемілеуге ұмтылған. Бұдан адамның әр кез істеген ісінің бәрін
саналылықпен, ойланып-толғанып байыппен істегенін және мақсатты түрде
өзінің материалдық, рухани қажеттерін өтеу үшін жасағанын көруге болады.
Еңбектену мен іздену арқылы адам өнерді тудырса, өнер адамды жан-
жақтылыққа, әсемдік әлемін танып білуге тәрбиелеген.
Ертеректе адамдар өздерімен күнделікті кездесіп, аралас-құралас жүрген
жабайы аңдарды жете зерттеп, олардың ерекше қасиеттерін, жүріс-тұрыстарын,
өзгеріс үстіндегі қас-қағым сәттік кейпін дөп басып, айнытпай бейнелей
білген. Бертін келе адамдар бедерлеу өнерін игеріп, олар бейнелеулерін
ағашта, таста бедерлеу, мүсіндеу арқыл берген. Бұлар материалдарды көркем
өңдеудің негіздері болып табылатын. Ғылым мен техниканың даму материалдарды
көркем өңдеудің технологиясын жетілдірді, материалдардан дайындалған
бұйымдарды арнайы әрлеу материалдарын ойлап тапты.
Қазіргі уақытта өнер туындыларын сақтау, қорғау және оларды дамыту
мақсаты білім беру қызметкерлерінің назарына ілікті. Осы негізде мектеп
қабырғасында оқушыларды қолөнерге баулу, материалдарды көркем өңдеуді
игерту мектеп алдына қойылуда.
Мектеп қабырғасында қазіргі уақытқа дейін материалдарды көркем өңдеу
еңбекке және кәсіпке баулу сабақтарында қолға алынбаған болатын. Қолөнерге
баулу, материалдарды көркем өңдеуге үйрету тек үйірме, факультатив
курстарында қарастырылатын болған. Олар жүйелі және еңбекке және кәсіпке
баулу сабақтарымен сабақтастықта бола бермейтін.
Орта буын оқушылары негізінен ағашты көркем күйдіру, сәндік-көркем
өңдеудің кейбір түрін ғана оқу-тәрбие үдерісінде қарастыратын. Ал, ағаштан
дайындалған бұйымдарды арнайы өңдеуде тек фанералауды ғана оқулық бойынша
қарастыру көрсетілген. Қазіргі уақытты арнайы әрлеу материалдарының түрі
көп соларды оқу-тәрбие үдерісіне енгізу бағдарла-мада көрсетілмеген. Біздер
осыған байланысты ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы әрлеуді оқытудың
қажеттілігін ескере отырып, дипломдық жұмысымыздың тақырыбын: “Жоғары сынып
оқушыларына ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы технологиямен өңдеуге
үйрету әдістемесі” деп алуды жөн көрдік.
Зерттеу жұмысы барысында біздер оқушыларды оқыту мен тәбиелеу
мәселелеріне жазылған қазақ тіліндегі А.Н.Ильинаның, М.Жұмабаевтың т.б.
“Педагогика” (Пидагогика) оқу құралына шолу жасадық [1; 2].
Жалпы білім беретін мектептерде еңбекке және кәсіпке баулудың формалары
мен әдістеріне, мазмұнына, принциптеріне, оқушыларды еңбекке дайындау
үдерісіндегі оларды дамыту, тәрбиелеу мен оқытудың бірлігіне жету құралдары
мен жолдарына қалам тартқан педагогтардың (П.Р.Атутовтың, В.А.Поляковтың,
Д.А.Тхоржевскийдің, С.А.Батышевтың т.б.) еңбектері студенттер мен (еңбекке
баулу пәні) оқытушыларына арналған оқылықтар [3; 4; 5; 6; 7].
Соңғы уақыттарда халық педагогикасын мектеп өміріне негіз ету көп сөз
болып барады. Халықтың педагогикалық тәрбие мәселелері туралы қарастырған
студенттерге оқу құралы ретінде ұсынылған кітаптың бірі- Қ.Жарықбаевтың,
С.Қалиевтың (“Қазақ тәлім-тәрбиесі”. -Алматы, “Санат”, 1995 ж.),
С.Ұзақбаеваның (“Тамыры терең тәрбие”. -Алматы: “Білім”, 1995 ж.) атты
кітабы. Авторлар мұнда қазақтың ұлттық тәлім-тәрбиесі туралы ой қозғайды
[8; 9].
Материалдарды көркем өңдеу бойынша жазылған Ә.Оспановтың,
Г.Я.Федотовтың, А.С.Хворостовтың т.б. еңбектеріне шолу жасадық. Бұл
еңбектерде негізінен материалдарды көркем өңеудің түрлері: ағашты күйдіру,
бедерлеу, шекімелеу, металдау, көзешілік іс, т.б. қарастырылған [10; 11;
12].
Зерттеудің мақсаты: Жоғары сынып оқушыларына ағаштан дайындалған
бұйымдарды арнайы технологиямен өңдеуге үйретуді теориялық тұрғыдан анықтау
және оның мазмұнын, тиімді әдістері мен формаларын сипаттау.
Зерттеу нысаны - жоғары сынып оқушыларын ағаш өңдеу бойынша кәсіптік
бағытта оқыту үдерісі.
Зерттеу пәні - ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы технологиямен
оқушыларға өңдеуге үйрету барысы.
Зерттеу міндеттері:
- жоғары сынып оқушыларына ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы
технологиямен өңдеуді оқытудың теориялық негіздерін айқындау;
- жоғары сынып оқушыларына ағаштан бұйым дайындауды оқыту мазмұнын,
әдістері мен формаларын анықтау;
- ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы технологиямен өңдеуді жоғары
сынып оқушыларына үйретудің тақырыптық жоспары әзірлеу;
- ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы технологиямен өңдеу түрлерін
сипаттау.
Зерттеу әдістері: педагогикалық тұрғыдан ғылыми-теориялық талдау әдісі,
озық тәжірибелерді жинақтау және жалпылау әдістері, оқу материалдарын
талдау және жалпылау әдістері, педагогикалық бақылау әдісі, сұрақ-жауап
әдістері, әңгімелесу әдісі.
1 Жоғары сынып оқушыларына ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы
технологиямен өңдеуді оқытудың теориялық негіздері
1.1 Материалдарды арнайы өңдеу - технология және эргономика
ғылымдарының нәтижесі білім беру бағдары ретінде
Соңғы жылдар эргономика ғылымы жылдам даму үстінде.
Эргономика (гр. ergon – жұмыс + nomos – заң) – еңбек құралдары мен
үдерістерін оңтайландыру арқылы еңбекке қолайлы жағдай жасау мақсатымен
адамды (адамдар тобын) және оның қазіргі заманғы өндірістің еңбек
үдерістеріне қатысуын зерделейтін ғылыми пән. “Адам – машина (техника‚
бұйым)”‚ “адам – орта” жүйелеріндегі байланыстарды оңтайлы шешу
стратегиясын айқындайды [12]. Адам‚ машина және орта күрделі бүтін ретінде
қаралуға тиіс екенін‚ мұнда адам жетекші рөл атқаратынын мойындайды. “Адам
– машина – орта” кешенін ұтымды жоспарлап‚ енгізу үшін адам мен машинаның
үйлесімділігін ескеретін эргономикалық талаптарды қамтамасыз ету керек‚
олар: биофизикалық үйлесімділік – машина‚ басқару органдары және адам
(оператор) талап етілетін күш-жігер‚ қуат‚ басқару әрекеттерінің
жылдамдығы‚ дәлдігі‚ қарқыны тұрғысынан бір-біріне сай келуге тиіс;
антрометрикалық үйлесімділік – адамның антропологиялық (бойы‚ жасы‚
салмағы‚ т.б.) және физиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, ұтымды
ұйымдастырылған жұмыс орнын жасау; техникалық-эстетикалық үйлесімділік –
машинаның тартымдылығын қамтамасыз ету [12].
Еліміздің халық шаруашылығының негізгі саласы - өндіріс құралдарына
қоғамдық меншік негізінде жұмыс істейтін мемлекеттік өндірістік
кәсіпорындар (завод, фабрика, электр станциясы т.с.с.). Кәсіпорынның
міндеті - мемлекеттік халық шаруашылық жоспарына сай, еңбек пен қаржыны
барынша аз жұмсай отырып, қоғамға қажетті жоғары сапалы өнім шығаруды
қамтамасыз ету. Өндірісті интенсивтендіру жағдайында бұл мәселе жұмысты бір-
бірімен тығыз байланыста, үйлесімді атқаратын кәсіпорындар мен ұйымдардың
бірлестіктерінде барынша табысты орындалады.
Халық шаруашылығы салаларының ішінен білім беру жүйесінде барлығының
түрі бойынша оқу материалдарды беріледі. Атап айтқанда:
- география;
- физика;
- математика;
- химия;
- технология, т.б. оқу пәндерінде ауыл шараушылығының салалары
оқытылады. Оның ішінде технология пәні бойынша оқытылатын заманауи
өндірістік технологияларды қамтитын бөлімдер:
- ағаш өңдеу технологиясы;
- металл өңдеу технологиясы;
- электротехникалық жұмыстар технологиясы;
- ауыл шаруашылығы техникасы мен технологиясы;
- тұрмыста қызмет көрсету, т.б.
Мектеп оқу пәндерінде заманауи өндірістік технологияларды педагогикалық
үдерісте оқыту барысын төмендегіше айтуға болады:
- тақырыпқа байланысты сабақта;
- сабақтан және мектептен тыс оқу жұмыстарында.
Оқыту барысындағы сипатына байланысты:
- теориялық тұрғыдан сипаттау;
- көрнекілікті пайдалану;
- оқытудың техникалық құралдарымен демонстрациялау, т.б.
Әлеуметтік-философиялық әдебиеттерде технология ұғымына жалпы
философиялық мағына беру арқылы оның нақты технологиялық үдеріске дейінгі
түсіндірмелері айқындалған. Атап айтқанда:
- өндірістік өнім үдерісінде жүзеге асырылатын, шикізаттың,
материалдық немесе жартылай фабрикаттың жағдайын, қасиетін, формасын
өзгерту, дайындау, өңдеу әдістерінің жиынтығы [13];
- Бұл өндірістік іс-әрекет саласында қандай да бір өнім түрін дайындау
барысында қолданылатын үдерістердің, ережелердің, дағдылардың жиынтығы
[14];
- Технология (гректің techne – өнер, шеберлік және logos – іскерлік,
ептілік) – адамдардың күрделі үдерістерінің салыстырмалы бірдей орындалатын
ретті, өзара байланысты процедурасы, әрекет және операция жүйесіне бөлу
жолымен жоспарланған нәтижелерге жетуді жүзеге асыру тәсілдері. Кез келген
технология болжанады, жобаланады әрі жалпы және арнайы ғылыми принциптер
негізінде жүзеге асырылады [15];
- Технология (технологиялық үдеріс) – өндірістің негізгі бөлігі.
“Технология” мағынасында өндіру, өңдеу, тасымалдау және т.т., өндірісті
техникалық бақылау, кейде өндірістік үдерістердің сипатталуы мен оларды
орындау жөніндегі нұсқаулар түсініледі. Технологиялық үдерістер
ұқсастықтарына байланысты бірқатар тәсілдерге бөлінеді. Ондай жалпы
тәсілдерге механикалық, химиялық, биологиялық және энергетикалық тәсілдер
жатады (кейде осы тәсілдерді базалық тәсілдер деп атайды) [16];
- адамның түрлендіруші іс-әрекетінің құралы ретінде ғылыми білімдерді
қолдану тәсілі [17];
- дайын өнімді алу үшін өндірістік үдерісте қолданылатын материалдың
немесе жартылай фабрикаттың, шикізаттың түрінің, қасиетінің, қалпын
өзгертудің, дайындаудың, өңдеудің әдістерінің жиынтығы [18];
Бірқатар ғалымдардың (В.И.Скурихин, В.Г.Квачев, Ю.Р.Валькман,
Л.Г.Яковенко және т.б.) пікірі бойынша кез-келген технологияны анықтауда
төмендегідей негізгі құраушыларды бөлуге болады [19]:
1. Үдерісті жүзеге асыру мақсаты.
2. Технологиялық өзгерістерге ұшырайтын зат.
3. Затқа әсер етудің тәсілдері мен әдістері.
4. Технологиялық ықпал етудің құралы.
Технология ұғымының түсінігі оны таза өндірістік саладан алып шығып,
технологияны материалдық және рухани әлемге және оның түрленуіне әрекет
ететін әдістер мен құралдардың барлық жиынтығын қарастыруға мүмкіндік
береді. Осылай технологияның кеңейтілген түсінігі қазіргі уақытта кең
тараған болып табылады (сайлау технологиясы, білімдік технологиясы және
т.б.). Технология алгоритм, тәсіл, әдіс сөздерінің синонимі.
В.Е.Давидович пен Ю.А.Жданов бір пікірде - технологияны амалдардың
тәсілі, іс-әрекет тәсілі ретінде қарастырады [20].
Технология қазіргі уақытта осы іс-әрекетпен сәйкес техникалық қызмет
көрсетуші, білімдер жиынтығы, адамның барлық іс-әрекеті саласын білдіретін
жеткілікті әмбебап ұғым болып қалыптасуда. Оны теориялық білім жүйесін
қолдану негізінде жүзеге асырылатын адам іс-әрекетінің тиімді тәсілі
ретінде сипаттауға болады.
Сонымен, барлық технология бірқатар жалпы белгілермен сипатталады:
- адамдардың кез келген іс-әрекет тәсілдері болып табылады;
- өзімен түрлендіруді тасымалдайтынын көрсетеді;
- практикалық іс-әрекетте ғылыми білімдерді қолдану нәтижесі болып
табылады.
Технология ұғымына қолданылған тәсілдерді пайдаланумен жүргізілген
талдауларды саралай келе, технологияны анықтаудағы тәсілдердің кең спектрі
өмір сүреді деп қорытынды жасауға болады: ол техникалық жүйенің жұмыс жасау
мағлұматынан адамзаттың кез келген мақсатты, ұйымдасқан және тәртіпке
келтірілгенге дейінгі барлық іс-әрекетті қамтушы ұғым.
Технологиялық операция – жеке тетікті өңдеу кезіндегі үзіліссіз
орындалатын технологиялық үдерістің бөлігі. Технологиялық операция қажетті
бір немесе бірнеше тәсілдерді орындаудан тұрады.
Еңбек операциясы – нақты мақсатқа жетуге бағытталған еңбек үдерісінің
элементі. Еңбек операциясы - бұл бір типті құралдарды, бейімдеу құралдарын,
еңбек әдістерін қолданумен сипатталатын еңбек үдерісінің бөлігі.
Еңбек үдерісі - берілген кәсіп үшін типтік белгілі аяқталған жұмыс
түрінің орындалуымен байланысты жүйелі жұмысшы әрекетінің жиынтығы. Еңбек
үдерісі - өндірістік үдерістің басты бөлігі. Ол операцияларға, тәсілдерге
және жұмысшы қозғалыс түрлеріне бөлінеді.
Технологиялық ауысу – операцияның құрал-сайман ауыстырмай орындауға
болмайтын, ары қарай бөлінбейтін аяқталған бөлігі.
Еңбек тәсілі - операцияның жүзеге асуы үшін жеке арнаулы мақсаты бар,
аяқталған еңбек әрекетінің жиынтығы. Еңбек тәсілі белгілі технологиялық
мақсаты бар жұмысшының ақталған еңбек әрекетін сипаттайды.
Еңбек әрекеті - адамның бір немесе бірнеше дене мүшелерімен үзіліссіз
орындалатын еңбек қозғалыстарының кешені.
Еңбек қозғалысы еңбек үдерісіндегі жұмысшының қолын, денесін немесе
аяқтарын іске қосу қажеттілігін анықтайды.
Технология дегенде өнім өндіру үдерісінде шикізаттың, материалдың не
жартылай фабрикаттың күйін, қасиетін, формасын өзгерту, өңдеу, дайындау
тәсілдерінің жиынтығын түсінеміз. Әдетте технологияны нақтылы өндіріспен
байланыстырады. Мысалы, күкірт қышқылын алу, болат балқыту, т.с.с бұлардың
әрқайсысының өз технологиясы болады. Толып жатқан әр түрлі технологиялар
үдерістер бар және олардың әрқайсысының өз құрылымы өз ерекшеліктері
болады.
Алайда көптеген түрлі технологиялық үдерістер үшін ортақ бірнеше әдісті
атауға болады. Ондай ортақ әдіске механикалық, химиялық, биологиялық және
энергетикалық тәсілдер жатады [21].
1. Механикалық тәсіл еңбек затына механикалық жолмен әрекет ету
нәтижесінде болатын технологиялық үдерістерді қамтиды. Мысалы: материалды
кесу, шабу, детальды бинтпен бұрап тойтару т.с.с.
2. Химиялық тәсіл еңбек заттарын химиялық реакция жасап өзгертетін
технологиялық үдерістерді жүзеге асырады. Бұл әдіс тек тікелей химия
өнеркәсібінде ғана емес халық шаруашылығының басқа да салаларында кеңінен
қолданылады. Мысалы, кейбір электротехникалық өнеркәсіпте электролизациялық
және өткізгіш материалдар жасаған кезде, ауыл шаруашылығында зиянкестермен
күресте, машина жасау өнеркәсібінде металды тоттан қорғау үшін қолданылады.
3. Биологиялық тәсіл еңбек заттарын тірі организмде болатын биологиялық
тәсілдер өнеркәсіптің кейбір салаларында мысалы, тамақ химия жеңіл
өнеркәсіпте кеңінен қолданады және де металлургия саласында кейбір
металдарды бактериялар арқылы ажыратып алу тәсілдері жасалады.
4. Энергетикалық тәсіл энергияның электрлік ядролық және басқа да
түрлерін тікелей пайдалану нәтижесіндегі жүзеге асыралатын технологиялық
үдерістерді қамтиды. Мысалы, мыс және аллюминий электролиз арқылы алынады,
көптеген детальдар жоғарғы жиілікті токпен шынықтырылады. Жоғарыда
келтірілген технологиялық үдерістер туралы білімдер жалпы білім беретін
пәндердің ішінде математика, физика, химия, биология сияқты пәндер
мазмұнында қарастырылады. Еліміздің нарықты экономикаға көшуіне байланысты
балалар мен жасөспірімдерді еңбекке дайындау ісі жаңа экономикалық білім
беру мен жаңа экономикалық ой қалыптастыру талаптарына жауап беру қажет.
Сондықтан да полетехникалық негізде оқытуды ұйымдастырудың формалары мен
әдістерінде, мазмұнында табиғатты қорғау және экологиялық тәрбие мәселелері
көрсетілу қажет.
Мәселен, ағашты өңдеуге байланысты жұмыстарды негізгі үш топқа
біріктіруге болады:
1. Негізгі операциялар: белгі түсіру, кесу, тесу, ұнғу, жону, тазалау
т.б.
2. Біріктіру жұмыстары: жіптің, сымның, терінің, желімнің, шегенің т.б.
көмегімен біріктірулер.
3. Әрлеу жұмыстары: бояу, ою түсіру т.б.
Материалдық өндірістік сала материалдық игіліктерді өндіруші немесе
оларды тұтынушыларға жеткізуші барлық сала жатады. Өнеркәсіпте ауыл
шаруашылығында, құрылыста қоғамға қажетті құрал жабдықтары және тұтыну
заттары жасалады.
Өндіріс негіздерін, түрлерін география пәнінде де қарастырады [22].
Мәселен, жергілікті кәсіпорынға топсеруенге шығуда өндірістің заманауи
технологиясын зерделеуге мүмкіндік алады. 8-сыныпта Машина жасау
тақырыбын өтпес бұрын кәсіп орынға топсеруенге барады. Топсеруеннің оқу
үдерісі үшін маңызы жоғары.
Халық шаруашылығының өндірістік емес саласына медициналық, халыққа
мәдени тұрмыстық қызмет көрсету, басқару жоспарлау басқа да қоғамдық
қызметтер жатады. Бұл салада адамдардың жұмыс тұрмыс жағдайларын
жақсартуға, халықтық тұрмыс дәрежесін көтеруге зор ықпал етеді. Материалдық
өндірістің жетекші саласы - өнеркәсіп. Қазіргі технологиялық үдеріс әдетте
үш сатыдан тұратынын білеміз. Олар: дайындама жасау, дайын детальдарды
даярлау және бұйымдарды құрастыру. Бұлар яғни дайындау форма жасау және
құрастыру сатылар халық шаруашылығының көптеген салалары кәсіпорындардың
технологиялық үдерісінде кездеседі.
Қазіргі өндірістің технологиялық үдерістерінің даму кезеңін анықтай
келе ол тоғыз даму сатысынан тұрады деп тұжырымдалады.
1. Технологиялық үдерістерді басқару.
2. Технологиялық үдерістерді операциялар бойынша орындау.
3. Шаруашылық ішілік және өндіріс ішілік мамандарды дайындауды жүзеге
асыру.
4. Жұмысшылардың, қызметкерлердің және мамандардың жұмысын ұйымдастыру.
5. Өндірістің жаңа технологиясын жобалау.
6. Қажетті нәтиже алу үшін технологиялық белгілерді анықтау.
7. Технологиялық үдерістерді электронды есептеу техникасын пайдалану,
басқару және ұйымдастыру.
8. Өндірістің преспективті технологияларын анықтау.
9. Қолданылатын өндірістік технологиялардың әлеуметтік және экологиялық
себеп-салдарын анықтау.
Заманауи өндірістік технология саласын оқыту барысында мынандай
міндеттер іске асырылуы қажет:
1. Кең тараған және болашақтық технология жайында политехникалық
білімді ақыл - ой, сезімдік әрекеттерінің жүйесін қалыптастыру.
2. Жанұя шаруашылығы мен экономикасын жүргізуге қажетті білім мен
іскерлікті қалыптастыру. Қазіргі өндіріс негіздерімен, қызмет көрсету
негіздерімен таныстыру.
3. Оқушылардың өз бетімен және қабілеті арқасында жобалау мен
шығармашылық есептерді шешуін дамыту.
Технология білім саласының басты мақсаты, оқушыларды өздігінен еңбек
етуге дайындауға, бұқаралық кәсіпті меңгеруге көмек ету. Бұл тұрғыдан
төмендегі талаптар туындайды:
Жаңа оқу әдістерін пайдалануда, қайта жаңғырып, жастар тәрбиесіне арқау
болып отырған халықтық педагогиканы әлеуметтік-экономикалық терең
өзгерістерге бет алуымызға байланысты мектеп оқушыларын жаңа экономикалық-
жағдайда өнімді еңбекке ұйымдастыру ісін жүзеге асыру жұмыстарында кеңінен
пайдалану;
- технология пән сабақтарында, ұлттық қолөнерге үйретуде оқушылардың
өндірістік үдерістер туралы политехникалық түсінігін қалыптастыру үшін,
оларға жалпы технология мен техникалардың ғылыми негізі туралы мағлұматтар
беру;
- әрбір оқушының психологиялық ерекшеліктерін зерттей отырып, сәндік-
қолданбалы өнермен таныстырып, оқушылардың білімін, шеберлігін
қалыптастыру;
- халық өнерін игеру - оқушыны еңбек сүйгіштікке, әсемдікке
талаптандырып, халқының тарихын біліп, мәдени мұрасын қадірлеп, дәстүрін
жалғастыра білуге баулу;
- оқушылардың жалпы еңбекке, соңдай-ақ, белгілі бір мамандыққа кәсіби
дайындығын шыңдауға, түрлі заттарды, мата, ас дайындау, іс тігу т.б.
пайдалы өнім шығаруға шығармашылық, танымдық қабілетін, эстетикалық
сезімін, жалпы еңбекқорлық мәдениетін тәрбиелеу;
- сабаққа халық өнері туралы мағлұматтарды, іс-әрекеттерді кіріктіру
қажеттілігіне сәйкес техникалық, технологиялық ұйымдастыру туралы
ұқсастықтарды және экономикалық мағлұматтарды оқу материалына сәйкесі-
сабақта оқушыларға қолдану.
1.2 Оқушыларды материалдарды көркем өңдеуге баулу – эстетикалық тәрбие
беру негізі
Еңбек адамды жан-жақты дамыту құралы ретінде қарастырылады, соның
ішінде, эстетикалық тәрбие беруді де. Эстетикалық тәрбие дегеніміз -
өнердегі, табиғаттағы және бүкіл қоршаған өмірдегі әсемдік құралдары арқылы
тәрбиелеу деген сөз. Эстетикалық тәрбие адамның тәрбиесінің бір түрі.
Эстетика (грек. aіsthetіkos – сезіну, сезімдік) – адамның дүниені
эстетикалық тұрғыдан ұғынып-түсіну заңдылықтары туралы, әсемдік заңдарын
арқау еткен шығармашылықтың мәнісі мен формалары туралы ғылым [23].
Эстетика ғылым ретінде осыдан 5 мың жыл бұрын Мысырда, Вавилонда,
Үндістанда және Қытайда дүниеге келіп, Ежелгі Грекия мен Римде кеңінен
дамыған. Демокрит, Аристотель, Эпикур, Лукре ций Кар, т.б. өз еңбектерінде
сұлулықтың объективті негізі – шындық өмірдің заттық қасиеттерінде,
байланыстарында, қатынастарында, заңдылықтарында деп білді. Ал Платонға
сәйкес, сұлулық дегеніміз абсолют, мәңгілік және өзгермейтін, сезімнен тыс
идея, өнер туғызатын сезім иірімдері осы идеяның көрінісі ғана болып
табылады.
Қайта өркендеу дәуірі ойшылдарының, жазушыларының, суретшілерінің
(Ф.Петрарка, Л.–Б. Альберти, Леонардо да Винчи, А.Дюрер, Бруно, Монтель,
т.б.) еңбектерінде адамгершілік сипаттағы реалистік бағыттар дамыды. Ағарту
дәуірінің теорияшылары (У.Хогарт, Дидро, Руссо, Винкельман, Лессинг,
Гердер), сондай-ақ олардың дәстүрлерін жалғастырушылар (Шиллер мен Гете)
өнердің шындық өмірмен байланысын орнықтырды [23].
Кант эстетикалық пікірдің мүлдем “мүддесіздігі” туралы қағида ұсынды.
Ол сұлулықты пайдаға, көркемдік форманың толымдылығын–идеялық мазмұнға
қарсы қойып, формалистік эстетиканың дамуына ықпал етті. Гегель өз
еңбектерінде эстетикалық қызметті түсіндіруге негіз ретінде тарихнама
принциптері мен қарама-қайшылықтарды алды, мұның өзі оған эстетикалық
қызметті капиталистік өндірістің қарама-қайшы сипатымен салыстыруға,
Эстетикалық ұғымның жай-жапсарын түсіну үшін еңбектің мағынасын анықтауға
мүмкіндік берді. Алайда объективті идеалист бола отырып, Гегель өнерді
абсолютті рухтың бірінші және жетілмеген формасы ретінде айқындады.
Фейербах сұлулықты тікелей заттар мен құбылыстардың физикалық
қасиеттерінен, ал эстетикалық сезімдер мен талғамдарды – биологиялық
заңдылықтардан, адам “табиғатынан” алып көрсетуге тырысты. Эстетика орыс
демократтары Белинскийдің, Чернышев скидің, Добролюбовтың еңбектерінде
реалистік өнер, заңдылық, өнердің идеялылығы мен халықтығы принциптерін
жасау, т.б. мәселелерде көтерілді. Қазіргі философия ғылымында
Эстетика мәселесі мен міндеттері көбінесе келесі жәйтпен айқындалады.
Адамның дүниені эстетикалық тұрғыдан ұғынып-түсінуі бір-бірімен тығыз
байланысты үш нәрседен тұрады:
1. объективті шындықтағы эстетикалық ұғым,
2. субъективті эстетикалық ұғым (эстетикалық сана),
3. өнер (субъективті және объективті эстетикалық ұғымдардың бірлігі
ретінде).
Эстетика дүниені эстетикалық тұрғыдан ұғынып-түсінудің объективті
негізін адамдардың қоғамдық мәнісін және табиғат пен қоғамды өзгертуге
бағытталған жасампаздық күштері ашылатын олардың шығарм. қызметінің іс
жүзіндегі көрінісі ретінде анықтайды [24].
Негізгі эстетикалық категориялар – сұлулық пен сұрықсыздық, асқақтық
пен пасықтық, трагедиялық және комедиялық болса, олар қоғамдық байланыста,
адам өмірінің әрбір саласында – өндірістік-еңбек пен қоғамдық саяси
қызметте, табиғатқа көзқараста, мәдениет, тұрмыста, т.б. жағдайларда
дүниені эстетикалық тұрғыдан ұғынып түсінудің көрінісі ретінде байқалады.
Эстетикалық тұрғыдан ұғынып-түсінудің субъективті жағы – ішкі сезімдерді,
талғамдарды, бағалауды, күйзелісті, идеяларды, мұраттарды Эстетиканы
объективті өмірлік процестер мен қатынастарды көрсете бейнелеудің өзіндік
формасы ретінде қарастырады.
Өнер, көркем шығармалар оның маңызды жағы ретінде қарастырылады.
Эстетика өнердің мәнісі мен оның заңдылықтарын зерттей отырып, арнаулы,
теориялық және тарихи ғылымдармен және өнер туралы ғылымдармен тығыз
байланыста дамыды. Бірақ эстетика – негізінен философияның бір саласы. Ол
адамның ақиқатқа эстетикалық қатынастарының (оның ішінде өнердің) жалпы
заңдылықтарын зерттейді, ал өнер зерттеу ғылымдары өнердің қаз-қалпындағы
ерекшелігіне назар аударады.
Өнер - мәдениеттің маңызды саласының бірі. Сондықтан болар, "өнер -
мәдениет айнасы" деген қанатты сөздің қалыптасқандығы... Өнердің шынайы
мәнінің діңгегі - сұлулық, әсемдік. Сұлулық, әсемдік - адамды ерекше бір
жан ләззатына бөлейтін сезім тудырар қасиет. Соның нәтижесінде, өнер көңіл
күйді, сезімді білдіреді, соларға тікелей байланысты. Өнер адамды
имандануға, жан дүниесімен біртұтас нұрлануға бастайды. Өнердің басты
мақсаты - қандай да бір жетілу, кемелдену үлгісін, мұратын (идеалын) беру
әрі соған адамды талпындыру, құштар ету.
Өнер философиясы, өнер ілімі болып табылатын эстетика үшін де жоғарыда
аталған мақсаттар бірінші маңызды болмақ. Ендеше, эстетиканы оқытудың, яғни
эстетикалық тәрбиенің басты мақсаты - адамдарда өзінің айналасындағы
сұлулықты көре, сезіне білу, бағалай және қабылдай білу қабілетін арттырып,
сұлулық заңдарына сәйкес өмірді жаңартып, өзгертіп отыру [25].
Эстетика этикамен өнер мен өнегелілік қалай байланысты болса, солай
тығыз байланысты. Өйткені өнер адам сезіміне әсер ете отырып, оны
адамгершілік, ізгілікке тәрбиелейді. Көркемдікке сүйсіну, соны тамашалаған
сәтте сезімге бөлену барысында жанымыз тазарады. Жан тазалығы-ар тазалығы.
Олай болса, эстетикалық тәрбие - имандылық, ғибраттылық тәрбиесінің бір
тарауы.
Эстетикалық тәрбие адамның рухани бейнесін қалыптастырудың соншама
ауқымды саласын қамтиды. Кейде эстетикалық тәрбие деген ұғымды “көркемдікке
тәрбиелеу” деген ұғыммен қатар қолданады. Көркемдікке тәрбиелеу дегеніміз -
өнер құралдарымен тәрбиелеу деген сөз.
Эстетикалық тәрбиенің негізгі міндеттері мыналар:
- эстетикалық қабылдауды - табиғаттағы, өнердегі, қоршаған өмірдегі
әсемдікті қабылдауды дамыту;
- эстетикалық талғамды, әсемдікті бағалай білуді, шын әсем нәрсені
эстетикалық емес нәрседен ажырата білуді тәрбиелеу;
- өнерде өзін шама-шарқынша көрсете білуге, қоршаған өмірге эстетиканы
сіңіре білуге тәрбиелеу.
Эстетикалық тәрбие ақыл-ой тәрбиесіне өте тығыз байланысты. Эстетикалық
қабылдаудың танымдағы рөлі туралы В.Г.Белинский былай деп өте жақсы айтқан:
“Философ силлогизмдермен сөйлейді, ақын - образдармен және бейнелермен
сөйлейді, ал екеуі де сол бір нәрсені айтады. Саяси экономия маманы
статистикалық сандармен қаруланып алып, қоғамдағы пәлендей таптың жағдайы
пәлендей-пәлендей себептерге байланысты нашарлап кетті деп дәлелдеп, өз
оқушыларының немесе тыңдаушыларының ақыл-ойына әсер етеді. Ақын шын өмірді
әсерлі де айқын бейнелеуі арқылы дұрыс бейнені көрсетеді де, өз
оқушыларының фантазиясына әсер етеді. Біреуі дәлелдейді, екіншісі -
көрсетіп береді, сөйтіп, екеуі де сендіреді, бірақ біреуі логикалық
дәлелдермен, ал екіншісі - бейнелермен сендіреді ... өнер санаға ғылымнан
кем әсер етпейді. Бұл жерде ғылым да, өнер де бірдей қажет, сол себептен
ғылым да өнердің орнын баса алмайды, өнер де ғылымның орнын баса алмайды.
Мектепте шеберханалар мен кабинеттердегі еңбек жағдайларына қойылатын
эстетикалық талаптар сақталатын, еңбек пен өндірілетін заттарды әдемілеп
нақыштайтын, оқушының жұмыс орны нақты, сәйкес ұйымдастырылып, еңбек
үдерісінің өзі жақсы жоспарланған мектептерде еңбек эстетикасы ең кең
мағынадағы еңбек тәрбиесіне, яғни еңбекке қазіргі көзқарас тұрғысынан
қарауға да, еңбектің пәрменді әдеттеріне дағдылануға да себепші болады.
Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі қалыптасқан алғашқы жылдардан
бастап-ақ эстетикалық тәрбиеге зор маңыз беретін болды. Мәселен,
“Эстетикалық бұйымдар: желімдеу, сурет салу, ән айту және музыка әсте де
қайдағы бір екінші қатардағы өмірдің сән-салтанаты емес. Әсіресе сурет салу
мен желімдеу, оның қосалқы бұйымы ретінде, аса көрнекті орын алуға тиіс.
Тегі эстетикалық тәрбие деп қайсы бір қара дүрсін балалық өнерді оқыту
емес, сезім органдары мен шығармашылық қабілеттерді ұдайы дамыта беру деп
түсінген жөн, мұның өзі әсемдіктен ләззат алуға және әсемдіктің өзін
жасауға мүмкіндік береді. Бұл элементтен құралақан қалған еңбекке және
ғылымға оқыту жансыз-нәрсіз болып шығар еді..”.
Қоғамымыздың қазіргі даму жағдайында эстетикалық тәрбие жеке бастың
үйлесімді дамуын қалыптастыруда маңызды орын алады.
Эстетикалық тәрбие - барлық оқу-тәрбие үдерісінің құрамдас негізігі
бөлігі. Оның өзіндік мазмұны бар. Бұл тәрбиенің теориялық және практикалық
мәселелері педагогикада шешілген.
Эстетикалық тәрбиенің теориясы мен практикасын талдауға халық ағарту
ісінің көрнекті қайраткерлері А.В.Луначарский, Н.К.Крупская, А.С.Макаренко,
П.П.Блонский, С.Т.Шацкая сияқты өкілдері қатысты. Педагогикада эстетикалық
тәрбие тәрбиенің басқа жақтарымен тығыз байланыста қаралуда [27]. Оқушыға
оқытылатын құбылыстың әсемдік сырын ашпай тұрып, оған:
- ақыл-ой тәрбиесін беру;
- еңбек үдерісі мен мазмұнының игі жақтарын танытпай, еңбек тәрбиесін
беру;
- іс-әрекеттің адалдығын танытпай, адамгершілік тәрбиесін беру;
- адам дене құрылыс мүшелерін танытып алмай, дене тәрбиесін беру мүмкін
емес.
Сонымен қатар, эстетикалық тәрбиені өмірден, шығармашылық белсенді іс-
әрекеттен бөлуге болмайды. Қайта оны өмірмен тығыз байланыстыра отырып,
ақыл-ой, адамгершілік, еңбек және дене тәрбиесі проблемаларын тиімді шешуге
мүмкіндік туғызылады.
Эстетикалық тәрбиенің мақсаты - басқа тәрбие түрлері сияқты адамның
жеке басының үйлесімді дамуын қалыптастыру. Эстетикалық тәрбие кең көлемде,
яғни көркем өнерде, адамдардың барлық іс-әрекеттерінде, қоғамдық болмыста
жан-жақты сипат алуы тиіс.
В.Н.Шацкая “Эстетикалық тәрбиенің негізі, мақсаты мен мәні” атты
мақаласында эстетикалық тәрбие дегеніміз - айналадағы болмыста, табиғатта,
қоғамдық өмірде, еңбекте, көркем өнер құбылыстарындағы әсемдікті сезініп,
мақсатты қабылдау қабілетін тәрбиелеу. Көркемөнерде, өмірде әсемдікті
жасауға шамасынша қатысуға қабілеттері мен мүмкіндіктерін тәрбиелеу, - деп
сипаттама береді. Бұл айтылған анықтамада жеке бастың белсенді-әрекеттік
жағы қарастырылмаған. Белгілі педагог А.И.Буров эстетикалық тәрбиеге
“әсемдік заңы бойынша” адамның әрекетке және көркемөнерге эстетикалық
көзқарасын, эстетикалық қажеті мен шығармашылық әрекетін қалыптастыру, -
деген анықтама береді [28].
“Оқушылардың эстетикалық тәрбиесі” - атты кітапта эстетикалық тәрбие
түрі жеке бастың әрекет пен болмысқа эстетикалық көзқарасын
қалыптастырудағы мақсатты, ұйымдасқан педагогикалық үдеріс ретінде
қарастырылады.
Біздің көзқарасымызша, бұл - үдерістің педагогикалық бағыты мен
әдіснамалық негізін сипаттайтын мазмұнды анықтама. Қазіргі педагогикада
эстетикалық тәрбиені тәрбиенің басқа түрлерімен байланыстыра кеңінен
қарастыру – көкейкесті мәселе.
В.Н.Шацкаяның “Балалардың жанұядағы эстетикалық тәрбиесі” атты кітабы
оқушыларға берілетін эстетикалық тәрбие мәселелерін қарастырады. Кітапта
балалардың эстетикалық мүмкіндігі мен қабілетін тәрбиелеуде мына
мәселелерге назар аударылған.
1. Көркемөнерде, табиғатта, қоғамдық өмірде, адамдардың тұрмыстық
қатынастарында әсемдікті дұрыс тануды тәрбиелеу.
2. Құбылыстарды, түрлі сезім, сенімдерді, талғамды балалардың эстети-
калық түрғыдан қабылдауын, оның бірте-бірте қалыптасуын дамыту.
3. Балалардың көркемдік қабілетін дамыту, білімін, іскерлігін қалып-
тастыру.
А.И.Буров “Эстетикалық тәрбиенің жүйесі мәселелеріне” атты мақаласында
оқушыға эстетикалық білім беріп, тәрбиелеу үдерісін іске асыруда тәрбиеші-
мұғалім тарапынан танып білуге тиісті үш бағытты ұсынады:
1. Тәрбиеленуші мен жұмыс істеу үшін мұғалімге қажетті оқу-тәрбие
материалдары.
2. Эстетикалық тәрбиенің кезеңдік мөлшерін ескеріп эстетикалық тәрбие
қорытындысын бағдарламалай білу.
3. Осы негізге лайық педагогикалық үдерісті құрып, әдістемелік
әдістердің анықтамаларын жасау [29].
Жоғары оқу орындарында эстетикалық тәрбие беру мәселелері күрделеніп,
кеңи түсіп, ол орта мектептегі эстетикалық тәрбие мәселелерімен
сабақтастығын сақтай жүргізілуі тиіс.
1. Табиғатта, ғылымда, көркемөнерде, қоғамдық өмір құбылыстарында,
адамгершілік қарым-қатынастардағы әсемдікті дұрыс танып, түсіну үшін
студенттердің эстетикалық қажеттілік пен мүмкіндіктерін тәрбиелеу.
2. Білім алушылардың зеректігін, сезім, реніштерін, көзқарас,
сенімдерін эстетикалық тұрғыдан дамыту; көркемөнер туындыларымен жүйелі де
терең таныстыру негізінде эстетикалық талғамын арттыру.
3. Олардың таным белсенділігін, әсемдік әлеміне, эстетиканың ғылыми
мәселелеріне қызықтыра тәрбиелеу, өз бетінше эстетикалық білім алуға өзін-
өзі тәрбиелеуге баулу.
4. Қоғамдық және жеке өмірдің сұлулық элементтерін енгізуде білім
алушылардың педагогикалық дағдылары мен іскерлігін дамыту.
Эстетикалық тәрбиенің құрамдас бөлігі - эстетикалық білім беру яғни
көркемөнердің әр түрінен, эстетикалық тәрбиеден жүйелі ғылыми білім мен
білік, дағдылар беру. Оқушыларға эстетикалық білім беру оқу үдерісінің
түрлі формаларында іске асырылады. Олар жалпы білімдік, арнаулы және
педагогикалық тұрғыда лекцияда, практикалық және семинар сабақтарында; ал
эстетикалық пәндер бойынша білім алушыларға арнаулы курстар мен
семинарларда; сондай-ақ ЖОО курстық, дипломдық жұмыстарда, педагогикалық
практика үдерісінде және аудиториядан тыс әртүрлі жұмыстарда астарлас
жүргізіледі. Сондықтан да, болашақ ұстаздардың эстетикалық даярлығы оқу-
тәрбие үдерісінің мазмұнында эстетикалық білім беру және тәрбие
мәселелерімен байланысты қарастырылуы тиіс.
Қазақстанда соңғы оншақты жылдың көлемінде шынайы әсемдігімен және
көркемдік талғамымен еркшеленетін халықтың сәндік-қолданбалы өнерінің
эстетикалық мүмкіндіктері үлкен екендігін дәлелдеп көрсеткен зерттеулер
бар. Халық жасаған осынау өнер халық игілігі болып табылады, ол өзінің
көркемдік құндылығын күні бүгін де жоғалтпаған. Республикада бұл салада
бірқатар жұмыстарды Ә.Қамақов, К.Әмірғазин, Е.Асылханов, Ж.Балкенов,
Қ.Ералин, Д.Кемешов, С.Жолдасбекова, т.б. атқарды. Оларда халықтың сәндік-
қолданбалы өнерінің маңызы мен рөлі, олардың оқушыларға эмоциялық әсер ашып
көрсетіліп, халықтың көркем кәсіпшілігі, халық шеберлері өнеріне, халықтың
көркемдік тәжірибесі мен дәстүріне сипаттама беріледі және т.б.
Қазіргі заманның тарихи шешімдеріне орай жоғары оқу орындарындағы
студенттер, мектепте оқушылар эстетикасын жан-жақты дамытудың маңызы
ерекше. Өйткені болашақ маманның, қоғамның құраушысының мәдени дәрежесі
күнделікті оқу тәрбие үдерісінде, арнаулы білімдерді ғылыми тұрғыда игеру,
адамзат жасап жатқан әлеуметтік тәжірибеге қанығу барысында қалыптаспақ.
Мемлекеттік театр-көркемөнер жоғары оқу орны республикаға өнер мен
мәдениет саласына мамандар даярлайтын болғандықтан эстетикалық тәрбиені
басқа жоғары оқу орындарына қарағанда ерекше сипатта жүргізеді. Бұл орайда
жинақтаған озат тәжірибе туралы көп айтылады.
Жер-жердегі ғылыми және методикалық жарияламаларға жүгінсек,
студенттерге, оқушыларға эстетикалық тәрбие берудегі қол жеткен табыстарға
қарамастан, әлі де шешілмеген, еленбеген, қайшылықтарға да ұшырап жатқан
проблемалар бар [30].
Әлеуметтік зерттеулердің нәтижелеріне қарасақ, студенттердің,
оқушылардың бірқатар әсемдік атаулыға сырттай үйір болғанмен, оның мән-
мазмұнына қаныға қоймағанын байқаймыз. Сөйтіп, әсемге әуестік пен оған
шынайы беріле сүйсіну арасында айырмашылық туады. Эстетикаға сырттай қызығу
жеке баста іштей тебіреніс туғызбайды. Демек, ол әдемілік, әсемдік
талаптарына өз басының талғамын жарас-тыра алмайды. Мынадай қарапайым
мысалға жүгінейік: жас жандар модаға қызығып, сырт сымбатын түзеп, сәндене
киінгенмен, ішкі дүниесі өлшем, шама, кішіпейілділік, жарасымдылық
дегендерден рабайсыз қалады. Киім кию-адамның ажарын, эстетикалық дәрежесін
ғана емес, оның эстетикалық талғамын, мінез құлқын, айналасындағы
адамдарға, дүниеге көзқарасын, қарым-қатынасын көрсететін көрне-кілік.
Бірталай адамдар бойынан мұндай жарасымдылық табылмайды, сырты сұлу
болғанмен, ісі пасыққа ұқсап кетеді.
Бізде эстетикалық тәрбие - осындайларға қарсы болып, жоғары оқу
орнында, мектеп қабырғасында тәлім-тәрбие алып шықпақ әрбір жас маманды,
қоғамның құраушысын ол қандай мамандық алса да, ең әуелі үлкен әріппен
жазылатын Адам ғып шығару. Өйткені білім мен мінез, сөз бен істің бірлігі -
эстетикалық жетілудің айнымайтын белгісі. Кәсіптік шеберлік пен әлеуметтік
белсенділік те жаңа адамның жарасымды сапасы болмақ.
Зерттеушілер Республикамыздың барлық жоғары оқу орындарында дерлік
оқушыларға эстетикалық тәрбие берудің үлкен де әр салалы тиімді жұмыстары
жүргізіліп келетіндігін анықтаған, олардың ішінде салмақтылары да, көпке
ұсынар ұнамды тәжірибелердің де бар екендігін көрсетеді.
Ол, ең алдымен, оқушыларды эстетика, тарих және өнердің теориялық
курстарымен қаруландыру, эстетика мәселесінен жоғары оқу орындары арасында
жүргізілетін олимпиадаларға қатыстыру [31].
“Оқушылар жастарға эстетикалық тәрбие берудегі жүйелілік дегеніміз не?”
деген сұрақ зерттеушілерді толғандырып, шешімін таба қоймаған күрделі
проблема болып табылады. оқушыларға эстетикалық тәрбие берудің жүйесі
дегеніміз - ғылыми негізделген, өзара табиғи тығыз байланыстағы нысаналы
педагогикалық ықпалдың, объективті жағдайлардың тұтастығы. Мұндай тұтастық
болашақ мамандардың жан-жақты жарасымды дамуын қамтамасыз ететін өнер,
бойына дарытып, айналадағы болмыс құбылыстарының сырына қанығып, өзінің іс-
әрекетін сұлулық заңымен жүргізе білу қабілетін қалыптастыру.
Эстетикалық тәрбие беру жүйесін осы талаптар тұрғысынан қарап, оның
құрамына зерттеушілер төмендегі мәселелерді енгізеді:
- материалдық-рухани орта ықпалында тәрбиелеу;
- гуманитарлық және арнаулы пәндер мазмұнындағы эстетикалық ғылым
ықпалында баулу;
- ғылыми шығармашылықтың эстетикалық аспектілері ықпалын арттыру;
- теориялық-эстетикалық тәрбие яғни тиісті міндетті бағдарламалық
пәндер мен факультативтік пәндерді оқып-үйрену барысында эстетика мен өнер
саласындағы теориялық білімдерді игеру;
- әдебиет пен өнер ықпалын пайдалану;
- ерікті көркемөнерпаздар жұмысын жандандыру.
Қазіргі кезде қолөнерге баулу мектеп қабырғасында қолға алынуда, осыған
сәйкес оқу еңбек объектілеріндегі бейнелердің дүниетаным көрінісіне, еңбек
объектілерінің көркем формасына, эстетикалық сипатына оқу үдерісінде көңіл
болу керек. Бұлар оқушыларда мектептік жеке тұлғаның эстетикалық сапасын
қалыптастыруды жүзеге асырады. Ал эстетикалық сапа жеке тұлғаның әлеуметтік
негізгі қасиеті болып табылады [32]. Жеке тұлғаның эстетикалық сапасының
негізгі қасиеттерін төмендегідей беруге болады:
- эстетикалық қабылдау (бұйымның, сыртқы ортаның элементтерінің түсін,
формасын, олардың мағынасын),
- эстетикалық талғамы (таңдаушылығын, бағалаудағы позициясын),
- эстетикалық сезімі (жауапкершілігін, бүлінген затқа күйінуін),
- эстетикалық іс-әрекеті (белгілі объектілер дайындаудағы көркемдік
белсенділігін, көркем шығармашылығын),
- эстетикалық өнегелігі (өнер адамына, өнер шығармаларына, табиғатқа
қатынасы). Осы қарастырылған жеке тұлғаның эстетикалық сапасын оқу-тәрбие
үдерісінде жүзеге асыру қажет.
Еңбекке баулу сабағында эстетикалық тәрбие беруде дұрыс ұйым-
дастырылған еңбек кабинеті оқушылардың эстетикалық талғамының қалыптасуына,
еңбекке сүйіспеншілігінің артуына және өз еңбегінен ләззат алып, еңбекке
ынтасының артуына ықпал етеді. Осыған орай кабинет кеңесі және үйірме
мүшелерімен бірлесе жұмыс жоспарын жасап, оның негізінде эстетикалық
талғамға сай эскиздер сызып, кабинетті жабдықтауды қолға алдуы тиіс.
Безендіру ісін эскиз бойынша қабырғаны бояудан бастау керек. Әр түрлі
түстер адамға әрқалай әсер ететіндігі белгілі. Мысалы, жасыл түс адамға
тыныштық әкеліп, қызыл түс адамның жұмыс қабілетін арттыратыны, ал сары түс
адамның көңіл-күйін қуанышқа бөлейтіндігі дәлелденген. Осыған сәйкес
кабинеттің қабырғасын қызыл сары түспен бояп, оның жұмсақ болуына көңіл
бөлу керек.
Кабинеттің терезелері терістікке қараған болса, жылы түстерді көбірек
пайдаланып, еденді де қызыл қоңыр түспен сырлап, төбені ақ күйінде
қалдырған дұрыс. Мұның өзі кабинеттегі планшеттердің түстері мен стеллажды
шкафтар бояуларының үйлесім табуына әсер етеді. Бұлар оқушылардың
эстетикалық талғамының артуына ықпал жасайды. Ал артқы қабырғаны кабинеттің
мазмнын ашатын, жастардың жарқын болашағын елестететін, мамандықтар әлеміне
бастайтын “Жарқын болашақ” атты өрнекпен безендірсе дұрыс болады.
Оң жақ қабырғаны оқушыларға түр мен түс, бояулар үндестігі жөнінен
мағлұматтар беретін стенділер, өмірдегі үйлесімділік пен өнердің сарқылмас
көркемдігін бейнелейтін планшеттерге, сондай-ақ, оқушылардың практикалық
жұмыстарының үздік еңбектерінің көрмесіне арнаған орынды болады. Табиғат
сұлулығын паш ететін, туған жер табиғатына сүйіспеншілікті арттыратын,
гүлдердің нәзіктігі мен әсемдігін тануға арналған жасыл мүйіс кабинетке
ерекше көрік берітін болғандықтан оны есте ұстау керек. Кабинетті бұлай
ұйымдастыру оқушыларды жинақылыққа, әсемдікке, әдептілікке, еңбек
сүйгіштікке баулиды.
1.3 Жоғары сынып оқушыларына ағашты арнайы технологиямен өңдеуді оқыту
мазмұнының ерекшеліктері
Кәсіптік білім берудің бірінші кезеңі - VІІІ-ІХ сыныптардан басталады.
Оқытудың бұл кезеңінде мектеп оқушылары тектес кәсіптерге (мысалы, ағаш
өңдеу саласы бойынша: балташы, ағаш шебері, ағаш модельшісі т.б.) ортақ
білім мен икемділікті меңгереді. Х-ХІ сыныптарда олар осы аталған
кәсіптердің бірі бойынша білім алуды аяқтайды. Оқудың аяғында олардың
әрқайсысы біліктілік сипаттамасында көрсетілген жұмыстарды базалық
кәсіпорында белгіленген техникалық шарттар мен нормаларға сай атқара алуға
тиіс.
“Ағаш өңдеу” кәсіби бағыты бойынша оқушылардың тектес кәсіптерге
арналған жалпы білімді, шеберлікті, дағдыларды меңгеруі жалпы білім беретін
даярлық негізінде онымен тығыз өзара байланысты түрде, теориялық және
практикалық оқытуды ұтымды ұштастыру, V-VІІ сыныптардағы еңбекке баулу
ісімен сабақтастық негізінде жүзеге асырылады. Мектеп оқушыларына теориялық
және практикалық білім беру қатар жүргізіледі де, теориялық материалды оқып-
үйрену бір шама озық жүріп отырады [33].
Жалпы білім беретін орта мектептің VІІІ-ІХ сыныптарына арналған ағаш
өңдеу кәсібінің программасы оқушылардың ағашты қол еңбегімен өңдеуді
үйренуін, сондай-ақ олардың ағаш шебері аспаптарын қолданып жұмыс істеу
дағдысын, икемділігі мен тәсілдерін меңгеруін көздейді.
Теориялық оқыту мазмұнына VІІІ-ІХ сыныптар оқушыларында ағаш өңдеудің
жалпы технологиялық үдерісі жөніндегі білімдерін қалыптастыратын сұрақтар
енгізілуі тиіс.
Практикалық оқыту үдерісінде ағаш жұмыстарының технологиясы
мәселелеріне, күрделі емес өндірістік тапсырмаларды орындау негізінде
мектеп оқушыларының ағаш өңдеу жөніндегі жалпы дағдылары мен икемділігін
қалыптастыруға айырықша көңіл бөліну керек. Әр сабақ сайын оқушыларға еңбек
объектілерін, еңбек үдерістері мен еңбек құралдарын ұғынуына, жұмысты
атқарудың ұтымды тәсілдерін қалыптастыруына бағытталған нұсқаулар
(таныстырма, күнделікті және қорытынды сипатта) берілуі тиіс. Нұсқау
бергенде жұмыстардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дипломдық жұмыста келесi нормативтік құжаттарға сiлтеме жасалған:
- Қазақстан Республикасы 2007 жылғы 27 шілдедегі Білім туралы заңы;
- Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23
тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш,
негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті
стандарты, Технология оқу пәні бағдарламасы;
Университеттің ішкі нормативтік ережесі:
- УЕ-ХҚТУ-015-2014 Дипломдық жұмысты (жобаны) әзірлеу мен рәсімдеуге
қойылатын жалпы талаптар;
- УЕ-ХҚТУ-027-2014 Қорытынды аттестаттауды ұйымдастыру мен өткізу
ережесі.
АНЫҚТАМАЛАР
Дипломдық жұмыс (жоба) – тиісті саланың нақты мамандығының өзекті
проблемасын студенттің өз бетінше зерттеуінің нәтижелерін жинақтауы болып
табылатын бітіру жұмысы;
Эстетикалық тәрбие дегеніміз - өнердегі, табиғаттағы және бүкіл
қоршаған өмірдегі әсемдік құралдары арқылы тәрбиелеу деген сөз.
Эстетикалық тәрбие - барлық оқу-тәрбие үдерісінің құрамдас негізігі
бөлігі.
Студенттерге эстетикалық тәрбие берудің жүйесі дегеніміз - ғылыми
негізделген, өзара табиғи тығыз байланыстағы нысаналы педагогикалық
ықпалдың, объективті жағдайлардың тұтастығы.
Оқыту әдістері дегеніміз - оқытушы мен оқушылардың жұмыс істеу әдісі,
оның арқасында білім, іскерлік, дағды қалыптасып, оқушылардың дүние
танымдылығы мен қабілеттілігі артады.
Әңгіме дегеніміз - бұл оқытудың сұрақ-жауап әдісі.
Демонстрация әдісі әсіресе еңбекке және кәсіпке баулу сабақтарында
түрлі приборларды, табиғи объектілерді демонстрациялау үшін қолданылады.
Түсіндірме - иллюстративті әдіс информациялық - рецептипті әдіс деп те
атайды.
Репродуктивті әдіс - бұл әдістің негізгі белгісі еске түсіру және
мұғалімнің тапсырмасы бойынша іс-әрекеттерінің тәсілін қайталау болады.
Әрлеу дегеніміз - бұл бұйым бетіне берік, сәндік қорғағыш қабатпен
қаптау.
Текстураны қаптау арқылы әрлеу дегеніміз - бұл бұйымның бетін
көрінбейтін берік , сәндік қабатпен, табиғи текстураны немесе ағаштың
породасын жабуды айтады.
Металдау деп - ағашты жұқа металл немесе қорытпаларымен (алтын, күміс,
қола) әртүрлі тәсілмен қаптауды айтады.
Кесу (ою) - ағаш бұйымдарын (әшекейлеудің) әдемілеудің көне тәсілдердің
бірі.
Оюлап кесу (өрнектеп ою)- бұл ағаштың бетіндегі суреттің негізгі
сызықтарын жұқа тереңдікте сызық түрінде кесу.
Жазық ою - бірнеше миллеметр фоннан (негізгі түстен) төмен орындалады.
Рельефті ою - фоннан едәуір төмен тереңдікте орындалады.
Егерде кесілген сурет беткі қабаттан айтарлықтай шығыңқы болса, онда
оны горельеф дейді, одан төмен дөңестіктегісі - барельеф деп аталады.
Ағаштан мозайка (құрақ) - бұйымды әйнекпен, сүйекпен, мрамормен,
ағаштың қымбат породасымен әшекейлеу.
Инкрустация - ағаштың бетін сүйек, металл және т.б. материалдардың жұқа
қабатымен (пластинкасымен) әшекейлеу.
Интарсия - ағаштың жұқа пластина қабатын басқа ағаштың басқа
породасынан жасалған бұйымның кесіліп алынған орнына желімдеу.
Маркетри - бұйымның бетіне шпоннан алынған суреттерді желімдеу.
Ағашты күйдіріп өрнектеу - ағаштың бетіне ыстық штамптың, қызған электр
біздің, қыздырылған металл вальци арасымен прокаттау арқылы сурет түсіру.
Суретті қыздырылған вальци арасында прокаттау арқылы күйдіріп өрнектеу
- пиротипия деп аталып, жазық беттерді әшекейлеу (өңдеу) үшін қолданылады.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ТОПБ – технология оқу пәні бағдарламасы;
Университет – Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік
университеті;
Технология мұғалімі – мектеп технология пәнін оқытатын мұғалім;
ТО - теориялық оқытуоқу;
ПО - практикалық оқыту;
ТМД - Тәуелсіз мемлекеттер достастығы;
ЛЖ - лабораториялық жұмыс;
ТС - топсеруен (экскурсияны);
БЖ - бақылау жұмысы;
Кіріспе
Ғылыми - техникалық прогресс өндіргіш күштерді дамытудың заңды басқышы
- қазіргі кездің материалдық-техникалық базасын жасаудың, жаңа қоғамдық
қатынастарды дамытудың, жеке адамды жан-жақты дамыта қалыптастырудың қуатты
факторына және қозғаушы күшіне айналды. Ол өздерінің материалдық-заттық
негізіне сапалы өзгерістер енгізіп, кадрлар даярлауға жоғары талап қойып,
адамның өз басына, оның білімділігін, мәдениетін, техникалық ой-өрісін
көтеруге ықпал жасауда. Ғылым мен білімнің өте тез дамуы, ғылыми-техникалық
идеялар нәтижелерінің өндіріске кеңінен ендірілуі, күрделі хабарламалар
тасқынын электрондық-есептеу техникасы мен математикалық әдістерді жаппай
қолдану - осының бәрі де адамның жеке басының өсу үдерісіне ерекше
мүмкіншіліктер туғызып отыр. Бұл мүмкіншіліктерді жүзеге асыру осы қоғамда
өктем болып отырған әлеуметтік-экономикалық құрылысқа, меншік түріне және
саяси өкімет сипатына байланысты.
Ғылым мен техника халық мүддесіне қызмет етіп, экономика мен
мәдениетті өркендетуде шешуші роль атқаратын қазіргі кездің тұсында жағдай
басқаша. Қоғамымызда бұқараның рухани мәдениет табыстарынан қанғанынша
сусындауына кең жол ашылып қана қойған жоқ, осы үдерісті тікелей жасаушы
және қатысушы етті.
Ғылыми-техникалық революция ой еңбегі мен дене еңбегін жақындастырудың,
адамның шығармашылық қабілеттері мен рухани мүм-кіншіліктерін ашудың,
осының негізінде адамның жеке басының жан-жақты дамуын қалыптастырудың
материалдық негізі болып табылады.
Халқымыздың материалдық-техникалық базасын жасау сияқты ұлы іс адамның
өз басының жарасымды дамуын, оның интеллектуальдық қабілеттерін және
қоғамдық санасын қалыптастыруды көздейді. Жан-жақты дамыған, жоғары
білімді, рухани мәдениеттің барлық көздерінен қаныға алатын қоғамның
әлеуметтік белсенді құрылысшыларын әзірлеу- қазіргі дәуірдегі басты
міндеттерінің бірі ретінде қойылып отыр.
Адамның жеке басының проблемасы қазір философиялық және әлеуметтік-
педагогикалық зерттеулердің басты тарауы болып отыр. Адам бойындағы
интеллектуальдық және рухани-адамгершілік мол сапаларды дамыту және
пайдалану өндірісті тиімді өркендету, барлық әлеуметтік-экономикалық
прогрестерді онан әрі сенімді түрде жеделдетудің практикалық міндетін қойып
отырған қазіргі жағдайда өте маңызды.
Қай кезеңде болмасын адам баласы өзінің жасаған материалдық игілік-
терінен қанағат сезім алумен қатар, сол объектінің өзімен дами түскен.
Қашанда жақсы өмір сүруге, әсемдікке ұмтылған. Өздерінің тұратын тұрақтарын
әдемілеуге ұмтылған. Бұдан адамның әр кез істеген ісінің бәрін
саналылықпен, ойланып-толғанып байыппен істегенін және мақсатты түрде
өзінің материалдық, рухани қажеттерін өтеу үшін жасағанын көруге болады.
Еңбектену мен іздену арқылы адам өнерді тудырса, өнер адамды жан-
жақтылыққа, әсемдік әлемін танып білуге тәрбиелеген.
Ертеректе адамдар өздерімен күнделікті кездесіп, аралас-құралас жүрген
жабайы аңдарды жете зерттеп, олардың ерекше қасиеттерін, жүріс-тұрыстарын,
өзгеріс үстіндегі қас-қағым сәттік кейпін дөп басып, айнытпай бейнелей
білген. Бертін келе адамдар бедерлеу өнерін игеріп, олар бейнелеулерін
ағашта, таста бедерлеу, мүсіндеу арқыл берген. Бұлар материалдарды көркем
өңдеудің негіздері болып табылатын. Ғылым мен техниканың даму материалдарды
көркем өңдеудің технологиясын жетілдірді, материалдардан дайындалған
бұйымдарды арнайы әрлеу материалдарын ойлап тапты.
Қазіргі уақытта өнер туындыларын сақтау, қорғау және оларды дамыту
мақсаты білім беру қызметкерлерінің назарына ілікті. Осы негізде мектеп
қабырғасында оқушыларды қолөнерге баулу, материалдарды көркем өңдеуді
игерту мектеп алдына қойылуда.
Мектеп қабырғасында қазіргі уақытқа дейін материалдарды көркем өңдеу
еңбекке және кәсіпке баулу сабақтарында қолға алынбаған болатын. Қолөнерге
баулу, материалдарды көркем өңдеуге үйрету тек үйірме, факультатив
курстарында қарастырылатын болған. Олар жүйелі және еңбекке және кәсіпке
баулу сабақтарымен сабақтастықта бола бермейтін.
Орта буын оқушылары негізінен ағашты көркем күйдіру, сәндік-көркем
өңдеудің кейбір түрін ғана оқу-тәрбие үдерісінде қарастыратын. Ал, ағаштан
дайындалған бұйымдарды арнайы өңдеуде тек фанералауды ғана оқулық бойынша
қарастыру көрсетілген. Қазіргі уақытты арнайы әрлеу материалдарының түрі
көп соларды оқу-тәрбие үдерісіне енгізу бағдарла-мада көрсетілмеген. Біздер
осыған байланысты ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы әрлеуді оқытудың
қажеттілігін ескере отырып, дипломдық жұмысымыздың тақырыбын: “Жоғары сынып
оқушыларына ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы технологиямен өңдеуге
үйрету әдістемесі” деп алуды жөн көрдік.
Зерттеу жұмысы барысында біздер оқушыларды оқыту мен тәбиелеу
мәселелеріне жазылған қазақ тіліндегі А.Н.Ильинаның, М.Жұмабаевтың т.б.
“Педагогика” (Пидагогика) оқу құралына шолу жасадық [1; 2].
Жалпы білім беретін мектептерде еңбекке және кәсіпке баулудың формалары
мен әдістеріне, мазмұнына, принциптеріне, оқушыларды еңбекке дайындау
үдерісіндегі оларды дамыту, тәрбиелеу мен оқытудың бірлігіне жету құралдары
мен жолдарына қалам тартқан педагогтардың (П.Р.Атутовтың, В.А.Поляковтың,
Д.А.Тхоржевскийдің, С.А.Батышевтың т.б.) еңбектері студенттер мен (еңбекке
баулу пәні) оқытушыларына арналған оқылықтар [3; 4; 5; 6; 7].
Соңғы уақыттарда халық педагогикасын мектеп өміріне негіз ету көп сөз
болып барады. Халықтың педагогикалық тәрбие мәселелері туралы қарастырған
студенттерге оқу құралы ретінде ұсынылған кітаптың бірі- Қ.Жарықбаевтың,
С.Қалиевтың (“Қазақ тәлім-тәрбиесі”. -Алматы, “Санат”, 1995 ж.),
С.Ұзақбаеваның (“Тамыры терең тәрбие”. -Алматы: “Білім”, 1995 ж.) атты
кітабы. Авторлар мұнда қазақтың ұлттық тәлім-тәрбиесі туралы ой қозғайды
[8; 9].
Материалдарды көркем өңдеу бойынша жазылған Ә.Оспановтың,
Г.Я.Федотовтың, А.С.Хворостовтың т.б. еңбектеріне шолу жасадық. Бұл
еңбектерде негізінен материалдарды көркем өңеудің түрлері: ағашты күйдіру,
бедерлеу, шекімелеу, металдау, көзешілік іс, т.б. қарастырылған [10; 11;
12].
Зерттеудің мақсаты: Жоғары сынып оқушыларына ағаштан дайындалған
бұйымдарды арнайы технологиямен өңдеуге үйретуді теориялық тұрғыдан анықтау
және оның мазмұнын, тиімді әдістері мен формаларын сипаттау.
Зерттеу нысаны - жоғары сынып оқушыларын ағаш өңдеу бойынша кәсіптік
бағытта оқыту үдерісі.
Зерттеу пәні - ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы технологиямен
оқушыларға өңдеуге үйрету барысы.
Зерттеу міндеттері:
- жоғары сынып оқушыларына ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы
технологиямен өңдеуді оқытудың теориялық негіздерін айқындау;
- жоғары сынып оқушыларына ағаштан бұйым дайындауды оқыту мазмұнын,
әдістері мен формаларын анықтау;
- ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы технологиямен өңдеуді жоғары
сынып оқушыларына үйретудің тақырыптық жоспары әзірлеу;
- ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы технологиямен өңдеу түрлерін
сипаттау.
Зерттеу әдістері: педагогикалық тұрғыдан ғылыми-теориялық талдау әдісі,
озық тәжірибелерді жинақтау және жалпылау әдістері, оқу материалдарын
талдау және жалпылау әдістері, педагогикалық бақылау әдісі, сұрақ-жауап
әдістері, әңгімелесу әдісі.
1 Жоғары сынып оқушыларына ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы
технологиямен өңдеуді оқытудың теориялық негіздері
1.1 Материалдарды арнайы өңдеу - технология және эргономика
ғылымдарының нәтижесі білім беру бағдары ретінде
Соңғы жылдар эргономика ғылымы жылдам даму үстінде.
Эргономика (гр. ergon – жұмыс + nomos – заң) – еңбек құралдары мен
үдерістерін оңтайландыру арқылы еңбекке қолайлы жағдай жасау мақсатымен
адамды (адамдар тобын) және оның қазіргі заманғы өндірістің еңбек
үдерістеріне қатысуын зерделейтін ғылыми пән. “Адам – машина (техника‚
бұйым)”‚ “адам – орта” жүйелеріндегі байланыстарды оңтайлы шешу
стратегиясын айқындайды [12]. Адам‚ машина және орта күрделі бүтін ретінде
қаралуға тиіс екенін‚ мұнда адам жетекші рөл атқаратынын мойындайды. “Адам
– машина – орта” кешенін ұтымды жоспарлап‚ енгізу үшін адам мен машинаның
үйлесімділігін ескеретін эргономикалық талаптарды қамтамасыз ету керек‚
олар: биофизикалық үйлесімділік – машина‚ басқару органдары және адам
(оператор) талап етілетін күш-жігер‚ қуат‚ басқару әрекеттерінің
жылдамдығы‚ дәлдігі‚ қарқыны тұрғысынан бір-біріне сай келуге тиіс;
антрометрикалық үйлесімділік – адамның антропологиялық (бойы‚ жасы‚
салмағы‚ т.б.) және физиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, ұтымды
ұйымдастырылған жұмыс орнын жасау; техникалық-эстетикалық үйлесімділік –
машинаның тартымдылығын қамтамасыз ету [12].
Еліміздің халық шаруашылығының негізгі саласы - өндіріс құралдарына
қоғамдық меншік негізінде жұмыс істейтін мемлекеттік өндірістік
кәсіпорындар (завод, фабрика, электр станциясы т.с.с.). Кәсіпорынның
міндеті - мемлекеттік халық шаруашылық жоспарына сай, еңбек пен қаржыны
барынша аз жұмсай отырып, қоғамға қажетті жоғары сапалы өнім шығаруды
қамтамасыз ету. Өндірісті интенсивтендіру жағдайында бұл мәселе жұмысты бір-
бірімен тығыз байланыста, үйлесімді атқаратын кәсіпорындар мен ұйымдардың
бірлестіктерінде барынша табысты орындалады.
Халық шаруашылығы салаларының ішінен білім беру жүйесінде барлығының
түрі бойынша оқу материалдарды беріледі. Атап айтқанда:
- география;
- физика;
- математика;
- химия;
- технология, т.б. оқу пәндерінде ауыл шараушылығының салалары
оқытылады. Оның ішінде технология пәні бойынша оқытылатын заманауи
өндірістік технологияларды қамтитын бөлімдер:
- ағаш өңдеу технологиясы;
- металл өңдеу технологиясы;
- электротехникалық жұмыстар технологиясы;
- ауыл шаруашылығы техникасы мен технологиясы;
- тұрмыста қызмет көрсету, т.б.
Мектеп оқу пәндерінде заманауи өндірістік технологияларды педагогикалық
үдерісте оқыту барысын төмендегіше айтуға болады:
- тақырыпқа байланысты сабақта;
- сабақтан және мектептен тыс оқу жұмыстарында.
Оқыту барысындағы сипатына байланысты:
- теориялық тұрғыдан сипаттау;
- көрнекілікті пайдалану;
- оқытудың техникалық құралдарымен демонстрациялау, т.б.
Әлеуметтік-философиялық әдебиеттерде технология ұғымына жалпы
философиялық мағына беру арқылы оның нақты технологиялық үдеріске дейінгі
түсіндірмелері айқындалған. Атап айтқанда:
- өндірістік өнім үдерісінде жүзеге асырылатын, шикізаттың,
материалдық немесе жартылай фабрикаттың жағдайын, қасиетін, формасын
өзгерту, дайындау, өңдеу әдістерінің жиынтығы [13];
- Бұл өндірістік іс-әрекет саласында қандай да бір өнім түрін дайындау
барысында қолданылатын үдерістердің, ережелердің, дағдылардың жиынтығы
[14];
- Технология (гректің techne – өнер, шеберлік және logos – іскерлік,
ептілік) – адамдардың күрделі үдерістерінің салыстырмалы бірдей орындалатын
ретті, өзара байланысты процедурасы, әрекет және операция жүйесіне бөлу
жолымен жоспарланған нәтижелерге жетуді жүзеге асыру тәсілдері. Кез келген
технология болжанады, жобаланады әрі жалпы және арнайы ғылыми принциптер
негізінде жүзеге асырылады [15];
- Технология (технологиялық үдеріс) – өндірістің негізгі бөлігі.
“Технология” мағынасында өндіру, өңдеу, тасымалдау және т.т., өндірісті
техникалық бақылау, кейде өндірістік үдерістердің сипатталуы мен оларды
орындау жөніндегі нұсқаулар түсініледі. Технологиялық үдерістер
ұқсастықтарына байланысты бірқатар тәсілдерге бөлінеді. Ондай жалпы
тәсілдерге механикалық, химиялық, биологиялық және энергетикалық тәсілдер
жатады (кейде осы тәсілдерді базалық тәсілдер деп атайды) [16];
- адамның түрлендіруші іс-әрекетінің құралы ретінде ғылыми білімдерді
қолдану тәсілі [17];
- дайын өнімді алу үшін өндірістік үдерісте қолданылатын материалдың
немесе жартылай фабрикаттың, шикізаттың түрінің, қасиетінің, қалпын
өзгертудің, дайындаудың, өңдеудің әдістерінің жиынтығы [18];
Бірқатар ғалымдардың (В.И.Скурихин, В.Г.Квачев, Ю.Р.Валькман,
Л.Г.Яковенко және т.б.) пікірі бойынша кез-келген технологияны анықтауда
төмендегідей негізгі құраушыларды бөлуге болады [19]:
1. Үдерісті жүзеге асыру мақсаты.
2. Технологиялық өзгерістерге ұшырайтын зат.
3. Затқа әсер етудің тәсілдері мен әдістері.
4. Технологиялық ықпал етудің құралы.
Технология ұғымының түсінігі оны таза өндірістік саладан алып шығып,
технологияны материалдық және рухани әлемге және оның түрленуіне әрекет
ететін әдістер мен құралдардың барлық жиынтығын қарастыруға мүмкіндік
береді. Осылай технологияның кеңейтілген түсінігі қазіргі уақытта кең
тараған болып табылады (сайлау технологиясы, білімдік технологиясы және
т.б.). Технология алгоритм, тәсіл, әдіс сөздерінің синонимі.
В.Е.Давидович пен Ю.А.Жданов бір пікірде - технологияны амалдардың
тәсілі, іс-әрекет тәсілі ретінде қарастырады [20].
Технология қазіргі уақытта осы іс-әрекетпен сәйкес техникалық қызмет
көрсетуші, білімдер жиынтығы, адамның барлық іс-әрекеті саласын білдіретін
жеткілікті әмбебап ұғым болып қалыптасуда. Оны теориялық білім жүйесін
қолдану негізінде жүзеге асырылатын адам іс-әрекетінің тиімді тәсілі
ретінде сипаттауға болады.
Сонымен, барлық технология бірқатар жалпы белгілермен сипатталады:
- адамдардың кез келген іс-әрекет тәсілдері болып табылады;
- өзімен түрлендіруді тасымалдайтынын көрсетеді;
- практикалық іс-әрекетте ғылыми білімдерді қолдану нәтижесі болып
табылады.
Технология ұғымына қолданылған тәсілдерді пайдаланумен жүргізілген
талдауларды саралай келе, технологияны анықтаудағы тәсілдердің кең спектрі
өмір сүреді деп қорытынды жасауға болады: ол техникалық жүйенің жұмыс жасау
мағлұматынан адамзаттың кез келген мақсатты, ұйымдасқан және тәртіпке
келтірілгенге дейінгі барлық іс-әрекетті қамтушы ұғым.
Технологиялық операция – жеке тетікті өңдеу кезіндегі үзіліссіз
орындалатын технологиялық үдерістің бөлігі. Технологиялық операция қажетті
бір немесе бірнеше тәсілдерді орындаудан тұрады.
Еңбек операциясы – нақты мақсатқа жетуге бағытталған еңбек үдерісінің
элементі. Еңбек операциясы - бұл бір типті құралдарды, бейімдеу құралдарын,
еңбек әдістерін қолданумен сипатталатын еңбек үдерісінің бөлігі.
Еңбек үдерісі - берілген кәсіп үшін типтік белгілі аяқталған жұмыс
түрінің орындалуымен байланысты жүйелі жұмысшы әрекетінің жиынтығы. Еңбек
үдерісі - өндірістік үдерістің басты бөлігі. Ол операцияларға, тәсілдерге
және жұмысшы қозғалыс түрлеріне бөлінеді.
Технологиялық ауысу – операцияның құрал-сайман ауыстырмай орындауға
болмайтын, ары қарай бөлінбейтін аяқталған бөлігі.
Еңбек тәсілі - операцияның жүзеге асуы үшін жеке арнаулы мақсаты бар,
аяқталған еңбек әрекетінің жиынтығы. Еңбек тәсілі белгілі технологиялық
мақсаты бар жұмысшының ақталған еңбек әрекетін сипаттайды.
Еңбек әрекеті - адамның бір немесе бірнеше дене мүшелерімен үзіліссіз
орындалатын еңбек қозғалыстарының кешені.
Еңбек қозғалысы еңбек үдерісіндегі жұмысшының қолын, денесін немесе
аяқтарын іске қосу қажеттілігін анықтайды.
Технология дегенде өнім өндіру үдерісінде шикізаттың, материалдың не
жартылай фабрикаттың күйін, қасиетін, формасын өзгерту, өңдеу, дайындау
тәсілдерінің жиынтығын түсінеміз. Әдетте технологияны нақтылы өндіріспен
байланыстырады. Мысалы, күкірт қышқылын алу, болат балқыту, т.с.с бұлардың
әрқайсысының өз технологиясы болады. Толып жатқан әр түрлі технологиялар
үдерістер бар және олардың әрқайсысының өз құрылымы өз ерекшеліктері
болады.
Алайда көптеген түрлі технологиялық үдерістер үшін ортақ бірнеше әдісті
атауға болады. Ондай ортақ әдіске механикалық, химиялық, биологиялық және
энергетикалық тәсілдер жатады [21].
1. Механикалық тәсіл еңбек затына механикалық жолмен әрекет ету
нәтижесінде болатын технологиялық үдерістерді қамтиды. Мысалы: материалды
кесу, шабу, детальды бинтпен бұрап тойтару т.с.с.
2. Химиялық тәсіл еңбек заттарын химиялық реакция жасап өзгертетін
технологиялық үдерістерді жүзеге асырады. Бұл әдіс тек тікелей химия
өнеркәсібінде ғана емес халық шаруашылығының басқа да салаларында кеңінен
қолданылады. Мысалы, кейбір электротехникалық өнеркәсіпте электролизациялық
және өткізгіш материалдар жасаған кезде, ауыл шаруашылығында зиянкестермен
күресте, машина жасау өнеркәсібінде металды тоттан қорғау үшін қолданылады.
3. Биологиялық тәсіл еңбек заттарын тірі организмде болатын биологиялық
тәсілдер өнеркәсіптің кейбір салаларында мысалы, тамақ химия жеңіл
өнеркәсіпте кеңінен қолданады және де металлургия саласында кейбір
металдарды бактериялар арқылы ажыратып алу тәсілдері жасалады.
4. Энергетикалық тәсіл энергияның электрлік ядролық және басқа да
түрлерін тікелей пайдалану нәтижесіндегі жүзеге асыралатын технологиялық
үдерістерді қамтиды. Мысалы, мыс және аллюминий электролиз арқылы алынады,
көптеген детальдар жоғарғы жиілікті токпен шынықтырылады. Жоғарыда
келтірілген технологиялық үдерістер туралы білімдер жалпы білім беретін
пәндердің ішінде математика, физика, химия, биология сияқты пәндер
мазмұнында қарастырылады. Еліміздің нарықты экономикаға көшуіне байланысты
балалар мен жасөспірімдерді еңбекке дайындау ісі жаңа экономикалық білім
беру мен жаңа экономикалық ой қалыптастыру талаптарына жауап беру қажет.
Сондықтан да полетехникалық негізде оқытуды ұйымдастырудың формалары мен
әдістерінде, мазмұнында табиғатты қорғау және экологиялық тәрбие мәселелері
көрсетілу қажет.
Мәселен, ағашты өңдеуге байланысты жұмыстарды негізгі үш топқа
біріктіруге болады:
1. Негізгі операциялар: белгі түсіру, кесу, тесу, ұнғу, жону, тазалау
т.б.
2. Біріктіру жұмыстары: жіптің, сымның, терінің, желімнің, шегенің т.б.
көмегімен біріктірулер.
3. Әрлеу жұмыстары: бояу, ою түсіру т.б.
Материалдық өндірістік сала материалдық игіліктерді өндіруші немесе
оларды тұтынушыларға жеткізуші барлық сала жатады. Өнеркәсіпте ауыл
шаруашылығында, құрылыста қоғамға қажетті құрал жабдықтары және тұтыну
заттары жасалады.
Өндіріс негіздерін, түрлерін география пәнінде де қарастырады [22].
Мәселен, жергілікті кәсіпорынға топсеруенге шығуда өндірістің заманауи
технологиясын зерделеуге мүмкіндік алады. 8-сыныпта Машина жасау
тақырыбын өтпес бұрын кәсіп орынға топсеруенге барады. Топсеруеннің оқу
үдерісі үшін маңызы жоғары.
Халық шаруашылығының өндірістік емес саласына медициналық, халыққа
мәдени тұрмыстық қызмет көрсету, басқару жоспарлау басқа да қоғамдық
қызметтер жатады. Бұл салада адамдардың жұмыс тұрмыс жағдайларын
жақсартуға, халықтық тұрмыс дәрежесін көтеруге зор ықпал етеді. Материалдық
өндірістің жетекші саласы - өнеркәсіп. Қазіргі технологиялық үдеріс әдетте
үш сатыдан тұратынын білеміз. Олар: дайындама жасау, дайын детальдарды
даярлау және бұйымдарды құрастыру. Бұлар яғни дайындау форма жасау және
құрастыру сатылар халық шаруашылығының көптеген салалары кәсіпорындардың
технологиялық үдерісінде кездеседі.
Қазіргі өндірістің технологиялық үдерістерінің даму кезеңін анықтай
келе ол тоғыз даму сатысынан тұрады деп тұжырымдалады.
1. Технологиялық үдерістерді басқару.
2. Технологиялық үдерістерді операциялар бойынша орындау.
3. Шаруашылық ішілік және өндіріс ішілік мамандарды дайындауды жүзеге
асыру.
4. Жұмысшылардың, қызметкерлердің және мамандардың жұмысын ұйымдастыру.
5. Өндірістің жаңа технологиясын жобалау.
6. Қажетті нәтиже алу үшін технологиялық белгілерді анықтау.
7. Технологиялық үдерістерді электронды есептеу техникасын пайдалану,
басқару және ұйымдастыру.
8. Өндірістің преспективті технологияларын анықтау.
9. Қолданылатын өндірістік технологиялардың әлеуметтік және экологиялық
себеп-салдарын анықтау.
Заманауи өндірістік технология саласын оқыту барысында мынандай
міндеттер іске асырылуы қажет:
1. Кең тараған және болашақтық технология жайында политехникалық
білімді ақыл - ой, сезімдік әрекеттерінің жүйесін қалыптастыру.
2. Жанұя шаруашылығы мен экономикасын жүргізуге қажетті білім мен
іскерлікті қалыптастыру. Қазіргі өндіріс негіздерімен, қызмет көрсету
негіздерімен таныстыру.
3. Оқушылардың өз бетімен және қабілеті арқасында жобалау мен
шығармашылық есептерді шешуін дамыту.
Технология білім саласының басты мақсаты, оқушыларды өздігінен еңбек
етуге дайындауға, бұқаралық кәсіпті меңгеруге көмек ету. Бұл тұрғыдан
төмендегі талаптар туындайды:
Жаңа оқу әдістерін пайдалануда, қайта жаңғырып, жастар тәрбиесіне арқау
болып отырған халықтық педагогиканы әлеуметтік-экономикалық терең
өзгерістерге бет алуымызға байланысты мектеп оқушыларын жаңа экономикалық-
жағдайда өнімді еңбекке ұйымдастыру ісін жүзеге асыру жұмыстарында кеңінен
пайдалану;
- технология пән сабақтарында, ұлттық қолөнерге үйретуде оқушылардың
өндірістік үдерістер туралы политехникалық түсінігін қалыптастыру үшін,
оларға жалпы технология мен техникалардың ғылыми негізі туралы мағлұматтар
беру;
- әрбір оқушының психологиялық ерекшеліктерін зерттей отырып, сәндік-
қолданбалы өнермен таныстырып, оқушылардың білімін, шеберлігін
қалыптастыру;
- халық өнерін игеру - оқушыны еңбек сүйгіштікке, әсемдікке
талаптандырып, халқының тарихын біліп, мәдени мұрасын қадірлеп, дәстүрін
жалғастыра білуге баулу;
- оқушылардың жалпы еңбекке, соңдай-ақ, белгілі бір мамандыққа кәсіби
дайындығын шыңдауға, түрлі заттарды, мата, ас дайындау, іс тігу т.б.
пайдалы өнім шығаруға шығармашылық, танымдық қабілетін, эстетикалық
сезімін, жалпы еңбекқорлық мәдениетін тәрбиелеу;
- сабаққа халық өнері туралы мағлұматтарды, іс-әрекеттерді кіріктіру
қажеттілігіне сәйкес техникалық, технологиялық ұйымдастыру туралы
ұқсастықтарды және экономикалық мағлұматтарды оқу материалына сәйкесі-
сабақта оқушыларға қолдану.
1.2 Оқушыларды материалдарды көркем өңдеуге баулу – эстетикалық тәрбие
беру негізі
Еңбек адамды жан-жақты дамыту құралы ретінде қарастырылады, соның
ішінде, эстетикалық тәрбие беруді де. Эстетикалық тәрбие дегеніміз -
өнердегі, табиғаттағы және бүкіл қоршаған өмірдегі әсемдік құралдары арқылы
тәрбиелеу деген сөз. Эстетикалық тәрбие адамның тәрбиесінің бір түрі.
Эстетика (грек. aіsthetіkos – сезіну, сезімдік) – адамның дүниені
эстетикалық тұрғыдан ұғынып-түсіну заңдылықтары туралы, әсемдік заңдарын
арқау еткен шығармашылықтың мәнісі мен формалары туралы ғылым [23].
Эстетика ғылым ретінде осыдан 5 мың жыл бұрын Мысырда, Вавилонда,
Үндістанда және Қытайда дүниеге келіп, Ежелгі Грекия мен Римде кеңінен
дамыған. Демокрит, Аристотель, Эпикур, Лукре ций Кар, т.б. өз еңбектерінде
сұлулықтың объективті негізі – шындық өмірдің заттық қасиеттерінде,
байланыстарында, қатынастарында, заңдылықтарында деп білді. Ал Платонға
сәйкес, сұлулық дегеніміз абсолют, мәңгілік және өзгермейтін, сезімнен тыс
идея, өнер туғызатын сезім иірімдері осы идеяның көрінісі ғана болып
табылады.
Қайта өркендеу дәуірі ойшылдарының, жазушыларының, суретшілерінің
(Ф.Петрарка, Л.–Б. Альберти, Леонардо да Винчи, А.Дюрер, Бруно, Монтель,
т.б.) еңбектерінде адамгершілік сипаттағы реалистік бағыттар дамыды. Ағарту
дәуірінің теорияшылары (У.Хогарт, Дидро, Руссо, Винкельман, Лессинг,
Гердер), сондай-ақ олардың дәстүрлерін жалғастырушылар (Шиллер мен Гете)
өнердің шындық өмірмен байланысын орнықтырды [23].
Кант эстетикалық пікірдің мүлдем “мүддесіздігі” туралы қағида ұсынды.
Ол сұлулықты пайдаға, көркемдік форманың толымдылығын–идеялық мазмұнға
қарсы қойып, формалистік эстетиканың дамуына ықпал етті. Гегель өз
еңбектерінде эстетикалық қызметті түсіндіруге негіз ретінде тарихнама
принциптері мен қарама-қайшылықтарды алды, мұның өзі оған эстетикалық
қызметті капиталистік өндірістің қарама-қайшы сипатымен салыстыруға,
Эстетикалық ұғымның жай-жапсарын түсіну үшін еңбектің мағынасын анықтауға
мүмкіндік берді. Алайда объективті идеалист бола отырып, Гегель өнерді
абсолютті рухтың бірінші және жетілмеген формасы ретінде айқындады.
Фейербах сұлулықты тікелей заттар мен құбылыстардың физикалық
қасиеттерінен, ал эстетикалық сезімдер мен талғамдарды – биологиялық
заңдылықтардан, адам “табиғатынан” алып көрсетуге тырысты. Эстетика орыс
демократтары Белинскийдің, Чернышев скидің, Добролюбовтың еңбектерінде
реалистік өнер, заңдылық, өнердің идеялылығы мен халықтығы принциптерін
жасау, т.б. мәселелерде көтерілді. Қазіргі философия ғылымында
Эстетика мәселесі мен міндеттері көбінесе келесі жәйтпен айқындалады.
Адамның дүниені эстетикалық тұрғыдан ұғынып-түсінуі бір-бірімен тығыз
байланысты үш нәрседен тұрады:
1. объективті шындықтағы эстетикалық ұғым,
2. субъективті эстетикалық ұғым (эстетикалық сана),
3. өнер (субъективті және объективті эстетикалық ұғымдардың бірлігі
ретінде).
Эстетика дүниені эстетикалық тұрғыдан ұғынып-түсінудің объективті
негізін адамдардың қоғамдық мәнісін және табиғат пен қоғамды өзгертуге
бағытталған жасампаздық күштері ашылатын олардың шығарм. қызметінің іс
жүзіндегі көрінісі ретінде анықтайды [24].
Негізгі эстетикалық категориялар – сұлулық пен сұрықсыздық, асқақтық
пен пасықтық, трагедиялық және комедиялық болса, олар қоғамдық байланыста,
адам өмірінің әрбір саласында – өндірістік-еңбек пен қоғамдық саяси
қызметте, табиғатқа көзқараста, мәдениет, тұрмыста, т.б. жағдайларда
дүниені эстетикалық тұрғыдан ұғынып түсінудің көрінісі ретінде байқалады.
Эстетикалық тұрғыдан ұғынып-түсінудің субъективті жағы – ішкі сезімдерді,
талғамдарды, бағалауды, күйзелісті, идеяларды, мұраттарды Эстетиканы
объективті өмірлік процестер мен қатынастарды көрсете бейнелеудің өзіндік
формасы ретінде қарастырады.
Өнер, көркем шығармалар оның маңызды жағы ретінде қарастырылады.
Эстетика өнердің мәнісі мен оның заңдылықтарын зерттей отырып, арнаулы,
теориялық және тарихи ғылымдармен және өнер туралы ғылымдармен тығыз
байланыста дамыды. Бірақ эстетика – негізінен философияның бір саласы. Ол
адамның ақиқатқа эстетикалық қатынастарының (оның ішінде өнердің) жалпы
заңдылықтарын зерттейді, ал өнер зерттеу ғылымдары өнердің қаз-қалпындағы
ерекшелігіне назар аударады.
Өнер - мәдениеттің маңызды саласының бірі. Сондықтан болар, "өнер -
мәдениет айнасы" деген қанатты сөздің қалыптасқандығы... Өнердің шынайы
мәнінің діңгегі - сұлулық, әсемдік. Сұлулық, әсемдік - адамды ерекше бір
жан ләззатына бөлейтін сезім тудырар қасиет. Соның нәтижесінде, өнер көңіл
күйді, сезімді білдіреді, соларға тікелей байланысты. Өнер адамды
имандануға, жан дүниесімен біртұтас нұрлануға бастайды. Өнердің басты
мақсаты - қандай да бір жетілу, кемелдену үлгісін, мұратын (идеалын) беру
әрі соған адамды талпындыру, құштар ету.
Өнер философиясы, өнер ілімі болып табылатын эстетика үшін де жоғарыда
аталған мақсаттар бірінші маңызды болмақ. Ендеше, эстетиканы оқытудың, яғни
эстетикалық тәрбиенің басты мақсаты - адамдарда өзінің айналасындағы
сұлулықты көре, сезіне білу, бағалай және қабылдай білу қабілетін арттырып,
сұлулық заңдарына сәйкес өмірді жаңартып, өзгертіп отыру [25].
Эстетика этикамен өнер мен өнегелілік қалай байланысты болса, солай
тығыз байланысты. Өйткені өнер адам сезіміне әсер ете отырып, оны
адамгершілік, ізгілікке тәрбиелейді. Көркемдікке сүйсіну, соны тамашалаған
сәтте сезімге бөлену барысында жанымыз тазарады. Жан тазалығы-ар тазалығы.
Олай болса, эстетикалық тәрбие - имандылық, ғибраттылық тәрбиесінің бір
тарауы.
Эстетикалық тәрбие адамның рухани бейнесін қалыптастырудың соншама
ауқымды саласын қамтиды. Кейде эстетикалық тәрбие деген ұғымды “көркемдікке
тәрбиелеу” деген ұғыммен қатар қолданады. Көркемдікке тәрбиелеу дегеніміз -
өнер құралдарымен тәрбиелеу деген сөз.
Эстетикалық тәрбиенің негізгі міндеттері мыналар:
- эстетикалық қабылдауды - табиғаттағы, өнердегі, қоршаған өмірдегі
әсемдікті қабылдауды дамыту;
- эстетикалық талғамды, әсемдікті бағалай білуді, шын әсем нәрсені
эстетикалық емес нәрседен ажырата білуді тәрбиелеу;
- өнерде өзін шама-шарқынша көрсете білуге, қоршаған өмірге эстетиканы
сіңіре білуге тәрбиелеу.
Эстетикалық тәрбие ақыл-ой тәрбиесіне өте тығыз байланысты. Эстетикалық
қабылдаудың танымдағы рөлі туралы В.Г.Белинский былай деп өте жақсы айтқан:
“Философ силлогизмдермен сөйлейді, ақын - образдармен және бейнелермен
сөйлейді, ал екеуі де сол бір нәрсені айтады. Саяси экономия маманы
статистикалық сандармен қаруланып алып, қоғамдағы пәлендей таптың жағдайы
пәлендей-пәлендей себептерге байланысты нашарлап кетті деп дәлелдеп, өз
оқушыларының немесе тыңдаушыларының ақыл-ойына әсер етеді. Ақын шын өмірді
әсерлі де айқын бейнелеуі арқылы дұрыс бейнені көрсетеді де, өз
оқушыларының фантазиясына әсер етеді. Біреуі дәлелдейді, екіншісі -
көрсетіп береді, сөйтіп, екеуі де сендіреді, бірақ біреуі логикалық
дәлелдермен, ал екіншісі - бейнелермен сендіреді ... өнер санаға ғылымнан
кем әсер етпейді. Бұл жерде ғылым да, өнер де бірдей қажет, сол себептен
ғылым да өнердің орнын баса алмайды, өнер де ғылымның орнын баса алмайды.
Мектепте шеберханалар мен кабинеттердегі еңбек жағдайларына қойылатын
эстетикалық талаптар сақталатын, еңбек пен өндірілетін заттарды әдемілеп
нақыштайтын, оқушының жұмыс орны нақты, сәйкес ұйымдастырылып, еңбек
үдерісінің өзі жақсы жоспарланған мектептерде еңбек эстетикасы ең кең
мағынадағы еңбек тәрбиесіне, яғни еңбекке қазіргі көзқарас тұрғысынан
қарауға да, еңбектің пәрменді әдеттеріне дағдылануға да себепші болады.
Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі қалыптасқан алғашқы жылдардан
бастап-ақ эстетикалық тәрбиеге зор маңыз беретін болды. Мәселен,
“Эстетикалық бұйымдар: желімдеу, сурет салу, ән айту және музыка әсте де
қайдағы бір екінші қатардағы өмірдің сән-салтанаты емес. Әсіресе сурет салу
мен желімдеу, оның қосалқы бұйымы ретінде, аса көрнекті орын алуға тиіс.
Тегі эстетикалық тәрбие деп қайсы бір қара дүрсін балалық өнерді оқыту
емес, сезім органдары мен шығармашылық қабілеттерді ұдайы дамыта беру деп
түсінген жөн, мұның өзі әсемдіктен ләззат алуға және әсемдіктің өзін
жасауға мүмкіндік береді. Бұл элементтен құралақан қалған еңбекке және
ғылымға оқыту жансыз-нәрсіз болып шығар еді..”.
Қоғамымыздың қазіргі даму жағдайында эстетикалық тәрбие жеке бастың
үйлесімді дамуын қалыптастыруда маңызды орын алады.
Эстетикалық тәрбие - барлық оқу-тәрбие үдерісінің құрамдас негізігі
бөлігі. Оның өзіндік мазмұны бар. Бұл тәрбиенің теориялық және практикалық
мәселелері педагогикада шешілген.
Эстетикалық тәрбиенің теориясы мен практикасын талдауға халық ағарту
ісінің көрнекті қайраткерлері А.В.Луначарский, Н.К.Крупская, А.С.Макаренко,
П.П.Блонский, С.Т.Шацкая сияқты өкілдері қатысты. Педагогикада эстетикалық
тәрбие тәрбиенің басқа жақтарымен тығыз байланыста қаралуда [27]. Оқушыға
оқытылатын құбылыстың әсемдік сырын ашпай тұрып, оған:
- ақыл-ой тәрбиесін беру;
- еңбек үдерісі мен мазмұнының игі жақтарын танытпай, еңбек тәрбиесін
беру;
- іс-әрекеттің адалдығын танытпай, адамгершілік тәрбиесін беру;
- адам дене құрылыс мүшелерін танытып алмай, дене тәрбиесін беру мүмкін
емес.
Сонымен қатар, эстетикалық тәрбиені өмірден, шығармашылық белсенді іс-
әрекеттен бөлуге болмайды. Қайта оны өмірмен тығыз байланыстыра отырып,
ақыл-ой, адамгершілік, еңбек және дене тәрбиесі проблемаларын тиімді шешуге
мүмкіндік туғызылады.
Эстетикалық тәрбиенің мақсаты - басқа тәрбие түрлері сияқты адамның
жеке басының үйлесімді дамуын қалыптастыру. Эстетикалық тәрбие кең көлемде,
яғни көркем өнерде, адамдардың барлық іс-әрекеттерінде, қоғамдық болмыста
жан-жақты сипат алуы тиіс.
В.Н.Шацкая “Эстетикалық тәрбиенің негізі, мақсаты мен мәні” атты
мақаласында эстетикалық тәрбие дегеніміз - айналадағы болмыста, табиғатта,
қоғамдық өмірде, еңбекте, көркем өнер құбылыстарындағы әсемдікті сезініп,
мақсатты қабылдау қабілетін тәрбиелеу. Көркемөнерде, өмірде әсемдікті
жасауға шамасынша қатысуға қабілеттері мен мүмкіндіктерін тәрбиелеу, - деп
сипаттама береді. Бұл айтылған анықтамада жеке бастың белсенді-әрекеттік
жағы қарастырылмаған. Белгілі педагог А.И.Буров эстетикалық тәрбиеге
“әсемдік заңы бойынша” адамның әрекетке және көркемөнерге эстетикалық
көзқарасын, эстетикалық қажеті мен шығармашылық әрекетін қалыптастыру, -
деген анықтама береді [28].
“Оқушылардың эстетикалық тәрбиесі” - атты кітапта эстетикалық тәрбие
түрі жеке бастың әрекет пен болмысқа эстетикалық көзқарасын
қалыптастырудағы мақсатты, ұйымдасқан педагогикалық үдеріс ретінде
қарастырылады.
Біздің көзқарасымызша, бұл - үдерістің педагогикалық бағыты мен
әдіснамалық негізін сипаттайтын мазмұнды анықтама. Қазіргі педагогикада
эстетикалық тәрбиені тәрбиенің басқа түрлерімен байланыстыра кеңінен
қарастыру – көкейкесті мәселе.
В.Н.Шацкаяның “Балалардың жанұядағы эстетикалық тәрбиесі” атты кітабы
оқушыларға берілетін эстетикалық тәрбие мәселелерін қарастырады. Кітапта
балалардың эстетикалық мүмкіндігі мен қабілетін тәрбиелеуде мына
мәселелерге назар аударылған.
1. Көркемөнерде, табиғатта, қоғамдық өмірде, адамдардың тұрмыстық
қатынастарында әсемдікті дұрыс тануды тәрбиелеу.
2. Құбылыстарды, түрлі сезім, сенімдерді, талғамды балалардың эстети-
калық түрғыдан қабылдауын, оның бірте-бірте қалыптасуын дамыту.
3. Балалардың көркемдік қабілетін дамыту, білімін, іскерлігін қалып-
тастыру.
А.И.Буров “Эстетикалық тәрбиенің жүйесі мәселелеріне” атты мақаласында
оқушыға эстетикалық білім беріп, тәрбиелеу үдерісін іске асыруда тәрбиеші-
мұғалім тарапынан танып білуге тиісті үш бағытты ұсынады:
1. Тәрбиеленуші мен жұмыс істеу үшін мұғалімге қажетті оқу-тәрбие
материалдары.
2. Эстетикалық тәрбиенің кезеңдік мөлшерін ескеріп эстетикалық тәрбие
қорытындысын бағдарламалай білу.
3. Осы негізге лайық педагогикалық үдерісті құрып, әдістемелік
әдістердің анықтамаларын жасау [29].
Жоғары оқу орындарында эстетикалық тәрбие беру мәселелері күрделеніп,
кеңи түсіп, ол орта мектептегі эстетикалық тәрбие мәселелерімен
сабақтастығын сақтай жүргізілуі тиіс.
1. Табиғатта, ғылымда, көркемөнерде, қоғамдық өмір құбылыстарында,
адамгершілік қарым-қатынастардағы әсемдікті дұрыс танып, түсіну үшін
студенттердің эстетикалық қажеттілік пен мүмкіндіктерін тәрбиелеу.
2. Білім алушылардың зеректігін, сезім, реніштерін, көзқарас,
сенімдерін эстетикалық тұрғыдан дамыту; көркемөнер туындыларымен жүйелі де
терең таныстыру негізінде эстетикалық талғамын арттыру.
3. Олардың таным белсенділігін, әсемдік әлеміне, эстетиканың ғылыми
мәселелеріне қызықтыра тәрбиелеу, өз бетінше эстетикалық білім алуға өзін-
өзі тәрбиелеуге баулу.
4. Қоғамдық және жеке өмірдің сұлулық элементтерін енгізуде білім
алушылардың педагогикалық дағдылары мен іскерлігін дамыту.
Эстетикалық тәрбиенің құрамдас бөлігі - эстетикалық білім беру яғни
көркемөнердің әр түрінен, эстетикалық тәрбиеден жүйелі ғылыми білім мен
білік, дағдылар беру. Оқушыларға эстетикалық білім беру оқу үдерісінің
түрлі формаларында іске асырылады. Олар жалпы білімдік, арнаулы және
педагогикалық тұрғыда лекцияда, практикалық және семинар сабақтарында; ал
эстетикалық пәндер бойынша білім алушыларға арнаулы курстар мен
семинарларда; сондай-ақ ЖОО курстық, дипломдық жұмыстарда, педагогикалық
практика үдерісінде және аудиториядан тыс әртүрлі жұмыстарда астарлас
жүргізіледі. Сондықтан да, болашақ ұстаздардың эстетикалық даярлығы оқу-
тәрбие үдерісінің мазмұнында эстетикалық білім беру және тәрбие
мәселелерімен байланысты қарастырылуы тиіс.
Қазақстанда соңғы оншақты жылдың көлемінде шынайы әсемдігімен және
көркемдік талғамымен еркшеленетін халықтың сәндік-қолданбалы өнерінің
эстетикалық мүмкіндіктері үлкен екендігін дәлелдеп көрсеткен зерттеулер
бар. Халық жасаған осынау өнер халық игілігі болып табылады, ол өзінің
көркемдік құндылығын күні бүгін де жоғалтпаған. Республикада бұл салада
бірқатар жұмыстарды Ә.Қамақов, К.Әмірғазин, Е.Асылханов, Ж.Балкенов,
Қ.Ералин, Д.Кемешов, С.Жолдасбекова, т.б. атқарды. Оларда халықтың сәндік-
қолданбалы өнерінің маңызы мен рөлі, олардың оқушыларға эмоциялық әсер ашып
көрсетіліп, халықтың көркем кәсіпшілігі, халық шеберлері өнеріне, халықтың
көркемдік тәжірибесі мен дәстүріне сипаттама беріледі және т.б.
Қазіргі заманның тарихи шешімдеріне орай жоғары оқу орындарындағы
студенттер, мектепте оқушылар эстетикасын жан-жақты дамытудың маңызы
ерекше. Өйткені болашақ маманның, қоғамның құраушысының мәдени дәрежесі
күнделікті оқу тәрбие үдерісінде, арнаулы білімдерді ғылыми тұрғыда игеру,
адамзат жасап жатқан әлеуметтік тәжірибеге қанығу барысында қалыптаспақ.
Мемлекеттік театр-көркемөнер жоғары оқу орны республикаға өнер мен
мәдениет саласына мамандар даярлайтын болғандықтан эстетикалық тәрбиені
басқа жоғары оқу орындарына қарағанда ерекше сипатта жүргізеді. Бұл орайда
жинақтаған озат тәжірибе туралы көп айтылады.
Жер-жердегі ғылыми және методикалық жарияламаларға жүгінсек,
студенттерге, оқушыларға эстетикалық тәрбие берудегі қол жеткен табыстарға
қарамастан, әлі де шешілмеген, еленбеген, қайшылықтарға да ұшырап жатқан
проблемалар бар [30].
Әлеуметтік зерттеулердің нәтижелеріне қарасақ, студенттердің,
оқушылардың бірқатар әсемдік атаулыға сырттай үйір болғанмен, оның мән-
мазмұнына қаныға қоймағанын байқаймыз. Сөйтіп, әсемге әуестік пен оған
шынайы беріле сүйсіну арасында айырмашылық туады. Эстетикаға сырттай қызығу
жеке баста іштей тебіреніс туғызбайды. Демек, ол әдемілік, әсемдік
талаптарына өз басының талғамын жарас-тыра алмайды. Мынадай қарапайым
мысалға жүгінейік: жас жандар модаға қызығып, сырт сымбатын түзеп, сәндене
киінгенмен, ішкі дүниесі өлшем, шама, кішіпейілділік, жарасымдылық
дегендерден рабайсыз қалады. Киім кию-адамның ажарын, эстетикалық дәрежесін
ғана емес, оның эстетикалық талғамын, мінез құлқын, айналасындағы
адамдарға, дүниеге көзқарасын, қарым-қатынасын көрсететін көрне-кілік.
Бірталай адамдар бойынан мұндай жарасымдылық табылмайды, сырты сұлу
болғанмен, ісі пасыққа ұқсап кетеді.
Бізде эстетикалық тәрбие - осындайларға қарсы болып, жоғары оқу
орнында, мектеп қабырғасында тәлім-тәрбие алып шықпақ әрбір жас маманды,
қоғамның құраушысын ол қандай мамандық алса да, ең әуелі үлкен әріппен
жазылатын Адам ғып шығару. Өйткені білім мен мінез, сөз бен істің бірлігі -
эстетикалық жетілудің айнымайтын белгісі. Кәсіптік шеберлік пен әлеуметтік
белсенділік те жаңа адамның жарасымды сапасы болмақ.
Зерттеушілер Республикамыздың барлық жоғары оқу орындарында дерлік
оқушыларға эстетикалық тәрбие берудің үлкен де әр салалы тиімді жұмыстары
жүргізіліп келетіндігін анықтаған, олардың ішінде салмақтылары да, көпке
ұсынар ұнамды тәжірибелердің де бар екендігін көрсетеді.
Ол, ең алдымен, оқушыларды эстетика, тарих және өнердің теориялық
курстарымен қаруландыру, эстетика мәселесінен жоғары оқу орындары арасында
жүргізілетін олимпиадаларға қатыстыру [31].
“Оқушылар жастарға эстетикалық тәрбие берудегі жүйелілік дегеніміз не?”
деген сұрақ зерттеушілерді толғандырып, шешімін таба қоймаған күрделі
проблема болып табылады. оқушыларға эстетикалық тәрбие берудің жүйесі
дегеніміз - ғылыми негізделген, өзара табиғи тығыз байланыстағы нысаналы
педагогикалық ықпалдың, объективті жағдайлардың тұтастығы. Мұндай тұтастық
болашақ мамандардың жан-жақты жарасымды дамуын қамтамасыз ететін өнер,
бойына дарытып, айналадағы болмыс құбылыстарының сырына қанығып, өзінің іс-
әрекетін сұлулық заңымен жүргізе білу қабілетін қалыптастыру.
Эстетикалық тәрбие беру жүйесін осы талаптар тұрғысынан қарап, оның
құрамына зерттеушілер төмендегі мәселелерді енгізеді:
- материалдық-рухани орта ықпалында тәрбиелеу;
- гуманитарлық және арнаулы пәндер мазмұнындағы эстетикалық ғылым
ықпалында баулу;
- ғылыми шығармашылықтың эстетикалық аспектілері ықпалын арттыру;
- теориялық-эстетикалық тәрбие яғни тиісті міндетті бағдарламалық
пәндер мен факультативтік пәндерді оқып-үйрену барысында эстетика мен өнер
саласындағы теориялық білімдерді игеру;
- әдебиет пен өнер ықпалын пайдалану;
- ерікті көркемөнерпаздар жұмысын жандандыру.
Қазіргі кезде қолөнерге баулу мектеп қабырғасында қолға алынуда, осыған
сәйкес оқу еңбек объектілеріндегі бейнелердің дүниетаным көрінісіне, еңбек
объектілерінің көркем формасына, эстетикалық сипатына оқу үдерісінде көңіл
болу керек. Бұлар оқушыларда мектептік жеке тұлғаның эстетикалық сапасын
қалыптастыруды жүзеге асырады. Ал эстетикалық сапа жеке тұлғаның әлеуметтік
негізгі қасиеті болып табылады [32]. Жеке тұлғаның эстетикалық сапасының
негізгі қасиеттерін төмендегідей беруге болады:
- эстетикалық қабылдау (бұйымның, сыртқы ортаның элементтерінің түсін,
формасын, олардың мағынасын),
- эстетикалық талғамы (таңдаушылығын, бағалаудағы позициясын),
- эстетикалық сезімі (жауапкершілігін, бүлінген затқа күйінуін),
- эстетикалық іс-әрекеті (белгілі объектілер дайындаудағы көркемдік
белсенділігін, көркем шығармашылығын),
- эстетикалық өнегелігі (өнер адамына, өнер шығармаларына, табиғатқа
қатынасы). Осы қарастырылған жеке тұлғаның эстетикалық сапасын оқу-тәрбие
үдерісінде жүзеге асыру қажет.
Еңбекке баулу сабағында эстетикалық тәрбие беруде дұрыс ұйым-
дастырылған еңбек кабинеті оқушылардың эстетикалық талғамының қалыптасуына,
еңбекке сүйіспеншілігінің артуына және өз еңбегінен ләззат алып, еңбекке
ынтасының артуына ықпал етеді. Осыған орай кабинет кеңесі және үйірме
мүшелерімен бірлесе жұмыс жоспарын жасап, оның негізінде эстетикалық
талғамға сай эскиздер сызып, кабинетті жабдықтауды қолға алдуы тиіс.
Безендіру ісін эскиз бойынша қабырғаны бояудан бастау керек. Әр түрлі
түстер адамға әрқалай әсер ететіндігі белгілі. Мысалы, жасыл түс адамға
тыныштық әкеліп, қызыл түс адамның жұмыс қабілетін арттыратыны, ал сары түс
адамның көңіл-күйін қуанышқа бөлейтіндігі дәлелденген. Осыған сәйкес
кабинеттің қабырғасын қызыл сары түспен бояп, оның жұмсақ болуына көңіл
бөлу керек.
Кабинеттің терезелері терістікке қараған болса, жылы түстерді көбірек
пайдаланып, еденді де қызыл қоңыр түспен сырлап, төбені ақ күйінде
қалдырған дұрыс. Мұның өзі кабинеттегі планшеттердің түстері мен стеллажды
шкафтар бояуларының үйлесім табуына әсер етеді. Бұлар оқушылардың
эстетикалық талғамының артуына ықпал жасайды. Ал артқы қабырғаны кабинеттің
мазмнын ашатын, жастардың жарқын болашағын елестететін, мамандықтар әлеміне
бастайтын “Жарқын болашақ” атты өрнекпен безендірсе дұрыс болады.
Оң жақ қабырғаны оқушыларға түр мен түс, бояулар үндестігі жөнінен
мағлұматтар беретін стенділер, өмірдегі үйлесімділік пен өнердің сарқылмас
көркемдігін бейнелейтін планшеттерге, сондай-ақ, оқушылардың практикалық
жұмыстарының үздік еңбектерінің көрмесіне арнаған орынды болады. Табиғат
сұлулығын паш ететін, туған жер табиғатына сүйіспеншілікті арттыратын,
гүлдердің нәзіктігі мен әсемдігін тануға арналған жасыл мүйіс кабинетке
ерекше көрік берітін болғандықтан оны есте ұстау керек. Кабинетті бұлай
ұйымдастыру оқушыларды жинақылыққа, әсемдікке, әдептілікке, еңбек
сүйгіштікке баулиды.
1.3 Жоғары сынып оқушыларына ағашты арнайы технологиямен өңдеуді оқыту
мазмұнының ерекшеліктері
Кәсіптік білім берудің бірінші кезеңі - VІІІ-ІХ сыныптардан басталады.
Оқытудың бұл кезеңінде мектеп оқушылары тектес кәсіптерге (мысалы, ағаш
өңдеу саласы бойынша: балташы, ағаш шебері, ағаш модельшісі т.б.) ортақ
білім мен икемділікті меңгереді. Х-ХІ сыныптарда олар осы аталған
кәсіптердің бірі бойынша білім алуды аяқтайды. Оқудың аяғында олардың
әрқайсысы біліктілік сипаттамасында көрсетілген жұмыстарды базалық
кәсіпорында белгіленген техникалық шарттар мен нормаларға сай атқара алуға
тиіс.
“Ағаш өңдеу” кәсіби бағыты бойынша оқушылардың тектес кәсіптерге
арналған жалпы білімді, шеберлікті, дағдыларды меңгеруі жалпы білім беретін
даярлық негізінде онымен тығыз өзара байланысты түрде, теориялық және
практикалық оқытуды ұтымды ұштастыру, V-VІІ сыныптардағы еңбекке баулу
ісімен сабақтастық негізінде жүзеге асырылады. Мектеп оқушыларына теориялық
және практикалық білім беру қатар жүргізіледі де, теориялық материалды оқып-
үйрену бір шама озық жүріп отырады [33].
Жалпы білім беретін орта мектептің VІІІ-ІХ сыныптарына арналған ағаш
өңдеу кәсібінің программасы оқушылардың ағашты қол еңбегімен өңдеуді
үйренуін, сондай-ақ олардың ағаш шебері аспаптарын қолданып жұмыс істеу
дағдысын, икемділігі мен тәсілдерін меңгеруін көздейді.
Теориялық оқыту мазмұнына VІІІ-ІХ сыныптар оқушыларында ағаш өңдеудің
жалпы технологиялық үдерісі жөніндегі білімдерін қалыптастыратын сұрақтар
енгізілуі тиіс.
Практикалық оқыту үдерісінде ағаш жұмыстарының технологиясы
мәселелеріне, күрделі емес өндірістік тапсырмаларды орындау негізінде
мектеп оқушыларының ағаш өңдеу жөніндегі жалпы дағдылары мен икемділігін
қалыптастыруға айырықша көңіл бөліну керек. Әр сабақ сайын оқушыларға еңбек
объектілерін, еңбек үдерістері мен еңбек құралдарын ұғынуына, жұмысты
атқарудың ұтымды тәсілдерін қалыптастыруына бағытталған нұсқаулар
(таныстырма, күнделікті және қорытынды сипатта) берілуі тиіс. Нұсқау
бергенде жұмыстардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz