Жұмыссыздық жағдайын зерттеудің теоритикалық әдітемелік негіздері

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
І .Кіріспе
I тарау.Жұмыссыздық жағдайын зерттеудің теоритикалық әдітемелік
негіздері
1.1 Жұмыссыздықтың мәні, мағынасы,
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2-3
1.2 Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздықтың өсуінің
себептері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3-10
1.3 Жұмыссыздықтың жастар мінез-құлқына
әсері ... ... ... ... ... ... . 10-12

II тарау Нарыққа көшу кезеңіндегі Қазақстанның әлеуметтік
жағдайы
2.1 Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық проблемасын шешу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12-13
2.2. Халықты жұмыспен қамту шараларын іске
асыру ... ... ... ... ... ... .. 13-18

III
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ..
IV Сілтемелер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... 19
V Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20

Кіріспе
Қоғамды дамытушы, ең түрлендіруші рольді иеленуші фактор –халық
болып саналады. Өз жұмысымыздың барысында тақырыптың негізгі
өзектілігі ретінде - қоғамымыздың нарыққа көшу кезеңіндегі халықтың
жұмыссыздық жағдайын алдық.

Әлеуметтану ғылымы-жұмыссыздық мәселесін зерттейтін қоғамдық
ғылымдардың бірі болып саналады.
Әлеуметтану ғылымы жұмыссыздықты әлеуметтік құбылыс ретінде
зерттелетін, өзіндік әлеуметтік белгілері бар нысаны болып табылады.
Қоғамның әлеуметтік құрылымын зерттеуде жұмыссыздардың әр түрлі әлеуметтік
белгісі бар төмен топтардан тұрады.
Жұмыссыздар қоғмның әлеуметтік құрылымында ерекше орны бар
әлеуметтік жағынан төмен қамтылған топтардан тұрады.
Жұмыссыздық проблемасы Қазақстанды ХХ ғасырдың аяғында аяқ алды.
Қазақстандағы жұмыссыздық табиғи, экономикалық, әлеуметтік саяси
себептерге негізделген. жұмыссыздықты зерттейтін негізгі көрсеткіштері
ретінде табыс, шығыс, тұрғындардың өмір сүру деңгейі анықталған.
Жұмыссыздық мәселесі қандай қоғамның болмасын өзекті мәселесіне
айналып отырғаны бәрімізге мәлім
І. Жұмыссыздық жағдайын зерттеудің теоритикалык әдістемелік
негіздері
1.1 Жұмыссыздықтың мәні, мағынасы, түрлері.
Қазақсатан Республикасындағы жұмыссыздық мәселелері қазіргі таңдағы
өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Өйткені халықтың хал-ахуалы жақсы
болу үшін әрине жұмыс керек. Жалақысы жоқ, мемлекеттік жұмыспен қамту
қызметінде тіркелген, еңбек етуге қабілетті, жұмыс іздеуші азаматтар
жұмыссыздар деп танылады. Халықаралық еңбекті ұйымдастыру тәсіліне сәйкес
жұмысысыздарға мыналар жатқызылады:
1. Белгілі бір жасқа келген, есепті кезең ағымында жұмыссыз болған
және оны белсенді іздеуші адамдар.
2. Жұмыссыздарға есепті кезеңнен кейін жұмыс беру уәде етілетін
немесе жұмысқа қабылдау жөніндегі шешімді күтетін тұлғалар.
3. Зерттелінетін мерзімде уақытша жұмыста жоқ тұлғалар.
Жұмысшылар көбейген сайын еліміздегі кедейлік деңгейі төмендейді.
Жұмыссыздық қоғамға көптеген зиян келтіреді инфляцияның өсуіне ықпал
жасайды, сондықтан еңбекке қабілетті адамдардың бар бөлігі өнім өндіруге
қатыса алмайды. Олар жұмыспен қамтылмағандықтан ақшалай жұмыссыздыққа ақы
алады, осыдан барып мемлекеттің шығыс бөлігі өсе түседі. Толық
жұмысбастылықты түсіну үшін жұмыссыздықтың типтерімен табиғи нормасы
түсінігімен танысу керек. Жұмыссыздықтың негізгі түрлері- фрикциондық,
құрылымдық, циклдық.
Фрикциондық жұмыссыздық - жұмыс іздеу және оны күтумен байланысты.
Бұл жұмыссыздық тұлғалар үшін олардың сәйкес біліктілік және
индивидуальдық талабына жұмыс іздеудің белгілі бір уақытын қажет етеді.
Кейбір адамдар өздерін күрделі және жоғары төленетін жұмыстарды орындауға
қабілеттілігін сезінеді және сондай жұмыс орындарын іздейді. Ал
кейбіреулері жұмыс орындарындағы талаптарға сәйкес келмей, ақысы төмен
жұмыс іздеуге мәжбүр болады. Еркін нарықтық қоғамда әртүрлі себептер
бойынша өзіне ынғайлы жұмыс іздейтін әрқашанда адамдардың белгілі бір саны
болады. Бұл процесстер еңбек ресурстарын пайдаланудың тиімділігін
арттыруды және олардың тиімді бөлінуін қамтамасыз етеді.
Құрылымдық жұмыссыздық - өндіріс құрылымы өзгеріссіз қала алмайды.
Технологиялық өзгерістер нәтижесінде жұмыс күшіне сұраныс құрылымы да
өзгереді. Кейбір мамандық түрлеріне қажеттілік қысқарады, ал кейбіреулері
мүлдем жоғалуы мүмкін. Бұрын болмаған жаңа мамандықтарға сұраныс пайда
болады. Жұмыс күшінің құрылымы баяу өзгереді және өндірістің жаңа
құқырылымына сәйкес келмейді. Осының салдарынан пайда болатын жұмыссыздық
– құрылымдық жұмыссыздық деп аталады.
Циклдық жұмыссыздық – нақты жұмыссыздық деңгейінің табиғи деңгейден
айырмашылығымен түсіндіріледі. Экономиканың циклдық құлдырау жағдайында
капитал және тұтыну тауарларына сұраныстың жеткіліксіздігі өндірістің
қысқаруына алып келеді. Бұл циклдық жұмыссыздықтың пайда болуына негіз
болады.

1.2 Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздықтың өсуінің
себептері.
1990-1991 жылдры Кеңес Одағының күйреуі кезінде елде жұмыссыздық
деңгейі 4,6 % құраған болатын және оның деңгейі бірнеше жылдар ішінде
соншалық өсуі неде? 1993 жылға оның өсуі мұндай маңызды масштабта
болмағанын ескере кеткен жөн. Яғни оның деңгейі белсенді халықтың табиғи
ағымымен бірге жүрді. Бірақ біз нарыққа көшу уақытын еске түсіруіміз
керек. Ол кезде тұрақты жалақымен гиперинфляция сиқыршы сияқты халықтың
табысын төмендетіп тастады,ол әрине адамдардың өзін және жанұясын
қамтамасыз етуге жетпейтін еді. Адамдар коммерциямен айналыса
бастады да, аз табысты жұмысты тастап кетуге мәжбүр болды. Сонымен
қатар кеңестік құрылымда қаржы жетіспеушілігінен мемлекет айлықпен
қамтамасыз етті. Қазіргі кезде әр кәсіпорын нарықтық экономиканың
барлық маңызын көрді, тоқыраудан көшу үшін өнеркәсіптегі шығындарды
төмендету мақсатымен өзінің жұмысшылар штатын қысқартуға тиіс
болды. Жұмыссыздықтың күрт өсуінің тағы бір себебі ол социолистік
құрылыс кезінде құрылган менталитет пен халықтың нарықтық
экономикасға бейімделуінде еді.
Жұмыссыздық кез-келген елдің халықтары арасында теңестіріліп
бөлінбейді. Статистикалық көрсеткіштерге қарағанда жұмыссыздардың жалпы
санында әйелдер еркектерге қарағанда 65% құрайды, яғни еркектерден екі есе
жоғары. Осыдан мынаны ұғуға болады. Қазіргі уақытта вакансиялы орындарға
үміткерлердің қажеттілігі арнайы техникалық мамандықты талап
етілетіндігінде. Сонымен қатар жұмысыздық 25 жасқа дейінгі жастар арасында
кең тараған. Бұл мынаны түсіндіреді, яғни олар өздерінің жанына жайлы іс
тапқанша жүре береді де, олар жұмыссыз деп танылады. Сонымен қатар
кәсіпорындардағы бос жерлердің толуы белгілі мөлшерлі жұмыс стажы
мамандармен толықтырылады. Ал жұмыс тәжірибесі жоқ жастар ол жұмысты алу
мүмкіндігіне ие болмайды. Жұмыссыздық деңгейінің өсуі жұмыс орындарының
жетіспеушілігінен емес, керісінше жұмыс іздеумен орналасуға байланысты
күтіммен табыспен шығындардың құнының өзгеруінде.
Жұмыссыздықтың салдарынан елімізде ажырасу мен некеге тұрушылар саны
тең дәрежеде қалыптасты. 2001 жылды 1999 жылмен салыстырғанда некеге
тіркелгендер санынан ажырасу оқиғалары 5% көбейген. Денсаулыққа,
экономикалық себептерге байланысты, жұмыссыздық салдарынан қоғаммымызда
орын алып отырған ажырасу процесі жастар мәселесіндегі елеулі орны бар
проблема.
Қоғамда туындап отырған жұмыссыздықтың себептері әртүрлі болғанымен
нақтылы объектісі – жас адам болып қалыптасқан. Жұмыссыздықтың залалын
көбіне қыз-келіншектер көбірек тартуда. Оның зардабынан әйелдердің
денсаулығынан айырылуы, жетім балалардың көбеюі, жасанды түсіктен кейін
демографиялық өсімнің азаюына әкеліп соқтырды. Жұмыссыздық, әлеуметтік
жетіспеушілік жастарды жаман жолға итермелеп отыр.
Кейбір қыздар жеңіл жүріске не итермелегенін былай түсіндіреді:
1. Жұмыссыздық
2. Әлеуметтік жетіспеушілік, материалдық мұқтаждық
3. Жанұядағы келіспеушілік
4. Оқуға түсу үшін қаражат жинау
5. Наша шегетіндер есірткі сатып алу үшін.
Сонымен қатар мұндай жолға бастапқыда қызметтері офистердегі хатшы-
референт, кафе мен ресторандағы даяшы, көтерме базардағы делдалдық қызмет
атқарғандар. Олар мамандықтың өзі теріс жолға итермелейтіндігін айтады.
Жұмыссыздық елімізде кедейшілік пен жоқшылықты, жезөкше қыздар
жөніндегі цифрлардың күрт өсуіне өзінің теріс, зиянды ықпалын тигізіп
жатыр. Сана әлеуметтік тұрғыға қашанда бағынышты. Әлеуметтік жағдайдың
биіктігі сананы өсірмейді. Дагматизм дін прогреспен Сананы
тұрмыс билейді деген белгілі жүйе өз ісін жалғастыра береді.
Сананы жоғарылату үшін материалдық тұрмыс жоғары болуы шарт.
Материалдық жағдай қалыпты болган жағдайда ғана әлеуметтік сана-
рухани санаға орын босатады.
Нарық қоғамы, жаппай жұмыссыздық қаптаған ортадан рухани жоғары
болуы қажет.
Қоғамға жалпы жастарға әлеуметтік психология тұрғысынан қарасақ адам
қай атмосфералық күш болмасын соған бейімделуге жақын қалыптасады.
Эксперимент жасағанда ешкім қарамай тұрса, адам бәрін басқаша жасайды.
Қараушы болса өзін-өзі шектейді. Жастардың ата-ана тәрбиесінен ажырай сала
өзгеруінің себебі осында. Студент өз түйсігінде мені мұнда ешкім
көрмейді деген анонимность қалыптасқан. Өзін-өзі тежеуін тоқтатып,
жұмысқа, басқа істерге көңіл аудармай ішкі тежегішті басқара білу
мүмкіндігінен айырады. Жұмыссыздықтың салдарынан жастар көптеген бей -
әдеп істерге мойын бұруда. Жұмыссыздық себебімен жанбағу мақсатында табыс
көзіне айналған нашақорлық пен нашақорлыққа құмарлық жастар арасында
өсімтал процеске айналған. Қоғамда жастар арасында бұл жиі кездесетін
фактор. Жастар арасындағы анықталған көрсеткіш цифрының жартысын қыз
балалар иеленеді екен. Бұл әйел ағзасының бұзылып гармон өзгерістерге
ұшырайтындықтан құрсақ көтермеуге әкеліп соқтырады. Бұл қоғамның басты
мәселесі. Нашаға организмін қалыптастырған жан есірткі сатып алу үшін
түрлі қылмысқа бара алады. Жастар үшін үшін күрделі проблема жұмыссыздық
саналып отыр. Осыған орай кейбір талдаушыларға қарағанда жаңа
мамандықтардың тек өндіріспен экономиканы жақсарту үшін ғана емес, сонымен
бірге олардың әлеуметтік топтардың арасындағы абыройымен де бағаланады.
Әрбір мамандықтың қоғамда алатын орнына талдау жасағанда мамандық таңдаушы
адамдардың мінез құлқына және олардың әлеуметтік кәсіби және территориялық
жақтарына тікелей байланысты. Әсіресе қазіргі кезде қазақ жастарын
индустриялды еңбекке баулу мәселесі өте үлкен маңызға ие болып отыр.
Себебі ауылдағы жастардың өндірістік еңбекке деген ынталылығы мен
қызығушылығы өте төмен. Бұл жағдайлар мына факторлармен анықталып отыр.
Бірінші фактор. Бұл бұрынғы кеңес одағы кезеңіндегі экономиканы бір
жақты ұйымдастыруда жіберген қателіктің салдары яғни жергілікті
халықтың көпшілігі ауылшаруашылығында болып,жоғарғы білікті
мамандарды Ресейден әкелудің зардаптары. Екінші фактор. Қазақ ха
лқы тікелей өнеркәсіпке тартылмады. Еңбек патенциялы бар болғанымен
ол жүзеге асырылмай отырылды. Оның үстіне жергілікті халықтың
көпшілігі ауылдық жерде тұрды. Үшінші фактор. Жергілікті халықтың
қалаға келіп тұруына көптеген тосқауыл қойылды. Мысалы, оларға
әлеуметтік-тұрмыстық жағдайлар жасамады. Жұмысқа қабылдамағандықтан
жұмыссыз қалада тұру өте ауыр болды. Қалаға келіп тұрғысы келген
қазақ жастарына төл құжаттарын тіркеуде көптеген қиыншылықтарға
кездесті. Оның үстіне қазақ жастарын кәсіпорын басшыларының
жұмысқа қабылдамауының басты себебінің бірі орыс тілін білмеуі
болды.
Жұмыссыздар туралы Қазақстан Республикасының Ұлттық санақ
агенттігі мәліметтері мынадай:
1994жылы 270678 жұмыссыз болса, 1995 жылы 351914-ке жеткен
Олардың 16-29 жас аралығындағылар 1994 жылы 125649 болса, 1995
жылы -154310 болған.
Нарықтық кезеңнің алғашқы жылдары жұмыс тауып беруін сұрап,
270678 азамат өтініш білдірсе, оның 125649-ы жастар. Яғни 16-29
аралығындағылар. Олардан 42440 адам жұмысқа тұрған 18608-і әйелдер.
1995жылы жұмыс іздеген жастар саны 154310. Олардың 37524-нің өтініші
қанағаттандырылған.
Бүгінде қабылданған Ата заңның 24 бабында кез-келген адам
еңбек етуге құқылы- деп жазған. Бірақ еліміздегі Кеңестер Одағы
тарқап, егемен елдің дамып үлгермеген алғашқы дағдарыстағы салдар
әліде мол. Оған көптеген завод-фабрикалардың өндіріс ошақтары мен
түрлі цехтардың жабылып қалуы, ауылдық іс-тетіктері қолданыстан
шыққан колхоз, совхоздың тарқап кеткені мысал бола алады. Жаңа
ашылып жұмыс жасай бастаған компаниялар, фирмалар, ақылы базар,
жәрмеңкелер, ақылы тұрақтар болғанымен бастапқыдай қарқынды емес
және өз бюджетін белгілі дәрежеде ғана молайтуға қабілетті. Мал
дәрігерлік, аграрлық саладағы жоғары оқу орнын бітірген көптеген
мамандарға сұраныс болмаған себепті олар жан бағу мақсатында нарық
қыспағынан шығу талабымен көптеген түрлі істермен өз мамандығынан
қол үзіп айналысты. Мамандығының негізіне сай жұмыс таппауы
жекелеген тұлға үшін материалдық,моральдік тұрғыда әсер ететін
факторлардың бірі.

Қазақстан Республикасының "Еңбек туралы" 2000 жылғы 1қаңтарда күшіне
енген жаңа Заңына сай қызметкер басқа, құқықтармен бірге тең ақы төленуге,
қандай да бір қанаусыз тең етуге; өзінің кәсіби біліктілігін көтеруге және
басқаларына құқылы. Жұмыс беруші басқа қүқықтармен бірге өз бастамасы ша
жеке еңбек шартын бұзуга қүқылы (жаңа заң бойынша оннан- тоғыз
жағдайларда).
Бәсеке және жұмыс орындарының тапшылығы жағдайындағы құбылыстарға
тоқталсақ, кез келген кәсіп өкілдер: жұмыссыздықпен бетпе-бет келеді.
Қоғамның барлық еңбекке жарамды мүшелері толық жұмыспен қамтылғанда
ғана толық жүмыспен қамтылды деп есептеледі (белсенді халықтың жалпы
санының 5-8 процентінің еңбекпен қамтылмауы жол беруге болатын шама деп
саналады). Әр түрлі елде жұмыспен қамтылу деңгейі әр түрлі, бірақ оның
бәріне де жұмыссыздық бар.
БҰҰ жанындағы Халықаралық еңбек ұйымының (ХЕҰ) ұсыныстарына сәйкес кез
келген жұмыс істемейтін адам жұмы ссыздар қатарына жатқызылуы керек болса,
керемет болар еді. Қажетті шарттарға жас мөлшері (16 жастан жоғары), жұмыс
шеті және оны белсенді түрде іздестіру жатады, сондай-ақ жұмыссыздарға
уақытша жұмыс істемейтіндердің және онымен формалды түрде байланысы
жоқтардың жұмыссыздар қатарына жатқызылатыны түсініксіз.
Егер осы ережеге сүйенетін болсақ, онда осындай жұмыссыздар Қазақстанда
соңғы кезде жүргізілген толық ауқымды зерттеулер бойынша 5,9 процент
болған. Мұнда, сонымен бірге жұмысы жоқ және зерттеушілер атап
көрсеткендей, оны табуды қаламайтын және үміті үзілген адамдардың (17,7
процент) қомақты көлемін ескеру керек. Бұдан балаларымен үйде отырған
6,4процент аналарды шегереміз, 5,9 процентті қосамыз да, сөйтіп еліміздегі
жұмысқа жарамды ересек халықтың нақты түрде жұмыссыз деп аталуға құқықты
17,2 процентін аламыз136. Бүдан шығатын қорытынды елдегі жұмыссыздар саны
айтарлықтай көп - 1 миллион. Бұлардың ішінде тек экономикалық ахуалдарға
байланысты емес саналы түрде осындай өмір салтын, тәрбиені, өмірлік
коллизияны қалап алғандардың бар екендігі де рас.
Ресейде 2 миллион жұмыссыз адам тіркелген. Мамандардың бағалауы
бойынша, тіркелмегендердің саны шамамен төрт есе көп. мұның үстіне 5
миллион адам жартылай аптада жұмыс істейді немесе еріксіз кезекті еңбек
демалысында отыр. Егер бұған өз ісімен айналыспауға мәжбүр больш
отырғандарды (мысалы, ғылым кандидаты балконды шынылайды) қосатын болсақ,
онда таразыланған жағдай 20 миллион болады.
1998 жылғы 17 тамыздағы дағдарыстан кейін бірінші кезекте жұмыссыз
қалғандар банк саласының қызметкерлері, брокерлер, трейдерлер және жарнама
агенттіктерінің қызметкерлері болды. Сарапшылардың бағалауы бойынша,
олардың саны бүкіл ел бойынша жарты миллионнан астам болды. Барлық ақ
жағалылардың 95 проценті Ресейдің ірі қалалары: Мәскеуде, Санк-
Петербургте, Екатеринбургте, Новосибирскіде және т.б. шоғырланған.
Сарапшылар бір ақ жағалылының 6-8 жұмыс орнын жасайтынын (қызмет көрсету
үшін) атап көрсетеді137. Мұның салдарларының біріне кәсшорындардың жаппай
банкротқа
ұшырауы жатады.
Жұмыссыздықтың себептері мен үзақтығына қарай оның мынадай түрлері
бөліп көрсетіледі: ағымдағы (уақытша), латентті (жасырын), стагаативті,
фрикционды (созылмайтын), қүрылымды, кезеңді және ерікті. Сонымен қатар,
жыныстық жас ерекшеліктері бойынша да (әйелдер, жастар және с.с) бөлінетін
жұмыссыздық
түрлері бар.
Жүмыссыздық кәсіптің жаңа, басқа түрін таңдауға әр түрлі әсер етеді:
кейбіреуі қоғамдық жұмыстар орындауға, ауруларды күтуге дайын, алайда
посткеңестік кеңістіктегі көптеген адамдар өз мамандығындағы қандай-да бір
өзгерістен гөрі немесе қызмет көрсету саласын ауыстырғаннан гөрі ең алдымен
толық емес жұмыс аптасын, жарты жұмыс күнін қолай көреді (соңғысы көбіне
осы саланың дамымауы, салық жүйесі және басқалары кедергі
Жасаса да).
Экономикалық шешімдер алда күтетіндерге негізделеді.Адамдар жұмысқа
тұруға шешім қабылдаған кезде өзіне қолайлы орын табуға үміттенеді.
Егер жұмыс іздеушінің үміті негізсіз жоғары болса, бұл жұмыссыздық
деңгейінің өсуіне алып келеді. , мысалы, орта және жоғары оқу орындарының
бітірушілері өзінің дипломдарының еңбек рыногында құндылығы туралы жоғары
ойда болса, жұмыссыздық деңгейі олардың арасында өседі. Жұмыссыздық
деңгейіне осындай ықпалды инфляция да жасайды, өйткені күтілетін және нақты
ұсынылатын жалақы арасындағы саңылауды" жасайды.
Социологтар жұмыссыздардың әр түрлі типологиясын береді, мұндайда
алдыңғы мамандыққа материалдық игілік ретінде қарау факторына белгілі бір
маңыз береді.
Бұл фактор егер бұрынғы мамандығы бойынша жұмыс табу мүмкін болмаса,
қандай жолмен болсын, қандай мерзімде де жаңа кәсіп алуға ұмтылушы
"прагматиктерді" айыруға мүмкіндік береді.
Бұдан әрі "кәсібилер" деп аталатындар бөлінеді. Олар жағдайдың
қысымымен қайта оқудан өтеді (23), олардың жартысы мамандығы бойынша ғана
жұмыс іздейді, қалған бөлігі оқиды басқа жұмыс іздейді. Көпшілігі
бұрынғысына қарағаңца төмен жалақыға қаңдай жұмыс болса да келіспейді, мұны
өзін-өзі және алдыңғы кәсіби мәртебесін сыйлау деп түсіндіруге болады.
Жұмысқа орналасуға қатысты жеке перспективаға келетін болсақ, олар
индивидтердің бірінші санатына қарағанда бір жарым есе аз, ал жұмысқа
орналасу мерзімі ұзақтау. :'Ешқандай құндылығын байқамаған" немесе қандай-
да бір баға беруге қиналғандар (31 процент) бұрынғы жұмысына қатынасы
негізінде зерттеушілер "немқұрайлы" деп атап көрсеткен мінез-құлық
стратегиясын қалыптастырады. Зерттеулер көрсеткендей, осы санаттың өкілдері
алдыңғы жұмысын жоғалтуға қалыпты түрде қарайды және жаңа жұмыс табуға
жоғары деңгейде дайындықты көрсетеді (олардың 23 қайта оқығысы келеді),
31 кез келген жұмысқа келіседі, 13 жаңа мамандық алу үшін курстарда
оқиды. Оларға кәсіби амбициясының жоқтығына байланысты жұмысқа орналасудың
жеке перспективасы салыстырмалы түрде табысты болады.
Еңбек нарығы бітірушілерге не үсынады? Оның баламалығының қамту аумағы
қаншалықты және оларды бұл шкаласы қаншалықты? Бітірушілерге келетін
болсақ, онда олар келісім-шарт және субкелісім-шарт бойынша жұмысқа
орналасуға. уақытша және маусымдық жұмысқа, сондай-ақ қызмет көрсету
саласьша орналасуға жақындау. Жаңа ұрпақтың нарыққа қосылуы нақты көрініп
тұрған кәсіби бағдарсыз өтеді.
Сөйтіп, қазіргі жағдайда халықтың белсенді бөлігіне кәсіпті ауыстыру
проблемасымен бетпе-бет келуге тура келеді. Бұл мынадай әлеуметтік-
экономикалық факторлардың әрекет ету нәтижесінде индивидтің тілегіне сәйкес
те және қатыссыз да болады:
Әр түрлі кәсіп мамандықтарға қажеттілік қүрылымындағы
өзгерістер.
Шаруашылық салаларының қайта қүрылуы (конверсия
жөне басқалары)*
Еңбек мазмұнының өзгеруі.
Бюджет саласынан қаржыландырудың қысқаруы және осы
ұйымдардың өмір сүру деңгейінің күрт төмендеуі.
Біздің зертеуіміздегі "Егер жұмыс істемеуге нақты мүмкіндік болса,
осындай мүмкіндікті пайдаланған болар ма едіңіз?" деген сүраққа
сүралғаңдардың: 30,5 проценті - бір жақты "жоқ", жауап бергендердің 27,3
проценті "иә" дегеннен гөрі "жоқ", 37,8 процент "иә" дегеннен гөрі "жоқ"
және қалғандары бір жақты "иә" (жұмыс істемеуге келісер едім) деп жауап
берді.
Өзінің жаны қалайтын жұмыс іздеу, жұмыссыз адам ұшыраған жағдайды жеңу
проблемасы мамандардың (әлеуметтік психологтар, экономистер және басқалары)
негізгі зерттеу тақырыбына айналды. Олар әр түрлі кеңестер мен ұсыныстар
береді.
Тәжірибелі жалдаушы ең басынан-ақ әңгімелесу жоспарын анықтап алады.
Оған кедергі жасауға болмайды; талдаушылар осы әңгімелесуде жетекші ролді
ойнауға ұмтылушы үміткерлердің көп екендігі таң қаларлық екендігін атап
көрсетеді. Мына секілді сүрақтарға: "Сіз неліктен тап осы жерде жұмыс
істегіңіз келеді?" "Сіздің ең үлкен жетістігіңіз не? Сіз неге олай
ойлайсыз?", "Сіз алдағы бес жылда неге жетуді қалайсыз?" жауапты алдын ала
ойластырып алған жөн. Өзіңіз таңдап алған компанияның артықтық етпейді,
сонда осыған ұқсас сүрақтарға жауап қиындық тудырмайды.
Мамандар өздерінің сыртқы түрлерін ойлауға да кеңес береді. Кешке
арналған киімдер мен жаңа туфли киюді ұсынбайды, бірақ қарапайым көзбен-ақ
сіздің жұмысқа мүқтаж болып жүргеніңіз көрінбеуі керек. Осы сыртқы түрінің
өзі-ақ адам туралы алғашқы әсер қалыптастырады. Берлин Мектебінің жетекшісі
Гизел Виснер жақсы мәнердің алғашқы "шешуші он секунда" қалыптасатынын
айтады.
Шесть способов получить работу" деген кітаптың авторы ірі американдық
мұнай компаниясының кадрлар бөлімінің бастығы Пол Брайнтон мынадай маңызды
кеңес береді: Жұмыс іздеп жүрген адамдардың ең үлкен қателігі олардың
өздері қалай болса, солай көрінгісі келмейтіндігінде деп жазды. Сонымен
бірге өзін еркін ұстап және барынша ақжарқын жауаптарды беру қажет деп
жаңсақ ойлайды. Бірақ бұл ешнәрсе бермейді, өйткені мұндай алдампаздар
жалған ақша секілді ешкімге керек емес.
Сөйтіп, іскерлік табысқа жетуге білім мен кәсіби тәжірибе, мақсатқа
деген ұмтылыс пен еңбек ортасында қызметке жетелейтін энергия жол ашады.
Тек табанды еңбек қана адамдардың жеке басының қанағатганған көңіл күйді
сезінуіне және табысқа жетуіне көмектеседі.
Әлемдегі қазіргі орын алған жағдайға келсек, алып державалардың
бірі аспан асты елі Қытайда осы күнге дейін 20 миллион адам
жұмыссыз қалған. Бұл көрсеткіштің алдағы уақытта екі есеге көбеюі
әбден мүмкін деген пікірлер де бар. Ал өз елімізге келер болсақ, ел
президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың сарабдал саясатының арқасында
Қазақстан өзінің алдағы міндеттерін айқындап алды. Соның ең
негізгісі- халықты жұмыспен қамту мәселесі.
Статистика агенттігінің мәліметтеріне жүгінсек, былтырғы жылмен
салыстырғанда елімізде жұмыссыздар қатары 18 мыңға көбейген. Нақты
жұмыспен қамтамасыз ету жөніндегі өкілетті оргондарға тіркелгендер
саны қаңтар айының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.