Зияткерлік меншік құқығын қорғаудың халықаралық жүйесін дамытудың теориялық мәселелері
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 90 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 90 бет
Таңдаулыға:
Ф.7.15-06
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Байтешова Б. К.
Зияткерлік меншік құқығын қорғаудың халықаралық жүйесін дамытудың
теориялық мәселелері
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
050301 мамандығы – Құқықтану
Шымкент, 2011ж.
Ф.7.15-07
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
Елікбай М.Ә.
_________20____ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Зияткерлік меншік құқығын қорғаудың халықаралық жүйесін
дамытудың теориялық мәселелері
050301 мамандығы – Құқықтану
Орындаған Байтешова Б.К.
ғылыми жетекшісі
аға оқытушы Салыбек Н.М.
Шымкент, 2011ж.
Ф.7.15-08
Қ А З А Қ С Т А Н Р Е С П У Б Л И К А С Ы Н Ы Ң
Б І Л І М Ж Ә Н Е Ғ Ы Л Ы М М И Н И С Т Р Л І Г І
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
__________Заңтану және халықаралық қатынастар_________факультет
(факультет атауы)
___________Азаматтық және еңбек құқығы кафедрасы____________
Мамандығы_____________050301_Құқықт ану_____________
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
Азаматтық және еңбек құқығы
Елікбай М.Ә_________________
_____ _______________2011 ж
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындауға
ТАПСЫРМА № _______
Студент Байтешова Бағдагүл Көбегенқызы _____ЮМ-07-1к5
Жұмыстың (жобаның) тақырыбы Зияткерлік меншік құқығын қорғаудың халықаралық
жүйесін дамытудың теориялық мәселелері
___________________________________ _______________
Университет бойынша __________________ ж № ___бұйрығымен бекітілген
Жұмысты (жобаны) аяқтау мерзімі ___________________________________ ___
Жұмысты (жобаны) орындауға берілген мәліметтер ______________________
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ _________________
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1 Зияткерлік меншік құқығының обьектілері, олардың белгілері мен
негізігі түрлерінің ерекшеліктері
1.1 Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес зияткерлік
меншік құқығын ұғымы, обьектілері және оларға құқықтардың
пайда болу негіздерінің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .11
1.2 Зияткерлік меншік обьектілеріне айрықша құқықтар және оның
қамтамасыз етілуінің жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
2 Зияткерлік меншік құқығын қорғаудың жүйесін дамыту ерекшеліктері
мен теориялық мәселелерінің құқықтық реттелуі
2.1 Зияткерлік меншік құқығын қорғаудың халықаралық жүйесінің
дамуы
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.2 Зияткерлік меншік құқығын қорғаудағы халықаралық
шарттардың маңыздылығы және оны қорғаудағы бірегей нормалар
мен
стандарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
2.3 Зияткерлік меншік құқығын қорғаудығы халықаралық ұйымдардың ролі...35
3 Қазақстан Республикасыныңда зияткерлік меншік құқығын бұзылудың
алдын алу және қорғауды жетілдіру және оларды шешу жолдары
... ... ... ... ... .41
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...75
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..77
Аннотация
Диплом жұмысы Зияткерлік меншік құқығын қорғаудың халықаралық жүйесін
дамытудың теориялық мәселелері тақырыбына арналған. Диплом жұмысы
кіріспеден үш бөлімнен, қортындыдан. қосымшадан тұрады. Бірінші бөлім
Зияткерлік меншік құқығының түсінігі және обьектілері ол екі бөлімшеден
тұрады. Екінші бөлім Зияткерлік меншік құқығын қорғаудың жүйесін дамыту
ерекшеліктері мен теориялық мәселелері ол үш бөлімшеден тұрады.Үшінші бөлім
Қазақстан Республикасыныңда зияткерлік меншік құқығын бұзылудың алдын алу
және қорғауды жетілдіру жолдарының мәселелері деп аталады.
Дипломдық жұмыс көлемі 79 бет.
Қортынды 2 бет
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 53
Нормативтік сілтемелер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы1995ж.,2007жылғы21 мамырдағы №
254-ІІІ Заңымен енгізілген өзгертулер
2. Интеллектуалдық меншiк саласындағы құқық бұзушылықтың жолын кесу
жөнiндегi ынтымақтастық туралы келiсiмдi бекіту туралы Қазақстан
Республикасы Заңының жобасы туралы қаулысы.
3. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 29 наурыз 2001 жылғы № 411
Қазақстан Республикасы әділет министрлігінің Санаткерлік меншік
құқығы жөніндегі комитетінің мәселелері қаулысы.
4. Қазақстан Республикасының Фонограмма жасаушылардың мүдделерін олардың
фонограммаларын заңсыз көшіріп-көбейтуден қорғау жөніндегі конвенцияға
қосылуы туралы Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 7 маусымдағы
заңы.
5. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (жалпы бөлімі, ерекше
бөлімі). – Алматы, 2010
6. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі (ерекше бөлім), Алматы,
Юрист, 20012004.12.20. N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа
енгізіледі)
7. Қазақстан Республикасының 10 маусым 1996 жылғы Авторлық құқық және
сабақтас құқықтар туралы Заңы.
8. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексі
2001 жылдың 30-қаңтарында № 155-ІІ
9. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 3 ақпан 2001 жылғы № 179
10. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінің Авторлық құқықтар
жөніндегі комитеті туралы ережені бекіту жөнінде Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы 25 масумыдағы № 846 қаулысы.
11. Туынды авторларының және сабақтас құқық иелерінің мүліктік мүдделерін
қамтамасыз ету шаралары Қазақстан Республикасының Ішкі істер
министрлігінің 2000 жылғы 1 наурыздағы № 168 бұйрығызаң күші бар
жарлығы. 17.04.1995 ж.
Анықтамалар
1. Зияткерлік меншік - адамның ой-санасымен жасалғаның барлығына қатысы
бар: өнертабыстар, әдеби және драмалық туындылар, сондай-ақ
коммерциялық мақсатта пайдаланылатын таңбалар, атаулар және үлгілер.
Өнеркәсіптік меншікке- патент берілетін, өнертабыстар, селекциялық
жетістіктер, өнеркәсіптік үлгілер, тауар таңбалары және тауар шығуының
атауы кіреді.
2. Авторлық гонорар- ғылым, әдебиет және өнер шығармаларын пайдалану үшін
авторға (немесе оның мұрагеріне) төленетін сыйақы.
3. Айырбас – бір өнімнің басқа екінші өнімге алмастырылу процесі.
4. Мұрагерлік құқық-азаматтық құқықтың бір бөлігі; мұралау құқы бойынша
қайтыс болған адам мүлкінің басқа адамға (мұрагерге) өту тәртібін
айқындаушы құқықтық нормалардың жиынтығы.
5. Тұтыну – адамның қажеттілігін қанағаттандыру үшін жасалған игіліктерді
пайдалану болып табылады.
6. Мүліктік құқылар-мүліктерді иеленуге, пайдалануға және билік
жүргізуге, сондай-ақ осы мүліктер мен айырбас заттарын (тауарларды,
қызмет түрлерін, ақшаларды, бағалы заттарды, т.б.) бөлу жөнінде
экономикалық айналымға қатысушылар арасында туындайтын материалдық
(мүліктік) талаптарға байланысты құқықтық қарым-қатынас жасаушылардың
субъективті құқылары.
7. Сыйақы-әлдебір қызмет саласындағы жетістігі, сіңірген еңбегі үшін
ақшалай немесе заттай ынталандыру шарасы.
8. Реверсия-бастапқы иегерген мүлікті қайтарып беру.
9. Субституция-мұрагерлік құқықта: өсиетте хат ашылғанға шейін негізгі
мұрагер қайтыс болған немесе мирастан бас тартқан реттерде, қосымша
мұрагердің (субституттың) бар екенін мұра қалдырушының өсиетіне жазып
қалдыруы.
10. Авторлық құқық-азаматтық құқықтың ғылым, әдебиет және өнер т.б.
туындайтын қарым – қатынастарды реттейтін саласы.
11. Мәміле-азаматтар мен заңды тұлғалардың азаматтық құқықтары мен
міндеттерін белгілеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған
әрекеттер. Мәмілелер бір жақты немесе көп жақты шартпен жасалады.
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Тәуелсіз мемлекетіміз егемендігін алғалы
еліміздің, әлеуметтік-экономикалық жағдайын дамытуға байланысты
жүріп жатқан, көптеген реформалар қоғамдық қатынастардың өзгеруіне
алып келді.Ол ең алдымен құқықтық қатынастардың, оның ішінде авторлық
құқық және сабақтас құқықтар саласының дамуына және өркендеуіне жол
ашты.Қазақстан егемендік алғаннан бастап, дүниежүзілік қауымдастықтың
толыққанды мүшесі болды, сол арқылы халықаралық қатынастарда өзіне сәйкес
құқықтар мен міндеттерді қабылдап отыр. Солардың бірі зияткерлік меншікті
қорғау. Қазақстан Дүниежүзілік зияткерлік меншік Ұйымының мүшесі, сондықтан
да зияткерлік еңбек әрбір азаматтың жеке мүліктік құқығы немесе оның жеке
меншігі.
Қазақстан Республикасы құқықтық мемлекет ретінде даму барысында және
оның дамыған елдер қатарына ену жолындағы халықаралық деңгейдегі барлық
нормалар мен стандарттарды ұстану және сақтау негізгі мәселелердің бірі
болып отыр.Дәл осы тұрғыдан, зияткерлік меншік құқығын қорғаудың
халықаралық жүйесін дамытудың теориялық мәселелері маңызды тақырыптардың
бірі болып отыр. Әлемдік зкономика шарттарын игеріп, Кедендік одақты
ықпалдастықты күшейту кезеңінде зияткерлік меншікті қорғаудың маңызы
жоғары. Бірінғай экономикалық кеңістікті қалыптастыруда және еліміздің
Дүниежүзілік Сауда Ұйымына енуіне байланысты келіссөздер өткізуде
зияткерлік меншікті сақтаудың құқықтық мәртебесі зор.
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50елдердің қатарына
кіру стратегиясында Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың
Қазақстан халқына Жолдауындағы бірінші басымдықтың өзекті, негізгі
мәселелерінің бірі ретінде: Қазақстанның авторлық құқық пен сауда белгісін
қорғаудың қатаң кепілі ретінде беделін нығайту бізге экономиканың жаңа
секторларын белсенді түрде дамытып, әр тараптандыруға мүмкіндік береді.
Қазақстанда алдамыш өнімдерге төзбестік көзқарас туғызуға бағытталған
жариялы науқан жүзеге асырылуға тиіс, сонымен қатар зияткерлік меншік
құқығын бұзу мен сауда белгілерін қолдан жасаушылар үшін әкімшілік және
қылмыстық қудалау шараларын қабылдау керек-деп көрсетеді [1]
Себебі, зияткерлік меншік құқығын қорғау бүгінгі күнде дүние жүзіндегі
қатар өмір сүріп отырған елдер үшін ең өзекті мәселелердің біріне айналып
отыр.Әрине авторлық құқықты қорғау тек бүгінгі күні болған мәселесі емес,
оның өзіне тән тарихы бар.Ең біріншісі 1710 жылы Англияда қабылданған
авторлық құқық заңы ретінде Статут королевы Анны деп аталады [2]. Оның
негізгі қағидасы жарияланған туындыны автордың келісімінсіз басылымдарға
шығаруға рұқсат етілмеген. Кейін 1886 жылы қабылданған Берн
конвенциясында қорғалатын интеллектуалды меншік құқығының түрін айқындай
түскендігін көреміз [2].
Ал, 1952 жылғы 6 қыркүйекте Женевада қабылданған Авторлық құқық
туралы Халықаралық конвенцияда авторлық құқықтың қорғалуы халықаралық
мәртебеге ие болғандығын көрсетеді. Міне осылайша әр мемлекетте, әр түрлі
уақытта, әр деңгейде, әр түрлі бағытта қабылданып, жүзеге асырылған
заңдарының өзіндік мәні зор болып, мемлекет тарапынан авторлық құқыққа
ерекше көңіл бөлінгендігін көреміз. Қазіргі таңда авторлардың мүліктік
құқықтары өте көп бұзылып жүр, ал бұл, автордың өзінің материалдық
жағдайына кері әсер етеді, сонымен қатар халықаралық аренада мемлекеттің
авторитетін төмен түсіреді. Сондықтан, бұл тақырыптың актуальдығы мынада:
авторлық құқық жөніндегі заңнаманы егжей-тегжейімен зерттеп, және автордың
мүліктік құқығы жүзеге асыру механизімін жасап шығару.Авторлық және
сабақтас құқықтарды қорғауда егер өзіміздің елдің тәжірбиесі жетпеген
жағыдайда басқа мемлекттер осы жағыдайларды шешу жолдарындағы атқарған
еңбектеріне назар аударуымыз керек.
Ғылыми жаңалығы және ғылыми жаңалықтар Қазақстан Республикасында
зияткерлік меншік құқығын қорғауды халықаралық жүйесін дамытудың теориялық
мәселелері анықталды.
Атап айтқанда, зияткерлік меншік құқығының түсінігі, объектілерін
анықтап, осы объектілерге айрықша құқықтар мен олардың қаматамасыз етілуін
көрсету, зияткерлік меншік құқығын қорғаудың халықаралық жүйесін дамытудың,
оны қорғаудағы бірігей нормалар мен стандарттарды қарастыру, осы салада
қорғауды жүзеге асыратын халықаралық ұйымдардың рөлін, Қазақстан
Республикасында зияткерлік меншік құқығын бұзылудың алдын алу және қорғауды
жетілдіру жолдарының мәселелерін көрсету болып табылады.
Дипломдық зерттеудің мақсаты мен міндеті: Зияткерлік меншік құқықығының
ұғымын, объектілерін, оны қорғау тәсілдерін анықтай отырып халықаралық
жүйесін дамытудың теориялық мәселелерін көрсету болып отыр. Бұл мақсатқа
жету үшін келесі міндеттер қойылады:
- Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес зияткерлік меншік құқығының
түсінігін, объектілерін, осы құқықтардың пайда болу негіздерін көрсету,
осы объектілерге айрықша құқықтардың және оның қаматамасыз етілуін
көрсету;
- Зияткерлік меншік құқықғын қорғаудың халықаралық жүйесінің даму
мәселелерін нақтылау;
- Зияткерлік меншік құқығын қорғаудағы халықаралық шарттардың маңыздылығын
және оны қорғаудағы бірігей нормалар стандарттарды айқындау;
- Зияткерлік меншік құқығын қорғаудағы халықаралық ұйымдардың ролі мен
олардың осы саладағы құзыреттілігін көрсету;
Қазақстан Республикаында зияткерлік меншік құқығыны бұзылудың алдын алу
және қорғаудағы жетілдіру жолдарындағы мәселелерді анықтау болып табылады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі. Зияткерлік меншік
обьектілеріне айрықша құқықтар және оның қамтамасыз етілуі мәселелері болып
отыр. Зияткерлік меншік құқығының түсінігін анықтау, зияткерлік меншік
құқығын қорғаудың халықаралық жүйесін дамытудың, оны қорғаудағы бірігей
нормалар мен стандарттарды қарастыру, осы салада қорғауды жүзеге асыратын
халықаралық ұйымдардың ролін, Қазақстан Республикасында зияткерлік меншік
құқығын бұзылудың алдын алу және қорғауды жетілдіру жолдары болып табылады.
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдістемелік негіздері. Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес зияткерлік меншік құқығының ұғымын, оның
объектілерін, оларға құқықтардың пайда болу негіздері, осы саланы
халықаралық қорғаудағы жүйені тиісті қалыпқа келтіру мәселелерінің
теориялық тұрғыдан қарастырылған, сонымен қатар осы саланы зерттеудегі
басшылыққа алынатын халықаралық нормалар мен стандарттарға талдау және
қорғауды жүзеге асыратын халықаралық ұйымдарға сипаттама берілген.
Зерттеудің нормативтік базасы. Қазақстан Республикасының
Конститутциясын, Қазақстан Республикасының заңдары, Қазақстан
Республикасының Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы Заңы.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексін, Қазақстан Республикасының
Бағалы қағаздар рыногы туралы заңы, ҚРҮкіметінің Қаулысымен бекітілген
азаматтық заң актілері, Президент Жарлықтары, Қазақстан Үкіметінің
қаулылары, ҚР қаржы лизингі туралы заңы, Шаруашылық серіктестіктер туралы
ҚР Президентінің заң күші бар жарлығы, Тәуелсіз мемлекеттер Достастығы
мемлекеттерінің нормативтік-құқықтық актілері және бірқатар шетелдік заң
актілері құрайды.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Дипломдық жұмысты зерттеу барысында
Азаматтық және жер құқығы саласында шетелдік мамандармен қоса, отандық
ғалымдар да өте көп зерттеулер жүргізген, еңбектер жасаған.Бұл зерттеулер
қазіргі таңдағы құқықтық қатынастардың өзгеруіне негіз болатын нормаларды
қолдану ерекшеліктерімен сипатталады.Қазақстандық заңгер ғалымдардың ғылыми
еңбектерін қолдандым. Оларға:, Бутнов В.К., Гаврилов Э.П., Басин Н.Г.,
Иоффе О.С., Сергеев А.Ф., Никитин М.И., Каудыров Т.Е., Конторович А.Я.,
Сүлейменов М.К., Никитин М.И., Сергеев А.П., Серебровский В.И., Савельева
И.В., Маметова, Т. Мейер, С.П. Мороз, Г.Л. Нуртаева, Е.Б. Осипов, Б.Т.
Раимбай, С.Н. Садырова, С.В. Скрябин, А.К. Темирбекова, А.К. Хамзина, Т.Т.
Шиқтыбаев және т.б. және т.б. авторлардың еңбектері пайдаланылады. Сонымен
қатар, осы саладағы Қазақстан Республикасының заңдарына анализ берілген.
1 Зияткерлік меншік құқығының обьектілері, олардың белгілері мен
негізігі түрлерінің ерекшеліктері
1.1 Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес зияткерлік меншік
құқығын ұғымы, обьектілері және оларға құқықтардың пайда болу негіздері
Зияткерлік меншік адамның ой-санасымен жасалғанның барлығына қатысты:
өнер табыстар, әдеби және драмалық туындылар, сондай-ақ, коммерциялық
мақсатта пайдаланылатын таңбалар, атаулар және үлгілер. Зияткерлік меншік
екі санатқа бөлінеді: Өнеркәсіптік меншік, Авторлық құқық объектілері.
Зияткерлік меншік құқығы, басқа да меншік құқықтары сияқты авторға
немесе патент, тауар таңбасы иесіне өз туындысынан не шығармашылық
жұмысынан табыс алуға мүмкіндік береді. Бұл құқық Дүниежүзілік адам
құқықтары декларациясының 27-бабында мазмұндалған, онда:
1. Әр адам қоғамның мәдени өміріне еркін қатысуға, өнерден рахат, ләззат
алуға, ғылыми прогреске ат салысуға, әрі оның игілігін пайдалануға
құқылы.
2. Әр адам өзі автор болып табылатын ғылыми еңбегінің, әдеби немесе
көркем шығармаларының нәтижесінде туындайтын рухани және материалды
мүдделерінің қорғалуына құқылы.
Зияткерлік меншіктің және оны қорғаудың маңыздылығы алғаш рет 1883 жылы
Париждік өнеркәсіптік меншікті қорғау конвенциясымен және 1886 жылы Әдеби
және көркем туындыларын қорғау туралы Берн конвенциясымен мойындалды. Екі
конвенцияда Дүниежүзілік зияткерлік меншік ұйымымен (ДЗМҰ) басқарылады.
Интеллектуалдық меншік -бұл материалды көрсетілген ой
(интеллектуалды) әрекетінің нәтижесі, оны жасаған авторға шексіз құқық
беріліп, сонымен қатар арнайы берілген патент, немесе куәлік құжаттарымен,
немесе заңды бекітілген авторлық құқық нормаларымен қорғалады.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 115-бабында азаматтық
құқық объектілерінің ішінде интеллектуалдық шығармашылық қызметтің
нәтижелері де көрсетілген. Объектілердің осы түріне құқықтардың табиғатын
анықтауға қатысты заң ғылымында екі бағыт қалыптасқан. Бірінші бағыт,
интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижелеріне құқықтарды затқа меншік
құқығымен теңестіруге негізделсе, екінші бағыт құқықтарды заттық құқықтарға
емес, керісінше ерекше сипатты құқықтарға жатқызуға негізделеді. Бұл
бағыттардың алғашқысы заңи әдебиетте проприетарлық тұжырымдама (propriety –
француз тілінен аударғанда меншік) деп аталады да, екіншісі ерекше құқықтар
тұжырымдамасы деген атқа ие болған.
Проприетарлық тұжырымдаманы жақтаушылар кез келген қызмет барысында,
соның ішінде интеллектуалдық шығармашылық қызмет барысында жасалатын
игіліктерге меншік құқығы орнатылуы тиіс деген идея негізінде,
интеллектуалдық өнімді жааушы субъектінің осы өнімге мүліктік және өзіндік
мүліктік емес құқықтарының қосындысын интеллектуалдық меншік деп атауды
ұсынады. Нәтижесінде, ХІХ ғасырдың аяғында интеллектуалдық меншік ұғымы
мен оның құрамдас бөліктері болып табылатын әдеби меншік және
өнеркәсіптік меншік ұғымдары әлемнің көптеген елдердің заңдары мен
маңызды халықаралық конвенцияларда кеңінен қолданыла бастайды.
Мәселенің бұлай шешілуіне және зияткерлік меншік ұғымын құқықтық
ұғымдар аппаратына енгізуге қарсы шыққан ерекше құқықтар теориясының
өкілдері, біріншіден, мерзімсіз болып табылатын және қандай да бір аумақтық
шектеулер қойылмаған меншік құқығынан өзгешелігі сол, авторлардың, патент
иелерінің және олардың құқық мирасқорларның құқықтары әуел бастан уақыт
бойынша және кеңістікте шектеулі, екіншіден, бұл құқықтар меншік құқығын
қоғауға арналған виндикалық және басқа да талаптардан өзге құқықтық
құралдармен қорғалатын ерекше құқықтар, демек материалдық емес объектілерге
жататын интеллектуалдық қызмет жетістіктері мен материалдық заттардың
құқықтық режимдерін теңестіруге болмайды, сондықтан интеллектуалдық
меншік терминін қолдану ғылыми тұрғыдан негізсіз деп көрсетті.
ХІХ ғасырдың аяғында туындаған екі тұжырымдаманы ұстаушылардың
арасындағы бұл ғылыми дау бүгінде біршама бәсендеген. Өйткені, қазіргі
уақытта зияткерлік нәтижелерге құқық табиғатының екі қырлы екендігіне ешкім
шүбә келтірмейді және көзқарастар алшақтығы тек терминологиялық мәселелер
төңірегінде ғана қалған деуге болады.
Шынында да шығармашылық нәтижені жасаушының (автордың), бір жағынан,
оны пайдалануға ерекше сипатты құқығы болады және бұл құқық басқа
тұлғаларға азаматтық құқықтық мәмілелер арқылы немесе әмбебап құқық
мирасқорлығы тәртібімен емін еркін беріле алады. Мазмұны бойынша бұл құқық
мүліктік құқықтар қатарына жатады және абсолюттілігі мен жоғарыда айтылған,
басқа тұлғаларға емін-еркін беріле алатындығы тұрғысынан, шынында да,
меншік құқығына ұқсас. Екінші жағынан, авторға авторлық есімге құқық сияқты
бірқатар өзіндік мүліктік емес (моральдық) құқықтар да тиесілі болады және
өздерінің табиғатына сәйкес бұл құқықтар басқа тұлғаларға еркін беріле
алмайтын, яғни иеліктен шығаруға жатпайтын құқықтар болып табылады.
Әлбетте, аталған құқықтардың жиынтығын зияткерлік меншік терминімен
атау қазіргі уақытта шыртты түрде алынғаны түсінікті. Әйтсе де, бұл
терминнен мүлдем бас тартып, тілге тиек болып отырған нәтижелерге қатысты
тек ерекше құқықтар терминін пайдалануды немесе бұл терминдерді заң
актілерінде, ең болмағанда, синоимдер ретінде қатар қолдануды ұсынушылар
қатары әлі де аз емес. Кеңес өкіметінің соңғы жылдарына дейін буржуазиялық
институт ретінде пайдаланудан бас тартылып келген интеллектуалдық меншік
ұғымы қайта оралған атаулардың бірі болып табылады. Ол КСРО-ның құқықтық
кеңістігінде алғаш рет 1990 жылы 6 наурыздағы КСРО-дағы меншік туралы
заңда қолданыла бастады. Осы саланы зертеушілердің еңбектерінде
интеллектуалдық меншікке материалдық емес объектілерге жататын
интеллектуалдық шығармашылық қызметінің нәтижелеріне және оларға
теңестірілген азаматтық айналымның субъектілері мен объектілерін
дараландыру құралдарына азаматтық құқық субъектісінің өзіндік мүліктік емес
және мүліктік құқықтарының кешені (жиынтығы). Қазақстан Республикасы
Азаматтық кодексінің 125-бабында интеллектуалдық меншік пен ерекше
құқықтар категорияларын теңестіру орын алған. Бұлайша теңестіруді
себептерге байланысты қателік деп қарастыруға болады. Жоғарыда айтылғандай,
интеллектуалдық меншіктің мүліктік құқықтармен қатар өзіндік мүліктік емес
құқықтардың да жиынтығы болып табылатындығы белгілі.
Ал, Азаматтық Кодекстің 964-бабына сәйкес, ерекше құқық –
интеллектуалдық меншік объектісін оның иесінің өз қалауы бойынша кез келген
әдіспен пайдалануға мүліктік құқығы болып танылады және зерттеушілердің
барлығы дерлік бұл құқықты интеллектуалдық меншік объектісіне құқықтардың
ішіндегі ең бастысы деп таниды. Әйтсе де, ерекше құқық интеллектуалдық
меншік ұғымы қамтитын құқықтар кешенінің бір бөлігін ғана құрайтындықтан,
бұл құқықтық конструкциядан өзіндік мүліктік емес құқықтар тыс қалады. Осы
айтылғандардың негізінде АК-тің 125-бабы 2-тармағының редакциясынан Ерекше
құқықтардың... деген сөз тіркесін алып тастап: Интеллектуалдық меншік
объектісі болуы мүмкін интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижелері
мен дараландыру пайдалану ... деп беруді ұсынамыз. Бұл орайда,
интеллектуалдық меншік және ерекше меншік ұғымдарын тең дәрежеде
қарастырудың орынсыздығы Қазақстан Республикасы заңдарына ғана қатысты
екенін айта кеткен жөн.
Мәселен, ерекше құқық Ресей мен Өзбекстанның азаматтық заңдарында
құрамына интеллектуалдық меншік объектісіне өзіндік мүліктік емес
құқықтармен қатар, мүліктік құқықтар да енетін категория ретінде
түсіндіріледі. Дәл осы секілді позиция ТМД елдерінде Модельдік Азаматтық
Кодексінде де бекітілген. Ал, Қазақстан заңдары бойынша, жоғарыда
айтылғандай, бұл категорияға тек мүліктік құқықтар енеді.
Сонымен бірге, ерекше құқық деп тек мүліктік құқықтың танылатындығы
туралы Азаматтық Кодексте бекітілген ережемен Қазақстан Ғалымдарының бірдей
келісе бермейтіндігін айта кету керек. Бұл орайда, біз Т.Қаудыровтың: ...
мәселен, мүліктік емес авторлық құқығының ерекшелік сипаты бар (осы
туындыға немесе өнертабысқа басқа бір тұлғаның осы тәрізді құқығы жоққа
шығарылады). Кейбір субъективті құқықтардың кешені ретіндегі ерекше құқық
конструкциясының болуы бұл конструкцияға енбеген өзіндік мүліктік емес
құқықтардың ерекшелік қасиетінің болуына бөгет болмайды деген пікірімен
келісе отырып, терминологиялық тепе-теңдікті сақтау мақсатында
республикамыздың азаматтық заңдарына интеллектуалдық меншік және ерекше
құқықтар терминдерін тең мағыналы ұғымдар ретінде қолданбауды ұсынамыз.
Қазақстан РеспубликасыАзаматтық Кодексі 961 бабына сәйкес,
интеллектуалдық (зияткерлік) меншік құқығының объектілеріне:
1. интеллектуалдық (зияткерлік) шығармашылық қызметтің нәтижелері. Яғни,
ғылым, әдебиет және өнер туындылары, өнер табыс, пайдалы үлгілер,
өндірістік үлгілер, орындау, фонограмма және хабар таратуды ұйымдастыру,
селекциялық жетістіктер, интегралдық микросызба топологиялары, ашылмаған
ақпарат, оның ішіндегі өндіріс құпиялары (ноу-хау) т.б. жатады.
2. азаматтық айналымға қатысушыларды, тауарларды, жұмыстарды немесе қызмет
көрсетулерді дараландыру құралдары жатады. Яғни, фирмалық, атаулар,
тауарлық белгілер (қызмет көрсету белгілері), тауарлар шығарылатын
жерлердің атаулары (шығатын жерін көрсету) т.б.
Әдеби туындылар, драмалық және музыкалық-драмалық туындылар, сценарийлік
туындылар, хореография және пантомима туындылары, мәтінді және мәтінсіз
музыкалық туындылар, аудио-бейне туындылар, радио туындылары, кескіндеме,
мүсін, графика туындылары мен басқа бейнелеу өнерінің туындылары,
қолданбалы өнер туындылары, сәулет, қала құрылысы және бау-сабақ өнері
туындылары, фотосурет туындылары және фотосуретке ұқсас әдістермен алынған
туындылар, фотосурет туындылары және фотосуретке ұқсас әдістермен алынған
туындылар, географияға, топографияға және басқа ғылымдарға қатысты
карталар, жоспарлар, эскиздер, безендірмелер мен үш өлшемді туындылар, ЭЕМ-
ге арналған бағдарламалар, өзге де туындылар авторлық құқық объектілері
болып табылады.
Ал, ресми құжаттар, мемлекеттік рәміздер мен белгілер, халық
шығармашылығының туындылары, ақпараттық сипаттағы оқиғалар мен фактілер
туралы хабарлар авторлық құқық объектілері болып табылмайды.
Орындаушылар, фонограмма жасаушылар мен эфирлік және кабельдік хабар
тарату ұйымдары сабақтас құқық субъектілері болып табылады. Өнертабысқа
және өнеркәсіптік үлгіге құқықтар алдын ала патент, патент беру, ал пайдалы
модельге тек патент беру жағдайында қорғалады. Жаңа өнертапқыштық деңгейі
бар және өнеркәсіпте қолдануға болатын техникалық шешім құқықтық қорғау
берілетін өнертабыс болып табылады. Жаңа және өнеркәсіпте қолдануға болатын
өндіріс құралдары мен тұтыну заттарын конструкторлық орындау құқықтық
қорғау берілетін пайдалы модель болып танылады. Бұйымның сыртқы түрін
белгілейтін жаңа түпнұсқалық және өнеркәсіпте қолдануға болатын көркемдік-
конструкторлық шешім құқықтық қорғау берілетін өнеркәсіптік үлгі болып
танылады.
Өсімдіктердің жаңа сорттарына және жануарлардың жаңа тұқымдарына
құқық (селекциялық жетістіктер) патент берілген жағдайда қорғалады. Өсімдік
шаруашылығында жасанды жолмен немесе сұрыптау жолымен алынған және оны
қолда бар өсімдіктер сорттарынан ерекшелендіретін бір немесе бірнеше
шаруашылық белгілері бар өсімдік сорты селекциялық жетістік деп танылады.
Мал шаруашылығында адам жасап шығарған және оны осы түрдегі
жануарлардың өзге тұқымдарынан айыруға мүмкіндік беретін генеологиялық
құрылымы мен қасиеті бар және бір тұқым ретінде көбейту үшін сан жағынан
жеткілікті тұқым, яғни шығу тегі ортақ жануарлардың саны көп тұтас тобы
селекциялық жетістік деп танылады.
Селекциялық жетістіктерді құқықтық қорғау талаптары, өсімдік
сорттарында және жануарлар тұқымдарына патент ресімдеу мен беру тәртібі заң
актілерімен белгіленеді. Автордың шығармашылық қызметі нәтижесінде
жасалып, материалдық көздерде көрсетілген интегралды микротәсімдер мен
олардың арасындағы байланыстардың элементтері жиынтығының кеңістік-
геометриялық орналасуы интегралды микротәсімнің түпнұсқалық топологиясы деп
танылады. Техникалық, ұйымдық немесе коммерциялық ақпаратты, оның ішінде
үшінші тұлғаларға белгісіз (ашылмаған ақпарат) өндірістік құпияларды (ноу-
хау) заңды түрде иеленетін тұлғаның заңда белгіленген талаптар сақталса
осы ақпаратты заңсыз пайдаланудан қорғауға құқығы бар. Ашылмаған ақпаратты
заңсыз пайдаланудан қорғау құқығы осы ақпаратқа қатысты қандай да болсын
шарттылықты орындауға қарамастын туындайды.
Заңды тұлғаның ресми бланкілерде, баспа басылымдарына, жарнамаларда,
маңдайша жазуларда, анықтамалықтарда, шоттарда, тауарлар мен олардың
қорабында және заңды тұлғаның даралауға қажетті өзге де жағдайларда
фирмалық атауды пайдалануға айрықша құқығы бар. Тіркеліп қойған заңды
тұлғаның фирмалық атауына ұқсас фирмалық атауды пайдалануға болмайды,
өйткені мұның өзі тиісті заңды тұлғалардың ұқсап кетуіне, сондай-ақ, олар
шығаратын тауарлар немесе көрсететін қызметтер жөнінде жаңылыстыруға әкеп
соғуы мүмкін. Тауар белгісін құқықтық қорғау оны тіркеудің негізінде
Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттардың
негізінде тіркеусіз беріледі. Тіркелген не халықаралық шартқа орай
тіркеусіз қорғалатын сөзбен жазылған, бейнеленген, көлемдік белгілер немесе
бір тұлғаның тауарларын немесе көрсететін қызметтердің екінші тұлғаның
біртектес тауарлары мен қызметтерінен ерекшелеу үшін қолданылатын басқа да
белгілер тауар белгісі деп танылады. Тауар белгісіне құқық куәлікпен
куәландырылады. Құқық иесі куәлікте көрсетілген тауарлар мен қызмет
көрсетулердің барлық сыныптарына не олардың бөліктеріне қатысты тауар
белгісін пайдалануға құқығын лицензиялық шарт бойынша басқа тұлғаға беруі
мүмкін. Тауар шығарылатын жердің атауына, заң актілерінде көзделген
жағдайларды қоспағанда, оны тіркеудің негізінде құқықтық қорғау беріледі.
Тауар шығарылатын жердің атауы географиялық объектінің тарихи атауы болуы
мүмкін. Тауар шығарылатын жердің атауын тіркеуді патенттік орган жүзеге
асырады. Тіркеудің негізінде тауар шығарылатын жердің атауын пайдалану
құқығы туралы куәлік беріледі.
Авторлық құқықты иеліктен айыруға және басқа да адамға беруге
(Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексі 963 б.) заңмен тиым салынады.
Егер нәтиже екі немесе одан да көп адамның бірлескен авторлығымен жасалса,
олар тең авторлар болып табылады.
Интеллектуалдық (зияткерлік) шығармашылық меншік объектісін оның
иесінің өз қалауы бойынша кез-келген әдіспен пайдалануға мүліктік құқығы
интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижесіне немесе дараландыру
құралына айрықша құқық болып танылады.
Айрықша құқық объектісін басқа тұлғалардың пайдалануына берілуі
құқық иесінің келісімі негізінде жүзеге асады. Айрықша құқықты оның құқық
иесі басқа тұлғаға шарт бойынша беруі мүмкін. Жеке тұлғаларда мұрагерлік
бойынша құқықтық мирасқорлық жолымен, ал заңды тұлғаларда қайта ұйымдастыру
(реорганизация) нәтижесінде ауысады. Айрықша құқықтардың басқа адамға
ауысуы оның қолданылуы кезеңінде шектеулі уақытқа айрықша құқық беруді
көздейтін шартқа лицензиялық шарт туралы ережелер қолданылады. Лицензиялық
шарт айрықша құқық иеленуші тараптың екінші тарапқа интеллектуалдық
меншіктің тиісті объектісін белгілі бір әдіспен уақытша пайдалану құқығын
береді. Лицензиялық шарт ақылы болып саналады.
Зияткерлік меншік құқығы жөніндегі Комитет өз құзіреті шегінде
зияткерлік меншік құқығын қорғау саласында бақылау-қадағалау функциясын
жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы әділет министрлігінің ведомствосы
болып табылады. Бұл Комитетттің басты міндеті (Қазақстан Республикасы
Үкіметінің №1120 28.10.2004 ж.қаулысымен бекітілген Ереже) Қазақстан
республикасындағы біртұтас патент жүйесін дамытуды қамту, зияткерлік
меншікті қорғау облысындағы мемлекеттік саясатты дамыту болып табылады.
Жергілікті жерлерде аумақтық әділет органдарының зияткерлік меншік
құқықтарын қорғау жөніндегі бөлімдері жұмыс жасайды. Бөлім қызметкерлері
жеке және заңды тұлғалардың зияткерлік меншік құқықтарына нұқсан келмеуін
басты назарға ала бақылау мен қадағалау жасап отырады. Бөлім қызметкері
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Қазақстан Республикасы Кодексінің
нормаларына сәйкес әкімшілік құқық бұзушылық жасалу фактісін анықтағаннан
кейін, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттаманы уәкілетті сотқа
жібереді.
Егер де жасалған әрекеттердің белгілері Қазақстан Республикасы
Қылмыстық кодексінің нормасын қамтыса осы кодекстің тиісті баптары бойынша
қылмыстық жауапқа тартылады. Бұл жағдайда әділет органының қызметкерлері
осы істі тиісті органға қылмыстық іс қозғауға береді. Шығармашылық бар
жерде, туындыгерлердің иелігіндегі меншікті дүниесі бар жерде оны сақтау
мақсатында қандайда бір жұмыстардың жасалғаны ақиқат нәрсе. Мысалы, ежелгі
Греция мен Римде автордың, жеке мүліктік құқығы, оған алатын сыйақысы
ескеріліп отырған. Біреудін шығармасын ұрлап, иемденген адамды -арсыз деп
танып, жұрт алдында дүре соққан. Римде авторлар шығармаларымен атағын ғана
шығарып қоймай, табыс та тауып отырғанын зерттеушілер дәлелдейді.
Интеллектуалдық меншік құқығы қазақтың ұлттық нақыштарында,
өнертабысында және жыраулық поэзиясы қалыптасқан кезде де өмір сүріп келді
десек қателеспейміз.
Интеллектуалдық меншiк құқығының объектiлерiне:
1. интеллектуалдық шығармашылық қызметтiң нәтижелерi;
2. азаматтық айналымға қатысушыларды, тауарларды, жұмыстарды немесе қызмет
көрсетулердi дараландыру құралдары жатады.
2. Интеллектуалдық шығармашылық қызметтiң нәтижелерiне:
1. ғылым, әдебиет және өнер туындылары;
2. эфирлік және кәбілдік хабар тарату ұйымдарының орындаушылығы,
қойылымдары, фонограммалары мен хабарлары;
3. өнертабыс, пайдалы үлгiлер, өндiрiстiк үлгiлер;
4. селекциялық жетiстiктер;
5. интегралдық микросызба топологиялары;
6. ашылмаған ақпарат, оның iшiнде өндiрiс құпиялары (ноу-хау);
7. осы Кодексте немесе өзге де заң актiлерiнде көзделген реттерде
интеллектуалдық шығармашылық қызметтiң басқа да нәтижелерi жатады.
3. Азаматтық айналымға қатысушыларды,тауарларды, жұмыстарды немесе
қызмет көрсетулердi дараландыру құралдарына:
1. фирмалық атаулар;
2. тауарлық белгiлер (қызмет көрсету белгiлерi);
3. тауарлар шығарылатын жерлердің атаулары (шығатын жерін көрсету);
4. заң актiлерiнде көзделген реттерде азаматтық айналымға қатысушылардың,
тауарлар мен қызмет көрсетулердiң басқа да дараландыру құралдары жатады.
Интеллектуалдық меншiк объектiлерiне құқық оларды құру фактiсiнiң күшiмен
не осы Кодексте немесе өзге де заң актiлерiнде көзделген жағдайлар мен
тәртiп бойынша уәкiлеттi мемлекеттiк органның құқықтық қорғауды беруi
нәтижесiнен туындайды.
Интеллектуалдық меншiк объектiлерiне жеке мүлiктiк емес және мүлiктiк
құқықтар- интеллектуалдық шығармашылық қызмет нәтижелерінің авторлары осы
нәтижелерге қатысты жеке мүлiктiк емес және мүлiктiк құқықтарға ие болады.
Жеке мүлiктiк емес құқықтар, оның мүлiктiк құқығына қарамастан, авторға
тиесiлi болады және оның мүлiктiк құқығы басқа тұлғаның интеллектуалдық
шығармашылық қызметiнiң нәтижелерiне ауысқан жағдайда өзiнде сақталып
қалады. Азаматтық айналымға қатысушыларды, тауарларды немесе қызмет
көрсетулердi дараландыру құралдарына арналған құқық iргелерi осы құралдарға
қатысты мүлiктiк құқықтарға ие болады.
Интеллектуалдық шығармашылық қызмет нәтижесiнiң авторы болып танылу
құқығы (авторлық құқық) жеке мүлiктiк емес құқық болып табылады және оған
шығармашылық еңбегiмен интеллектуалдық шығармашылық қызметтiң нәтижесiн
жасаған адам ғана ие бола алады.
Авторлық құқықты иелiктен айыруға және басқа адамға беруге болмайды.
Егер нәтиже екi немесе одан да көп адамның бiрлескен авторлығымен жасалса,
олар тең авторлар болып танылады.
Тұтастай алғанда туындының тең авторлары болып танылатын адамдар тобы
интеллектуалдық меншiктiң жекелеген объектiлерiне қатысты заң актiлерiмен
шектелуi мүмкiн.
Интеллектуалдық меншік объектілерін түр-түрге жіктеу үшін, ең алдымен
оларды топтастыруға қандай критерий негіз болатынын анықтау шарт. Жалпы
жіктелім өткізудің басты мақсаты жіктеуге жататын әрбір объектінің орнының
бірегей және жеңіл анықталуын қамтамасыз ету болып табылады. Жаңадан пайда
болған объектімен жіктелімді толтыру немесе жіктелінген көпшіліктің ішінен
қажетті объектіні қарастыру жүйелі жеңіл болу үшін, қисынды бөлудің негізі
мен қағидасын таңдау ерекше мұқияттылықты қажет етеді.
Интеллектуалдық меншік объектілерінің негізгі құрамы Дүниежүзілік
интеллектуалдық меншік ұйымын (бұдан әрі - ДИМҰ) құру жөніндегі (14 шілде,
1967 жылы Стокгольм қаласында қабылданған) Конвенцияда көрсетілген.
Қазақстан Республикасының аумағында бұл Конвенция 16.02.1993 жылдан бастап
Қазақстан Республикасы Премьер-министрінің ДИМҰ жолдаған арнайы
декларациясымен күшіне енді.
Конвенцияның 2-бабына сейкес интеллектуалдық меншікке:
- ғылым, әдебиет және өнер туындыларына,
- радио жене телевизиялық бағдарлама, дыбыс жазба, орындаушылардың
қойылымдық қызметіне;
- адамзат қызметінің барлық саласындағы өнертабыстарға;
- ғылыми жаңалықтарға;
- өнеркәсіптік үлгіге;
- тауар белгісіне, қызмет көрсету белгісіне, фирмалық атауға және
коммерциялық белгіге;
- жосықсыз бөсекеден қорғауға жататын және өнер, әдебиет, ғылым мен өндіріс
саласындағы интеллектуалдық қызметке тиісті басқа да құқықтарға қатысты
құқықтар кіреді деп белгіленген [3].
Аталған, ДИМҰ Конвенциясының 2-бабында интеллектуалдық меншікке тиісті
құқықтардың толық тізімі берілгенімен, тізімде көптеген маңызды объектілер
орын таппаған.Жалпы, аталған халықаралық құжатта қамтылған интеллектуалдық
меншік объектілерінің тізімін жасақтау кезінде, белгілі бір ғылыми тұрғыдан
жіктеу мақсатын көздемеген.
Соған қарамастан, айрықша құқық саласындағы халықаралық келісімдерді
талдаған кезде жіктеудің бұл түрін назардан тыс қалдыруға болмайды.
Конвенцияның 2-бабында қамтылған интеллектуалдық меншік объектілерінің
басым көпшілігі Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (бұдан әрі - ҚР
АК) 961-бабында интеллектуалдық шьғғармашылық қызметтің нәтижелері жене
азакаттық айналымға қатысушыларды, тауарларды, жұмыстарды немесе қызмет
көрсетуді дараландыру құралдары ретінде екі топқа бөлініп корсетілген.
Мұндағы топтың құрамына жосықсыз бәсекеден қорғауға жататын құқықты
қоспағанда, тізімдегі объектілер бірдей болып табылады.
Негізінен, жосықсыз бәсекенің құқықтық институты ол көптеген елдердің
заңнамасына танымал азаматтық, қылмыстық, әкімшілік құқықтардың кешенді
нормаларынан тұратын кесіпкерлердің жеке құқығын, шарттық міндеттемелерді,
өнеркәсіптік меншік объектілөрі бойынша пайда болатын бәсекелестік
қатынасты реттейтін бәсекелестік құқық деп аталатын заңнаманың саласына
кіреді [2].
Мысалы, А. Сергеев саналы түрде жосықсыз бәсекені интеллектуалдық
меншік саласын өзі жіктеген терт институттың біреуіне де жатқызбайды. Өз
позициясын түсіндіру үшін ғалым мынадай негіздер келтіреді: біріншіден,
жосықсыз бәсекеден қорғауды қамтамасыз ететін құқық интеллектуалдық
қызметтің ерекше бір нөтижесі болып табылмайды, бұл жайт интеллектуалдық
меншік құқығының кез келген институтынан оны алшақтатып тұрады; екіншіден,
заңмен қорғалатын интеллектуалдық меншік объектілеріне қол сұғушылық
жасаудан қорғау жосықсыз бөтенің негізгі нысаны болып табылады; үшіншіден,
жосықсыз бәсекеден қорғау бойынша ресейлік құқық жетілмеген қалпында [4].
Сол кезден бері көп уақыт өтуіне байланысты соңғы дәлелді есепке
алмай, бірінші Интеллектуалдық меншік объектілерін құқықтық қорғау нысанына
ықпалы бар, сонымен қатар болудың кең тараған критерийі ол объектілерге
құқықты бекіту үшін негіздер болыл табылады. Мұндай негіздермен ҚР АК 961-
бабындағы интеллектуалдық меншік объектілерін де жіктеуге болады. Басты
негіз, ол шығармашылық қызмет нәтижесінің нысанына және мазмұнына құқықты
қорғауды қамтамасыз ету бойынша авторлық және патенттік құқықты бөлуге
болады.
Бұл критерийге сәйкес интеллектуалдық меншік объектілерін мынадай
түрлерге бөлеміз:
1.Авторлық және сабақтас құқық объектілеріие - онда туындыны қорғау жасалу
фактісіне қарай туындады: өнер, әдебиет, ғылым туындылары, интегралды
микросызба топологиялары, ЭЕМ-ге арналған бағдарламалар және т.б.
2.Өнеркәсіптік меншік объектілері - арнайы мемлекеттік органның берілген
құжаты негізінде және тіркеудеи өткен сәттен қорғалатын интеллектуалдық
қызметтің нәтижелері, оларға: өнертабыстар, пайдалы модельдер және
өнеркәсіптік үлгілер; селекциялық жетістіктер, тауар таңбалары, қызмет
көрсету таңбалары, тауар шығарылатын жерлердің атаулары жатады.
В. Дозорцев жоғарыда көрсетілгеннің біріншісін - жасаушылық, ал
екіншісін тіркеу жүйесі деп белгілейді. Сонымен қоса белгілі ғалым құқықтық
қорғау мазмұнының құпиялылығын құрайтын үшінші жүйені атайды, бұған өндіріс
құпиясы Ноу-хау деп аталатын бір ғана объектіні жатқызады [5].
Өндіріс құпиясы ноу-хаумен қоса, мазмұны құпия ақпараттан тұратын
объектілердің қатарына ҚР АК 126-бабына сәйкес қызметтік және коммерциялық
құпия да жатады. Сондықтан, жоғарыда айтылған критерийдің негізінде үшінші
түрін келтіруге болады, оған коммерциялық немесе қызметтік ақпараттан
тұратыы және өндіріс құпиясы ноу-хау объектілері жатады.
Бұл объектілер, үшінші жакқа белгісіз (құпиялылық қағидаға егізделеді)
болуына байланысты және коммерциялық құны бар болғандықтан құқықтық
қорғаумен қамтамасыз етіледі.
Мысалы, патентпен қорғалмайтын ғылыми ізденіс жұмысының нәтижелерін,
техникалық (жобалық, конструкторлық, технологиялық) құжаттамаларды,
ұйымдастыру-басқарушылық қызмет туралы мәліметтерді, өндірісті ұйымдастыру
жүйесін, өндірістік тәжірибе және қызметкерлер құрамын оқытып үйретуді
коммерциялық немесе қызметтік ақпараттан тұратын объектілерге жатқызатын
көзқарастар бар [6].
Мұдай көзқарастар жалпы қызметтік (функционалдық) тұрғыдан
қарастырғандықтан қалыптасқан.
Бір өзінде шығармашылық интеллектуалдық, қызметтің нәтижелерін және
азаматтық айналымға қатысушылардың дараландыру құралдарын біріктіріп
ұстайтын жіктеуді талдаған кезде ол: интеллектуалдық меншік аталатын
жалпы ұғыммен алуан түрлі объектілерді не біріктіреді (мысалы,
авторлық құқық және тауарлар шығарылатын жерлердің атаулары, соңғысының
интеллектуалдық ешқандай мазмұны жоқ), сондай-ақ интеллектуалдық
меншіктің бір немесе өзге тобына жатқызуға мүмкіндік беретін жекелеген
объектілер үшін құқықтық қорғау режимін (тіркеу, жасау фактісі, құпиялылық)
анықтаудын негізінде ие жатыр деген орынды екі сауал туынданды?
Бірінші сұрақ бойынша белгілі профессор А. Маковскийдің ұстанымын
қисынды және негізді деп айтқан жөн, ғалым мәнінде авторлық және сабақтас
құқық, патент құқығы, сондай-ақ тауарлық белгіге құқық, тағы басқа
құқықтардың интеллектуалдық меншік деген атаудың астында шоғырланып
жиналған себебі, ол осы барлық құқықтардың санатын берік біріктіретін -
айрықша сипаттың орын алуы деп түсіндіреді [7].
Яғни, интеллектуалдық шығармашылық меншік объектісіне құқық иесі өз
қалауы бойынша кез келген әдіспен пайдалануға, басқа тұлғалардың
пайдалануына тек құқық иесінің келісімімеп ғана жол берілетін айрықша
құқығы, интеллектуалдық меншіктің барлық объектілеріне бірдей танылады.
ҚР АК 961-бабындағы интеллектуалдық меншік объектілеріне жіктеу
жүргізу, дол осы жолмен жасалған мұндағы алуан түрлі объектілер құқық
иесінің айрықша құқығы бар болғандықтап бір институтқа біріккен.
Екінші сұраққа жауап беру үшіи, объектілердің өзіндік белгілері мен
құқықтық режимінің арасындағы ішкі тәуелділіктің бар екенін айту шарт. Бұл
орайда, дараландыру құралдарын қоспағанда (себебі, ҚР АК 125-бабына, сәйкес
интеллектуалдық қызметтің нәтижесі болып табылмайды, тек оларға
теңестірілген болып есептелінеді), келтірілген жіктеу бойынша,
интеллектуалдық қызметтің барлық нәтижелерін екі топқа бөлуге болады, олар:
нәтиженің нысаны және де нәтиженің мазмұны басым маңыздылығына ие болатын
объектілер. Құқықтық қорғаудың қайсыбір нысанымен қамтамасыз ету, ол
тұрғыда автордан басқа тұлғалар тәуелсіз жолмен сол объектіні қайталап
жасайтын мүмкіндігі бар (немесе мүмкіндігі жоқ) негізі, осылай бөлудің
критерийі болыі табылады.
Нәтижеиің нысаны басым маңыздылығына ие болатын объектілерді қайталал
жасау мүмкін емес, себебі олардың теңдесі жоқ. Бұған авторлық құқықтың
барлық объектілері кіреді (бірдей өлең, дыбыс жазба, радио бағдарлама т.б.
болмайды). Теңдесі жоқ жасалғен туындыны өз нысаны қорғайды, сондықтан
тіркеу талабы жоқ.
Ал, нәтиженің мазмұны басым маңыздылығына ие болатын объектілерді,
автордан басқа тұлғалардың қайталап жасауына мүмкіндіктері бар. Қоғамдық
қажеттілік орын алса, мұндай қайталау болып түрады. Сондықтан құқықтық
қорғауды орнату ушін объектілерді оқшаулау және оларға құқықты бекіту,
соңында тіркеумен аяқталатын арнайы рәсімдерді жасау қажет. Құқықты бекіту
үшін мұндай тіркеу жүйесі өнеркәсіптік меншік объектілеріне тиісті
қолданылады.
Ашылмаған ақпарат, оның ішінде өндіріс құпиялары ноу-хау) объектілері
үшін дамуы басым еді, тек құқықты қорғаудың тіркеу режимі оған келмейді,
мысалы аталған объектілердің құқық иелері өз ақпараттарын құпиялық режимде
ұстағысы келеді. Себебі, тіркеу жүйесінде құқық иесі өз өнертабысының
құпиясын ашуға міндетті, тек соның есесіне ғана ол объектіге заң жүзінде
қорғау және монополия алады. Бұл объектілерді оқшаулаудың жалғыз амалы ол
тек онын құпиялылығын сақтап қалу, дол осы құпиялылық аталған объектілерді
құқықтық қорғаудың мазмұны оолып табылады, Жалпы ҚР АК 1017-бабьша сәйкес,
ашылмаған ақпаратты құқықтық қорғау талалтары құпиялылық режимін емес, оған
шектеулі тұлғалардың ғана қолы жететіндігін белгілейді.
Сонымен, интеллектуалдық меншіктің нақты объектісіне айрықша құқықтың
пайда болу негіздері бонынша екі түрге бөлеміз, олар: құру фактісі және
уәкілетті мемлекеттік органның құқықтық қорғауды беруі (тіркеу жүйесі)
нәтижесінде. Яғни, ҚР АК 962-бабындағы интеллектуалдық меншік объектілеріне
құқықтың пайда болуын көздейтін екі негіз, ҚР АК 961-бабындағы жіктеумен
қоса, интеллектуалдық меншік объектілерін жіктеудің келесі бір түрі бар
екенін дәлелдейді.
Мысалы, Е.Оркина объектілерді тиісті айрықша құқықты тіркеу
ерекшелігі бойынша үш түрге бөліп жіктейді, олар: тіркеуден өтуге міндетті
(өнертабысқа, пайдалы модельдер және өнеркәсіптік үлгілерге, селекциялык
жетістіктерге, тауар таңбаларына) құқықтар; тіркеуден ету міндеті жоқ
(факультативті) (авторлық құқықтар, ЭЕМ-ге арналған бағдарламалар,
интегралды микросызба топологиялары, және т.б.); арнайы тіркеуді талап
ететін объектілер (ноу-хау және т.б.)
Азаматтық құқық ғылымы саласында ашылмағаи ақпаратқа, соның ішінде
өндіріс құпияларына (Ноу-хау) айрықша құқық жоқ, оған тек нақты іс
жүзіндегі монополия ғана бар деген көзқарастар кездеседі [8] Мысалы, Э.
Гаврилов өндіріс құпияларыиа (ноу-хау) ешқандай айрықша құқық пайда
болмайды, бұл объектіге мүліктік құқық салыстырмалы және міндеттемелік
құқықтық қатынаста ғана пайда болады дейді [8].
Өндіріс құпияларына (ноу-хау) айрықша құқығында иайда болуы мәселесі
бойынша көз-қарастар жеткілікті, бұл ретте қазақстандық азаматтық
заңнамасының тұжырымдамасы бойынша, егер құқық иесі қызметтік және
коммерциялық құпияны азаматтық айналымға енгізу режиміне қолданатын
талаптарды орындайтын болса ғана, ашылмаған ақпарат, соның ішінде өндіріс
құпиялары (ноу-хау) интеллектуалдық меншіктің объектісі болып табылады және
айрықша құқық пайда болады.
Қорыта келгенде, ҚР АК 961 -бабындағы интеллектуалдық меншік
объектілерін жіктеудің негізі, ол алуан түрлі объектілерге құқық иесінің
айрықша құқығы бар болғандықтая. бір институтқа біріккен және қорғауға
қабілетті интеллектуалдық қызметтің нәтижелері және дараландыру құралдары
өзінің мүліктік құндылығын айрықша құқық арқылы табады.
Сондықтан интеллектуалдық меншік ұғымының орнына айрықша құқық
немесе интеллектуалдық құқық ұғымдарын қолданудың толық негізі бар деп
ойлаймыз, әрине, бұл үшін жан-жақты дәйектеме келтіру тағы бір мақаланың
мазмұны болмақ.
1.2 Зияткерлік меншік обьектілеріне айрықша құқықтар және оның
қамтамасыз етілуінің жалпы сипаттамасы.
Зияткерлік объектілері жөнінде сұрақтармен қазіргі таңда кез-келген
азамат кездеседі. Қазақстан Республикасы зияткерлік меншікті қорғауда
бірнеше халықаралық келісімдерге қосылды. Тәжірибе жүзінде туындаған
сұрақтарды реттеу үшін басшылыққа алатын нормативті актілер қабылданды.
Төменде зияткерлік меншікке не жатады деген сұраққа қысқаша түсініктеме
бере келе тоқталсақ. Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексі 961 бабына
сәйкес, интеллектуалдық (зияткерлік) меншік құқығының объектілеріне:
1) интеллектуалдық (зияткерлік) шығармашылық қызметтің нәтижелері. Яғни,
ғылым, әдебиет және өнер туындылары, өнер табыс, пайдалы үлгілер,
өндірістік үлгілер, орындау, фонограмма және хабар таратуды ұйымдастыру,
селекциялық жетістіктер, интегралдық микросызба топологиялары, ашылмаған
ақпарат, оның ішіндегі өндіріс құпиялары (ноу-хау) т.б. жатады.
2) азаматтық айналымға қатысушыларды, тауарларды, жұмыстарды немесе қызмет
көрсетулерді дараландыру құралдары жатады. Яғни, фирмалық, атаулар,
тауарлық белгілер (қызмет көрсету белгілері), тауарлар шығарылатын
жерлердің атаулары (шығатын жерін көрсету) т.б.
Әдеби туындылар, драмалық және музыкалық-драмалық туындылар,
сценарийлік туындылар, хореография және пантомима туындылары, мәтінді және
мәтінсіз музыкалық туындылар, аудио-бейне туындылар, радио туындылары,
кескіндеме, мүсін, графика туындылары мен басқа бейнелеу өнерінің
туындылары, қолданбалы өнер туындылары, сәулет, қала құрылысы және бау-
сабақ өнері туындылары, фотосурет туындылары және фотосуретке ұқсас
әдістермен алынған туындылар, фотосурет туындылары және фотосуретке ұқсас
әдістермен алынған туындылар, географияға, топографияға және басқа
ғылымдарға қатысты карталар, жоспарлар, эскиздер, безендірмелер мен үш
өлшемді туындылар, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Байтешова Б. К.
Зияткерлік меншік құқығын қорғаудың халықаралық жүйесін дамытудың
теориялық мәселелері
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
050301 мамандығы – Құқықтану
Шымкент, 2011ж.
Ф.7.15-07
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
Елікбай М.Ә.
_________20____ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Зияткерлік меншік құқығын қорғаудың халықаралық жүйесін
дамытудың теориялық мәселелері
050301 мамандығы – Құқықтану
Орындаған Байтешова Б.К.
ғылыми жетекшісі
аға оқытушы Салыбек Н.М.
Шымкент, 2011ж.
Ф.7.15-08
Қ А З А Қ С Т А Н Р Е С П У Б Л И К А С Ы Н Ы Ң
Б І Л І М Ж Ә Н Е Ғ Ы Л Ы М М И Н И С Т Р Л І Г І
М.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
__________Заңтану және халықаралық қатынастар_________факультет
(факультет атауы)
___________Азаматтық және еңбек құқығы кафедрасы____________
Мамандығы_____________050301_Құқықт ану_____________
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
Азаматтық және еңбек құқығы
Елікбай М.Ә_________________
_____ _______________2011 ж
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындауға
ТАПСЫРМА № _______
Студент Байтешова Бағдагүл Көбегенқызы _____ЮМ-07-1к5
Жұмыстың (жобаның) тақырыбы Зияткерлік меншік құқығын қорғаудың халықаралық
жүйесін дамытудың теориялық мәселелері
___________________________________ _______________
Университет бойынша __________________ ж № ___бұйрығымен бекітілген
Жұмысты (жобаны) аяқтау мерзімі ___________________________________ ___
Жұмысты (жобаны) орындауға берілген мәліметтер ______________________
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ ___________________________________ ______
___________________________________ _________________
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1 Зияткерлік меншік құқығының обьектілері, олардың белгілері мен
негізігі түрлерінің ерекшеліктері
1.1 Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес зияткерлік
меншік құқығын ұғымы, обьектілері және оларға құқықтардың
пайда болу негіздерінің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .11
1.2 Зияткерлік меншік обьектілеріне айрықша құқықтар және оның
қамтамасыз етілуінің жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
2 Зияткерлік меншік құқығын қорғаудың жүйесін дамыту ерекшеліктері
мен теориялық мәселелерінің құқықтық реттелуі
2.1 Зияткерлік меншік құқығын қорғаудың халықаралық жүйесінің
дамуы
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.2 Зияткерлік меншік құқығын қорғаудағы халықаралық
шарттардың маңыздылығы және оны қорғаудағы бірегей нормалар
мен
стандарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
2.3 Зияткерлік меншік құқығын қорғаудығы халықаралық ұйымдардың ролі...35
3 Қазақстан Республикасыныңда зияткерлік меншік құқығын бұзылудың
алдын алу және қорғауды жетілдіру және оларды шешу жолдары
... ... ... ... ... .41
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...75
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..77
Аннотация
Диплом жұмысы Зияткерлік меншік құқығын қорғаудың халықаралық жүйесін
дамытудың теориялық мәселелері тақырыбына арналған. Диплом жұмысы
кіріспеден үш бөлімнен, қортындыдан. қосымшадан тұрады. Бірінші бөлім
Зияткерлік меншік құқығының түсінігі және обьектілері ол екі бөлімшеден
тұрады. Екінші бөлім Зияткерлік меншік құқығын қорғаудың жүйесін дамыту
ерекшеліктері мен теориялық мәселелері ол үш бөлімшеден тұрады.Үшінші бөлім
Қазақстан Республикасыныңда зияткерлік меншік құқығын бұзылудың алдын алу
және қорғауды жетілдіру жолдарының мәселелері деп аталады.
Дипломдық жұмыс көлемі 79 бет.
Қортынды 2 бет
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 53
Нормативтік сілтемелер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы1995ж.,2007жылғы21 мамырдағы №
254-ІІІ Заңымен енгізілген өзгертулер
2. Интеллектуалдық меншiк саласындағы құқық бұзушылықтың жолын кесу
жөнiндегi ынтымақтастық туралы келiсiмдi бекіту туралы Қазақстан
Республикасы Заңының жобасы туралы қаулысы.
3. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 29 наурыз 2001 жылғы № 411
Қазақстан Республикасы әділет министрлігінің Санаткерлік меншік
құқығы жөніндегі комитетінің мәселелері қаулысы.
4. Қазақстан Республикасының Фонограмма жасаушылардың мүдделерін олардың
фонограммаларын заңсыз көшіріп-көбейтуден қорғау жөніндегі конвенцияға
қосылуы туралы Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 7 маусымдағы
заңы.
5. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (жалпы бөлімі, ерекше
бөлімі). – Алматы, 2010
6. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі (ерекше бөлім), Алматы,
Юрист, 20012004.12.20. N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа
енгізіледі)
7. Қазақстан Республикасының 10 маусым 1996 жылғы Авторлық құқық және
сабақтас құқықтар туралы Заңы.
8. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексі
2001 жылдың 30-қаңтарында № 155-ІІ
9. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 3 ақпан 2001 жылғы № 179
10. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінің Авторлық құқықтар
жөніндегі комитеті туралы ережені бекіту жөнінде Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы 25 масумыдағы № 846 қаулысы.
11. Туынды авторларының және сабақтас құқық иелерінің мүліктік мүдделерін
қамтамасыз ету шаралары Қазақстан Республикасының Ішкі істер
министрлігінің 2000 жылғы 1 наурыздағы № 168 бұйрығызаң күші бар
жарлығы. 17.04.1995 ж.
Анықтамалар
1. Зияткерлік меншік - адамның ой-санасымен жасалғаның барлығына қатысы
бар: өнертабыстар, әдеби және драмалық туындылар, сондай-ақ
коммерциялық мақсатта пайдаланылатын таңбалар, атаулар және үлгілер.
Өнеркәсіптік меншікке- патент берілетін, өнертабыстар, селекциялық
жетістіктер, өнеркәсіптік үлгілер, тауар таңбалары және тауар шығуының
атауы кіреді.
2. Авторлық гонорар- ғылым, әдебиет және өнер шығармаларын пайдалану үшін
авторға (немесе оның мұрагеріне) төленетін сыйақы.
3. Айырбас – бір өнімнің басқа екінші өнімге алмастырылу процесі.
4. Мұрагерлік құқық-азаматтық құқықтың бір бөлігі; мұралау құқы бойынша
қайтыс болған адам мүлкінің басқа адамға (мұрагерге) өту тәртібін
айқындаушы құқықтық нормалардың жиынтығы.
5. Тұтыну – адамның қажеттілігін қанағаттандыру үшін жасалған игіліктерді
пайдалану болып табылады.
6. Мүліктік құқылар-мүліктерді иеленуге, пайдалануға және билік
жүргізуге, сондай-ақ осы мүліктер мен айырбас заттарын (тауарларды,
қызмет түрлерін, ақшаларды, бағалы заттарды, т.б.) бөлу жөнінде
экономикалық айналымға қатысушылар арасында туындайтын материалдық
(мүліктік) талаптарға байланысты құқықтық қарым-қатынас жасаушылардың
субъективті құқылары.
7. Сыйақы-әлдебір қызмет саласындағы жетістігі, сіңірген еңбегі үшін
ақшалай немесе заттай ынталандыру шарасы.
8. Реверсия-бастапқы иегерген мүлікті қайтарып беру.
9. Субституция-мұрагерлік құқықта: өсиетте хат ашылғанға шейін негізгі
мұрагер қайтыс болған немесе мирастан бас тартқан реттерде, қосымша
мұрагердің (субституттың) бар екенін мұра қалдырушының өсиетіне жазып
қалдыруы.
10. Авторлық құқық-азаматтық құқықтың ғылым, әдебиет және өнер т.б.
туындайтын қарым – қатынастарды реттейтін саласы.
11. Мәміле-азаматтар мен заңды тұлғалардың азаматтық құқықтары мен
міндеттерін белгілеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған
әрекеттер. Мәмілелер бір жақты немесе көп жақты шартпен жасалады.
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Тәуелсіз мемлекетіміз егемендігін алғалы
еліміздің, әлеуметтік-экономикалық жағдайын дамытуға байланысты
жүріп жатқан, көптеген реформалар қоғамдық қатынастардың өзгеруіне
алып келді.Ол ең алдымен құқықтық қатынастардың, оның ішінде авторлық
құқық және сабақтас құқықтар саласының дамуына және өркендеуіне жол
ашты.Қазақстан егемендік алғаннан бастап, дүниежүзілік қауымдастықтың
толыққанды мүшесі болды, сол арқылы халықаралық қатынастарда өзіне сәйкес
құқықтар мен міндеттерді қабылдап отыр. Солардың бірі зияткерлік меншікті
қорғау. Қазақстан Дүниежүзілік зияткерлік меншік Ұйымының мүшесі, сондықтан
да зияткерлік еңбек әрбір азаматтың жеке мүліктік құқығы немесе оның жеке
меншігі.
Қазақстан Республикасы құқықтық мемлекет ретінде даму барысында және
оның дамыған елдер қатарына ену жолындағы халықаралық деңгейдегі барлық
нормалар мен стандарттарды ұстану және сақтау негізгі мәселелердің бірі
болып отыр.Дәл осы тұрғыдан, зияткерлік меншік құқығын қорғаудың
халықаралық жүйесін дамытудың теориялық мәселелері маңызды тақырыптардың
бірі болып отыр. Әлемдік зкономика шарттарын игеріп, Кедендік одақты
ықпалдастықты күшейту кезеңінде зияткерлік меншікті қорғаудың маңызы
жоғары. Бірінғай экономикалық кеңістікті қалыптастыруда және еліміздің
Дүниежүзілік Сауда Ұйымына енуіне байланысты келіссөздер өткізуде
зияткерлік меншікті сақтаудың құқықтық мәртебесі зор.
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50елдердің қатарына
кіру стратегиясында Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың
Қазақстан халқына Жолдауындағы бірінші басымдықтың өзекті, негізгі
мәселелерінің бірі ретінде: Қазақстанның авторлық құқық пен сауда белгісін
қорғаудың қатаң кепілі ретінде беделін нығайту бізге экономиканың жаңа
секторларын белсенді түрде дамытып, әр тараптандыруға мүмкіндік береді.
Қазақстанда алдамыш өнімдерге төзбестік көзқарас туғызуға бағытталған
жариялы науқан жүзеге асырылуға тиіс, сонымен қатар зияткерлік меншік
құқығын бұзу мен сауда белгілерін қолдан жасаушылар үшін әкімшілік және
қылмыстық қудалау шараларын қабылдау керек-деп көрсетеді [1]
Себебі, зияткерлік меншік құқығын қорғау бүгінгі күнде дүние жүзіндегі
қатар өмір сүріп отырған елдер үшін ең өзекті мәселелердің біріне айналып
отыр.Әрине авторлық құқықты қорғау тек бүгінгі күні болған мәселесі емес,
оның өзіне тән тарихы бар.Ең біріншісі 1710 жылы Англияда қабылданған
авторлық құқық заңы ретінде Статут королевы Анны деп аталады [2]. Оның
негізгі қағидасы жарияланған туындыны автордың келісімінсіз басылымдарға
шығаруға рұқсат етілмеген. Кейін 1886 жылы қабылданған Берн
конвенциясында қорғалатын интеллектуалды меншік құқығының түрін айқындай
түскендігін көреміз [2].
Ал, 1952 жылғы 6 қыркүйекте Женевада қабылданған Авторлық құқық
туралы Халықаралық конвенцияда авторлық құқықтың қорғалуы халықаралық
мәртебеге ие болғандығын көрсетеді. Міне осылайша әр мемлекетте, әр түрлі
уақытта, әр деңгейде, әр түрлі бағытта қабылданып, жүзеге асырылған
заңдарының өзіндік мәні зор болып, мемлекет тарапынан авторлық құқыққа
ерекше көңіл бөлінгендігін көреміз. Қазіргі таңда авторлардың мүліктік
құқықтары өте көп бұзылып жүр, ал бұл, автордың өзінің материалдық
жағдайына кері әсер етеді, сонымен қатар халықаралық аренада мемлекеттің
авторитетін төмен түсіреді. Сондықтан, бұл тақырыптың актуальдығы мынада:
авторлық құқық жөніндегі заңнаманы егжей-тегжейімен зерттеп, және автордың
мүліктік құқығы жүзеге асыру механизімін жасап шығару.Авторлық және
сабақтас құқықтарды қорғауда егер өзіміздің елдің тәжірбиесі жетпеген
жағыдайда басқа мемлекттер осы жағыдайларды шешу жолдарындағы атқарған
еңбектеріне назар аударуымыз керек.
Ғылыми жаңалығы және ғылыми жаңалықтар Қазақстан Республикасында
зияткерлік меншік құқығын қорғауды халықаралық жүйесін дамытудың теориялық
мәселелері анықталды.
Атап айтқанда, зияткерлік меншік құқығының түсінігі, объектілерін
анықтап, осы объектілерге айрықша құқықтар мен олардың қаматамасыз етілуін
көрсету, зияткерлік меншік құқығын қорғаудың халықаралық жүйесін дамытудың,
оны қорғаудағы бірігей нормалар мен стандарттарды қарастыру, осы салада
қорғауды жүзеге асыратын халықаралық ұйымдардың рөлін, Қазақстан
Республикасында зияткерлік меншік құқығын бұзылудың алдын алу және қорғауды
жетілдіру жолдарының мәселелерін көрсету болып табылады.
Дипломдық зерттеудің мақсаты мен міндеті: Зияткерлік меншік құқықығының
ұғымын, объектілерін, оны қорғау тәсілдерін анықтай отырып халықаралық
жүйесін дамытудың теориялық мәселелерін көрсету болып отыр. Бұл мақсатқа
жету үшін келесі міндеттер қойылады:
- Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес зияткерлік меншік құқығының
түсінігін, объектілерін, осы құқықтардың пайда болу негіздерін көрсету,
осы объектілерге айрықша құқықтардың және оның қаматамасыз етілуін
көрсету;
- Зияткерлік меншік құқықғын қорғаудың халықаралық жүйесінің даму
мәселелерін нақтылау;
- Зияткерлік меншік құқығын қорғаудағы халықаралық шарттардың маңыздылығын
және оны қорғаудағы бірігей нормалар стандарттарды айқындау;
- Зияткерлік меншік құқығын қорғаудағы халықаралық ұйымдардың ролі мен
олардың осы саладағы құзыреттілігін көрсету;
Қазақстан Республикаында зияткерлік меншік құқығыны бұзылудың алдын алу
және қорғаудағы жетілдіру жолдарындағы мәселелерді анықтау болып табылады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі. Зияткерлік меншік
обьектілеріне айрықша құқықтар және оның қамтамасыз етілуі мәселелері болып
отыр. Зияткерлік меншік құқығының түсінігін анықтау, зияткерлік меншік
құқығын қорғаудың халықаралық жүйесін дамытудың, оны қорғаудағы бірігей
нормалар мен стандарттарды қарастыру, осы салада қорғауды жүзеге асыратын
халықаралық ұйымдардың ролін, Қазақстан Республикасында зияткерлік меншік
құқығын бұзылудың алдын алу және қорғауды жетілдіру жолдары болып табылады.
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдістемелік негіздері. Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес зияткерлік меншік құқығының ұғымын, оның
объектілерін, оларға құқықтардың пайда болу негіздері, осы саланы
халықаралық қорғаудағы жүйені тиісті қалыпқа келтіру мәселелерінің
теориялық тұрғыдан қарастырылған, сонымен қатар осы саланы зерттеудегі
басшылыққа алынатын халықаралық нормалар мен стандарттарға талдау және
қорғауды жүзеге асыратын халықаралық ұйымдарға сипаттама берілген.
Зерттеудің нормативтік базасы. Қазақстан Республикасының
Конститутциясын, Қазақстан Республикасының заңдары, Қазақстан
Республикасының Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы Заңы.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексін, Қазақстан Республикасының
Бағалы қағаздар рыногы туралы заңы, ҚРҮкіметінің Қаулысымен бекітілген
азаматтық заң актілері, Президент Жарлықтары, Қазақстан Үкіметінің
қаулылары, ҚР қаржы лизингі туралы заңы, Шаруашылық серіктестіктер туралы
ҚР Президентінің заң күші бар жарлығы, Тәуелсіз мемлекеттер Достастығы
мемлекеттерінің нормативтік-құқықтық актілері және бірқатар шетелдік заң
актілері құрайды.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Дипломдық жұмысты зерттеу барысында
Азаматтық және жер құқығы саласында шетелдік мамандармен қоса, отандық
ғалымдар да өте көп зерттеулер жүргізген, еңбектер жасаған.Бұл зерттеулер
қазіргі таңдағы құқықтық қатынастардың өзгеруіне негіз болатын нормаларды
қолдану ерекшеліктерімен сипатталады.Қазақстандық заңгер ғалымдардың ғылыми
еңбектерін қолдандым. Оларға:, Бутнов В.К., Гаврилов Э.П., Басин Н.Г.,
Иоффе О.С., Сергеев А.Ф., Никитин М.И., Каудыров Т.Е., Конторович А.Я.,
Сүлейменов М.К., Никитин М.И., Сергеев А.П., Серебровский В.И., Савельева
И.В., Маметова, Т. Мейер, С.П. Мороз, Г.Л. Нуртаева, Е.Б. Осипов, Б.Т.
Раимбай, С.Н. Садырова, С.В. Скрябин, А.К. Темирбекова, А.К. Хамзина, Т.Т.
Шиқтыбаев және т.б. және т.б. авторлардың еңбектері пайдаланылады. Сонымен
қатар, осы саладағы Қазақстан Республикасының заңдарына анализ берілген.
1 Зияткерлік меншік құқығының обьектілері, олардың белгілері мен
негізігі түрлерінің ерекшеліктері
1.1 Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес зияткерлік меншік
құқығын ұғымы, обьектілері және оларға құқықтардың пайда болу негіздері
Зияткерлік меншік адамның ой-санасымен жасалғанның барлығына қатысты:
өнер табыстар, әдеби және драмалық туындылар, сондай-ақ, коммерциялық
мақсатта пайдаланылатын таңбалар, атаулар және үлгілер. Зияткерлік меншік
екі санатқа бөлінеді: Өнеркәсіптік меншік, Авторлық құқық объектілері.
Зияткерлік меншік құқығы, басқа да меншік құқықтары сияқты авторға
немесе патент, тауар таңбасы иесіне өз туындысынан не шығармашылық
жұмысынан табыс алуға мүмкіндік береді. Бұл құқық Дүниежүзілік адам
құқықтары декларациясының 27-бабында мазмұндалған, онда:
1. Әр адам қоғамның мәдени өміріне еркін қатысуға, өнерден рахат, ләззат
алуға, ғылыми прогреске ат салысуға, әрі оның игілігін пайдалануға
құқылы.
2. Әр адам өзі автор болып табылатын ғылыми еңбегінің, әдеби немесе
көркем шығармаларының нәтижесінде туындайтын рухани және материалды
мүдделерінің қорғалуына құқылы.
Зияткерлік меншіктің және оны қорғаудың маңыздылығы алғаш рет 1883 жылы
Париждік өнеркәсіптік меншікті қорғау конвенциясымен және 1886 жылы Әдеби
және көркем туындыларын қорғау туралы Берн конвенциясымен мойындалды. Екі
конвенцияда Дүниежүзілік зияткерлік меншік ұйымымен (ДЗМҰ) басқарылады.
Интеллектуалдық меншік -бұл материалды көрсетілген ой
(интеллектуалды) әрекетінің нәтижесі, оны жасаған авторға шексіз құқық
беріліп, сонымен қатар арнайы берілген патент, немесе куәлік құжаттарымен,
немесе заңды бекітілген авторлық құқық нормаларымен қорғалады.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 115-бабында азаматтық
құқық объектілерінің ішінде интеллектуалдық шығармашылық қызметтің
нәтижелері де көрсетілген. Объектілердің осы түріне құқықтардың табиғатын
анықтауға қатысты заң ғылымында екі бағыт қалыптасқан. Бірінші бағыт,
интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижелеріне құқықтарды затқа меншік
құқығымен теңестіруге негізделсе, екінші бағыт құқықтарды заттық құқықтарға
емес, керісінше ерекше сипатты құқықтарға жатқызуға негізделеді. Бұл
бағыттардың алғашқысы заңи әдебиетте проприетарлық тұжырымдама (propriety –
француз тілінен аударғанда меншік) деп аталады да, екіншісі ерекше құқықтар
тұжырымдамасы деген атқа ие болған.
Проприетарлық тұжырымдаманы жақтаушылар кез келген қызмет барысында,
соның ішінде интеллектуалдық шығармашылық қызмет барысында жасалатын
игіліктерге меншік құқығы орнатылуы тиіс деген идея негізінде,
интеллектуалдық өнімді жааушы субъектінің осы өнімге мүліктік және өзіндік
мүліктік емес құқықтарының қосындысын интеллектуалдық меншік деп атауды
ұсынады. Нәтижесінде, ХІХ ғасырдың аяғында интеллектуалдық меншік ұғымы
мен оның құрамдас бөліктері болып табылатын әдеби меншік және
өнеркәсіптік меншік ұғымдары әлемнің көптеген елдердің заңдары мен
маңызды халықаралық конвенцияларда кеңінен қолданыла бастайды.
Мәселенің бұлай шешілуіне және зияткерлік меншік ұғымын құқықтық
ұғымдар аппаратына енгізуге қарсы шыққан ерекше құқықтар теориясының
өкілдері, біріншіден, мерзімсіз болып табылатын және қандай да бір аумақтық
шектеулер қойылмаған меншік құқығынан өзгешелігі сол, авторлардың, патент
иелерінің және олардың құқық мирасқорларның құқықтары әуел бастан уақыт
бойынша және кеңістікте шектеулі, екіншіден, бұл құқықтар меншік құқығын
қоғауға арналған виндикалық және басқа да талаптардан өзге құқықтық
құралдармен қорғалатын ерекше құқықтар, демек материалдық емес объектілерге
жататын интеллектуалдық қызмет жетістіктері мен материалдық заттардың
құқықтық режимдерін теңестіруге болмайды, сондықтан интеллектуалдық
меншік терминін қолдану ғылыми тұрғыдан негізсіз деп көрсетті.
ХІХ ғасырдың аяғында туындаған екі тұжырымдаманы ұстаушылардың
арасындағы бұл ғылыми дау бүгінде біршама бәсендеген. Өйткені, қазіргі
уақытта зияткерлік нәтижелерге құқық табиғатының екі қырлы екендігіне ешкім
шүбә келтірмейді және көзқарастар алшақтығы тек терминологиялық мәселелер
төңірегінде ғана қалған деуге болады.
Шынында да шығармашылық нәтижені жасаушының (автордың), бір жағынан,
оны пайдалануға ерекше сипатты құқығы болады және бұл құқық басқа
тұлғаларға азаматтық құқықтық мәмілелер арқылы немесе әмбебап құқық
мирасқорлығы тәртібімен емін еркін беріле алады. Мазмұны бойынша бұл құқық
мүліктік құқықтар қатарына жатады және абсолюттілігі мен жоғарыда айтылған,
басқа тұлғаларға емін-еркін беріле алатындығы тұрғысынан, шынында да,
меншік құқығына ұқсас. Екінші жағынан, авторға авторлық есімге құқық сияқты
бірқатар өзіндік мүліктік емес (моральдық) құқықтар да тиесілі болады және
өздерінің табиғатына сәйкес бұл құқықтар басқа тұлғаларға еркін беріле
алмайтын, яғни иеліктен шығаруға жатпайтын құқықтар болып табылады.
Әлбетте, аталған құқықтардың жиынтығын зияткерлік меншік терминімен
атау қазіргі уақытта шыртты түрде алынғаны түсінікті. Әйтсе де, бұл
терминнен мүлдем бас тартып, тілге тиек болып отырған нәтижелерге қатысты
тек ерекше құқықтар терминін пайдалануды немесе бұл терминдерді заң
актілерінде, ең болмағанда, синоимдер ретінде қатар қолдануды ұсынушылар
қатары әлі де аз емес. Кеңес өкіметінің соңғы жылдарына дейін буржуазиялық
институт ретінде пайдаланудан бас тартылып келген интеллектуалдық меншік
ұғымы қайта оралған атаулардың бірі болып табылады. Ол КСРО-ның құқықтық
кеңістігінде алғаш рет 1990 жылы 6 наурыздағы КСРО-дағы меншік туралы
заңда қолданыла бастады. Осы саланы зертеушілердің еңбектерінде
интеллектуалдық меншікке материалдық емес объектілерге жататын
интеллектуалдық шығармашылық қызметінің нәтижелеріне және оларға
теңестірілген азаматтық айналымның субъектілері мен объектілерін
дараландыру құралдарына азаматтық құқық субъектісінің өзіндік мүліктік емес
және мүліктік құқықтарының кешені (жиынтығы). Қазақстан Республикасы
Азаматтық кодексінің 125-бабында интеллектуалдық меншік пен ерекше
құқықтар категорияларын теңестіру орын алған. Бұлайша теңестіруді
себептерге байланысты қателік деп қарастыруға болады. Жоғарыда айтылғандай,
интеллектуалдық меншіктің мүліктік құқықтармен қатар өзіндік мүліктік емес
құқықтардың да жиынтығы болып табылатындығы белгілі.
Ал, Азаматтық Кодекстің 964-бабына сәйкес, ерекше құқық –
интеллектуалдық меншік объектісін оның иесінің өз қалауы бойынша кез келген
әдіспен пайдалануға мүліктік құқығы болып танылады және зерттеушілердің
барлығы дерлік бұл құқықты интеллектуалдық меншік объектісіне құқықтардың
ішіндегі ең бастысы деп таниды. Әйтсе де, ерекше құқық интеллектуалдық
меншік ұғымы қамтитын құқықтар кешенінің бір бөлігін ғана құрайтындықтан,
бұл құқықтық конструкциядан өзіндік мүліктік емес құқықтар тыс қалады. Осы
айтылғандардың негізінде АК-тің 125-бабы 2-тармағының редакциясынан Ерекше
құқықтардың... деген сөз тіркесін алып тастап: Интеллектуалдық меншік
объектісі болуы мүмкін интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижелері
мен дараландыру пайдалану ... деп беруді ұсынамыз. Бұл орайда,
интеллектуалдық меншік және ерекше меншік ұғымдарын тең дәрежеде
қарастырудың орынсыздығы Қазақстан Республикасы заңдарына ғана қатысты
екенін айта кеткен жөн.
Мәселен, ерекше құқық Ресей мен Өзбекстанның азаматтық заңдарында
құрамына интеллектуалдық меншік объектісіне өзіндік мүліктік емес
құқықтармен қатар, мүліктік құқықтар да енетін категория ретінде
түсіндіріледі. Дәл осы секілді позиция ТМД елдерінде Модельдік Азаматтық
Кодексінде де бекітілген. Ал, Қазақстан заңдары бойынша, жоғарыда
айтылғандай, бұл категорияға тек мүліктік құқықтар енеді.
Сонымен бірге, ерекше құқық деп тек мүліктік құқықтың танылатындығы
туралы Азаматтық Кодексте бекітілген ережемен Қазақстан Ғалымдарының бірдей
келісе бермейтіндігін айта кету керек. Бұл орайда, біз Т.Қаудыровтың: ...
мәселен, мүліктік емес авторлық құқығының ерекшелік сипаты бар (осы
туындыға немесе өнертабысқа басқа бір тұлғаның осы тәрізді құқығы жоққа
шығарылады). Кейбір субъективті құқықтардың кешені ретіндегі ерекше құқық
конструкциясының болуы бұл конструкцияға енбеген өзіндік мүліктік емес
құқықтардың ерекшелік қасиетінің болуына бөгет болмайды деген пікірімен
келісе отырып, терминологиялық тепе-теңдікті сақтау мақсатында
республикамыздың азаматтық заңдарына интеллектуалдық меншік және ерекше
құқықтар терминдерін тең мағыналы ұғымдар ретінде қолданбауды ұсынамыз.
Қазақстан РеспубликасыАзаматтық Кодексі 961 бабына сәйкес,
интеллектуалдық (зияткерлік) меншік құқығының объектілеріне:
1. интеллектуалдық (зияткерлік) шығармашылық қызметтің нәтижелері. Яғни,
ғылым, әдебиет және өнер туындылары, өнер табыс, пайдалы үлгілер,
өндірістік үлгілер, орындау, фонограмма және хабар таратуды ұйымдастыру,
селекциялық жетістіктер, интегралдық микросызба топологиялары, ашылмаған
ақпарат, оның ішіндегі өндіріс құпиялары (ноу-хау) т.б. жатады.
2. азаматтық айналымға қатысушыларды, тауарларды, жұмыстарды немесе қызмет
көрсетулерді дараландыру құралдары жатады. Яғни, фирмалық, атаулар,
тауарлық белгілер (қызмет көрсету белгілері), тауарлар шығарылатын
жерлердің атаулары (шығатын жерін көрсету) т.б.
Әдеби туындылар, драмалық және музыкалық-драмалық туындылар, сценарийлік
туындылар, хореография және пантомима туындылары, мәтінді және мәтінсіз
музыкалық туындылар, аудио-бейне туындылар, радио туындылары, кескіндеме,
мүсін, графика туындылары мен басқа бейнелеу өнерінің туындылары,
қолданбалы өнер туындылары, сәулет, қала құрылысы және бау-сабақ өнері
туындылары, фотосурет туындылары және фотосуретке ұқсас әдістермен алынған
туындылар, фотосурет туындылары және фотосуретке ұқсас әдістермен алынған
туындылар, географияға, топографияға және басқа ғылымдарға қатысты
карталар, жоспарлар, эскиздер, безендірмелер мен үш өлшемді туындылар, ЭЕМ-
ге арналған бағдарламалар, өзге де туындылар авторлық құқық объектілері
болып табылады.
Ал, ресми құжаттар, мемлекеттік рәміздер мен белгілер, халық
шығармашылығының туындылары, ақпараттық сипаттағы оқиғалар мен фактілер
туралы хабарлар авторлық құқық объектілері болып табылмайды.
Орындаушылар, фонограмма жасаушылар мен эфирлік және кабельдік хабар
тарату ұйымдары сабақтас құқық субъектілері болып табылады. Өнертабысқа
және өнеркәсіптік үлгіге құқықтар алдын ала патент, патент беру, ал пайдалы
модельге тек патент беру жағдайында қорғалады. Жаңа өнертапқыштық деңгейі
бар және өнеркәсіпте қолдануға болатын техникалық шешім құқықтық қорғау
берілетін өнертабыс болып табылады. Жаңа және өнеркәсіпте қолдануға болатын
өндіріс құралдары мен тұтыну заттарын конструкторлық орындау құқықтық
қорғау берілетін пайдалы модель болып танылады. Бұйымның сыртқы түрін
белгілейтін жаңа түпнұсқалық және өнеркәсіпте қолдануға болатын көркемдік-
конструкторлық шешім құқықтық қорғау берілетін өнеркәсіптік үлгі болып
танылады.
Өсімдіктердің жаңа сорттарына және жануарлардың жаңа тұқымдарына
құқық (селекциялық жетістіктер) патент берілген жағдайда қорғалады. Өсімдік
шаруашылығында жасанды жолмен немесе сұрыптау жолымен алынған және оны
қолда бар өсімдіктер сорттарынан ерекшелендіретін бір немесе бірнеше
шаруашылық белгілері бар өсімдік сорты селекциялық жетістік деп танылады.
Мал шаруашылығында адам жасап шығарған және оны осы түрдегі
жануарлардың өзге тұқымдарынан айыруға мүмкіндік беретін генеологиялық
құрылымы мен қасиеті бар және бір тұқым ретінде көбейту үшін сан жағынан
жеткілікті тұқым, яғни шығу тегі ортақ жануарлардың саны көп тұтас тобы
селекциялық жетістік деп танылады.
Селекциялық жетістіктерді құқықтық қорғау талаптары, өсімдік
сорттарында және жануарлар тұқымдарына патент ресімдеу мен беру тәртібі заң
актілерімен белгіленеді. Автордың шығармашылық қызметі нәтижесінде
жасалып, материалдық көздерде көрсетілген интегралды микротәсімдер мен
олардың арасындағы байланыстардың элементтері жиынтығының кеңістік-
геометриялық орналасуы интегралды микротәсімнің түпнұсқалық топологиясы деп
танылады. Техникалық, ұйымдық немесе коммерциялық ақпаратты, оның ішінде
үшінші тұлғаларға белгісіз (ашылмаған ақпарат) өндірістік құпияларды (ноу-
хау) заңды түрде иеленетін тұлғаның заңда белгіленген талаптар сақталса
осы ақпаратты заңсыз пайдаланудан қорғауға құқығы бар. Ашылмаған ақпаратты
заңсыз пайдаланудан қорғау құқығы осы ақпаратқа қатысты қандай да болсын
шарттылықты орындауға қарамастын туындайды.
Заңды тұлғаның ресми бланкілерде, баспа басылымдарына, жарнамаларда,
маңдайша жазуларда, анықтамалықтарда, шоттарда, тауарлар мен олардың
қорабында және заңды тұлғаның даралауға қажетті өзге де жағдайларда
фирмалық атауды пайдалануға айрықша құқығы бар. Тіркеліп қойған заңды
тұлғаның фирмалық атауына ұқсас фирмалық атауды пайдалануға болмайды,
өйткені мұның өзі тиісті заңды тұлғалардың ұқсап кетуіне, сондай-ақ, олар
шығаратын тауарлар немесе көрсететін қызметтер жөнінде жаңылыстыруға әкеп
соғуы мүмкін. Тауар белгісін құқықтық қорғау оны тіркеудің негізінде
Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттардың
негізінде тіркеусіз беріледі. Тіркелген не халықаралық шартқа орай
тіркеусіз қорғалатын сөзбен жазылған, бейнеленген, көлемдік белгілер немесе
бір тұлғаның тауарларын немесе көрсететін қызметтердің екінші тұлғаның
біртектес тауарлары мен қызметтерінен ерекшелеу үшін қолданылатын басқа да
белгілер тауар белгісі деп танылады. Тауар белгісіне құқық куәлікпен
куәландырылады. Құқық иесі куәлікте көрсетілген тауарлар мен қызмет
көрсетулердің барлық сыныптарына не олардың бөліктеріне қатысты тауар
белгісін пайдалануға құқығын лицензиялық шарт бойынша басқа тұлғаға беруі
мүмкін. Тауар шығарылатын жердің атауына, заң актілерінде көзделген
жағдайларды қоспағанда, оны тіркеудің негізінде құқықтық қорғау беріледі.
Тауар шығарылатын жердің атауы географиялық объектінің тарихи атауы болуы
мүмкін. Тауар шығарылатын жердің атауын тіркеуді патенттік орган жүзеге
асырады. Тіркеудің негізінде тауар шығарылатын жердің атауын пайдалану
құқығы туралы куәлік беріледі.
Авторлық құқықты иеліктен айыруға және басқа да адамға беруге
(Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексі 963 б.) заңмен тиым салынады.
Егер нәтиже екі немесе одан да көп адамның бірлескен авторлығымен жасалса,
олар тең авторлар болып табылады.
Интеллектуалдық (зияткерлік) шығармашылық меншік объектісін оның
иесінің өз қалауы бойынша кез-келген әдіспен пайдалануға мүліктік құқығы
интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижесіне немесе дараландыру
құралына айрықша құқық болып танылады.
Айрықша құқық объектісін басқа тұлғалардың пайдалануына берілуі
құқық иесінің келісімі негізінде жүзеге асады. Айрықша құқықты оның құқық
иесі басқа тұлғаға шарт бойынша беруі мүмкін. Жеке тұлғаларда мұрагерлік
бойынша құқықтық мирасқорлық жолымен, ал заңды тұлғаларда қайта ұйымдастыру
(реорганизация) нәтижесінде ауысады. Айрықша құқықтардың басқа адамға
ауысуы оның қолданылуы кезеңінде шектеулі уақытқа айрықша құқық беруді
көздейтін шартқа лицензиялық шарт туралы ережелер қолданылады. Лицензиялық
шарт айрықша құқық иеленуші тараптың екінші тарапқа интеллектуалдық
меншіктің тиісті объектісін белгілі бір әдіспен уақытша пайдалану құқығын
береді. Лицензиялық шарт ақылы болып саналады.
Зияткерлік меншік құқығы жөніндегі Комитет өз құзіреті шегінде
зияткерлік меншік құқығын қорғау саласында бақылау-қадағалау функциясын
жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы әділет министрлігінің ведомствосы
болып табылады. Бұл Комитетттің басты міндеті (Қазақстан Республикасы
Үкіметінің №1120 28.10.2004 ж.қаулысымен бекітілген Ереже) Қазақстан
республикасындағы біртұтас патент жүйесін дамытуды қамту, зияткерлік
меншікті қорғау облысындағы мемлекеттік саясатты дамыту болып табылады.
Жергілікті жерлерде аумақтық әділет органдарының зияткерлік меншік
құқықтарын қорғау жөніндегі бөлімдері жұмыс жасайды. Бөлім қызметкерлері
жеке және заңды тұлғалардың зияткерлік меншік құқықтарына нұқсан келмеуін
басты назарға ала бақылау мен қадағалау жасап отырады. Бөлім қызметкері
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Қазақстан Республикасы Кодексінің
нормаларына сәйкес әкімшілік құқық бұзушылық жасалу фактісін анықтағаннан
кейін, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттаманы уәкілетті сотқа
жібереді.
Егер де жасалған әрекеттердің белгілері Қазақстан Республикасы
Қылмыстық кодексінің нормасын қамтыса осы кодекстің тиісті баптары бойынша
қылмыстық жауапқа тартылады. Бұл жағдайда әділет органының қызметкерлері
осы істі тиісті органға қылмыстық іс қозғауға береді. Шығармашылық бар
жерде, туындыгерлердің иелігіндегі меншікті дүниесі бар жерде оны сақтау
мақсатында қандайда бір жұмыстардың жасалғаны ақиқат нәрсе. Мысалы, ежелгі
Греция мен Римде автордың, жеке мүліктік құқығы, оған алатын сыйақысы
ескеріліп отырған. Біреудін шығармасын ұрлап, иемденген адамды -арсыз деп
танып, жұрт алдында дүре соққан. Римде авторлар шығармаларымен атағын ғана
шығарып қоймай, табыс та тауып отырғанын зерттеушілер дәлелдейді.
Интеллектуалдық меншік құқығы қазақтың ұлттық нақыштарында,
өнертабысында және жыраулық поэзиясы қалыптасқан кезде де өмір сүріп келді
десек қателеспейміз.
Интеллектуалдық меншiк құқығының объектiлерiне:
1. интеллектуалдық шығармашылық қызметтiң нәтижелерi;
2. азаматтық айналымға қатысушыларды, тауарларды, жұмыстарды немесе қызмет
көрсетулердi дараландыру құралдары жатады.
2. Интеллектуалдық шығармашылық қызметтiң нәтижелерiне:
1. ғылым, әдебиет және өнер туындылары;
2. эфирлік және кәбілдік хабар тарату ұйымдарының орындаушылығы,
қойылымдары, фонограммалары мен хабарлары;
3. өнертабыс, пайдалы үлгiлер, өндiрiстiк үлгiлер;
4. селекциялық жетiстiктер;
5. интегралдық микросызба топологиялары;
6. ашылмаған ақпарат, оның iшiнде өндiрiс құпиялары (ноу-хау);
7. осы Кодексте немесе өзге де заң актiлерiнде көзделген реттерде
интеллектуалдық шығармашылық қызметтiң басқа да нәтижелерi жатады.
3. Азаматтық айналымға қатысушыларды,тауарларды, жұмыстарды немесе
қызмет көрсетулердi дараландыру құралдарына:
1. фирмалық атаулар;
2. тауарлық белгiлер (қызмет көрсету белгiлерi);
3. тауарлар шығарылатын жерлердің атаулары (шығатын жерін көрсету);
4. заң актiлерiнде көзделген реттерде азаматтық айналымға қатысушылардың,
тауарлар мен қызмет көрсетулердiң басқа да дараландыру құралдары жатады.
Интеллектуалдық меншiк объектiлерiне құқық оларды құру фактiсiнiң күшiмен
не осы Кодексте немесе өзге де заң актiлерiнде көзделген жағдайлар мен
тәртiп бойынша уәкiлеттi мемлекеттiк органның құқықтық қорғауды беруi
нәтижесiнен туындайды.
Интеллектуалдық меншiк объектiлерiне жеке мүлiктiк емес және мүлiктiк
құқықтар- интеллектуалдық шығармашылық қызмет нәтижелерінің авторлары осы
нәтижелерге қатысты жеке мүлiктiк емес және мүлiктiк құқықтарға ие болады.
Жеке мүлiктiк емес құқықтар, оның мүлiктiк құқығына қарамастан, авторға
тиесiлi болады және оның мүлiктiк құқығы басқа тұлғаның интеллектуалдық
шығармашылық қызметiнiң нәтижелерiне ауысқан жағдайда өзiнде сақталып
қалады. Азаматтық айналымға қатысушыларды, тауарларды немесе қызмет
көрсетулердi дараландыру құралдарына арналған құқық iргелерi осы құралдарға
қатысты мүлiктiк құқықтарға ие болады.
Интеллектуалдық шығармашылық қызмет нәтижесiнiң авторы болып танылу
құқығы (авторлық құқық) жеке мүлiктiк емес құқық болып табылады және оған
шығармашылық еңбегiмен интеллектуалдық шығармашылық қызметтiң нәтижесiн
жасаған адам ғана ие бола алады.
Авторлық құқықты иелiктен айыруға және басқа адамға беруге болмайды.
Егер нәтиже екi немесе одан да көп адамның бiрлескен авторлығымен жасалса,
олар тең авторлар болып танылады.
Тұтастай алғанда туындының тең авторлары болып танылатын адамдар тобы
интеллектуалдық меншiктiң жекелеген объектiлерiне қатысты заң актiлерiмен
шектелуi мүмкiн.
Интеллектуалдық меншік объектілерін түр-түрге жіктеу үшін, ең алдымен
оларды топтастыруға қандай критерий негіз болатынын анықтау шарт. Жалпы
жіктелім өткізудің басты мақсаты жіктеуге жататын әрбір объектінің орнының
бірегей және жеңіл анықталуын қамтамасыз ету болып табылады. Жаңадан пайда
болған объектімен жіктелімді толтыру немесе жіктелінген көпшіліктің ішінен
қажетті объектіні қарастыру жүйелі жеңіл болу үшін, қисынды бөлудің негізі
мен қағидасын таңдау ерекше мұқияттылықты қажет етеді.
Интеллектуалдық меншік объектілерінің негізгі құрамы Дүниежүзілік
интеллектуалдық меншік ұйымын (бұдан әрі - ДИМҰ) құру жөніндегі (14 шілде,
1967 жылы Стокгольм қаласында қабылданған) Конвенцияда көрсетілген.
Қазақстан Республикасының аумағында бұл Конвенция 16.02.1993 жылдан бастап
Қазақстан Республикасы Премьер-министрінің ДИМҰ жолдаған арнайы
декларациясымен күшіне енді.
Конвенцияның 2-бабына сейкес интеллектуалдық меншікке:
- ғылым, әдебиет және өнер туындыларына,
- радио жене телевизиялық бағдарлама, дыбыс жазба, орындаушылардың
қойылымдық қызметіне;
- адамзат қызметінің барлық саласындағы өнертабыстарға;
- ғылыми жаңалықтарға;
- өнеркәсіптік үлгіге;
- тауар белгісіне, қызмет көрсету белгісіне, фирмалық атауға және
коммерциялық белгіге;
- жосықсыз бөсекеден қорғауға жататын және өнер, әдебиет, ғылым мен өндіріс
саласындағы интеллектуалдық қызметке тиісті басқа да құқықтарға қатысты
құқықтар кіреді деп белгіленген [3].
Аталған, ДИМҰ Конвенциясының 2-бабында интеллектуалдық меншікке тиісті
құқықтардың толық тізімі берілгенімен, тізімде көптеген маңызды объектілер
орын таппаған.Жалпы, аталған халықаралық құжатта қамтылған интеллектуалдық
меншік объектілерінің тізімін жасақтау кезінде, белгілі бір ғылыми тұрғыдан
жіктеу мақсатын көздемеген.
Соған қарамастан, айрықша құқық саласындағы халықаралық келісімдерді
талдаған кезде жіктеудің бұл түрін назардан тыс қалдыруға болмайды.
Конвенцияның 2-бабында қамтылған интеллектуалдық меншік объектілерінің
басым көпшілігі Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (бұдан әрі - ҚР
АК) 961-бабында интеллектуалдық шьғғармашылық қызметтің нәтижелері жене
азакаттық айналымға қатысушыларды, тауарларды, жұмыстарды немесе қызмет
көрсетуді дараландыру құралдары ретінде екі топқа бөлініп корсетілген.
Мұндағы топтың құрамына жосықсыз бәсекеден қорғауға жататын құқықты
қоспағанда, тізімдегі объектілер бірдей болып табылады.
Негізінен, жосықсыз бәсекенің құқықтық институты ол көптеген елдердің
заңнамасына танымал азаматтық, қылмыстық, әкімшілік құқықтардың кешенді
нормаларынан тұратын кесіпкерлердің жеке құқығын, шарттық міндеттемелерді,
өнеркәсіптік меншік объектілөрі бойынша пайда болатын бәсекелестік
қатынасты реттейтін бәсекелестік құқық деп аталатын заңнаманың саласына
кіреді [2].
Мысалы, А. Сергеев саналы түрде жосықсыз бәсекені интеллектуалдық
меншік саласын өзі жіктеген терт институттың біреуіне де жатқызбайды. Өз
позициясын түсіндіру үшін ғалым мынадай негіздер келтіреді: біріншіден,
жосықсыз бәсекеден қорғауды қамтамасыз ететін құқық интеллектуалдық
қызметтің ерекше бір нөтижесі болып табылмайды, бұл жайт интеллектуалдық
меншік құқығының кез келген институтынан оны алшақтатып тұрады; екіншіден,
заңмен қорғалатын интеллектуалдық меншік объектілеріне қол сұғушылық
жасаудан қорғау жосықсыз бөтенің негізгі нысаны болып табылады; үшіншіден,
жосықсыз бәсекеден қорғау бойынша ресейлік құқық жетілмеген қалпында [4].
Сол кезден бері көп уақыт өтуіне байланысты соңғы дәлелді есепке
алмай, бірінші Интеллектуалдық меншік объектілерін құқықтық қорғау нысанына
ықпалы бар, сонымен қатар болудың кең тараған критерийі ол объектілерге
құқықты бекіту үшін негіздер болыл табылады. Мұндай негіздермен ҚР АК 961-
бабындағы интеллектуалдық меншік объектілерін де жіктеуге болады. Басты
негіз, ол шығармашылық қызмет нәтижесінің нысанына және мазмұнына құқықты
қорғауды қамтамасыз ету бойынша авторлық және патенттік құқықты бөлуге
болады.
Бұл критерийге сәйкес интеллектуалдық меншік объектілерін мынадай
түрлерге бөлеміз:
1.Авторлық және сабақтас құқық объектілеріие - онда туындыны қорғау жасалу
фактісіне қарай туындады: өнер, әдебиет, ғылым туындылары, интегралды
микросызба топологиялары, ЭЕМ-ге арналған бағдарламалар және т.б.
2.Өнеркәсіптік меншік объектілері - арнайы мемлекеттік органның берілген
құжаты негізінде және тіркеудеи өткен сәттен қорғалатын интеллектуалдық
қызметтің нәтижелері, оларға: өнертабыстар, пайдалы модельдер және
өнеркәсіптік үлгілер; селекциялық жетістіктер, тауар таңбалары, қызмет
көрсету таңбалары, тауар шығарылатын жерлердің атаулары жатады.
В. Дозорцев жоғарыда көрсетілгеннің біріншісін - жасаушылық, ал
екіншісін тіркеу жүйесі деп белгілейді. Сонымен қоса белгілі ғалым құқықтық
қорғау мазмұнының құпиялылығын құрайтын үшінші жүйені атайды, бұған өндіріс
құпиясы Ноу-хау деп аталатын бір ғана объектіні жатқызады [5].
Өндіріс құпиясы ноу-хаумен қоса, мазмұны құпия ақпараттан тұратын
объектілердің қатарына ҚР АК 126-бабына сәйкес қызметтік және коммерциялық
құпия да жатады. Сондықтан, жоғарыда айтылған критерийдің негізінде үшінші
түрін келтіруге болады, оған коммерциялық немесе қызметтік ақпараттан
тұратыы және өндіріс құпиясы ноу-хау объектілері жатады.
Бұл объектілер, үшінші жакқа белгісіз (құпиялылық қағидаға егізделеді)
болуына байланысты және коммерциялық құны бар болғандықтан құқықтық
қорғаумен қамтамасыз етіледі.
Мысалы, патентпен қорғалмайтын ғылыми ізденіс жұмысының нәтижелерін,
техникалық (жобалық, конструкторлық, технологиялық) құжаттамаларды,
ұйымдастыру-басқарушылық қызмет туралы мәліметтерді, өндірісті ұйымдастыру
жүйесін, өндірістік тәжірибе және қызметкерлер құрамын оқытып үйретуді
коммерциялық немесе қызметтік ақпараттан тұратын объектілерге жатқызатын
көзқарастар бар [6].
Мұдай көзқарастар жалпы қызметтік (функционалдық) тұрғыдан
қарастырғандықтан қалыптасқан.
Бір өзінде шығармашылық интеллектуалдық, қызметтің нәтижелерін және
азаматтық айналымға қатысушылардың дараландыру құралдарын біріктіріп
ұстайтын жіктеуді талдаған кезде ол: интеллектуалдық меншік аталатын
жалпы ұғыммен алуан түрлі объектілерді не біріктіреді (мысалы,
авторлық құқық және тауарлар шығарылатын жерлердің атаулары, соңғысының
интеллектуалдық ешқандай мазмұны жоқ), сондай-ақ интеллектуалдық
меншіктің бір немесе өзге тобына жатқызуға мүмкіндік беретін жекелеген
объектілер үшін құқықтық қорғау режимін (тіркеу, жасау фактісі, құпиялылық)
анықтаудын негізінде ие жатыр деген орынды екі сауал туынданды?
Бірінші сұрақ бойынша белгілі профессор А. Маковскийдің ұстанымын
қисынды және негізді деп айтқан жөн, ғалым мәнінде авторлық және сабақтас
құқық, патент құқығы, сондай-ақ тауарлық белгіге құқық, тағы басқа
құқықтардың интеллектуалдық меншік деген атаудың астында шоғырланып
жиналған себебі, ол осы барлық құқықтардың санатын берік біріктіретін -
айрықша сипаттың орын алуы деп түсіндіреді [7].
Яғни, интеллектуалдық шығармашылық меншік объектісіне құқық иесі өз
қалауы бойынша кез келген әдіспен пайдалануға, басқа тұлғалардың
пайдалануына тек құқық иесінің келісімімеп ғана жол берілетін айрықша
құқығы, интеллектуалдық меншіктің барлық объектілеріне бірдей танылады.
ҚР АК 961-бабындағы интеллектуалдық меншік объектілеріне жіктеу
жүргізу, дол осы жолмен жасалған мұндағы алуан түрлі объектілер құқық
иесінің айрықша құқығы бар болғандықтап бір институтқа біріккен.
Екінші сұраққа жауап беру үшіи, объектілердің өзіндік белгілері мен
құқықтық режимінің арасындағы ішкі тәуелділіктің бар екенін айту шарт. Бұл
орайда, дараландыру құралдарын қоспағанда (себебі, ҚР АК 125-бабына, сәйкес
интеллектуалдық қызметтің нәтижесі болып табылмайды, тек оларға
теңестірілген болып есептелінеді), келтірілген жіктеу бойынша,
интеллектуалдық қызметтің барлық нәтижелерін екі топқа бөлуге болады, олар:
нәтиженің нысаны және де нәтиженің мазмұны басым маңыздылығына ие болатын
объектілер. Құқықтық қорғаудың қайсыбір нысанымен қамтамасыз ету, ол
тұрғыда автордан басқа тұлғалар тәуелсіз жолмен сол объектіні қайталап
жасайтын мүмкіндігі бар (немесе мүмкіндігі жоқ) негізі, осылай бөлудің
критерийі болыі табылады.
Нәтижеиің нысаны басым маңыздылығына ие болатын объектілерді қайталал
жасау мүмкін емес, себебі олардың теңдесі жоқ. Бұған авторлық құқықтың
барлық объектілері кіреді (бірдей өлең, дыбыс жазба, радио бағдарлама т.б.
болмайды). Теңдесі жоқ жасалғен туындыны өз нысаны қорғайды, сондықтан
тіркеу талабы жоқ.
Ал, нәтиженің мазмұны басым маңыздылығына ие болатын объектілерді,
автордан басқа тұлғалардың қайталап жасауына мүмкіндіктері бар. Қоғамдық
қажеттілік орын алса, мұндай қайталау болып түрады. Сондықтан құқықтық
қорғауды орнату ушін объектілерді оқшаулау және оларға құқықты бекіту,
соңында тіркеумен аяқталатын арнайы рәсімдерді жасау қажет. Құқықты бекіту
үшін мұндай тіркеу жүйесі өнеркәсіптік меншік объектілеріне тиісті
қолданылады.
Ашылмаған ақпарат, оның ішінде өндіріс құпиялары ноу-хау) объектілері
үшін дамуы басым еді, тек құқықты қорғаудың тіркеу режимі оған келмейді,
мысалы аталған объектілердің құқық иелері өз ақпараттарын құпиялық режимде
ұстағысы келеді. Себебі, тіркеу жүйесінде құқық иесі өз өнертабысының
құпиясын ашуға міндетті, тек соның есесіне ғана ол объектіге заң жүзінде
қорғау және монополия алады. Бұл объектілерді оқшаулаудың жалғыз амалы ол
тек онын құпиялылығын сақтап қалу, дол осы құпиялылық аталған объектілерді
құқықтық қорғаудың мазмұны оолып табылады, Жалпы ҚР АК 1017-бабьша сәйкес,
ашылмаған ақпаратты құқықтық қорғау талалтары құпиялылық режимін емес, оған
шектеулі тұлғалардың ғана қолы жететіндігін белгілейді.
Сонымен, интеллектуалдық меншіктің нақты объектісіне айрықша құқықтың
пайда болу негіздері бонынша екі түрге бөлеміз, олар: құру фактісі және
уәкілетті мемлекеттік органның құқықтық қорғауды беруі (тіркеу жүйесі)
нәтижесінде. Яғни, ҚР АК 962-бабындағы интеллектуалдық меншік объектілеріне
құқықтың пайда болуын көздейтін екі негіз, ҚР АК 961-бабындағы жіктеумен
қоса, интеллектуалдық меншік объектілерін жіктеудің келесі бір түрі бар
екенін дәлелдейді.
Мысалы, Е.Оркина объектілерді тиісті айрықша құқықты тіркеу
ерекшелігі бойынша үш түрге бөліп жіктейді, олар: тіркеуден өтуге міндетті
(өнертабысқа, пайдалы модельдер және өнеркәсіптік үлгілерге, селекциялык
жетістіктерге, тауар таңбаларына) құқықтар; тіркеуден ету міндеті жоқ
(факультативті) (авторлық құқықтар, ЭЕМ-ге арналған бағдарламалар,
интегралды микросызба топологиялары, және т.б.); арнайы тіркеуді талап
ететін объектілер (ноу-хау және т.б.)
Азаматтық құқық ғылымы саласында ашылмағаи ақпаратқа, соның ішінде
өндіріс құпияларына (Ноу-хау) айрықша құқық жоқ, оған тек нақты іс
жүзіндегі монополия ғана бар деген көзқарастар кездеседі [8] Мысалы, Э.
Гаврилов өндіріс құпияларыиа (ноу-хау) ешқандай айрықша құқық пайда
болмайды, бұл объектіге мүліктік құқық салыстырмалы және міндеттемелік
құқықтық қатынаста ғана пайда болады дейді [8].
Өндіріс құпияларына (ноу-хау) айрықша құқығында иайда болуы мәселесі
бойынша көз-қарастар жеткілікті, бұл ретте қазақстандық азаматтық
заңнамасының тұжырымдамасы бойынша, егер құқық иесі қызметтік және
коммерциялық құпияны азаматтық айналымға енгізу режиміне қолданатын
талаптарды орындайтын болса ғана, ашылмаған ақпарат, соның ішінде өндіріс
құпиялары (ноу-хау) интеллектуалдық меншіктің объектісі болып табылады және
айрықша құқық пайда болады.
Қорыта келгенде, ҚР АК 961 -бабындағы интеллектуалдық меншік
объектілерін жіктеудің негізі, ол алуан түрлі объектілерге құқық иесінің
айрықша құқығы бар болғандықтая. бір институтқа біріккен және қорғауға
қабілетті интеллектуалдық қызметтің нәтижелері және дараландыру құралдары
өзінің мүліктік құндылығын айрықша құқық арқылы табады.
Сондықтан интеллектуалдық меншік ұғымының орнына айрықша құқық
немесе интеллектуалдық құқық ұғымдарын қолданудың толық негізі бар деп
ойлаймыз, әрине, бұл үшін жан-жақты дәйектеме келтіру тағы бір мақаланың
мазмұны болмақ.
1.2 Зияткерлік меншік обьектілеріне айрықша құқықтар және оның
қамтамасыз етілуінің жалпы сипаттамасы.
Зияткерлік объектілері жөнінде сұрақтармен қазіргі таңда кез-келген
азамат кездеседі. Қазақстан Республикасы зияткерлік меншікті қорғауда
бірнеше халықаралық келісімдерге қосылды. Тәжірибе жүзінде туындаған
сұрақтарды реттеу үшін басшылыққа алатын нормативті актілер қабылданды.
Төменде зияткерлік меншікке не жатады деген сұраққа қысқаша түсініктеме
бере келе тоқталсақ. Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексі 961 бабына
сәйкес, интеллектуалдық (зияткерлік) меншік құқығының объектілеріне:
1) интеллектуалдық (зияткерлік) шығармашылық қызметтің нәтижелері. Яғни,
ғылым, әдебиет және өнер туындылары, өнер табыс, пайдалы үлгілер,
өндірістік үлгілер, орындау, фонограмма және хабар таратуды ұйымдастыру,
селекциялық жетістіктер, интегралдық микросызба топологиялары, ашылмаған
ақпарат, оның ішіндегі өндіріс құпиялары (ноу-хау) т.б. жатады.
2) азаматтық айналымға қатысушыларды, тауарларды, жұмыстарды немесе қызмет
көрсетулерді дараландыру құралдары жатады. Яғни, фирмалық, атаулар,
тауарлық белгілер (қызмет көрсету белгілері), тауарлар шығарылатын
жерлердің атаулары (шығатын жерін көрсету) т.б.
Әдеби туындылар, драмалық және музыкалық-драмалық туындылар,
сценарийлік туындылар, хореография және пантомима туындылары, мәтінді және
мәтінсіз музыкалық туындылар, аудио-бейне туындылар, радио туындылары,
кескіндеме, мүсін, графика туындылары мен басқа бейнелеу өнерінің
туындылары, қолданбалы өнер туындылары, сәулет, қала құрылысы және бау-
сабақ өнері туындылары, фотосурет туындылары және фотосуретке ұқсас
әдістермен алынған туындылар, фотосурет туындылары және фотосуретке ұқсас
әдістермен алынған туындылар, географияға, топографияға және басқа
ғылымдарға қатысты карталар, жоспарлар, эскиздер, безендірмелер мен үш
өлшемді туындылар, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz