Жалпы орта мектептерде оқушылардың білімін жетілдіру және оларды белсендендіру үшін оқытудың инновациялық технологияларын қолдану
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
І. БӨЛІМ. ОҚЫТУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ 6
1.1 Инновация ұғымы, инновациялық технологиялардың жіктелуі,
даму сатылары және инновациялық технологиялар жөніндегі шетелдік, 6
ресейлік және отандық ғалымдардың пікірлері.
1.2 Оқу-тәрбие үрдісіне инновациялық технологияларды ендірудің 16
кезеңдері мен шарттары
1.3 Педагогтің инновациялық іс-әрекеті және оның құрылымы 22
І бөлім бойынша тұжырым 26
ІІ. БӨЛІМ. ИННОВАЦИЯЛЫҚ ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІ 27
2.1 Дамыта оқыту технологиясы 28
2.2 В.Ф. Шаталов және И.П.Кабуш технологиясы 33
2.3 Ұжымдық оқыту және ынтымақтастық педагогикасы технологиясы 34
2.4 Білім беруді ізгілендіру және перспективалық жеделдете оқыту 35
технологиясы
2.5 Іскерлік ойынның жүргізілу және дидактикалық бірліктерді 36
ірілендіру технологиясы
2.6 Баланың жеке басын дамыту және Ақыл-ой Одиссеясы 38
технологиясы
2.7 И.П. Волков технологиясы және шоғырландырып қарқынды оқыту 39
технологиясы
2.8 Деңгейлік оқыту технологиясы 40
2.9 Интерактивті оқыту технологиясы 42
ҚОРЫТЫНДЫ 55
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 58
ҚОСЫМШАЛАР 62-71
КІРІСПЕ
Дипломдық зерттеу жұмысының өзектілігі. Өмірімізде болып жатқан
түбегейлі өзгерістер қоғамымызға жаңа талаптар қойып отыр. Осыған орай
бүгінгі жаңа технологияны оқып-үйрену, болашақ ұстаздардың шығармашылық
ойлауын дамыту, кәсіби білімін, шеберлігін жетілдіру, үнемі ізденіс үстінде
жүруіне жол ашу ерекше орын алады.
Қазіргі кезеңде білім беру саласының барлық жағына жаңаша көзқарас,
жаңаша қарым-қатынас, жаңаша ойлау қалыптасуда.
Тиімді оқыту жолдарын бүкіл әлем педагогтары қарастыруда. Нәтижелі
оқыту мәселесі педагогика мен психологияның соңғы жаңалықтарын қолдану
негізінде жүргізілуде.
Қазіргі таңда мектептерде практика жүзінде оқытуды ізгілендіру,
демократияландыру бағытындағы әдіс-тәсілдер көптеп қолданылады. Себебі
біздің қоғамымызға заман талабына сәйкес қалыптан тыс ойлай алатын, шұғыл
шешімдер қабылдай білетін, білімді, белсенді, шығармашылықпен жұмыс істей
білетін азаматтар қажет-ақ.
Адам ұрпағымен мың жасайды - дейді халқымыз. Ұрпақ жалғастығымен
адамзат баласы мың емес миллиондаған жылдар жасап келеді. Жақсылыққа
бастайтын жарық жұлдыз-оқу. Надан жұрттың күні –қараң, келешегі тұман, -
деп М.Дулатов айтқандай, егеменді еліміздің тірегі - білімді ұрпақ. Сусыз,
құрғақ, таса көлеңке жерге дән ексең өнбейтіні сияқты, жас ұрпақтарымызды
тәрбиелемесек өспейді, өнбейді. Қазіргі мектеп мұғалімдерінің алдында
тұрған басты міндет- оқушылардың шығармашылық білім дағдыларын
қалыптастыру. Міне, өз ұрпағының өнегелі, өнерлі, еңбексүйгіш, абзал азамат
болып өсуі үшін оқу-тәрбие үрдісінде инновациялық технологияны тиімді
пайдалану әрбір ұстаздың міндеті болып табылады. Оқушы қабілеті дегеніміз
оның педагогикалық ықпал аясында білім алу әрекеті, жеке тұлғаны дамыта
оқыту әдістері, оның шығармашылық қабілетінің дамуына әсерін тигізеді.
Қазақстан-2030 атты еліміздің стратегиялық бағдарламасында ең
негізділерінің бірі - жоғары интеллектуальды жастарды жан-жақтылыққа
тәрбиелеу, олардың потенциалдық деңгейінің көтерілуіне үлес қосу. Сондықтан
ұстаз-мұғалімдер қауымының алдына өте үлкен міндет жүктелді. Бүгінгі таңда
жас ұрпаққа пәнді тиімді ұғындырудың бірі- жаңа технология негіздері болып
табылады. Сонымен бірге өскелең ұрпақтың ақпарат құралдарымен жұмыстана
білуіне назар аударған жөн.
Сондықтан ұрпақ тәрбиесімен айналысатын әлеуметтік, педагогикалық,
психологиялық қызметтің тиімділігін арттыру, оны жаңа сапада ұйымдастыру
қажеттігі туындайды. Бұл үшін әрбір оқытушының инновациялық іс-әрекеттің
ғылыми-педагогикалық, психологиялық негіздерін меңгеруі мақсат етіледі.
Инновациялық технологияны пайдалану міндетті деңгейдегі білімді
қалыптастыра отырып, мүмкіндік деңгейге жеткізеді.
Дипломдық зерттеу жұмысының мақсаты. Оқытудың инновациялық
технологияларына жалпы сипаттама беру, мұғалімнің инновациялық іс-әрекетке
ұмтылысын ынталандыру және оны оқу үрдісінде оқытудың инновациялық
технологияларын қолданудың ерекшеліктерін айқындау.
Зерттеу жұмысы келесі міндеттердің орындалуын қажет етеді:
- оқытудың инновациялық технологиялары жөніндегі отандық, шетелдік,
Ресейлік теориялық-әдістемелік материалдарға талдау жасау;
- инновациялық іс-әрекет ұғымына терең түсінік беру;
- оқытудың инновациялық технологиялары жөнінде кеңірек ұғым
қалыптастыру;
- оқытудың инновациялық технологияларын қолданудың тиімділігін
айқындау.
Зерттеу жұмысының объектісі. Жалпы орта мектептерде оқушылардың білімін
жетілдіру және оларды белсендендіру үшін оқытудың инновациялық
технологияларын қолдану.
Зерттеу жұмысының пәні. Оқыту процесінде оқытудың инновациялық
технологияларын қолдану және мұғалімнің инновациялық іс-әрекеті.
Зерттеу жұмысының болжамы. Оқытудың инновациялық технологияларын оқыту
процесінде тиімді және орынды қолданған жағдайда жеке бастың жан-жақты әрі
үйлесімді дамуына қол жеткізуге болады және мұғалімнің инновациялық іс-
әрекетке деген ұмтылысы, қызығушылығы артады.
Зерттеу жұмысының әдіснамалық және теориялық негізі болып Э.
Брансуиктің теориясы, Б.Д. Эльконин мен М. Давыдовтың дамыта оқыту жүйесі,
В.Ф. Шаталовтың тірек сигналдарын қолдану технологиясы, Ш.А. Амонашвилидің
білім беруді ізгілендіру технологиясы, Ж, Қараевтің деңгейлеп оқыту
технологиясы, С.Н. Лысенкованың перспективалық жеделдете оқыту
технологиясы, В.Т. Кабуштың тәрбиені ізгілендіру технологиясы, П.И.
Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы, С. Микулстің
Ақыл-ой Одиссеясы технологиясы, ынтымақтастық педагогикасы технологиясы,
көркемөнер туындыларын көру арқылы баланың жеке басын дамыту технологиясы,
ұжымдық оқыту технологиясы, іскерлік ойындардың жүргізілу технологиясы,
оқытудың интерактивті әдістері сияқты құнды еңбектер табылады.
Зерттеу жұмысының әдістері мен әдістемелері. Зерттеу жұмысымыздың
мақсаты мен ондағы қойылған болжамды дәлелдеп тексеруіміз үшін технология
ұғымына жан-жақты түсінік берілді, оқытудың инновациялық технологиялары,
мұғалімнің инновациялық іс-әрекеті, инновациялық технологиялар түрлеріне
талдау қолданылды.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы.
Технология ұғымына, оқытудың инновациялық технологияларына, мұғалімнің
инновациялық іс-әрекетіне, оқытудың инновациялық технологияларын қолдану
ерекшеліктеріне тұңғыш рет сараланып нәтижелі жинақталуына қол жеткізілді.
Оқытудың инновациялық технологиялары ғылыми әрі әдістемелік тұрғыдан
сауатты баяндалып, теориялық әрі әдістемелік базасы кеңейтілді.
Зерттеу жұмысының практикалық құндылығы:
- оқытудың инновациялық технологияларына талдау жасалады;
- оқытудың озық, шығармашыл, жаңа технологияларымен қаруланған
мұғалімдерді инновациялық іс-әрекетке ұмтылуға ынталандырады;
- оқыту процесінде оқушылардың белсенділігін арттыруға қол
жеткіздіреді;
- оқыту үрдісінің тиімділігін арттыра түседі.
Зерттеу жұмысының базасы. Зерттеу жұмысының тәжірибелік базасы ретінде
мұғалімдері мен оқушылары
алынды.
Зерттеу жұмысының құрылымы мен көлемі. Дипломдық зерттеу жұмысы
кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен
және қосымшалардан тұрады. Сонымен қатар, зерттеу жұмысында сызбалар,
кестелер, диаграммалар көрсетілген. Жұмыстың жалпы көлемі 68 бет.
І. БӨЛІМ. ОҚЫТУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Инновация ұғымы, инновациялық технологиялардың жіктелуі, даму
сатылары және инновациялық технологиялар жөніндегі шетелдік, ресейлік және
отандық ғалымдардың пікірлері.
ХХІ ғасырда еркін білім беру, адамның шығармашылық ойлауын дамыту
негізгі мәселе болып отыр. Осы идеялардан оқытудың және тәрбиелеудің
инновациялық технологияларын қолдану қажеттілігі туындайды.
Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып,
Қазақстан әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл оқу-тәрбие
үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Себебі, білім беру
парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша
қарым-қатынас пайда болуда.
Білім беру саласында болып жатқан ауқымды өзгерістер түрлі ынталы
бастамалар мен түрлендірулерге кеңінен жол ашуда. Осы тұрғыдан алғанда
ұрпақ тәрбиесімен айналысатын әлеуметтік-педагогикалық қызметтің
тиімділігін арттыру, оны жаңа сапада ұйымдастыру қажеттігі туындайды. Бұл
үшін оқытушылардың инновациялық іс-әрекеттің ғылыми-педагогикалық
негіздерін меңгеруі мақсат етіледі. Ал жаңа технологияны пайдалану міндетті
деңгейдегі білімді қадыптастыра отырып мүмкіндік деңгейге жеткізеді.
Сондықтан оқытушының біліктілігін көтеру мен шығармашылық педагогикалық
әрекетін ұйымдастыруда қазіргі педагогикалық технологияларды меңгерудің
маңызы зор.
Кез келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің
жоғарылығы, дүние жүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің
технологиялық даму деңгейімен анықталады. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа
технологияны енгізу сапалығы осы елдегі білім беру ісінің жолға
қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі. Ал
білім беру саласындағы технологиялық идеялар бұдан 400 жыл бұрын пайда
болған. Бұл күнде оқыту технологиясы үлкен өзгеріске ұшырап отыр.
Оқытушылар мен студенттерге әртүрлі дидактикалық материалдармен қоса
оқытудың техникалық құралдары жәрдемге келеді.
XXI ғасырда білімі дамымаған елдің тығырыққа тірелері сөзсіз делінген
Президентіміз Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында. Бұл мәселе
жалпы білім беретін оқу орындарына байланысты айтылып тұрғандығы белгілі.
Сол оқу орындарына толыққанды сапалы білім алған, оның бағдарламасын толық
меңгерген ұрпағымыздан, болашақта жақсы маман, білімді азамат шығары анық.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасында: “Жоғарғы білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандар
даярлау сапасын арттыру, қарқынды ғылыми-зерттеу қызметімен
ықпалдастырылған инновациялық білімді дамыту, білім беру мен ақпараттық
технологияларды жетілдіру болып табылады”,- деп атап көрсетілген.
Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттық мәліметтер ағыны
күшейген заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адамның қабілетін,
талантын дамыту білім беру мекемелерінің басты міндеті болып отыр. Ол
бүгінгі білім беру кеңістігіндегі ауадай қажет жаңару оқытушының қажымас
ізденімпаздығы мен шығармашылық жемісімен келмек. Сондықтан да әрбір
оқушының қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа,
шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық
технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет. Өйткені мемлекеттік
білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық
технологияны ендіруді міндеттейді 1.
Себебі, біз қадам басқан ХХI ғасыр жан-жақты дамыған, білімді, өз ісіне
және өзгенің ісіне әділ баға бере алатын, өзіне сенімді, Отанының
әлеуметтік-экономикалық дамуына зор үлесін қоса алатын азамат тәрбиелеуді
талап етіп отыр 2.
Педагогикалық технология – оқытушының кәсіби қызметін жаңартушы және
сатыланып жоспарлаған нәтижеге жетуге мүмкіндік беретін іс-әрекеттер
жиынтығы. Педагогикалық технологиядағы басты міндет – оқушылардың оқу-
танымдық әрекетін жандандыра отырып, алға қойған мақсатқа толықтай жету. Ал
бұдан педагогикалық технологияның тиімділігі шығады. Оқыту үрдісін
жаңашаландыру оқушылардың оқу материалын теориялық мазмұнын игеру жөніндегі
еңбегін тиімді ұйымдастыру және олардың тәжірибелік іскерлігі мен
дағдыларын қалыптастыру болып табылады. Оқу үрдісінің тиімділігі мен сапасы
оқытушының әдістемелік дайындығы және сабақ жүргізу тәсілдері мен
әдістеріне, жаңа педагогикалық технологиялар игерулеріне тікелей байланысты
болады.
Педагогикалық технология кәсіптік қызметтің ерекше түрі болып табылады.
Оқытудың жаңа педагогикалық технологиясын меңгеру оқытушыдан орасан зор
іскерлік пен шығармашылыққа негізделген ізденістерді қажет етеді. Осындай
мақсат көздеген жүйелі ізденістер оқытушының жаңа технологияны меңгеріп,
инновациялық жетілуіне әкеледі.
Оқыту технологиясы педагогикалық әдістерге негізделген. 1960 жылдарда
шетел зерттеушілері “Педагогикалық технология” терминін енгізді.
В.Беспалько “Педагогикалық технология дегеніміз –тәжірибеде жүзеге
асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық
жағдайларға сай қолданылатын әдіс, тәсілдер – оның құрамды бөлігі ғана” –
деген тұжырымдама берді 3.
Педагогикалық технология оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру және оны
өткізудің формасымен анықталады. Педагогикалық технологияның өзіндік
ерекшелігі: қойылған мақсатқа жету мүмкіндігіне кепілдік беретін оқыту
үрдісін құрастыру және оны жүзеге асыру. Оқытылатын пән мазмұны оқытушы мен
оқушының өзара байланыс іс-әрекеті, оқушының ішкі даму үрдісі негізінде
анықталған нақты мақсат ғана педагогикалық технология құрылымын түсіну
кілті бола алады.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған міндеттердің
бірі – оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы
педагогикалық технологияларды меңгеру.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың жаңа педагогикалық
технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты білгір маман болу мүмкін
емес. Жаңа педагогикалық технологияны меңгеру оқытушының зейін-зерделік,
кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да көптеген ұстаздық
келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие
үрдісін жүйелі ұйымдастыруына көмектеседі. Қандай сабақтың болмасын қызықты
өтуі оқытушының үнемі іздену, ұтымды әдіс – тәсілдерді қолдану, оқыту
әдістемесін жаңартып отыруына байланысты.
Қазіргі таңда оқытушылар инновациялық және интерактивтік әдістемелерін
сабақ барысында пайдалана отырып сабақтың сапалы әрі қызықты өтуіне ықпалын
тигізуде.
“Инновация” ұғымы ең бірінші XIX ғасырда мәдениеттанушылардың
зерттеуінен пайда болды, яғни, бір мәдениет түрлерін екінші ел мәдениетіне
енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым этнографияда әлі күнге дейін
сақталған.
“Инновация” ұғымын қарастырсақ, ғалымдардың көбі оған әртүрлі
анықтамалар берген. Мысалы, Э.Роджерс инновацияны былайша түсіндіреді:
“Инновация- нақтылы бір адамға жаңа болып табылатын идея”. Майлс:
“Инновация – арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі міндеттеріміздің жүзеге
асуын, шешімдерін күтеміз” дейді. 4 .
Ендеше инновация ұғымы – педагогикалық сөздік қорына ежелден енген
термин. Ол кейбір ғалымдардың еңбектерінде “жаңа”, “жаңалық енгізу”, деп
көрсетілсе, кейбіреулер оны “өзгеріс” деген терминмен анықтайды.
Инновация - in-noves деген латын сөзі, қазақ тіліне аударғанда
жаңалық, жаңарту, өзгерту деген мағына береді.
Француз ғалымы Э. Брансуик жаңалық деп 3 нәрсені айтады:
1. бұрын еш жерде, ешқашан қолданылмаған идеялар
2. бұрын болған, бірақ жаңа жағдайға бейімделген идеялар
3. бұрыннан бар, тек мақсаты өзгерген идеялар
Қазіргі кезеңде білім беру саласында төмендегідей жаңалықтар бар:
І. Ұйымдастырудағы жаңалық
ІІ. Технологиялардағы жаңалық
ІІІ. Оқулықтар мен бағдарламалардағы жаңалық
Осы жаңалықтарға сәйкес технология, оқыту технологиясы, білім
беру технологиясы, педагогикалық технология, жаңа педагогикалық
технология, оқытудың инновациялық технологиялары терминдері
қолданылуда.
Мысалы, Оқыту технологиясы термині ең алғаш рет АҚШта қолданылды.
Педагогикалық технология 1960 жылдан бастап қолданыла бастады.
Технология, Оқыту технологиясы, Педагогикалық технология
терминдеріне әр ғалым әр түрлі анықтама береді. Мысалы:
Скиннер: Оқыту технологиясы – психология жетістіктерін педагогикалық
практикада қолдану.
В. Беспалько: Педагогикалық технология - тәжірибеде жүзеге
асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы.
В.М. Монахов: Педагогикалық технология – оқыту процесін жобалау,
ұйымдастыру және өткізудің ойластырылған моделі.
Т.И.Шамова, П.И.Третьяковалардың еңбегінде “Инновация дегеніміз – жаңа
мазмұнды ұйымдастыру, ал жаңалық енгізу дегеніміз – тек қана жаңалық
енгізу, қалыптастыру, яғни, инновация үрдісі мазмұнды дамытуды, жаңаны
ұйымдастыруды, қалыптастыруды анықтайды, ал “жаңаша” деп жаңаның мазмұны,
оны енгізудің әдіс-тәсілі мен технологиясын қамтитын құбылысты түсінеміз”
делінген.
Энциклопедиялық сөздіктерде “инновация”әр түрлі анықталады. Үлкен
энциклопедиялық сөздікте бұл ұғым “жаңаша білім беру” деп түсіндіріледі.
Ал А.И.Кочетов “инновация” ұғымына төмендегідей анықтама береді:
“Көрсетілген деңгейге апаруды қамтамасыз ететін теориялық, технологиялық
және педагогикалық іс-әрекеттің біртұтас бағдарламасы”. Алайда Р.Масырова
мен Т.Линчевская мұндай анықтамамен келіспейтіндігін білдіреді. Олардың
тұжырымдамасында, “Егер баратын деңгей” алдын-ала көрсетілген болса, ол
қандай инновация” делінген. В.Кваша мен В.Латинаның пікірлері бойынша
“инновация”- бұл жаңа үлгілердің бағытындағы нақты әрекет, мөлшердің
шегінен шығатын кәсіптік іс-әрекеттің жаңа сапалы деңгейге көтерілуі болып
табылады 5.
Инновациялық құбылыстар білім беру саласында өткен ғасырдың сексенінші
жылдары кеңінен тарала бастады. Әдетте инновация бірнеше өзекті
мәселелердің түйіскен жерінде пайда болады да, берік түрде жаңа мақсатты
шешуге бағытталады, педагогикалық құбылысты үздіксіз жаңғыртуға жетелейді.
” Масырова Р., Линчевская Т - “Жаңару” (новшество) дегенімізді былай деп
түсіндіреді: “Жаңару – белгілі бір адам үшін әділ түрде жаңа ма, әлде ескі
ме оған байланысты емес, ашылған уақытынан бірінші қолданған уақытымен
анықталатын жаңа идея.
Инновация термині қазіргі білім берудің теориясы мен тәжірибесінде
кеңінен қолданылып жүр. Бірақ, ғылымда бұл терминнің нақтылы анықтамасы
белгілі бір категория ретінде берілмеген. Берілетін анықтамалардың
көпшілігі бұл ұғымды кеңінен терең таныта алмайды. Инновацияны “Білім беру
жүйесіндегі жаңалық енгізу” деп айтсақ, оның мағынасын тарылтқан болар
едік.
Инновация аударғанда жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді дедік.
Яғни, С.Ожегов сөздігіне сүйенсек, инновация бірінші рет шыққан, жасалған,
жуық арада пайда болған, бұрынғының орнын басатын, алғаш ашылған, бұрыннан
таныс емес енгізілген жаңалық болып шығады. Инновация ұғымын әр елде
әртүрлі түсінген. Кейбір мемлекеттерде (АҚШ, Нидерланды) бұл термин кең
тараған. Ал, Арабия, Жапония тәріздес мемлекеттерде кезіктіру мүмкін
емес.Сондықтан әр елде бұл құбылысқа қандай көзқарас қалыптасқанын анықтау
мақсатымен ғылыми-педагогикалық, техникалық, саяси әдебиеттер мен баспа
беттерін зерттей келе, Ресейде, шет елдерде, ТМД елдерінде, Қазақстанда
“Инновация” ұғымына көптеген анықтамалар берілгенін көреміз 4.
Ресейде “Инновация” ұғымына өте күдікпен қарағаны мәлім. Мәселен, XIX-
XX ғасырдың басындағы бірде-бір білім реформаларында бұл термин
кездеспейді.Негізінде реформа жүзеге асқан, яғни, инновациялық үрдіс өткен,
бірақ инновация термині еш жерде аталмайды. Ал Америка ғалымдары Биль және
Болен педагогикалық инновацияны “Құрамына материалдық өзгеруіне ғана емес,
сол материалды қолданудағы көзқарастардың кешенді өзгеруін білдіретін үлкен
өзгеріс” деп түсінеді.
Найхос инновацияны процесс деп есептейді де, “Инновация қандай да бір
идеялардан басталатын өзгерістерге әсерін, тұтынушылардың не қолдауы, не
бас тартуымен аяқталатын үрдіс” дейді.
Қазақстан мемлекетінде “Инновация” ұғымын пайдалану соңғы бес жылдың
еншісінде. Ең алғаш “Инновация” ұғымына қазақ тілінде анықтама берген ғалым
Немеребай Нұрахметов. Ол “Инновация, инновациялық үрдіс деп отырғанымыз –
білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға
байланысты бір бөлек қызметі” деген анықтаманы ұсынады.
Н.Нұрахметов “Инновация” білімнің мазмұнында, әдістемеде,
технологияда, оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда
көрініс табады деп қарастырып, өзінің жіктемесінде инновацияны, қайта
жаңарту кеңістігін бірнеше түрге бөледі: жеке түрі (жеке – дара, бір-
бірімен байланыспаған); модульдік түрі (жеке – дара кешені, бір-бірімен
байланысқан); жүйелі түрі (мектепті толық қамтитын) .
“Инновация” сөзі – қазіргі уақытта барлық өндіріс, медицина, техника
салаларында өте жиі қолданып жүрген термин. Қазір бұл сөз “Жаңа, өзгеру,
жаңаша” деген мағынаны білдіреді және дәл қазіргі жаңа заманға да “Жаңа,
жаңаша өзгерудің” мазмұны терең және анық екендігі белгілі. Бұл әдістеменің
негізінде үйренушінің дербес қабілеті, белсенділігін қалыптастыру, оқыту
материалдарын өзінше пайдалану арқылы танымдық белсенділігін арттыру алға
шығады.
Техника терминінің сөздікте 2 мағынасы беріледі:
1. өндіріс құралдарының жиынтығы
2. бір істі орындағанда қолданылатын тәсілдер жиынтығы
Технология - сол тәсілдер жүйесі деген мағына береді.
Инновациялық әдіс – тәсілдерді қолдануда оқытушы сабақты дайын күйінде
бағалайды, әрбір оқушының өзі ізденіп, ғылыми негіздерін өз бетінше игеріп,
ғылыми зерттеуді көздейді, ал оқытушының негізгі міндетіне оқушының іс-
әрекетін бақылау жатады.
Әдіскер С.Көшімбетова өзінің зерттеінде оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдерін қолданудың мынадай ерекшеліктерін атап
көрсеткен:
1. Ізгілендіру технологиясында педагогика ғылымының алдыңғы қатарлы
ғылыми жаңалықтарды тәжірибеде “бала -субъект”, “бала-объект” тұрғысынан
енгізіле бастайды да, ал ғылыми білімдер оның тұрмысының әлеуметтік жағдайы
мен іс-әрекетінің әлеуметтік нәтижесінің бірлігінде қарастырады;
2. Ақпараттық бағдарламалап оқыту – оқытудың мазмұнын пәнаралық
байланыс тұрғысынан ұйымдастыру;
3. Қоғам мен табиғат заңдылықтарын кіріктіру негізінде меңгеруі;
4. Деңгейлеп оқыту технологиясында оқытудың мазмұны мен әдістері
шығармашылық ізденіс іс-әрекет жасау негізінде адамның инновациялық
қабілеттерінің қалыптасуына бағытталады;
5. Дербес оқыту технологиясы оқу-тәрбие үрдісінде ғылымның негіздерін
игерту үшін ізгілік, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыра отырып, жеке
тұлғаның әлеуметтік-психологиялық жауапкершілігн арттырады;
Жаңа инновациялық технология жасаудың теориялық негіздерін зерттеп
дайындауды оқу процесі жөніндегі әртүрлі ойлар жүйесінің принциптері
негіздерін сын көзқараспен ұсынып, мәнін түсіндіруден бастаған жөн.
В.И.Андреевтің “Педагогикалық технология” туралы анықтамасында:
“Педагогикалық технология, соның ішінде оқыту технологиясы – бұл жобалау,
оқыту мен тәрбиелеудің педагогикалық заңдылықтары, мақсаты, принциптері,
мазмұны, формасы, әдісі мен құралдарын тәжірибеде қолдану, оның
тиімділігінің жоғары деңгейіне кепілдік беретін, соның ішінде келешекте оны
шығаруға, басылымға беруге ықпал ететін жүйе”.
В.И.Андреев бойынша педагогикалық жаңа технологияны төмендегі
көрсеткіштер анықтайды: 8.
1. Мақсаттылық (анықтылық, нақтылық мақсатты дидактикалық
жүйеге ауыстырылуы).
2. Тұжырымдылық (терең мазмұнды теорияға негіздеу).
3. Жүйелілік (оқытудың мақсаты, мазмұны, формасы, әдісі
жағдайын жобалау және бүтіндей жүйеде қолдану).
4. Диагностикалық (оқушының оқу іс-әрекеті нәтижесінің алғашқы
аралық және қорытынды бағасын сандық түрде емес, терең сапалы
диагностикалық мінездемесі).
5. Оқыту сапасының кепілдігі (оқу материалын қабылдау
коэффициенті 0,7-ден төмен болмау керек).
6. Жаңалығы (педагогика, психология, дидактиканың
жетістіктерін, қазіргі заманның идеяларын, бейне құралдарды, компьютерлік
техниканы қолдану).
В.П.Беспалько педагогикалық технологияның келесі элементтерін атап
көрсетті:
1. Оқыту мен тәрбиелеудің анық, бірізді педагогикалық, дидактикалық
мақсатын жасау.
2. Меңгеруге тиісті ақпараттың мазмұнын құрылымдау, кеңейту, тәртіпке
келтіру.
3. Оқыту мен тәрбиелеудің диагностикалық функциясын мүмкіндігінше
күшейту.
4. Дидактикалық технологиялық, соның ішінде оқыту мен бақылаудың
компьютерлік құралдарын кешенді пайдалану.
5. Оқыту сапасының жоғары деңгейінің кепілдігі.
Осыған байланысты педаогикалық технологияларды қолдану, жаңа білім
мазмұнын, инновациялық әдіс-тәсілдерді, жаңа оқу жоспары мен оқу
бағдарламаларын ендірудің тиімді құралы болып отыр
Педагогикалық технологияны П.К. Селевко 6- ға бөледі:
1. Қолдану деңгейіне қарай
2. Философиялық негізіне қарай
3. Психикалық дамудың жетекші факторына қарай
4. Ғылыми тұжырымдамасына қарай
5. Тұлғалық құрылымдарға бағыттылығына қарай
6. Құрылымдық және мазмұндық сипатына қарай
Педагогикалық технология
Қолдану Философиялық Психикалық Ғылыми
деңгейіне қарай негізіне қарай дамудың тұжырымдама
жетекші сына қарай
факторына
қарай
Ақпарат Жұмысты Оқыту, игеру Пайдалану
жаңалықтарын жетілдіру,
меңгеру жаңалықтар
іздестіру
Инновацияларды таралу үрдісінің бір түрімен (А,Ә,Б) екінші түрінде өту
ерекше функцияларды орындайды.
А – инновациялар белгілі болады, көпшілікке таралады. Жаңалықтарға жол
ашылады;
Ә – олардың теориялық және әдістемелік жолдары ойлап шешіледі;
Б – жаңалықтарды енгізу жолдары қарастырылады, білім беру ұйымдарының
жұмыстарына енгізіледі.
Оқу-тәрбие процесінде инновациялық педагогикалық жаңалықтарды енгізудің
IY кезеңін бөліп көрсетуге болады:
І кезең: Жаңа идеяны іздеу
Ақпараттандыру және инновациялрды ұйымдастыру, жаңалықтарды іздестіру.
ІІ кезең: Жаңалықтарды ұйымдастыру
Оқу-тәрбие үрдісінде жаңалық енгізулерді алғашқы байқаудан өткізу.
ІІІ кезең: Жаңалықтарды енгізу
Оқу-тәрбие процесінде инновациялық әдіс-тәсілдерді пайдалану.
ІY кезең: Жаңалықтарды бекіту
Оқу-тәрбие үрдісінде енгізілген жаңалықтардың нәтижесін баағалау.
Білім беру саласында қолданыс тапқан жаңа педагогикалық технологиялар:
Инновациялық процестің негізі – жаңалықтарды қалыптастырып жүзеге
асырудың тұтастық қызметі. Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай
туғызады.
Білім сапасын арттырудағы жаңа инновациялық технологияларды оқып,
үйреніп, сараптай келе, мынадай тұжырым жасауға болады:
• оқушылардың білім, білік сапасын арттырудағы жаңа инновациялық
технология түрлері сан алуан, оларды таңдау және одан шығатын
нәтиже оқытушының кәсіби біліктілігіне тікелей байланысты;
• жаңа инновациялық технологияларды енгізу жүйелі әрі мақсатты
түрде жүргізілгенде ғана жетістікке жетуге болады;
• жаңа инновациялық оқыту технологияларын енгізу барысында әрбір
оқу орнының материалдық-техникалық базасының бүгінгі талапқа
сай еместігі, әрі жетіспеуі, кадырлық әлеуметтің төмендігі көп
кедергі жасайды.
Қазіргі жас ұрпақтың саналы да сапалы білім алуының бірден-бір шарты
– оқу орындарындағы білім беру процесіне жаңа инновациялық технологияларды
енгізу екендігі сөзсіз түсінікті. Сондықтан ғылыми-техникалық прогрестен
қалыспай, жаңа педагогикалық инновацияларды дер кезінде қабылдап, өңдеп,
нәтижелі пайдалана білу - әрбір ұстаздың негізгі міндеті болып табылады.
Біздің ойымызша, оқу орындарында инновациялық басқару жүйесін
енізіп, оны жүзеге асыру міндет.
Қорыта келгенде, жаңа инновациялық педагогикалық технологияның негізгі,
басты міндеттері мынадай:
• әрбір білім алушының білім алу, даму, басқа да іс-әрекеттерін
мақсатты түрде ұйымдастыра білу;
• білім мен білігіне сай келетін бағдар таңдап алатындай дәрежеде
тәрбиелеу;
• өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру, дамыту;
• аналитикалық ойлау қабілетін дамыту.
І бөлім бойынша тұжырымдама
Сонымен, қорытындылай келе дипломдық зерттеу жұмысының теориялық
бөлімінде оқытудың жаңа инновациялық технологиясының, оған қатысты
көзқарастардың ғылыми-әдістемелік тұжырымдамалары келтірілген. Оқытудың
инновациялық технологиясы және инновациялық іс-әрекет, инновация,
технология ұғымдары қарастырылды.
Зерттеу жұмысымызға өзек болған еңбектер Э. Брансуиктің теориясы, Б.Д.
Эльконин мен М. Давыдовтың дамыта оқыту жүйесі, В.Ф. Шаталовтың тірек
сигналдарын қолдану технологиясы, Ш.А. Амонашвилидің білім беруді
ізгілендіру технологиясы, Ж, Қараевтің деңгейлеп оқыту технологиясы, С.Н.
Лысенкованың перспективалық жеделдете оқыту технологиясы, В.Т. Кабуштың
тәрбиені ізгілендіру технологиясы, П.И. Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді
ірілендіру технологиясы, С. Микулстің Ақыл-ой Одиссеясы технологиясы,
ынтымақтастық педагогикасы технологиясы, көркемөнер туындыларын көру арқылы
баланың жеке басын дамыту технологиясы, ұжымдық оқыту технологиясы,
іскерлік ойындардың жүргізілу технологиясы, оқытудың интерактивті әдістері
болып табылады.
Жоғарыда аталған еңбектерге сүйене отырып жүргізілген зерттеу жұмысының
теориялық бөлімінде оқыту процесінде оқытудың инновациялық технологияларын
жүйелі әрі бірізді, сонымен қатар сауатты қолдана білу оқушының
белсенділігін арттыруға жол ашады. Оқушының шығармашылық қабілеті мен қиялы
байып, креативті ойлау қабілеті дамиды және қызығушылығы артады.
Сонымен, оқытудың инновациялық технологиясын оқыту процесінде қолдану
өте маңызды әрі тиімді болып келетіндігі анықталған. Сонымен қатар,
оқытудың инновациялық технологиясын оқыту процесінде қолдану сабақты
жандандыра түседі.
ІІ. БӨЛІМ. ИННОВАЦИЯЛЫҚ ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІ
Мектепте білім берудің қазіргі білімдік технологиясы да өзіне тұтастай
әдістер жиынтығын біріктіреді. Оларға мыналарды жатқызуға болады:
- топтық жұмыс дағдыларын дамытатын әдістер (іскерлік ойындар);
- әрекеттерге үйрету (проектілік әдіс);
- нақты ситуацияларды талдау (кейс-стадий);
- имитациялық ойындар;
- субьектілерді зерттеу әдісі;
Педагогикалық технология
Дамыта оқыту В.Ф.Шаталовтың
технологиясы технологиясы
Мәні Білім, ептілік, дағдыны Баланың өзін-өзі субьект
меңгерту ретінде өзгертуі
Мақсаты Білім, ептілік, дағдыны Әрбір оқушыға оқып-тану
игерту үдісінің өзіндік өзгеретін
субьектісі ретінде дамуға
жағдай жасау,
қасиет-қабілеттерін дамыту
Дамытудың негізгі Білім, ептілік, дағдының Соған қоса маңызды
факторы дәрежелері психикалық қызметтерді,
ақыл-ой жұмысының
тәсілдерін қалыптастыруға
мүмкіндік беретін оқу
үрдісі
Мұғалімнің ролі Дайын білімді Танымдық іс-әрекетті
түсіндіруші, бақылаушы, ұйымдастырушы, ұжымдық
бағалаушы, тәртіпті істердің ұйытқысы, кеңесші
қадағалаушы, білім
насихатшысы
Педагогтың негізгі Мен сияқты істе Ойлап істе
талабы
Педагог қызметі Білім беру Адамды “өсіруші”
Әрекеттестік стилі Авторитарлы Демократиялы
Мұғалім мен Монологты (мұғалім Диалогты
оқушының өзара жағынан)
қарым-қатынастық
стилі
Оқытудың басым Мәліметтілік Ізденісті-зерттеушілік
әдісі
Сабақты ұйымдастыруФронтальді, топтық Жекебастық, топтық
түрі (формасы)
Мазмұнның негізі Адамның кейбір саладағы Дамыту үрдісіндегі
іс-әрекеттерін оқушылардың игеретін
құрастырудың жалпылама іс-әрекеттері қалыптастыру
ұстанымдарына сүйеніп, ұстанымдарын анықтайтын
анықталған мәселелерді ғылыми түсініктер
шешудің дайын әдістері
Әдіс-тәсілдер Көрсету-түсіндіру-жаттықтОқу мақсаттарының қойылуы,
ыру-бақылау-бағалау ізденушілік-зерттеушілік
әрекеті,табылған шешімді
дәлелдеу, шешімді тексеру
Әрекеттестік түрі Басқарушы мен бағынушы Іскерлік-сәріктестік,
ынтымақтастық
Әрекеттестіктегі Мұғалім-жетектеуші, оқушыҚызметтер бөлінбейді,
қызметтер -орындаушы бірлескен ізденіс
Педагогтың Өте аз Салыстырмалы
материалды
түсіндіруге кеткен
уақыты мен
салыстырғандағы
оқушының өзіндік
жұмысының уақыты
Оқушы позициясы Қызығу аз, пассивті Қызығу бар,а ктивті,
ынталы, шабытты
Оқуға деген мотив Эпизодты түрде туындайды Әрқашан және мақсатты
туындайды
Сабақтағы жанға Кей кезде пайда болады Әрдайым және мақсатты
жайлы сәттер бағытталған
Профессор Б.Д. Элькониннің пікірі бойынша, “дамыта оқыту жүйесімен
білім алу балалардың дүниеге деген көзқарастары терең және көріп-білудің
жаңа тәсілді игергендігі көзге түседі, яғни, дүние және адамтану үрдісі
баланы сол үрдіспен толық шұғылдануға және қызығу таныту жағдаятында пайда
болады. Қазіргі заманғы жаңашыл жағдайлар, жаңашыл міндеттер туа бастайды,
соның негізгісі - дамыта оқыту педагогикасын қалыптастыру, яғни, дамыта
оқытудың педагогикалық не балалық психологиясын емес, дамытушы ағартудың
(түзудің, білім берудің) жүйесін қалыптастыру”.
В.С.Лазарев (Ресей білім беру жетекшілерінің Жоғары мектеп ректоры)
ойынша, дамыта оқыту бөлек бір сыныпта болуы мүмкін емес, ол үшін жан-жақты
типті мектеп қажет, сондықтан педагогтарды ғана дайындамай басқарушыларды
да арнайы даярлау қажет.
Орта мектепте дамыта оқыту бағытымен іргелі түрлендіруші Ю.В.Громовтың
(Мәскеудің білім беру комитетіндегі эксперименталдық және инновациялық іс-
әрекеттер орталығының директоры, В.В.Давыдовтың оқушысы) пікірінше, бөлек
сыныптарға ғана дамыта оқыту теориясын толық қолдануға мүмкіндік бар.
А.Б.Воронцовтың (“Дамыта оқыту” халықаралық ассоциациясы басқармасының
төрағасы) пікірі бойынша, дамыта оқыту жүйесіне енген мұғалім тұлғасы
өзгереді. Оның сөйлеген сөзі, келбеті, белсенділігі, жауапкершілігі жай
мектеп мұғалімдеріне қарағанда ерекше жетіледі.
Қазіргі кезде дамыта оқыту мектебін қалыптастыру жер-жерлерде ынталы
жүргізіліп жатыр. Атап айтқанда, Мәскеу, Санкт-Петербург, Харьков т.б.
қалаларда Давыдов пен Элькониннің, Занковтың оқыту жүйесі оқу-тәрбие
үрдісінде қолданылып жүр.
Дәстүрлі мектеп түлектерінің білімділік деңгейі жүйелілік, теориялық,
ғылымилық тұрғыдан қарастырғанда жоғары, бірақ сол білімдерін қолдануға
іскерлік қасиет-қабілеттерінің шеңбері тар болып келеді. Ал қызығу мен
қажеттілікке негізделген “еркін тәрбие” мектептеріндегі білім беру үрдісі
оқушылардың еріктері мен танымдылық дамуын шектейді, мұнда психиканың
механикалық есте сақтау қызметі жөнді дамымайды және кейбір қажетті
дағдылар мен ебедейліктер игерілмейді деген астарлы пікір бар. Сондықтан,
болашағы мол болып көрінетін дәстүрлі оқыту элементтері мен балама оқыту
әдістемеліктерінің үйлестірілген түрі керек. Мұнда тасада қалдырылмайтын
мәселе-қайсысынан қандай элементтер, қандай негізде таңдалынып, қандай
қатынаста құрастырылғандығы.
Мемлекеттік білім беру стандарты бойынша, базистік оқу жоспарына
негізделген, сыныптық-сабақтық ұстанымды сақтайтын, бірақ үнемі
өзгерістегі, заманға қарай икемделудегі білім беру жүйесі және
психологиялық-педагогикалық жетістіктерге ашық мектеп болуы керек.
Оқушы тұлғасына максималды себепкер болу үшін дамыта оқыту идеясы
бойынша ұстанымдар жүйесі:
1. Оқыту үрдісінде танып-білуге арналған материалға және оны игеруге
оқушының қызығуын тудыру.
2. Мұғалім білім беру мазмұнын өңдеп жоспарлағанда оқыту үрдісі
оқушының өзіне берілген тапсырманы орындау барысында оны шешуге қабілеті,
білімі жеткендіктен оны ұжымдық талқылап, ойланып, гипотеза ұсынып, оны
тексеруіне, қосымша әдебиеттермен жұмыс істеуіне негізделуі қажет.
3. Оқушының тиімді даму жолдарын ашу үшін олардың әрқайсысының
“жеңістік жағдаятын” алдын-ала ескеру қажеттігі туады, яғни, оларға өз
күштерімен атқара алатын оқу тапсырмаларын беру керек. Сонда бала өзін
жеңімпаз, қиын шыңды басып өтуші, меншікті жеңісті иеленуші ретінде
сезінеді.
4. Жұмысты тексеруде баға оқушының жеткен нәтижесіне емес, оның
еңбегінің мөлшеріне сәйкес қойылуы керек.
5. “Сырттағы ” білімді “іштегі” білімге алмастыруға арналған іс-
әрекеттер тізбектерін алдын-ала болжау қажет. Бұл нәтижеге топтық талдау
пікір-таластар және т.б. жеткізеді.
6. Дамыта оқыту үрдісінде білім дайын берілмеуі тиіс, оқушы білім
тереңіне қарқынды ой еңбегін қажет ететін тапсырманы орындау арқасында өзі
жетуі керек.
Сонымен, оқушы тұлғасының дамуына ықпал жасайтын сабақтар үлгісінің
бәріне жүктелетін міндеттер жүйесі төмендегідей:
- оқушылардың базалық білім, ептілік, дағдыларын (білім беру
стандарты бойынша игеру жүйесін) жетілдіру;
- оқыту үрдісінде оқушының теориялық және өнімділік ой
құрастыру әрекеттері мен танымдық қабілеттерін белсендіру;
- оқушылардың танымдық қызығуларын, оқуға деген мотивациясын
дамыту;
- белгілі бір мәселе шешуде оқушылардың ынтымақтастығын,
серіктестігін ұйымдастыру;
- көбіне оқу жұмысының топтық түрлерін қолдану;
- оқушылардың өзіндік жұмыстарының ізденісті-зерттеу түрлерін
ұйымдастыру;
- оқу үрдісінде компьютерлік технологияларды қолдану;
- оқыту барысында әр түрлі шапшаңдықпен және әр түрлі
көлемді (стандартқа сәйкес) оқу материалын игерудің мүмкіншілігін ашу;
- дамытушы оқытуға арналған ойындарды қолдану;
- жаттығу сабақтарын сапалы ұйымдастыру (коммуникациялық
жаттығулар, зейін, ес, ойлау және т.б. дамыту жаттығулары).
ІІ. В.Ф. Шаталовтың технологиясы
Принципі: Үздіксіз қайталау, кезеңдік бақылау, ірі блоктар бойынша
оқыту, тірек сигналдарын пайдалану, әрекет негізіне бағыттау.
- Жекелей әрекет жасау
- Ізгіліктілік
- Күш түсірмей оқыту
- Түзету, жетістікке жетелеу
- Жетістіктің жариялылығы
- Тәрбие мен оқытуды байланыстыру
Мақсаты:
1. Білім, білік, дағдыны қалыптастыру
2. Жеке ерекшеліктерін ескере отырып, барлық балаларды оқыту
3. Жеделдете оқыту
Мазмұндық ерекшелігі:
1. Материалдар ірілендіріліп беріледі
2. Оқу материалы тірек сызбасы арқылы беріледі
3. Берілетін ақпаратты айқын бейнелейтін тірек конспектісі
Технологиясы:
1. Теориялық блок
2. Практикалық блок
Бақылау, бағалау:
Бағалау кезеңдер бойынша жүргізіледі, яғни, өзіндік бақылау, кезеңдік
бақылау, жазбаша бақылау, кемшіліктерді түзетуге мүмкіндік жасау.
Тәрбиелік мәні: Еріктілікке, еңбексүйгіштікке, өз күшіне сенуге,
қабілеттілікке, жауапкершілікке, адалдыққа, жолдастыққа тәрбиелеу
ІІІ. В.Т. Кабуш технологиясы тәрбиеленуді ізгілендіру жүйесі
Мақсаты:
1. Оқушылардың бойында өзін-өзі жетілдіру қабілетін, қызығушылығын
дамыту, өзін-өзі тану қажеттіліктерін қалыптастыру
2. Адам + қоғам мүшесі + тұлға -- азамат тізбегін жүзеге асыру
3. Азаматтық тәрбиені, әлем мәдениетін, құқықтық мәдениетті
қалыптастыру
Тұжырымның негізі:
1. Тәрбиенің ізгіліктік жүйесі
2. Тәрбиенің адамгершіліктік және демократиялық сипаты
3. Тәрбиенің мақсаты - оқушылар қызметі – ізгіліктік қызметті жүзеге
асыру
4. Ынтымақтастық- еңбектестік-серіктестік – достық
Мазмұн ерекшелігі:
1 . Жанұялық тәрбие
2. Жалпыадамдық мораль және мәдениетке тәрбиелеу
3. Салауатты өмір салтын қалыптастыру
4. Өзіне дұрыс қарым-қатынас орнату
5. Азаматтық және ұлттық, әлеуметтік мәдениетке жетелеу
6. Өмірге қабілеттендіру
Әдістемелік ерекшелігі:
1. Тәрбие негізгі роль атқарады
2. Балаған сенімділікпен қарау
3. Күштеусіз, зорлықсыз тәрбиелеу
4. Еркіндік
5. Шығармашылыққа жетелеу
6. Ізгілікті ойлауға үйрету
ІҮ. Ұжымдық оқыту технологиясы
Мақсаты: Әр оқушының қабілетін дамыту, еңбек етуге баулу, ұйымдық
қабілетін ояту, ынтымақтастыққа тәрбиелеу, өзін-өзі басқаруға,
байқампаздыққа жетелеу.
Ерекшелігі:
1. Жекелей
2. Жұптық
3. Топтық
4. Ұжымдық
Оқушы – оқушы
Оқушы-оқытушы
Оқушы үйретуші
Талабы:
- Әр оқушы еңбегін пайдалану
- Өзінің ғана емес басқаның да еңбегіне жауапкершілікпен қарау
- Өзі оқи отырып, өзгені оқыту
- Түсінбегенді түсіндіру, меңгергенше меңгерту
Технологияның кезеңдері:
1. Тапсырманы даярлау кезеңі
Берілген тапсырмамен танысу, бөлімдерге бөлу, бөлімдерге ат қою,
жоспар құру, мәтін мазмұнын меңгерту, тексеру сұрақтарын даярлау
2. Тапсырманы екінші оқушыға түсіндіру кезеңі
Тақырыптың мақсаты, жоспармен таныстыру, мазмұнын түсіндіру, бақылау
сұрақтары бойынша түсінгенін зерттеу
3. Өз бетінше жаттығу жазу, тәжірибе жасау, есеп шығару, шығарма жазу,
түсінгенін баяндау
Тәрбиелік мәні: Өзін-өзі басқару, өзіне-өзі қызмет ету, жауапкершілік,
басқаның еңбегін бағалау, ұқыптылық, белсенділік, адалдық, байқампаздық,
зейінділік, ынтымақтастық, ұжымдық.
Ү. Ынтымақтастық педагогикасы технологиясы
Мақсаты: Талап етуден қарым-қатынас педагогикасына өту, балаға ізгілік
тұрғысынан қарау, оқыту мен тәрбиенің бірлігін іске асыру
Ерекшелігі: Мұғалім де оқушы да субьект болады, басымдылық
көрсетілмейді, бірлікте қызмет етеді, өзара ынтымақтастық орнайды.
ҮІ. Білім беруді ізгілендіру технологиясы
Ш.А. Амонашвили бойынша
Мақсаты: Баланың жеке қасиетін дамыта отырып, азамат етіп тәрбиелеу,
танымдық күшін қалыптастыру және дамыту, білімін кеңейтуге, тереңдетуге
жағдай жасау
Ерекшелігі:
1. Ынтымақтастық педагогикасы тұжырымдалады
2. Бала психикасы дамиды, есею және еркіндікке құштарлығын
қалыптастыру
3. Әсемдікті, әдемілікті сезіну, қабылдау
4. Рухани жетілдіру
5. Ізгілікті, жеке қарым-қатынас жасау
6. Ата-анамен бірлесіп жұмыс істеу
7. Оқыту мен тәрбиелеудің бірлігі
ҮІІ. С.Н. Лысенкованың технологиясытірек сигналдарын пайдалана
отырып перспективалық – жеделдете оқыту
Мақсаты: Білім, білік, дағдыны қалыптастыру, стандартқа бағыттау,
оқушылардың барлығын табысты оқыту
Ерекшелігі:
1. Педагогикалық ынтымақтастық
2. Тұлғалық қарым-қатынас
3. Оқу материалы мазмұнының жүйелілігі
4. Материалдардың сабақтастығы
5. Саралау, тапсырманың әр оқушыға жеткізілуі
6. Білетін оқушы арқылы білмейтін оқушыны оқыту
7. Түсінбегенін түсіндіру
Әдістемелік ерекшелігі:
- Үйге тапсырма жаңа материалдар бойынша тек әркімнің өзіндік жұмыс
орындауы үшін тиімділігіне қарай беріледі.
- Ережелерді түсінбей жаттауға жол бермеу
- Ата-аналардың өзара әрекет жасауы
- Оқу жылдарының аралық байланысы
- Мұғалімге оқушыны үйретуге, ал оқушының үйренуіне мүмкіндік берілуі
Тәрбиелік мәні: Мейірімділік, өзара көмек, ұйымшылдық, табысқа жетуге
ұмтылу, толық дербестік
ҮІІІ. Іскерлік ойынның жүргізілу технологиясы
Дайындық кезеңі:
1. Ойынды дайындау
(сценарий дайындау, жоспар құру, жалпы сипаттау, мазмұнын
меңгеру, материалмен қамтамасыз ету)
2. Ойынға кіріспе
(проблемалық мақсат қою, шарттарын білу, топ құру, рольдерді бөлісу,
регламент белгілеу, жалпы түсінік беру, консультация беру.
Ойынды жүргізу кезеңі:
1. Топтық жұмыс
(әдебиеттермен жұмыс, трениниг, ойлану, ойыншылармен жұмыс)
2. Топаралық жұмыс, пікірталас
(топтардың жұмыстарын баяндауы, нәтижені қорғау, пікірталас, туғызу)
Талдау және қорытындылау кезеңі:
Ойынға қорытынды жасау
(талдау, рефлекция, баға және өзіндік баға қорытындылау, жинақтау,
ұсыныстар беру)
ІХ. Дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы
ДБІ
ДБІ технологиясын 1964-1996жж. академик П.И. Эрдниев жасаған.
Бұл технологияны академиктер В. Журавлев, А. Маркушевич ғасыр идеясы
деп атаған.
Қазақстанда 1997ж. бастап қолданылады.
Мақсаты: Математикалық білімнің оқушының интеллектісін дамыту мен өзін
өзі дамытудың басты шарты ретіндегі тұтастығын қамтамасыз ететін
тақырыптардың неғұрлым жетілген жүйесін құру.
Ерекшелігі:
1. Өзара байланысты амал, операция т.б. біріктіре және бір
мезгілде қарастыру
2. Есеп шығару, құрастыру үрдісінің бірлігін қамтамасыз ету
3. Тура есепті кері есепке айналдыру
4. Жүйелі де тиянақты білім беру
Әдістемесі:
1. Бір мезгілде тура және кері амалдарды меңгеру
2. Өзара қарама-қайшы ұғымдарды салыстыру
3. Тұтас және қарама-қайшы ұғымдарды сәйкестендіру
4. Амалдардың орындалу тәртібін реттеу
Мазмұны:
І. Қарама-қарсы ұғымдарды қатар оқыту
ІІ. Тура есепке кері есеп ойлап табу
ІІІ. Деформацияланған жаттығуларды пайдалану
Х. Көркемөнер туындыларын көру арқылы баланың жеке басын дамыту
технологиясы
VTS
VTS – Алматы, Шымкент қалаларында Сорос-Қазақстан қорының
демеушілігімен 1996ж. бастап қолданылады.
Бұл технологияны Нью-Йорк қаласы Арт Корпорациясының метрополитен
музей мамандары және американдық психологтар жасады.
VTS - әсемдікті, әдемілікті түсіне білуді үйретеді. Өнер туындыларына
қарай отырып, бірін-бірі тыңдайды, әркім өз ойын әңгімелейді.
VTS- суретпен жұмыс жасау.
ХІ. Ақыл-ой Одиссеясы технологиясы
Бұл технология 1978ж. Американың Нью-Джерси штатында ең алғаш
қолданылды. Бұл технологияның негізін қалаған Самуэль Миклус болды.
1978ж. РОУАН колледжінде 28 мектеп түрлі шығармашылық тапсырмалар
шешуден жарысқа түседі.
Қазақстанда 1992 жылдан бастап қолданылады. Бұл технология 2 бөлімнен
тұрады:
1. Лезде шешілетін тапсырмалар
2. Ұзақ мерзімді тапсырмалар
Лезде шешілетін тапсырмалар 3-ке бөлінеді:
а) Тілдік
б) Манипуляциялық
в) Аралас
Мысалы: тек саусақтың көмегімен әр түрлі дыбыстар шығар.
500 теңгемен сөйлес
Ұзақ мерзімді тапсырмалар
Орталықтан тапсырманы орындауға ниет білдірген соң, арнайы
ережелер мен тапсырмалар жіберіледі. Тапсырмалар 5 түрлі тақырыптарды
қамтиды:
1. Экология
2. Экономика
3. Өнер
4. Техника
5. Білім және тәрбие
7 адамнан тұратын команда 8 минуттық көрініс дайындайды.
Ақыл- ой Одиссеясы технологиясында баланың шығармашылықпен ойлауын
дамыту үшін түрлі ойындар қолданылады. Мысалы, Жаман-жақсы, Жағымсыз
нәрсенің пайдасы, Ол не? және т.б.
ХІІ. И.П. Волков технологиясы
Игорь Павлович Волков Цель одна – дорог много, Много ли в школе
талантов? деген еңбектерінде өз технологиясын ұсынады:
1. Оқушыларды шығармашылық жұмыстармен қамтамасыз ету, оқушы санасы
мен қабілетін дамыту
2. Бейнелеу өнерін саналы да сауатты игеру
ХІІІ. Шоғырландырып қарқынды оқыту
ШҚО
ШҚО авторы Қасымбай Әбдіғалиев (мектеп-гимназия директоры) Жамбыл
облысы, Шу қаласы:
ШҚО мәні:
1. Білім философиясы
2. Білім мазмұны
3. Дамудың философиялық және психологиялық заңдары
4. Уақыт факторы
5. Ұстаз бен оқушының орны
6. Мақсат қою
7. Құрал, әдіс, тәсіл
8. Қолдану ережелері
9. Таным үрдісі
10. Нәтиже
ХІҮ. Деңгейлік оқыту технологиясы
Оқушы қызметін белсендендіру негізінде педагогикалық технологиялардың
бірі-деңгейлік саралау технологиясының элементін қолданамын.
Деңгейлік оқыту технологиясының мақсаты: әрбір оқушы өзінің даму
деңгейінде оқу материалын меңгергенін қамтамасыз етеді.
1) Деңгейлік оқыту әр оқушыға өз мүмкіндіктерін пайдалана отырып,
білім алуына жағдай жасауға мүмкіндік береді.
2) Деңгейлеп оқыту әр түрлі категориядағы балараға, олармен саралай
жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
3) Деңгейлік-саралап оқыту құрылымында білімді игерудің үш деңгейі
қарастырылады: ең төменгі деңгей (базалық), бағдарламалық, күрделенген
деңгей сондықтан әрбір оқушы меңгеруі тиіс.
Деңгейлік оқыту технологиясы тиімді нәтижелі болу үшін
а) жеке тұлға ерекшеліктеріне,
б) психологиялық даму ерекшеліктеріне,
в) пән бойынша білімді игеру деңгейіне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
І. БӨЛІМ. ОҚЫТУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ 6
1.1 Инновация ұғымы, инновациялық технологиялардың жіктелуі,
даму сатылары және инновациялық технологиялар жөніндегі шетелдік, 6
ресейлік және отандық ғалымдардың пікірлері.
1.2 Оқу-тәрбие үрдісіне инновациялық технологияларды ендірудің 16
кезеңдері мен шарттары
1.3 Педагогтің инновациялық іс-әрекеті және оның құрылымы 22
І бөлім бойынша тұжырым 26
ІІ. БӨЛІМ. ИННОВАЦИЯЛЫҚ ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІ 27
2.1 Дамыта оқыту технологиясы 28
2.2 В.Ф. Шаталов және И.П.Кабуш технологиясы 33
2.3 Ұжымдық оқыту және ынтымақтастық педагогикасы технологиясы 34
2.4 Білім беруді ізгілендіру және перспективалық жеделдете оқыту 35
технологиясы
2.5 Іскерлік ойынның жүргізілу және дидактикалық бірліктерді 36
ірілендіру технологиясы
2.6 Баланың жеке басын дамыту және Ақыл-ой Одиссеясы 38
технологиясы
2.7 И.П. Волков технологиясы және шоғырландырып қарқынды оқыту 39
технологиясы
2.8 Деңгейлік оқыту технологиясы 40
2.9 Интерактивті оқыту технологиясы 42
ҚОРЫТЫНДЫ 55
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 58
ҚОСЫМШАЛАР 62-71
КІРІСПЕ
Дипломдық зерттеу жұмысының өзектілігі. Өмірімізде болып жатқан
түбегейлі өзгерістер қоғамымызға жаңа талаптар қойып отыр. Осыған орай
бүгінгі жаңа технологияны оқып-үйрену, болашақ ұстаздардың шығармашылық
ойлауын дамыту, кәсіби білімін, шеберлігін жетілдіру, үнемі ізденіс үстінде
жүруіне жол ашу ерекше орын алады.
Қазіргі кезеңде білім беру саласының барлық жағына жаңаша көзқарас,
жаңаша қарым-қатынас, жаңаша ойлау қалыптасуда.
Тиімді оқыту жолдарын бүкіл әлем педагогтары қарастыруда. Нәтижелі
оқыту мәселесі педагогика мен психологияның соңғы жаңалықтарын қолдану
негізінде жүргізілуде.
Қазіргі таңда мектептерде практика жүзінде оқытуды ізгілендіру,
демократияландыру бағытындағы әдіс-тәсілдер көптеп қолданылады. Себебі
біздің қоғамымызға заман талабына сәйкес қалыптан тыс ойлай алатын, шұғыл
шешімдер қабылдай білетін, білімді, белсенді, шығармашылықпен жұмыс істей
білетін азаматтар қажет-ақ.
Адам ұрпағымен мың жасайды - дейді халқымыз. Ұрпақ жалғастығымен
адамзат баласы мың емес миллиондаған жылдар жасап келеді. Жақсылыққа
бастайтын жарық жұлдыз-оқу. Надан жұрттың күні –қараң, келешегі тұман, -
деп М.Дулатов айтқандай, егеменді еліміздің тірегі - білімді ұрпақ. Сусыз,
құрғақ, таса көлеңке жерге дән ексең өнбейтіні сияқты, жас ұрпақтарымызды
тәрбиелемесек өспейді, өнбейді. Қазіргі мектеп мұғалімдерінің алдында
тұрған басты міндет- оқушылардың шығармашылық білім дағдыларын
қалыптастыру. Міне, өз ұрпағының өнегелі, өнерлі, еңбексүйгіш, абзал азамат
болып өсуі үшін оқу-тәрбие үрдісінде инновациялық технологияны тиімді
пайдалану әрбір ұстаздың міндеті болып табылады. Оқушы қабілеті дегеніміз
оның педагогикалық ықпал аясында білім алу әрекеті, жеке тұлғаны дамыта
оқыту әдістері, оның шығармашылық қабілетінің дамуына әсерін тигізеді.
Қазақстан-2030 атты еліміздің стратегиялық бағдарламасында ең
негізділерінің бірі - жоғары интеллектуальды жастарды жан-жақтылыққа
тәрбиелеу, олардың потенциалдық деңгейінің көтерілуіне үлес қосу. Сондықтан
ұстаз-мұғалімдер қауымының алдына өте үлкен міндет жүктелді. Бүгінгі таңда
жас ұрпаққа пәнді тиімді ұғындырудың бірі- жаңа технология негіздері болып
табылады. Сонымен бірге өскелең ұрпақтың ақпарат құралдарымен жұмыстана
білуіне назар аударған жөн.
Сондықтан ұрпақ тәрбиесімен айналысатын әлеуметтік, педагогикалық,
психологиялық қызметтің тиімділігін арттыру, оны жаңа сапада ұйымдастыру
қажеттігі туындайды. Бұл үшін әрбір оқытушының инновациялық іс-әрекеттің
ғылыми-педагогикалық, психологиялық негіздерін меңгеруі мақсат етіледі.
Инновациялық технологияны пайдалану міндетті деңгейдегі білімді
қалыптастыра отырып, мүмкіндік деңгейге жеткізеді.
Дипломдық зерттеу жұмысының мақсаты. Оқытудың инновациялық
технологияларына жалпы сипаттама беру, мұғалімнің инновациялық іс-әрекетке
ұмтылысын ынталандыру және оны оқу үрдісінде оқытудың инновациялық
технологияларын қолданудың ерекшеліктерін айқындау.
Зерттеу жұмысы келесі міндеттердің орындалуын қажет етеді:
- оқытудың инновациялық технологиялары жөніндегі отандық, шетелдік,
Ресейлік теориялық-әдістемелік материалдарға талдау жасау;
- инновациялық іс-әрекет ұғымына терең түсінік беру;
- оқытудың инновациялық технологиялары жөнінде кеңірек ұғым
қалыптастыру;
- оқытудың инновациялық технологияларын қолданудың тиімділігін
айқындау.
Зерттеу жұмысының объектісі. Жалпы орта мектептерде оқушылардың білімін
жетілдіру және оларды белсендендіру үшін оқытудың инновациялық
технологияларын қолдану.
Зерттеу жұмысының пәні. Оқыту процесінде оқытудың инновациялық
технологияларын қолдану және мұғалімнің инновациялық іс-әрекеті.
Зерттеу жұмысының болжамы. Оқытудың инновациялық технологияларын оқыту
процесінде тиімді және орынды қолданған жағдайда жеке бастың жан-жақты әрі
үйлесімді дамуына қол жеткізуге болады және мұғалімнің инновациялық іс-
әрекетке деген ұмтылысы, қызығушылығы артады.
Зерттеу жұмысының әдіснамалық және теориялық негізі болып Э.
Брансуиктің теориясы, Б.Д. Эльконин мен М. Давыдовтың дамыта оқыту жүйесі,
В.Ф. Шаталовтың тірек сигналдарын қолдану технологиясы, Ш.А. Амонашвилидің
білім беруді ізгілендіру технологиясы, Ж, Қараевтің деңгейлеп оқыту
технологиясы, С.Н. Лысенкованың перспективалық жеделдете оқыту
технологиясы, В.Т. Кабуштың тәрбиені ізгілендіру технологиясы, П.И.
Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы, С. Микулстің
Ақыл-ой Одиссеясы технологиясы, ынтымақтастық педагогикасы технологиясы,
көркемөнер туындыларын көру арқылы баланың жеке басын дамыту технологиясы,
ұжымдық оқыту технологиясы, іскерлік ойындардың жүргізілу технологиясы,
оқытудың интерактивті әдістері сияқты құнды еңбектер табылады.
Зерттеу жұмысының әдістері мен әдістемелері. Зерттеу жұмысымыздың
мақсаты мен ондағы қойылған болжамды дәлелдеп тексеруіміз үшін технология
ұғымына жан-жақты түсінік берілді, оқытудың инновациялық технологиялары,
мұғалімнің инновациялық іс-әрекеті, инновациялық технологиялар түрлеріне
талдау қолданылды.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы.
Технология ұғымына, оқытудың инновациялық технологияларына, мұғалімнің
инновациялық іс-әрекетіне, оқытудың инновациялық технологияларын қолдану
ерекшеліктеріне тұңғыш рет сараланып нәтижелі жинақталуына қол жеткізілді.
Оқытудың инновациялық технологиялары ғылыми әрі әдістемелік тұрғыдан
сауатты баяндалып, теориялық әрі әдістемелік базасы кеңейтілді.
Зерттеу жұмысының практикалық құндылығы:
- оқытудың инновациялық технологияларына талдау жасалады;
- оқытудың озық, шығармашыл, жаңа технологияларымен қаруланған
мұғалімдерді инновациялық іс-әрекетке ұмтылуға ынталандырады;
- оқыту процесінде оқушылардың белсенділігін арттыруға қол
жеткіздіреді;
- оқыту үрдісінің тиімділігін арттыра түседі.
Зерттеу жұмысының базасы. Зерттеу жұмысының тәжірибелік базасы ретінде
мұғалімдері мен оқушылары
алынды.
Зерттеу жұмысының құрылымы мен көлемі. Дипломдық зерттеу жұмысы
кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен
және қосымшалардан тұрады. Сонымен қатар, зерттеу жұмысында сызбалар,
кестелер, диаграммалар көрсетілген. Жұмыстың жалпы көлемі 68 бет.
І. БӨЛІМ. ОҚЫТУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1 Инновация ұғымы, инновациялық технологиялардың жіктелуі, даму
сатылары және инновациялық технологиялар жөніндегі шетелдік, ресейлік және
отандық ғалымдардың пікірлері.
ХХІ ғасырда еркін білім беру, адамның шығармашылық ойлауын дамыту
негізгі мәселе болып отыр. Осы идеялардан оқытудың және тәрбиелеудің
инновациялық технологияларын қолдану қажеттілігі туындайды.
Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып,
Қазақстан әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл оқу-тәрбие
үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Себебі, білім беру
парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша
қарым-қатынас пайда болуда.
Білім беру саласында болып жатқан ауқымды өзгерістер түрлі ынталы
бастамалар мен түрлендірулерге кеңінен жол ашуда. Осы тұрғыдан алғанда
ұрпақ тәрбиесімен айналысатын әлеуметтік-педагогикалық қызметтің
тиімділігін арттыру, оны жаңа сапада ұйымдастыру қажеттігі туындайды. Бұл
үшін оқытушылардың инновациялық іс-әрекеттің ғылыми-педагогикалық
негіздерін меңгеруі мақсат етіледі. Ал жаңа технологияны пайдалану міндетті
деңгейдегі білімді қадыптастыра отырып мүмкіндік деңгейге жеткізеді.
Сондықтан оқытушының біліктілігін көтеру мен шығармашылық педагогикалық
әрекетін ұйымдастыруда қазіргі педагогикалық технологияларды меңгерудің
маңызы зор.
Кез келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің
жоғарылығы, дүние жүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің
технологиялық даму деңгейімен анықталады. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа
технологияны енгізу сапалығы осы елдегі білім беру ісінің жолға
қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі. Ал
білім беру саласындағы технологиялық идеялар бұдан 400 жыл бұрын пайда
болған. Бұл күнде оқыту технологиясы үлкен өзгеріске ұшырап отыр.
Оқытушылар мен студенттерге әртүрлі дидактикалық материалдармен қоса
оқытудың техникалық құралдары жәрдемге келеді.
XXI ғасырда білімі дамымаған елдің тығырыққа тірелері сөзсіз делінген
Президентіміз Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында. Бұл мәселе
жалпы білім беретін оқу орындарына байланысты айтылып тұрғандығы белгілі.
Сол оқу орындарына толыққанды сапалы білім алған, оның бағдарламасын толық
меңгерген ұрпағымыздан, болашақта жақсы маман, білімді азамат шығары анық.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасында: “Жоғарғы білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандар
даярлау сапасын арттыру, қарқынды ғылыми-зерттеу қызметімен
ықпалдастырылған инновациялық білімді дамыту, білім беру мен ақпараттық
технологияларды жетілдіру болып табылады”,- деп атап көрсетілген.
Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттық мәліметтер ағыны
күшейген заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адамның қабілетін,
талантын дамыту білім беру мекемелерінің басты міндеті болып отыр. Ол
бүгінгі білім беру кеңістігіндегі ауадай қажет жаңару оқытушының қажымас
ізденімпаздығы мен шығармашылық жемісімен келмек. Сондықтан да әрбір
оқушының қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа,
шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық
технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет. Өйткені мемлекеттік
білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық
технологияны ендіруді міндеттейді 1.
Себебі, біз қадам басқан ХХI ғасыр жан-жақты дамыған, білімді, өз ісіне
және өзгенің ісіне әділ баға бере алатын, өзіне сенімді, Отанының
әлеуметтік-экономикалық дамуына зор үлесін қоса алатын азамат тәрбиелеуді
талап етіп отыр 2.
Педагогикалық технология – оқытушының кәсіби қызметін жаңартушы және
сатыланып жоспарлаған нәтижеге жетуге мүмкіндік беретін іс-әрекеттер
жиынтығы. Педагогикалық технологиядағы басты міндет – оқушылардың оқу-
танымдық әрекетін жандандыра отырып, алға қойған мақсатқа толықтай жету. Ал
бұдан педагогикалық технологияның тиімділігі шығады. Оқыту үрдісін
жаңашаландыру оқушылардың оқу материалын теориялық мазмұнын игеру жөніндегі
еңбегін тиімді ұйымдастыру және олардың тәжірибелік іскерлігі мен
дағдыларын қалыптастыру болып табылады. Оқу үрдісінің тиімділігі мен сапасы
оқытушының әдістемелік дайындығы және сабақ жүргізу тәсілдері мен
әдістеріне, жаңа педагогикалық технологиялар игерулеріне тікелей байланысты
болады.
Педагогикалық технология кәсіптік қызметтің ерекше түрі болып табылады.
Оқытудың жаңа педагогикалық технологиясын меңгеру оқытушыдан орасан зор
іскерлік пен шығармашылыққа негізделген ізденістерді қажет етеді. Осындай
мақсат көздеген жүйелі ізденістер оқытушының жаңа технологияны меңгеріп,
инновациялық жетілуіне әкеледі.
Оқыту технологиясы педагогикалық әдістерге негізделген. 1960 жылдарда
шетел зерттеушілері “Педагогикалық технология” терминін енгізді.
В.Беспалько “Педагогикалық технология дегеніміз –тәжірибеде жүзеге
асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық
жағдайларға сай қолданылатын әдіс, тәсілдер – оның құрамды бөлігі ғана” –
деген тұжырымдама берді 3.
Педагогикалық технология оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру және оны
өткізудің формасымен анықталады. Педагогикалық технологияның өзіндік
ерекшелігі: қойылған мақсатқа жету мүмкіндігіне кепілдік беретін оқыту
үрдісін құрастыру және оны жүзеге асыру. Оқытылатын пән мазмұны оқытушы мен
оқушының өзара байланыс іс-әрекеті, оқушының ішкі даму үрдісі негізінде
анықталған нақты мақсат ғана педагогикалық технология құрылымын түсіну
кілті бола алады.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған міндеттердің
бірі – оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы
педагогикалық технологияларды меңгеру.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың жаңа педагогикалық
технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты білгір маман болу мүмкін
емес. Жаңа педагогикалық технологияны меңгеру оқытушының зейін-зерделік,
кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да көптеген ұстаздық
келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие
үрдісін жүйелі ұйымдастыруына көмектеседі. Қандай сабақтың болмасын қызықты
өтуі оқытушының үнемі іздену, ұтымды әдіс – тәсілдерді қолдану, оқыту
әдістемесін жаңартып отыруына байланысты.
Қазіргі таңда оқытушылар инновациялық және интерактивтік әдістемелерін
сабақ барысында пайдалана отырып сабақтың сапалы әрі қызықты өтуіне ықпалын
тигізуде.
“Инновация” ұғымы ең бірінші XIX ғасырда мәдениеттанушылардың
зерттеуінен пайда болды, яғни, бір мәдениет түрлерін екінші ел мәдениетіне
енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым этнографияда әлі күнге дейін
сақталған.
“Инновация” ұғымын қарастырсақ, ғалымдардың көбі оған әртүрлі
анықтамалар берген. Мысалы, Э.Роджерс инновацияны былайша түсіндіреді:
“Инновация- нақтылы бір адамға жаңа болып табылатын идея”. Майлс:
“Инновация – арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі міндеттеріміздің жүзеге
асуын, шешімдерін күтеміз” дейді. 4 .
Ендеше инновация ұғымы – педагогикалық сөздік қорына ежелден енген
термин. Ол кейбір ғалымдардың еңбектерінде “жаңа”, “жаңалық енгізу”, деп
көрсетілсе, кейбіреулер оны “өзгеріс” деген терминмен анықтайды.
Инновация - in-noves деген латын сөзі, қазақ тіліне аударғанда
жаңалық, жаңарту, өзгерту деген мағына береді.
Француз ғалымы Э. Брансуик жаңалық деп 3 нәрсені айтады:
1. бұрын еш жерде, ешқашан қолданылмаған идеялар
2. бұрын болған, бірақ жаңа жағдайға бейімделген идеялар
3. бұрыннан бар, тек мақсаты өзгерген идеялар
Қазіргі кезеңде білім беру саласында төмендегідей жаңалықтар бар:
І. Ұйымдастырудағы жаңалық
ІІ. Технологиялардағы жаңалық
ІІІ. Оқулықтар мен бағдарламалардағы жаңалық
Осы жаңалықтарға сәйкес технология, оқыту технологиясы, білім
беру технологиясы, педагогикалық технология, жаңа педагогикалық
технология, оқытудың инновациялық технологиялары терминдері
қолданылуда.
Мысалы, Оқыту технологиясы термині ең алғаш рет АҚШта қолданылды.
Педагогикалық технология 1960 жылдан бастап қолданыла бастады.
Технология, Оқыту технологиясы, Педагогикалық технология
терминдеріне әр ғалым әр түрлі анықтама береді. Мысалы:
Скиннер: Оқыту технологиясы – психология жетістіктерін педагогикалық
практикада қолдану.
В. Беспалько: Педагогикалық технология - тәжірибеде жүзеге
асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы.
В.М. Монахов: Педагогикалық технология – оқыту процесін жобалау,
ұйымдастыру және өткізудің ойластырылған моделі.
Т.И.Шамова, П.И.Третьяковалардың еңбегінде “Инновация дегеніміз – жаңа
мазмұнды ұйымдастыру, ал жаңалық енгізу дегеніміз – тек қана жаңалық
енгізу, қалыптастыру, яғни, инновация үрдісі мазмұнды дамытуды, жаңаны
ұйымдастыруды, қалыптастыруды анықтайды, ал “жаңаша” деп жаңаның мазмұны,
оны енгізудің әдіс-тәсілі мен технологиясын қамтитын құбылысты түсінеміз”
делінген.
Энциклопедиялық сөздіктерде “инновация”әр түрлі анықталады. Үлкен
энциклопедиялық сөздікте бұл ұғым “жаңаша білім беру” деп түсіндіріледі.
Ал А.И.Кочетов “инновация” ұғымына төмендегідей анықтама береді:
“Көрсетілген деңгейге апаруды қамтамасыз ететін теориялық, технологиялық
және педагогикалық іс-әрекеттің біртұтас бағдарламасы”. Алайда Р.Масырова
мен Т.Линчевская мұндай анықтамамен келіспейтіндігін білдіреді. Олардың
тұжырымдамасында, “Егер баратын деңгей” алдын-ала көрсетілген болса, ол
қандай инновация” делінген. В.Кваша мен В.Латинаның пікірлері бойынша
“инновация”- бұл жаңа үлгілердің бағытындағы нақты әрекет, мөлшердің
шегінен шығатын кәсіптік іс-әрекеттің жаңа сапалы деңгейге көтерілуі болып
табылады 5.
Инновациялық құбылыстар білім беру саласында өткен ғасырдың сексенінші
жылдары кеңінен тарала бастады. Әдетте инновация бірнеше өзекті
мәселелердің түйіскен жерінде пайда болады да, берік түрде жаңа мақсатты
шешуге бағытталады, педагогикалық құбылысты үздіксіз жаңғыртуға жетелейді.
” Масырова Р., Линчевская Т - “Жаңару” (новшество) дегенімізді былай деп
түсіндіреді: “Жаңару – белгілі бір адам үшін әділ түрде жаңа ма, әлде ескі
ме оған байланысты емес, ашылған уақытынан бірінші қолданған уақытымен
анықталатын жаңа идея.
Инновация термині қазіргі білім берудің теориясы мен тәжірибесінде
кеңінен қолданылып жүр. Бірақ, ғылымда бұл терминнің нақтылы анықтамасы
белгілі бір категория ретінде берілмеген. Берілетін анықтамалардың
көпшілігі бұл ұғымды кеңінен терең таныта алмайды. Инновацияны “Білім беру
жүйесіндегі жаңалық енгізу” деп айтсақ, оның мағынасын тарылтқан болар
едік.
Инновация аударғанда жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді дедік.
Яғни, С.Ожегов сөздігіне сүйенсек, инновация бірінші рет шыққан, жасалған,
жуық арада пайда болған, бұрынғының орнын басатын, алғаш ашылған, бұрыннан
таныс емес енгізілген жаңалық болып шығады. Инновация ұғымын әр елде
әртүрлі түсінген. Кейбір мемлекеттерде (АҚШ, Нидерланды) бұл термин кең
тараған. Ал, Арабия, Жапония тәріздес мемлекеттерде кезіктіру мүмкін
емес.Сондықтан әр елде бұл құбылысқа қандай көзқарас қалыптасқанын анықтау
мақсатымен ғылыми-педагогикалық, техникалық, саяси әдебиеттер мен баспа
беттерін зерттей келе, Ресейде, шет елдерде, ТМД елдерінде, Қазақстанда
“Инновация” ұғымына көптеген анықтамалар берілгенін көреміз 4.
Ресейде “Инновация” ұғымына өте күдікпен қарағаны мәлім. Мәселен, XIX-
XX ғасырдың басындағы бірде-бір білім реформаларында бұл термин
кездеспейді.Негізінде реформа жүзеге асқан, яғни, инновациялық үрдіс өткен,
бірақ инновация термині еш жерде аталмайды. Ал Америка ғалымдары Биль және
Болен педагогикалық инновацияны “Құрамына материалдық өзгеруіне ғана емес,
сол материалды қолданудағы көзқарастардың кешенді өзгеруін білдіретін үлкен
өзгеріс” деп түсінеді.
Найхос инновацияны процесс деп есептейді де, “Инновация қандай да бір
идеялардан басталатын өзгерістерге әсерін, тұтынушылардың не қолдауы, не
бас тартуымен аяқталатын үрдіс” дейді.
Қазақстан мемлекетінде “Инновация” ұғымын пайдалану соңғы бес жылдың
еншісінде. Ең алғаш “Инновация” ұғымына қазақ тілінде анықтама берген ғалым
Немеребай Нұрахметов. Ол “Инновация, инновациялық үрдіс деп отырғанымыз –
білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға
байланысты бір бөлек қызметі” деген анықтаманы ұсынады.
Н.Нұрахметов “Инновация” білімнің мазмұнында, әдістемеде,
технологияда, оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда
көрініс табады деп қарастырып, өзінің жіктемесінде инновацияны, қайта
жаңарту кеңістігін бірнеше түрге бөледі: жеке түрі (жеке – дара, бір-
бірімен байланыспаған); модульдік түрі (жеке – дара кешені, бір-бірімен
байланысқан); жүйелі түрі (мектепті толық қамтитын) .
“Инновация” сөзі – қазіргі уақытта барлық өндіріс, медицина, техника
салаларында өте жиі қолданып жүрген термин. Қазір бұл сөз “Жаңа, өзгеру,
жаңаша” деген мағынаны білдіреді және дәл қазіргі жаңа заманға да “Жаңа,
жаңаша өзгерудің” мазмұны терең және анық екендігі белгілі. Бұл әдістеменің
негізінде үйренушінің дербес қабілеті, белсенділігін қалыптастыру, оқыту
материалдарын өзінше пайдалану арқылы танымдық белсенділігін арттыру алға
шығады.
Техника терминінің сөздікте 2 мағынасы беріледі:
1. өндіріс құралдарының жиынтығы
2. бір істі орындағанда қолданылатын тәсілдер жиынтығы
Технология - сол тәсілдер жүйесі деген мағына береді.
Инновациялық әдіс – тәсілдерді қолдануда оқытушы сабақты дайын күйінде
бағалайды, әрбір оқушының өзі ізденіп, ғылыми негіздерін өз бетінше игеріп,
ғылыми зерттеуді көздейді, ал оқытушының негізгі міндетіне оқушының іс-
әрекетін бақылау жатады.
Әдіскер С.Көшімбетова өзінің зерттеінде оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдерін қолданудың мынадай ерекшеліктерін атап
көрсеткен:
1. Ізгілендіру технологиясында педагогика ғылымының алдыңғы қатарлы
ғылыми жаңалықтарды тәжірибеде “бала -субъект”, “бала-объект” тұрғысынан
енгізіле бастайды да, ал ғылыми білімдер оның тұрмысының әлеуметтік жағдайы
мен іс-әрекетінің әлеуметтік нәтижесінің бірлігінде қарастырады;
2. Ақпараттық бағдарламалап оқыту – оқытудың мазмұнын пәнаралық
байланыс тұрғысынан ұйымдастыру;
3. Қоғам мен табиғат заңдылықтарын кіріктіру негізінде меңгеруі;
4. Деңгейлеп оқыту технологиясында оқытудың мазмұны мен әдістері
шығармашылық ізденіс іс-әрекет жасау негізінде адамның инновациялық
қабілеттерінің қалыптасуына бағытталады;
5. Дербес оқыту технологиясы оқу-тәрбие үрдісінде ғылымның негіздерін
игерту үшін ізгілік, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыра отырып, жеке
тұлғаның әлеуметтік-психологиялық жауапкершілігн арттырады;
Жаңа инновациялық технология жасаудың теориялық негіздерін зерттеп
дайындауды оқу процесі жөніндегі әртүрлі ойлар жүйесінің принциптері
негіздерін сын көзқараспен ұсынып, мәнін түсіндіруден бастаған жөн.
В.И.Андреевтің “Педагогикалық технология” туралы анықтамасында:
“Педагогикалық технология, соның ішінде оқыту технологиясы – бұл жобалау,
оқыту мен тәрбиелеудің педагогикалық заңдылықтары, мақсаты, принциптері,
мазмұны, формасы, әдісі мен құралдарын тәжірибеде қолдану, оның
тиімділігінің жоғары деңгейіне кепілдік беретін, соның ішінде келешекте оны
шығаруға, басылымға беруге ықпал ететін жүйе”.
В.И.Андреев бойынша педагогикалық жаңа технологияны төмендегі
көрсеткіштер анықтайды: 8.
1. Мақсаттылық (анықтылық, нақтылық мақсатты дидактикалық
жүйеге ауыстырылуы).
2. Тұжырымдылық (терең мазмұнды теорияға негіздеу).
3. Жүйелілік (оқытудың мақсаты, мазмұны, формасы, әдісі
жағдайын жобалау және бүтіндей жүйеде қолдану).
4. Диагностикалық (оқушының оқу іс-әрекеті нәтижесінің алғашқы
аралық және қорытынды бағасын сандық түрде емес, терең сапалы
диагностикалық мінездемесі).
5. Оқыту сапасының кепілдігі (оқу материалын қабылдау
коэффициенті 0,7-ден төмен болмау керек).
6. Жаңалығы (педагогика, психология, дидактиканың
жетістіктерін, қазіргі заманның идеяларын, бейне құралдарды, компьютерлік
техниканы қолдану).
В.П.Беспалько педагогикалық технологияның келесі элементтерін атап
көрсетті:
1. Оқыту мен тәрбиелеудің анық, бірізді педагогикалық, дидактикалық
мақсатын жасау.
2. Меңгеруге тиісті ақпараттың мазмұнын құрылымдау, кеңейту, тәртіпке
келтіру.
3. Оқыту мен тәрбиелеудің диагностикалық функциясын мүмкіндігінше
күшейту.
4. Дидактикалық технологиялық, соның ішінде оқыту мен бақылаудың
компьютерлік құралдарын кешенді пайдалану.
5. Оқыту сапасының жоғары деңгейінің кепілдігі.
Осыған байланысты педаогикалық технологияларды қолдану, жаңа білім
мазмұнын, инновациялық әдіс-тәсілдерді, жаңа оқу жоспары мен оқу
бағдарламаларын ендірудің тиімді құралы болып отыр
Педагогикалық технологияны П.К. Селевко 6- ға бөледі:
1. Қолдану деңгейіне қарай
2. Философиялық негізіне қарай
3. Психикалық дамудың жетекші факторына қарай
4. Ғылыми тұжырымдамасына қарай
5. Тұлғалық құрылымдарға бағыттылығына қарай
6. Құрылымдық және мазмұндық сипатына қарай
Педагогикалық технология
Қолдану Философиялық Психикалық Ғылыми
деңгейіне қарай негізіне қарай дамудың тұжырымдама
жетекші сына қарай
факторына
қарай
Ақпарат Жұмысты Оқыту, игеру Пайдалану
жаңалықтарын жетілдіру,
меңгеру жаңалықтар
іздестіру
Инновацияларды таралу үрдісінің бір түрімен (А,Ә,Б) екінші түрінде өту
ерекше функцияларды орындайды.
А – инновациялар белгілі болады, көпшілікке таралады. Жаңалықтарға жол
ашылады;
Ә – олардың теориялық және әдістемелік жолдары ойлап шешіледі;
Б – жаңалықтарды енгізу жолдары қарастырылады, білім беру ұйымдарының
жұмыстарына енгізіледі.
Оқу-тәрбие процесінде инновациялық педагогикалық жаңалықтарды енгізудің
IY кезеңін бөліп көрсетуге болады:
І кезең: Жаңа идеяны іздеу
Ақпараттандыру және инновациялрды ұйымдастыру, жаңалықтарды іздестіру.
ІІ кезең: Жаңалықтарды ұйымдастыру
Оқу-тәрбие үрдісінде жаңалық енгізулерді алғашқы байқаудан өткізу.
ІІІ кезең: Жаңалықтарды енгізу
Оқу-тәрбие процесінде инновациялық әдіс-тәсілдерді пайдалану.
ІY кезең: Жаңалықтарды бекіту
Оқу-тәрбие үрдісінде енгізілген жаңалықтардың нәтижесін баағалау.
Білім беру саласында қолданыс тапқан жаңа педагогикалық технологиялар:
Инновациялық процестің негізі – жаңалықтарды қалыптастырып жүзеге
асырудың тұтастық қызметі. Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай
туғызады.
Білім сапасын арттырудағы жаңа инновациялық технологияларды оқып,
үйреніп, сараптай келе, мынадай тұжырым жасауға болады:
• оқушылардың білім, білік сапасын арттырудағы жаңа инновациялық
технология түрлері сан алуан, оларды таңдау және одан шығатын
нәтиже оқытушының кәсіби біліктілігіне тікелей байланысты;
• жаңа инновациялық технологияларды енгізу жүйелі әрі мақсатты
түрде жүргізілгенде ғана жетістікке жетуге болады;
• жаңа инновациялық оқыту технологияларын енгізу барысында әрбір
оқу орнының материалдық-техникалық базасының бүгінгі талапқа
сай еместігі, әрі жетіспеуі, кадырлық әлеуметтің төмендігі көп
кедергі жасайды.
Қазіргі жас ұрпақтың саналы да сапалы білім алуының бірден-бір шарты
– оқу орындарындағы білім беру процесіне жаңа инновациялық технологияларды
енгізу екендігі сөзсіз түсінікті. Сондықтан ғылыми-техникалық прогрестен
қалыспай, жаңа педагогикалық инновацияларды дер кезінде қабылдап, өңдеп,
нәтижелі пайдалана білу - әрбір ұстаздың негізгі міндеті болып табылады.
Біздің ойымызша, оқу орындарында инновациялық басқару жүйесін
енізіп, оны жүзеге асыру міндет.
Қорыта келгенде, жаңа инновациялық педагогикалық технологияның негізгі,
басты міндеттері мынадай:
• әрбір білім алушының білім алу, даму, басқа да іс-әрекеттерін
мақсатты түрде ұйымдастыра білу;
• білім мен білігіне сай келетін бағдар таңдап алатындай дәрежеде
тәрбиелеу;
• өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру, дамыту;
• аналитикалық ойлау қабілетін дамыту.
І бөлім бойынша тұжырымдама
Сонымен, қорытындылай келе дипломдық зерттеу жұмысының теориялық
бөлімінде оқытудың жаңа инновациялық технологиясының, оған қатысты
көзқарастардың ғылыми-әдістемелік тұжырымдамалары келтірілген. Оқытудың
инновациялық технологиясы және инновациялық іс-әрекет, инновация,
технология ұғымдары қарастырылды.
Зерттеу жұмысымызға өзек болған еңбектер Э. Брансуиктің теориясы, Б.Д.
Эльконин мен М. Давыдовтың дамыта оқыту жүйесі, В.Ф. Шаталовтың тірек
сигналдарын қолдану технологиясы, Ш.А. Амонашвилидің білім беруді
ізгілендіру технологиясы, Ж, Қараевтің деңгейлеп оқыту технологиясы, С.Н.
Лысенкованың перспективалық жеделдете оқыту технологиясы, В.Т. Кабуштың
тәрбиені ізгілендіру технологиясы, П.И. Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді
ірілендіру технологиясы, С. Микулстің Ақыл-ой Одиссеясы технологиясы,
ынтымақтастық педагогикасы технологиясы, көркемөнер туындыларын көру арқылы
баланың жеке басын дамыту технологиясы, ұжымдық оқыту технологиясы,
іскерлік ойындардың жүргізілу технологиясы, оқытудың интерактивті әдістері
болып табылады.
Жоғарыда аталған еңбектерге сүйене отырып жүргізілген зерттеу жұмысының
теориялық бөлімінде оқыту процесінде оқытудың инновациялық технологияларын
жүйелі әрі бірізді, сонымен қатар сауатты қолдана білу оқушының
белсенділігін арттыруға жол ашады. Оқушының шығармашылық қабілеті мен қиялы
байып, креативті ойлау қабілеті дамиды және қызығушылығы артады.
Сонымен, оқытудың инновациялық технологиясын оқыту процесінде қолдану
өте маңызды әрі тиімді болып келетіндігі анықталған. Сонымен қатар,
оқытудың инновациялық технологиясын оқыту процесінде қолдану сабақты
жандандыра түседі.
ІІ. БӨЛІМ. ИННОВАЦИЯЛЫҚ ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІ
Мектепте білім берудің қазіргі білімдік технологиясы да өзіне тұтастай
әдістер жиынтығын біріктіреді. Оларға мыналарды жатқызуға болады:
- топтық жұмыс дағдыларын дамытатын әдістер (іскерлік ойындар);
- әрекеттерге үйрету (проектілік әдіс);
- нақты ситуацияларды талдау (кейс-стадий);
- имитациялық ойындар;
- субьектілерді зерттеу әдісі;
Педагогикалық технология
Дамыта оқыту В.Ф.Шаталовтың
технологиясы технологиясы
Мәні Білім, ептілік, дағдыны Баланың өзін-өзі субьект
меңгерту ретінде өзгертуі
Мақсаты Білім, ептілік, дағдыны Әрбір оқушыға оқып-тану
игерту үдісінің өзіндік өзгеретін
субьектісі ретінде дамуға
жағдай жасау,
қасиет-қабілеттерін дамыту
Дамытудың негізгі Білім, ептілік, дағдының Соған қоса маңызды
факторы дәрежелері психикалық қызметтерді,
ақыл-ой жұмысының
тәсілдерін қалыптастыруға
мүмкіндік беретін оқу
үрдісі
Мұғалімнің ролі Дайын білімді Танымдық іс-әрекетті
түсіндіруші, бақылаушы, ұйымдастырушы, ұжымдық
бағалаушы, тәртіпті істердің ұйытқысы, кеңесші
қадағалаушы, білім
насихатшысы
Педагогтың негізгі Мен сияқты істе Ойлап істе
талабы
Педагог қызметі Білім беру Адамды “өсіруші”
Әрекеттестік стилі Авторитарлы Демократиялы
Мұғалім мен Монологты (мұғалім Диалогты
оқушының өзара жағынан)
қарым-қатынастық
стилі
Оқытудың басым Мәліметтілік Ізденісті-зерттеушілік
әдісі
Сабақты ұйымдастыруФронтальді, топтық Жекебастық, топтық
түрі (формасы)
Мазмұнның негізі Адамның кейбір саладағы Дамыту үрдісіндегі
іс-әрекеттерін оқушылардың игеретін
құрастырудың жалпылама іс-әрекеттері қалыптастыру
ұстанымдарына сүйеніп, ұстанымдарын анықтайтын
анықталған мәселелерді ғылыми түсініктер
шешудің дайын әдістері
Әдіс-тәсілдер Көрсету-түсіндіру-жаттықтОқу мақсаттарының қойылуы,
ыру-бақылау-бағалау ізденушілік-зерттеушілік
әрекеті,табылған шешімді
дәлелдеу, шешімді тексеру
Әрекеттестік түрі Басқарушы мен бағынушы Іскерлік-сәріктестік,
ынтымақтастық
Әрекеттестіктегі Мұғалім-жетектеуші, оқушыҚызметтер бөлінбейді,
қызметтер -орындаушы бірлескен ізденіс
Педагогтың Өте аз Салыстырмалы
материалды
түсіндіруге кеткен
уақыты мен
салыстырғандағы
оқушының өзіндік
жұмысының уақыты
Оқушы позициясы Қызығу аз, пассивті Қызығу бар,а ктивті,
ынталы, шабытты
Оқуға деген мотив Эпизодты түрде туындайды Әрқашан және мақсатты
туындайды
Сабақтағы жанға Кей кезде пайда болады Әрдайым және мақсатты
жайлы сәттер бағытталған
Профессор Б.Д. Элькониннің пікірі бойынша, “дамыта оқыту жүйесімен
білім алу балалардың дүниеге деген көзқарастары терең және көріп-білудің
жаңа тәсілді игергендігі көзге түседі, яғни, дүние және адамтану үрдісі
баланы сол үрдіспен толық шұғылдануға және қызығу таныту жағдаятында пайда
болады. Қазіргі заманғы жаңашыл жағдайлар, жаңашыл міндеттер туа бастайды,
соның негізгісі - дамыта оқыту педагогикасын қалыптастыру, яғни, дамыта
оқытудың педагогикалық не балалық психологиясын емес, дамытушы ағартудың
(түзудің, білім берудің) жүйесін қалыптастыру”.
В.С.Лазарев (Ресей білім беру жетекшілерінің Жоғары мектеп ректоры)
ойынша, дамыта оқыту бөлек бір сыныпта болуы мүмкін емес, ол үшін жан-жақты
типті мектеп қажет, сондықтан педагогтарды ғана дайындамай басқарушыларды
да арнайы даярлау қажет.
Орта мектепте дамыта оқыту бағытымен іргелі түрлендіруші Ю.В.Громовтың
(Мәскеудің білім беру комитетіндегі эксперименталдық және инновациялық іс-
әрекеттер орталығының директоры, В.В.Давыдовтың оқушысы) пікірінше, бөлек
сыныптарға ғана дамыта оқыту теориясын толық қолдануға мүмкіндік бар.
А.Б.Воронцовтың (“Дамыта оқыту” халықаралық ассоциациясы басқармасының
төрағасы) пікірі бойынша, дамыта оқыту жүйесіне енген мұғалім тұлғасы
өзгереді. Оның сөйлеген сөзі, келбеті, белсенділігі, жауапкершілігі жай
мектеп мұғалімдеріне қарағанда ерекше жетіледі.
Қазіргі кезде дамыта оқыту мектебін қалыптастыру жер-жерлерде ынталы
жүргізіліп жатыр. Атап айтқанда, Мәскеу, Санкт-Петербург, Харьков т.б.
қалаларда Давыдов пен Элькониннің, Занковтың оқыту жүйесі оқу-тәрбие
үрдісінде қолданылып жүр.
Дәстүрлі мектеп түлектерінің білімділік деңгейі жүйелілік, теориялық,
ғылымилық тұрғыдан қарастырғанда жоғары, бірақ сол білімдерін қолдануға
іскерлік қасиет-қабілеттерінің шеңбері тар болып келеді. Ал қызығу мен
қажеттілікке негізделген “еркін тәрбие” мектептеріндегі білім беру үрдісі
оқушылардың еріктері мен танымдылық дамуын шектейді, мұнда психиканың
механикалық есте сақтау қызметі жөнді дамымайды және кейбір қажетті
дағдылар мен ебедейліктер игерілмейді деген астарлы пікір бар. Сондықтан,
болашағы мол болып көрінетін дәстүрлі оқыту элементтері мен балама оқыту
әдістемеліктерінің үйлестірілген түрі керек. Мұнда тасада қалдырылмайтын
мәселе-қайсысынан қандай элементтер, қандай негізде таңдалынып, қандай
қатынаста құрастырылғандығы.
Мемлекеттік білім беру стандарты бойынша, базистік оқу жоспарына
негізделген, сыныптық-сабақтық ұстанымды сақтайтын, бірақ үнемі
өзгерістегі, заманға қарай икемделудегі білім беру жүйесі және
психологиялық-педагогикалық жетістіктерге ашық мектеп болуы керек.
Оқушы тұлғасына максималды себепкер болу үшін дамыта оқыту идеясы
бойынша ұстанымдар жүйесі:
1. Оқыту үрдісінде танып-білуге арналған материалға және оны игеруге
оқушының қызығуын тудыру.
2. Мұғалім білім беру мазмұнын өңдеп жоспарлағанда оқыту үрдісі
оқушының өзіне берілген тапсырманы орындау барысында оны шешуге қабілеті,
білімі жеткендіктен оны ұжымдық талқылап, ойланып, гипотеза ұсынып, оны
тексеруіне, қосымша әдебиеттермен жұмыс істеуіне негізделуі қажет.
3. Оқушының тиімді даму жолдарын ашу үшін олардың әрқайсысының
“жеңістік жағдаятын” алдын-ала ескеру қажеттігі туады, яғни, оларға өз
күштерімен атқара алатын оқу тапсырмаларын беру керек. Сонда бала өзін
жеңімпаз, қиын шыңды басып өтуші, меншікті жеңісті иеленуші ретінде
сезінеді.
4. Жұмысты тексеруде баға оқушының жеткен нәтижесіне емес, оның
еңбегінің мөлшеріне сәйкес қойылуы керек.
5. “Сырттағы ” білімді “іштегі” білімге алмастыруға арналған іс-
әрекеттер тізбектерін алдын-ала болжау қажет. Бұл нәтижеге топтық талдау
пікір-таластар және т.б. жеткізеді.
6. Дамыта оқыту үрдісінде білім дайын берілмеуі тиіс, оқушы білім
тереңіне қарқынды ой еңбегін қажет ететін тапсырманы орындау арқасында өзі
жетуі керек.
Сонымен, оқушы тұлғасының дамуына ықпал жасайтын сабақтар үлгісінің
бәріне жүктелетін міндеттер жүйесі төмендегідей:
- оқушылардың базалық білім, ептілік, дағдыларын (білім беру
стандарты бойынша игеру жүйесін) жетілдіру;
- оқыту үрдісінде оқушының теориялық және өнімділік ой
құрастыру әрекеттері мен танымдық қабілеттерін белсендіру;
- оқушылардың танымдық қызығуларын, оқуға деген мотивациясын
дамыту;
- белгілі бір мәселе шешуде оқушылардың ынтымақтастығын,
серіктестігін ұйымдастыру;
- көбіне оқу жұмысының топтық түрлерін қолдану;
- оқушылардың өзіндік жұмыстарының ізденісті-зерттеу түрлерін
ұйымдастыру;
- оқу үрдісінде компьютерлік технологияларды қолдану;
- оқыту барысында әр түрлі шапшаңдықпен және әр түрлі
көлемді (стандартқа сәйкес) оқу материалын игерудің мүмкіншілігін ашу;
- дамытушы оқытуға арналған ойындарды қолдану;
- жаттығу сабақтарын сапалы ұйымдастыру (коммуникациялық
жаттығулар, зейін, ес, ойлау және т.б. дамыту жаттығулары).
ІІ. В.Ф. Шаталовтың технологиясы
Принципі: Үздіксіз қайталау, кезеңдік бақылау, ірі блоктар бойынша
оқыту, тірек сигналдарын пайдалану, әрекет негізіне бағыттау.
- Жекелей әрекет жасау
- Ізгіліктілік
- Күш түсірмей оқыту
- Түзету, жетістікке жетелеу
- Жетістіктің жариялылығы
- Тәрбие мен оқытуды байланыстыру
Мақсаты:
1. Білім, білік, дағдыны қалыптастыру
2. Жеке ерекшеліктерін ескере отырып, барлық балаларды оқыту
3. Жеделдете оқыту
Мазмұндық ерекшелігі:
1. Материалдар ірілендіріліп беріледі
2. Оқу материалы тірек сызбасы арқылы беріледі
3. Берілетін ақпаратты айқын бейнелейтін тірек конспектісі
Технологиясы:
1. Теориялық блок
2. Практикалық блок
Бақылау, бағалау:
Бағалау кезеңдер бойынша жүргізіледі, яғни, өзіндік бақылау, кезеңдік
бақылау, жазбаша бақылау, кемшіліктерді түзетуге мүмкіндік жасау.
Тәрбиелік мәні: Еріктілікке, еңбексүйгіштікке, өз күшіне сенуге,
қабілеттілікке, жауапкершілікке, адалдыққа, жолдастыққа тәрбиелеу
ІІІ. В.Т. Кабуш технологиясы тәрбиеленуді ізгілендіру жүйесі
Мақсаты:
1. Оқушылардың бойында өзін-өзі жетілдіру қабілетін, қызығушылығын
дамыту, өзін-өзі тану қажеттіліктерін қалыптастыру
2. Адам + қоғам мүшесі + тұлға -- азамат тізбегін жүзеге асыру
3. Азаматтық тәрбиені, әлем мәдениетін, құқықтық мәдениетті
қалыптастыру
Тұжырымның негізі:
1. Тәрбиенің ізгіліктік жүйесі
2. Тәрбиенің адамгершіліктік және демократиялық сипаты
3. Тәрбиенің мақсаты - оқушылар қызметі – ізгіліктік қызметті жүзеге
асыру
4. Ынтымақтастық- еңбектестік-серіктестік – достық
Мазмұн ерекшелігі:
1 . Жанұялық тәрбие
2. Жалпыадамдық мораль және мәдениетке тәрбиелеу
3. Салауатты өмір салтын қалыптастыру
4. Өзіне дұрыс қарым-қатынас орнату
5. Азаматтық және ұлттық, әлеуметтік мәдениетке жетелеу
6. Өмірге қабілеттендіру
Әдістемелік ерекшелігі:
1. Тәрбие негізгі роль атқарады
2. Балаған сенімділікпен қарау
3. Күштеусіз, зорлықсыз тәрбиелеу
4. Еркіндік
5. Шығармашылыққа жетелеу
6. Ізгілікті ойлауға үйрету
ІҮ. Ұжымдық оқыту технологиясы
Мақсаты: Әр оқушының қабілетін дамыту, еңбек етуге баулу, ұйымдық
қабілетін ояту, ынтымақтастыққа тәрбиелеу, өзін-өзі басқаруға,
байқампаздыққа жетелеу.
Ерекшелігі:
1. Жекелей
2. Жұптық
3. Топтық
4. Ұжымдық
Оқушы – оқушы
Оқушы-оқытушы
Оқушы үйретуші
Талабы:
- Әр оқушы еңбегін пайдалану
- Өзінің ғана емес басқаның да еңбегіне жауапкершілікпен қарау
- Өзі оқи отырып, өзгені оқыту
- Түсінбегенді түсіндіру, меңгергенше меңгерту
Технологияның кезеңдері:
1. Тапсырманы даярлау кезеңі
Берілген тапсырмамен танысу, бөлімдерге бөлу, бөлімдерге ат қою,
жоспар құру, мәтін мазмұнын меңгерту, тексеру сұрақтарын даярлау
2. Тапсырманы екінші оқушыға түсіндіру кезеңі
Тақырыптың мақсаты, жоспармен таныстыру, мазмұнын түсіндіру, бақылау
сұрақтары бойынша түсінгенін зерттеу
3. Өз бетінше жаттығу жазу, тәжірибе жасау, есеп шығару, шығарма жазу,
түсінгенін баяндау
Тәрбиелік мәні: Өзін-өзі басқару, өзіне-өзі қызмет ету, жауапкершілік,
басқаның еңбегін бағалау, ұқыптылық, белсенділік, адалдық, байқампаздық,
зейінділік, ынтымақтастық, ұжымдық.
Ү. Ынтымақтастық педагогикасы технологиясы
Мақсаты: Талап етуден қарым-қатынас педагогикасына өту, балаға ізгілік
тұрғысынан қарау, оқыту мен тәрбиенің бірлігін іске асыру
Ерекшелігі: Мұғалім де оқушы да субьект болады, басымдылық
көрсетілмейді, бірлікте қызмет етеді, өзара ынтымақтастық орнайды.
ҮІ. Білім беруді ізгілендіру технологиясы
Ш.А. Амонашвили бойынша
Мақсаты: Баланың жеке қасиетін дамыта отырып, азамат етіп тәрбиелеу,
танымдық күшін қалыптастыру және дамыту, білімін кеңейтуге, тереңдетуге
жағдай жасау
Ерекшелігі:
1. Ынтымақтастық педагогикасы тұжырымдалады
2. Бала психикасы дамиды, есею және еркіндікке құштарлығын
қалыптастыру
3. Әсемдікті, әдемілікті сезіну, қабылдау
4. Рухани жетілдіру
5. Ізгілікті, жеке қарым-қатынас жасау
6. Ата-анамен бірлесіп жұмыс істеу
7. Оқыту мен тәрбиелеудің бірлігі
ҮІІ. С.Н. Лысенкованың технологиясытірек сигналдарын пайдалана
отырып перспективалық – жеделдете оқыту
Мақсаты: Білім, білік, дағдыны қалыптастыру, стандартқа бағыттау,
оқушылардың барлығын табысты оқыту
Ерекшелігі:
1. Педагогикалық ынтымақтастық
2. Тұлғалық қарым-қатынас
3. Оқу материалы мазмұнының жүйелілігі
4. Материалдардың сабақтастығы
5. Саралау, тапсырманың әр оқушыға жеткізілуі
6. Білетін оқушы арқылы білмейтін оқушыны оқыту
7. Түсінбегенін түсіндіру
Әдістемелік ерекшелігі:
- Үйге тапсырма жаңа материалдар бойынша тек әркімнің өзіндік жұмыс
орындауы үшін тиімділігіне қарай беріледі.
- Ережелерді түсінбей жаттауға жол бермеу
- Ата-аналардың өзара әрекет жасауы
- Оқу жылдарының аралық байланысы
- Мұғалімге оқушыны үйретуге, ал оқушының үйренуіне мүмкіндік берілуі
Тәрбиелік мәні: Мейірімділік, өзара көмек, ұйымшылдық, табысқа жетуге
ұмтылу, толық дербестік
ҮІІІ. Іскерлік ойынның жүргізілу технологиясы
Дайындық кезеңі:
1. Ойынды дайындау
(сценарий дайындау, жоспар құру, жалпы сипаттау, мазмұнын
меңгеру, материалмен қамтамасыз ету)
2. Ойынға кіріспе
(проблемалық мақсат қою, шарттарын білу, топ құру, рольдерді бөлісу,
регламент белгілеу, жалпы түсінік беру, консультация беру.
Ойынды жүргізу кезеңі:
1. Топтық жұмыс
(әдебиеттермен жұмыс, трениниг, ойлану, ойыншылармен жұмыс)
2. Топаралық жұмыс, пікірталас
(топтардың жұмыстарын баяндауы, нәтижені қорғау, пікірталас, туғызу)
Талдау және қорытындылау кезеңі:
Ойынға қорытынды жасау
(талдау, рефлекция, баға және өзіндік баға қорытындылау, жинақтау,
ұсыныстар беру)
ІХ. Дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы
ДБІ
ДБІ технологиясын 1964-1996жж. академик П.И. Эрдниев жасаған.
Бұл технологияны академиктер В. Журавлев, А. Маркушевич ғасыр идеясы
деп атаған.
Қазақстанда 1997ж. бастап қолданылады.
Мақсаты: Математикалық білімнің оқушының интеллектісін дамыту мен өзін
өзі дамытудың басты шарты ретіндегі тұтастығын қамтамасыз ететін
тақырыптардың неғұрлым жетілген жүйесін құру.
Ерекшелігі:
1. Өзара байланысты амал, операция т.б. біріктіре және бір
мезгілде қарастыру
2. Есеп шығару, құрастыру үрдісінің бірлігін қамтамасыз ету
3. Тура есепті кері есепке айналдыру
4. Жүйелі де тиянақты білім беру
Әдістемесі:
1. Бір мезгілде тура және кері амалдарды меңгеру
2. Өзара қарама-қайшы ұғымдарды салыстыру
3. Тұтас және қарама-қайшы ұғымдарды сәйкестендіру
4. Амалдардың орындалу тәртібін реттеу
Мазмұны:
І. Қарама-қарсы ұғымдарды қатар оқыту
ІІ. Тура есепке кері есеп ойлап табу
ІІІ. Деформацияланған жаттығуларды пайдалану
Х. Көркемөнер туындыларын көру арқылы баланың жеке басын дамыту
технологиясы
VTS
VTS – Алматы, Шымкент қалаларында Сорос-Қазақстан қорының
демеушілігімен 1996ж. бастап қолданылады.
Бұл технологияны Нью-Йорк қаласы Арт Корпорациясының метрополитен
музей мамандары және американдық психологтар жасады.
VTS - әсемдікті, әдемілікті түсіне білуді үйретеді. Өнер туындыларына
қарай отырып, бірін-бірі тыңдайды, әркім өз ойын әңгімелейді.
VTS- суретпен жұмыс жасау.
ХІ. Ақыл-ой Одиссеясы технологиясы
Бұл технология 1978ж. Американың Нью-Джерси штатында ең алғаш
қолданылды. Бұл технологияның негізін қалаған Самуэль Миклус болды.
1978ж. РОУАН колледжінде 28 мектеп түрлі шығармашылық тапсырмалар
шешуден жарысқа түседі.
Қазақстанда 1992 жылдан бастап қолданылады. Бұл технология 2 бөлімнен
тұрады:
1. Лезде шешілетін тапсырмалар
2. Ұзақ мерзімді тапсырмалар
Лезде шешілетін тапсырмалар 3-ке бөлінеді:
а) Тілдік
б) Манипуляциялық
в) Аралас
Мысалы: тек саусақтың көмегімен әр түрлі дыбыстар шығар.
500 теңгемен сөйлес
Ұзақ мерзімді тапсырмалар
Орталықтан тапсырманы орындауға ниет білдірген соң, арнайы
ережелер мен тапсырмалар жіберіледі. Тапсырмалар 5 түрлі тақырыптарды
қамтиды:
1. Экология
2. Экономика
3. Өнер
4. Техника
5. Білім және тәрбие
7 адамнан тұратын команда 8 минуттық көрініс дайындайды.
Ақыл- ой Одиссеясы технологиясында баланың шығармашылықпен ойлауын
дамыту үшін түрлі ойындар қолданылады. Мысалы, Жаман-жақсы, Жағымсыз
нәрсенің пайдасы, Ол не? және т.б.
ХІІ. И.П. Волков технологиясы
Игорь Павлович Волков Цель одна – дорог много, Много ли в школе
талантов? деген еңбектерінде өз технологиясын ұсынады:
1. Оқушыларды шығармашылық жұмыстармен қамтамасыз ету, оқушы санасы
мен қабілетін дамыту
2. Бейнелеу өнерін саналы да сауатты игеру
ХІІІ. Шоғырландырып қарқынды оқыту
ШҚО
ШҚО авторы Қасымбай Әбдіғалиев (мектеп-гимназия директоры) Жамбыл
облысы, Шу қаласы:
ШҚО мәні:
1. Білім философиясы
2. Білім мазмұны
3. Дамудың философиялық және психологиялық заңдары
4. Уақыт факторы
5. Ұстаз бен оқушының орны
6. Мақсат қою
7. Құрал, әдіс, тәсіл
8. Қолдану ережелері
9. Таным үрдісі
10. Нәтиже
ХІҮ. Деңгейлік оқыту технологиясы
Оқушы қызметін белсендендіру негізінде педагогикалық технологиялардың
бірі-деңгейлік саралау технологиясының элементін қолданамын.
Деңгейлік оқыту технологиясының мақсаты: әрбір оқушы өзінің даму
деңгейінде оқу материалын меңгергенін қамтамасыз етеді.
1) Деңгейлік оқыту әр оқушыға өз мүмкіндіктерін пайдалана отырып,
білім алуына жағдай жасауға мүмкіндік береді.
2) Деңгейлеп оқыту әр түрлі категориядағы балараға, олармен саралай
жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
3) Деңгейлік-саралап оқыту құрылымында білімді игерудің үш деңгейі
қарастырылады: ең төменгі деңгей (базалық), бағдарламалық, күрделенген
деңгей сондықтан әрбір оқушы меңгеруі тиіс.
Деңгейлік оқыту технологиясы тиімді нәтижелі болу үшін
а) жеке тұлға ерекшеліктеріне,
б) психологиялық даму ерекшеліктеріне,
в) пән бойынша білімді игеру деңгейіне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz