Инновациялық технологияларды қолдану арқылы студенттердің танымдық процестерін қалыптастыру жайлы
Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 109 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 109 бет
Таңдаулыға:
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Тілеулиева Ләззат
Инновациялық технологияларды қолдану арқылы студенттердің танымдық
процестерін қалыптастыру
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
050103- Педагогика және психология
Түркістан 2011
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қорғауға жіберілді
Жалпы психология
кафедрасының меңгерушісі,
п.ғ.д., профессор____________ Б.А.Оспанова
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Инновациялық технологияларды қолдану арқылы студенттердің
танымдық процестерін қалыптастыру
050103- Педагогика және психология
Орындаған:
Тілеулиева Л
Ғылыми жетекшілері,
п.ғ.к., доцент
Садуова Ж.Н.
магистр-оқытушы Жарқынбаева
Д
Түркістан 2011
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
1. БӨЛІМ. ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ ... 7
1.1 Инновация ұғымы, инновациялық технологиялардың жіктелуі, даму
сатылары және инновациялық технологиялар жөніндегі шетелдік, ресейлік
және отандық ғалымдардың
пікірлері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..
1.2 Иинновациялық технологияларды қолдануда танымдық процестерді
қалыптастырудың мәні және мазмұны, 19
ерекшеліктері ... ... ... ... ... . ... ...
1.3 Инновациялық технологияларды қолдану арқылы студенттердің 37
танымдық процестерін қалыптастыру моделі, өлшемдері мен деңгейлері
2. БӨЛІМ. СТУДЕНТТЕРДІҢ ТАНЫМДЫҚ ПРОЦЕСТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕМЕСІ
ЖӘНЕ ТӘЖІРИБЕЛІК-ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЖҰМЫСТАР НӘТИЖЕЛЕРІ 45
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
2.1 Инновациялық технологияларды қолдану арқылы студенттердің
танымдық процестерін қалыптастыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... . ... ... ...
2.2 Жаңаша оқыту жағдайында студенттердің танымдық процестерін
қаыптастыру 51
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... .
2.3 Инновациялық технологияларды қолдану арқылы студенттердің 56
танымдық процестерін қалыптастыру бағытындағы эксперимент нәтижелерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН 73
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
..
КІРІСПЕ
Дипломдық зерттеу жұмысының өзектілігі. Өмірімізде болып жатқан
түбегейлі өзгерістер қоғамымызға жаңа талаптар қойып отыр. Осыған орай
бүгінгі жаңа технологияны оқып-үйрену, болашақ ұстаздардың шығармашылық
ойлауын дамыту, кәсіби білімін, шеберлігін жетілдіру, үнемі ізденіс үстінде
жүруіне жол ашу ерекше орын алады[1].
Қазіргі кезеңде білім беру саласының барлық жағына жаңаша көзқарас,
жаңаша қарым-қатынас, жаңаша ойлау қалыптасуда.Тиімді оқыту жолдарын бүкіл
әлем педагогтары қарастыруда. Нәтижелі оқыту мәселесі педагогика мен
психологияның соңғы жаңалықтарын қолдану негізінде жүргізілуде.
Қазіргі таңда білім беру мекемелерінде практика жүзінде оқытуды
ізгілендіру, демократияландыру бағытындағы әдіс-тәсілдер көптеп
қолданылады. Себебі біздің қоғамымызға заман талабына сәйкес қалыптан тыс
ойлай алатын, шұғыл шешімдер қабылдай білетін, білімді, белсенді,
шығармашылықпен жұмыс істей білетін азаматтар қажет-ақ.
Адам ұрпағымен мың жасайды - дейді халқымыз. Ұрпақ жалғастығымен
адамзат баласы мың емес миллиондаған жылдар жасап келеді. Жақсылыққа
бастайтын жарық жұлдыз-оқу. Надан жұрттың күні –қараң, келешегі тұман, -
деп М.Дулатов айтқандай, егеменді еліміздің тірегі - білімді ұрпақ. Сусыз,
құрғақ, таса көлеңке жерге дән ексең өнбейтіні сияқты, жас ұрпақтарымызды
тәрбиелемесек өспейді, өнбейді. Қазіргі мектеп мұғалімдерінің алдында
тұрған басты міндет- оқушылардың шығармашылық білім дағдыларын
қалыптастыру. Міне, өз ұрпағының өнегелі, өнерлі, еңбексүйгіш, абзал азамат
болып өсуі үшін оқу-тәрбие үрдісінде инновациялық технологияны тиімді
пайдалану әрбір ұстаздың міндеті болып табылады. Студент қабілеті дегеніміз
оның педагогикалық ықпал аясында білім алу әрекеті, жеке тұлғаны дамыта
оқыту әдістері, оның шығармашылық қабілетінің дамуына әсерін тигізеді.
Қазақстан-2030 атты еліміздің стратегиялық бағдарламасында ең
негізділерінің бірі - жоғары интеллектуальды жастарды жан-жақтылыққа
тәрбиелеу, олардың потенциалдық деңгейінің көтерілуіне үлес қосу[2].
Сондықтан ұстаз-мұғалімдер қауымының алдына өте үлкен міндет жүктелді.
Бүгінгі таңда жас ұрпаққа пәнді тиімді ұғындырудың бірі- жаңа технология
негіздері болып табылады. Сонымен бірге өскелең ұрпақтың ақпарат
құралдарымен жұмыстана білуіне назар аударған жөн.
Тұлғаның шығармашылық бағдарын, ізденімпаздығын, өзіндік іс-әрекетін
жетілдіруде оқытудың жаңаша әдістері мен инновациялық процестерді дамыту
мәселелері бойынша еліміздің дидакт-ғалымдары: А.Е.Әбілқасымова,
Р.С.Омарова, Ш.Таубаева, Б.А.Тұрғынбаева, А.А.Бейсенбаева, И.Н.Нұғыманов,
т.б. арнайы ғылыми зерттеулер жүргізіп студенттердің болашақтағы кәсіби
өсуіндегі акмеологиялық бағдарын қалыптастыруды негіздейді.
Сонымен қатар, жоғары оқу орындарында студенттерді кәсіби
даярлаудағы маңызды мәселелер ғалым-педагогтарымыздың ғылыми зерттеулерінде
талданған (Ж.Ж.Жаңабаев, А.А.Саипов, А.А.Жолдасбеков, Б.А.Оспанова,
К.М.Беркінбаев, Қ.Ералин, М.Ә.құдайқұлов т.б.). Ал жеке тұлғаның дамуындағы
ақыл-ой әрекеті, зерттеушілік мәдениетін сауықтыру шаралары арқылы дене
мәдениетін қалыптастыруды сабақтастықта зерделеу Ж.К.Оналбек,
Б.Ә.Нұрлыбекова, Б.А.Тойлыбаев, А.Қарақов т.б. еңбектерінде және зерттеу
мәселесінің тарихи дамуын сараптауда маңызы бар.
Сондықтан ұрпақ тәрбиесімен айналысатын әлеуметтік, педагогикалық,
психологиялық қызметтің тиімділігін арттыру, оны жаңа сапада ұйымдастыру
қажеттігі туындайды. Бұл үшін әрбір оқытушының инновациялық іс-әрекеттің
ғылыми-педагогикалық, психологиялық негіздерін меңгеруі мақсат етіледі.
Инновациялық технологияны пайдалану міндетті деңгейдегі білімді
қалыптастыра отырып, мүмкіндік деңгейге жеткізеді[3].
Дипломдық зерттеу жұмысының мақсаты. Инновациялық технологияларға
жалпы сипаттама беру, студенттердің танымдық процестерін қалыптастыру және
оны оқу үрдісінде оқытудың инновациялық технологияларын қолданудың
ерекшеліктерін айқындау.
Зерттеу жұмысы келесі міндеттердің орындалуын қажет етеді:
- инновациялық технологиялары жөніндегі отандық, шетелдік, Ресейлік
теориялық-әдістемелік материалдарға талдау жасау;
- инновациялық технологиялардың мәні мен мазмұнын негіздей отырып,
студенттердің танымдық процестерін қалыптастырудың моделін жасау.
- студенттердің танымдық процестерін қалыптастыру әдістемесінің
тиімділігін эксперимент жағдайында дәйектеу және әдістемелік
ұсыныстар жасау.
Зерттеу жұмысының объектісі. жоғары оқу орындарында болашақ мамандарды
кәсіби даярлау үрдісі.
Зерттеу жұмысының пәні. Оқыту үдерісінде инновациялық технологияларды
қолдану және студенттердің танымдық процестерін қалыптастыру.
Зерттеу жұмысының болжамы. егер, инновациялық технологияларды оқыту
дерісінде тиімді және орынды қолданған жағдайда студенттердің жан-жақты әрі
үйлесімді дамуына қол жеткізуге болады және студенттердің танымдық
процестерін қалыптастыруға деген ұмтылысы, қызығушылығы артады.
Зерттеу жұмысының әдіснамалық және теориялық негізі болып Э.
Брансуиктің теориясы, Б.Д. Эльконин мен М. Давыдовтың дамыта оқыту жүйесі,
В.Ф. Шаталовтың тірек сигналдарын қолдану технологиясы, Ш.А. Амонашвилидің
білім беруді ізгілендіру технологиясы, Ж, Қараевтің деңгейлеп оқыту
технологиясы, С.Н. Лысенкованың перспективалық жеделдете оқыту
технологиясы, В.Т. Кабуштың тәрбиені ізгілендіру технологиясы, П.И.
Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы, С. Микулстің
Ақыл-ой Одиссеясы технологиясы, ынтымақтастық педагогикасы технологиясы,
көркемөнер туындыларын көру арқылы студенттің жеке басын дамыту
технологиясы, ұжымдық оқыту технологиясы, іскерлік ойындардың жүргізілу
технологиясы, оқытудың интерактивті әдістері сияқты құнды еңбектер
табылады.
Зерттеу жұмысының әдістері мен әдістемелері. Зерттеу жұмысымыздың
мақсаты мен ондағы қойылған болжамды дәлелдеп тексеруіміз үшін технология
ұғымына жан-жақты түсінік берілді, оқытудың инновациялық технологиялары,
студентердің танымдық процестері, инновациялық технологиялар түрлеріне
талдау қолданылды.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы.
Технология ұғымына, оқытудың инновациялық технологияларына, студенттердің
танымдық процестеріне, оқытудың инновациялық технологияларын қолдану
ерекшеліктеріне тұңғыш рет сараланып нәтижелі жинақталуына қол жеткізілді.
Оқытудың инновациялық технологиялары ғылыми әрі әдістемелік тұрғыдан
сауатты баяндалып, теориялық әрі әдістемелік базасы кеңейтілді.
Зерттеу жұмысының базасы. Түркістан гумнаитарлық-техникалық колледж.
Зерттеу жұмысының құрылымы мен көлемі. Дипломдық зерттеу жұмысы
кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен
және қосымшалардан тұрады. Сонымен қатар, зерттеу жұмысында сызбалар,
кестелер, диаграммалар көрсетілген.
1. БӨЛІМ. ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Инновация ұғымы, инновациялық технологиялардың жіктелуі, даму
сатылары және инновациялық технологиялар жөніндегі шетелдік, ресейлік және
отандық ғалымдардың пікірлері
ХХІ ғасырда еркін білім беру, адамның шығармашылық ойлауын дамыту
негізгі мәселе болып отыр. Осы идеялардан оқытудың және тәрбиелеудің
инновациялық технологияларын қолдану қажеттілігі туындайды[4].
Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып,
Қазақстан әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл оқу-тәрбие
үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Себебі, білім беру
парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша
қарым-қатынас пайда болуда.
Білім беру саласында болып жатқан ауқымды өзгерістер түрлі ынталы
бастамалар мен түрлендірулерге кеңінен жол ашуда. Осы тұрғыдан алғанда
ұрпақ тәрбиесімен айналысатын әлеуметтік-педагогикалық қызметтің
тиімділігін арттыру, оны жаңа сапада ұйымдастыру қажеттігі туындайды. Бұл
үшін оқытушылардың инновациялық іс-әрекеттің ғылыми-педагогикалық
негіздерін меңгеруі мақсат етіледі. Ал жаңа технологияны пайдалану міндетті
деңгейдегі білімді қадыптастыра отырып мүмкіндік деңгейге жеткізеді.
Сондықтан оқытушының біліктілігін көтеру мен шығармашылық педагогикалық
әрекетін ұйымдастыруда қазіргі педагогикалық технологияларды меңгерудің
маңызы зор[5].
Кез келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің
жоғарылығы, дүние жүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің
технологиялық даму деңгейімен анықталады. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа
технологияны енгізу сапалығы осы елдегі білім беру ісінің жолға
қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі. Ал
білім беру саласындағы технологиялық идеялар бұдан 400 жыл бұрын пайда
болған. Бұл күнде оқыту технологиясы үлкен өзгеріске ұшырап отыр.
Оқытушылар мен студенттерге әртүрлі дидактикалық материалдармен қоса
оқытудың техникалық құралдары жәрдемге келеді.
XXI ғасырда білімі дамымаған елдің тығырыққа тірелері сөзсіз делінген
Президентіміз Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында. Бұл мәселе
жалпы білім беретін оқу орындарына байланысты айтылып тұрғандығы белгілі.
Сол оқу орындарына толыққанды сапалы білім алған, оның бағдарламасын толық
меңгерген ұрпағымыздан, болашақта жақсы маман, білімді азамат шығары
анық[6].
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасында: “Жоғарғы білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандар
даярлау сапасын арттыру, қарқынды ғылыми-зерттеу қызметімен
ықпалдастырылған инновациялық білімді дамыту, білім беру мен ақпараттық
технологияларды жетілдіру болып табылады”,- деп атап көрсетілген.
Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттық мәліметтер ағыны
күшейген заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адамның қабілетін,
талантын дамыту білім беру мекемелерінің басты міндеті болып отыр. Ол
бүгінгі білім беру кеңістігіндегі ауадай қажет жаңару оқытушының қажымас
ізденімпаздығы мен шығармашылық жемісімен келмек. Сондықтан да әрбір
оқушының қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа,
шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық
технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет. Өйткені мемлекеттік
білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық
технологияны ендіруді міндеттейді[7].
Себебі, біз қадам басқан ХХI ғасыр жан-жақты дамыған, білімді, өз
ісіне және өзгенің ісіне әділ баға бере алатын, өзіне сенімді, Отанының
әлеуметтік-экономикалық дамуына зор үлесін қоса алатын азамат тәрбиелеуді
талап етіп отыр[8].
Педагогикалық технология – оқытушының кәсіби қызметін жаңартушы және
сатыланып жоспарлаған нәтижеге жетуге мүмкіндік беретін іс-әрекеттер
жиынтығы. Педагогикалық технологиядағы басты міндет – оқушылардың оқу-
танымдық әрекетін жандандыра отырып, алға қойған мақсатқа толықтай жету. Ал
бұдан педагогикалық технологияның тиімділігі шығады. Оқыту үрдісін
жаңашаландыру оқушылардың оқу материалын теориялық мазмұнын игеру жөніндегі
еңбегін тиімді ұйымдастыру және олардың тәжірибелік іскерлігі мен
дағдыларын қалыптастыру болып табылады. Оқу үрдісінің тиімділігі мен сапасы
оқытушының әдістемелік дайындығы және сабақ жүргізу тәсілдері мен
әдістеріне, жаңа педагогикалық технологиялар игерулеріне тікелей байланысты
болады[9].
Педагогикалық технология кәсіптік қызметтің ерекше түрі болып
табылады. Оқытудың жаңа педагогикалық технологиясын меңгеру оқытушыдан
орасан зор іскерлік пен шығармашылыққа негізделген ізденістерді қажет
етеді. Осындай мақсат көздеген жүйелі ізденістер оқытушының жаңа
технологияны меңгеріп, инновациялық жетілуіне әкеледі.
Оқыту технологиясы педагогикалық әдістерге негізделген. 1960 жылдарда
шетел зерттеушілері “Педагогикалық технология” терминін енгізді.
В.Беспалько “Педагогикалық технология дегеніміз –тәжірибеде жүзеге
асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық
жағдайларға сай қолданылатын әдіс, тәсілдер – оның құрамды бөлігі ғана” –
деген тұжырымдама берді [10].
Педагогикалық технология оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру және оны
өткізудің формасымен анықталады. Педагогикалық технологияның өзіндік
ерекшелігі: қойылған мақсатқа жету мүмкіндігіне кепілдік беретін оқыту
үрдісін құрастыру және оны жүзеге асыру. Оқытылатын пән мазмұны оқытушы мен
оқушының өзара байланыс іс-әрекеті, оқушының ішкі даму үрдісі негізінде
анықталған нақты мақсат ғана педагогикалық технология құрылымын түсіну
кілті бола алады.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған міндеттердің
бірі – оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы
педагогикалық технологияларды меңгеру[11].
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың жаңа педагогикалық
технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты білгір маман болу мүмкін
емес. Жаңа педагогикалық технологияны меңгеру оқытушының зейін-зерделік,
кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да көптеген ұстаздық
келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие
үрдісін жүйелі ұйымдастыруына көмектеседі. Қандай сабақтың болмасын қызықты
өтуі оқытушының үнемі іздену, ұтымды әдіс – тәсілдерді қолдану, оқыту
әдістемесін жаңартып отыруына байланысты.
Қазіргі таңда оқытушылар инновациялық және интерактивтік әдістемелерін
сабақ барысында пайдалана отырып сабақтың сапалы әрі қызықты өтуіне ықпалын
тигізуде.
“Инновация” ұғымы ең бірінші XIX ғасырда мәдениеттанушылардың
зерттеуінен пайда болды, яғни, бір мәдениет түрлерін екінші ел мәдениетіне
енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым этнографияда әлі күнге дейін
сақталған[12].
“Инновация” ұғымын қарастырсақ, ғалымдардың көбі оған әртүрлі
анықтамалар берген. Мысалы, Э.Роджерс инновацияны былайша түсіндіреді:
“Инновация- нақтылы бір адамға жаңа болып табылатын идея”. Майлс:
“Инновация – арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі міндеттеріміздің жүзеге
асуын, шешімдерін күтеміз” дейді[13].
Ендеше инновация ұғымы – педагогикалық сөздік қорына ежелден енген
термин. Ол кейбір ғалымдардың еңбектерінде “жаңа”, “жаңалық енгізу”, деп
көрсетілсе, кейбіреулер оны “өзгеріс” деген терминмен анықтайды.
Инновация - in-noves деген латын сөзі, қазақ тіліне аударғанда
жаңалық, жаңарту, өзгерту деген мағына береді.
Француз ғалымы Э. Брансуик жаңалық деп 3 нәрсені айтады:
1. бұрын еш жерде, ешқашан қолданылмаған идеялар
2. бұрын болған, бірақ жаңа жағдайға бейімделген идеялар
3. бұрыннан бар, тек мақсаты өзгерген идеялар
1-сызба. Педагогикалық жаңалық (Э. Брансуик бойынша)
Қазіргі кезеңде білім беру саласында төмендегідей жаңалықтар бар:
І. Ұйымдастырудағы жаңалық
ІІ. Технологиялардағы жаңалық
ІІІ. Оқулықтар мен бағдарламалардағы жаңалық
2-сызба. Білім беру саласындағы жаңалықтар
Осы жаңалықтарға сәйкес технология, оқыту технологиясы, білім
беру технологиясы, педагогикалық технология, жаңа педагогикалық
технология, оқытудың инновациялық технологиялары терминдері
қолданылуда[14].
Мысалы, Оқыту технологиясы термині ең алғаш рет АҚШта қолданылды.
Педагогикалық технология 1960 жылдан бастап қолданыла бастады.
Технология, Оқыту технологиясы, Педагогикалық технология терминдеріне
әр ғалым әр түрлі анықтама береді. Мысалы:
Скиннер: Оқыту технологиясы – психология жетістіктерін педагогикалық
практикада қолдану.
В. Беспалько: Педагогикалық технология - тәжірибеде жүзеге
асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы.
В.М. Монахов: Педагогикалық технология – оқыту процесін жобалау,
ұйымдастыру және өткізудің ойластырылған моделі.
Т.И.Шамова, П.И.Третьяковалардың еңбегінде “Инновация дегеніміз –
жаңа мазмұнды ұйымдастыру, ал жаңалық енгізу дегеніміз – тек қана жаңалық
енгізу, қалыптастыру, яғни, инновация үрдісі мазмұнды дамытуды, жаңаны
ұйымдастыруды, қалыптастыруды анықтайды, ал “жаңаша” деп жаңаның мазмұны,
оны енгізудің әдіс-тәсілі мен технологиясын қамтитын құбылысты түсінеміз”
делінген.
Энциклопедиялық сөздіктерде “инновация”әр түрлі анықталады. Үлкен
энциклопедиялық сөздікте бұл ұғым “жаңаша білім беру” деп
түсіндіріледі[15].
Ал А.И.Кочетов “инновация” ұғымына төмендегідей анықтама береді:
“Көрсетілген деңгейге апаруды қамтамасыз ететін теориялық, технологиялық
және педагогикалық іс-әрекеттің біртұтас бағдарламасы”. Алайда Р.Масырова
мен Т.Линчевская мұндай анықтамамен келіспейтіндігін білдіреді. Олардың
тұжырымдамасында, “Егер баратын деңгей” алдын-ала көрсетілген болса, ол
қандай инновация” делінген. В.Кваша мен В.Латинаның пікірлері бойынша
“инновация”- бұл жаңа үлгілердің бағытындағы нақты әрекет, мөлшердің
шегінен шығатын кәсіптік іс-әрекеттің жаңа сапалы деңгейге көтерілуі болып
табылады [16].
Инновациялық құбылыстар білім беру саласында өткен ғасырдың сексенінші
жылдары кеңінен тарала бастады. Әдетте инновация бірнеше өзекті
мәселелердің түйіскен жерінде пайда болады да, берік түрде жаңа мақсатты
шешуге бағытталады, педагогикалық құбылысты үздіксіз жаңғыртуға жетелейді.
” Масырова Р., Линчевская Т – “Жаңару” (новшество) дегенімізді былай деп
түсіндіреді: “Жаңару – белгілі бір адам үшін әділ түрде жаңа ма, әлде ескі
ме оған байланысты емес, ашылған уақытынан бірінші қолданған уақытымен
анықталатын жаңа идея.
Инновация термині қазіргі білім берудің теориясы мен тәжірибесінде
кеңінен қолданылып жүр. Бірақ, ғылымда бұл терминнің нақтылы анықтамасы
белгілі бір категория ретінде берілмеген. Берілетін анықтамалардың
көпшілігі бұл ұғымды кеңінен терең таныта алмайды. Инновацияны “Білім беру
жүйесіндегі жаңалық енгізу” деп айтсақ, оның мағынасын тарылтқан болар
едік.
Инновация аударғанда жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді дедік.
Яғни, С.Ожегов сөздігіне сүйенсек, инновация бірінші рет шыққан, жасалған,
жуық арада пайда болған, бұрынғының орнын басатын, алғаш ашылған, бұрыннан
таныс емес енгізілген жаңалық болып шығады. Инновация ұғымын әр елде
әртүрлі түсінген. Кейбір мемлекеттерде (АҚШ, Нидерланды) бұл термин кең
тараған. Ал, Арабия, Жапония тәріздес мемлекеттерде кезіктіру мүмкін
емес.Сондықтан әр елде бұл құбылысқа қандай көзқарас қалыптасқанын анықтау
мақсатымен ғылыми-педагогикалық, техникалық, саяси әдебиеттер мен баспа
беттерін зерттей келе, Ресейде, шет елдерде, ТМД елдерінде, Қазақстанда
“Инновация” ұғымына көптеген анықтамалар берілгенін көреміз [17].
Ресейде “Инновация” ұғымына өте күдікпен қарағаны мәлім. Мәселен, XIX-
XX ғасырдың басындағы бірде-бір білім реформаларында бұл термин
кездеспейді.Негізінде реформа жүзеге асқан, яғни, инновациялық үрдіс өткен,
бірақ инновация термині еш жерде аталмайды. Ал Америка ғалымдары Биль және
Болен педагогикалық инновацияны “Құрамына материалдық өзгеруіне ғана емес,
сол материалды қолданудағы көзқарастардың кешенді өзгеруін білдіретін үлкен
өзгеріс” деп түсінеді[18].
Найхос инновацияны процесс деп есептейді де, “Инновация қандай да бір
идеялардан басталатын өзгерістерге әсерін, тұтынушылардың не қолдауы, не
бас тартуымен аяқталатын үрдіс” дейді[19].
Қазақстан мемлекетінде “Инновация” ұғымын пайдалану соңғы бес жылдың
еншісінде. Ең алғаш “Инновация” ұғымына қазақ тілінде анықтама берген ғалым
Немеребай Нұрахметов. Ол “Инновация, инновациялық үрдіс деп отырғанымыз –
білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға
байланысты бір бөлек қызметі” деген анықтаманы ұсынады.
Н.Нұрахметов “Инновация” білімнің мазмұнында, әдістемеде,
технологияда, оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда
көрініс табады деп қарастырып, өзінің жіктемесінде инновацияны, қайта
жаңарту кеңістігін бірнеше түрге бөледі: жеке түрі (жеке – дара, бір-
бірімен байланыспаған); модульдік түрі (жеке – дара кешені, бір-бірімен
байланысқан); жүйелі түрі (мектепті толық қамтитын) [20] .
“Инновация” сөзі – қазіргі уақытта барлық өндіріс, медицина, техника
салаларында өте жиі қолданып жүрген термин. Қазір бұл сөз “Жаңа, өзгеру,
жаңаша” деген мағынаны білдіреді және дәл қазіргі жаңа заманға да “Жаңа,
жаңаша өзгерудің” мазмұны терең және анық екендігі белгілі. Бұл әдістеменің
негізінде үйренушінің дербес қабілеті, белсенділігін қалыптастыру, оқыту
материалдарын өзінше пайдалану арқылы танымдық белсенділігін арттыру алға
шығады.
Техника терминінің сөздікте 2 мағынасы беріледі:
1. өндіріс құралдарының жиынтығы
2. бір істі орындағанда қолданылатын тәсілдер жиынтығы
Технология - сол тәсілдер жүйесі деген мағына береді.
Инновациялық әдіс – тәсілдерді қолдануда оқытушы сабақты дайын күйінде
бағалайды, әрбір оқушының өзі ізденіп, ғылыми негіздерін өз бетінше игеріп,
ғылыми зерттеуді көздейді, ал оқытушының негізгі міндетіне оқушының іс-
әрекетін бақылау жатады[21].
Әдіскер С.Көшімбетова өзінің зерттеінде оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдерін қолданудың мынадай ерекшеліктерін атап
көрсеткен:
1. Ізгілендіру технологиясында педагогика ғылымының алдыңғы қатарлы
ғылыми жаңалықтарды тәжірибеде “бала –субъект”, “бала-объект” тұрғысынан
енгізіле бастайды да, ал ғылыми білімдер оның тұрмысының әлеуметтік жағдайы
мен іс-әрекетінің әлеуметтік нәтижесінің бірлігінде қарастырады;
2. Ақпараттық бағдарламалап оқыту – оқытудың мазмұнын пәнаралық
байланыс тұрғысынан ұйымдастыру;
3. Қоғам мен табиғат заңдылықтарын кіріктіру негізінде меңгеруі;
4. Деңгейлеп оқыту технологиясында оқытудың мазмұны мен әдістері
шығармашылық ізденіс іс-әрекет жасау негізінде адамның инновациялық
қабілеттерінің қалыптасуына бағытталады;
5. Дербес оқыту технологиясы оқу-тәрбие үрдісінде ғылымның негіздерін
игерту үшін ізгілік, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыра отырып, жеке
тұлғаның әлеуметтік-психологиялық жауапкершілігн арттырады[22]
Жаңа инновациялық технология жасаудың теориялық негіздерін зерттеп
дайындауды оқу процесі жөніндегі әртүрлі ойлар жүйесінің принциптері
негіздерін сын көзқараспен ұсынып, мәнін түсіндіруден бастаған жөн.
В.И.Андреевтің “Педагогикалық технология” туралы анықтамасында:
“Педагогикалық технология, соның ішінде оқыту технологиясы – бұл жобалау,
оқыту мен тәрбиелеудің педагогикалық заңдылықтары, мақсаты, принциптері,
мазмұны, формасы, әдісі мен құралдарын тәжірибеде қолдану, оның
тиімділігінің жоғары деңгейіне кепілдік беретін, соның ішінде келешекте оны
шығаруға, басылымға беруге ықпал ететін жүйе”.
В.И.Андреев бойынша педагогикалық жаңа технологияны төмендегі
көрсеткіштер анықтайды: [23].
1. Мақсаттылық (анықтылық, нақтылық мақсатты дидактикалық жүйеге
ауыстырылуы).
2. Тұжырымдылық (терең мазмұнды теорияға негіздеу).
3. Жүйелілік (оқытудың мақсаты, мазмұны, формасы, әдісі жағдайын
жобалау және бүтіндей жүйеде қолдану).
4. Диагностикалық (оқушының оқу іс-әрекеті нәтижесінің алғашқы аралық
және қорытынды бағасын сандық түрде емес, терең сапалы диагностикалық
мінездемесі).
5. Оқыту сапасының кепілдігі (оқу материалын қабылдау коэффициенті 0,7-
ден төмен болмау керек).
6. Жаңалығы (педагогика, психология, дидактиканың жетістіктерін,
қазіргі заманның идеяларын, бейне құралдарды, компьютерлік техниканы
қолдану).
В.П.Беспалько педагогикалық технологияның келесі элементтерін атап
көрсетті:
1. Оқыту мен тәрбиелеудің анық, бірізді педагогикалық, дидактикалық
мақсатын жасау.
2. Меңгеруге тиісті ақпараттың мазмұнын құрылымдау, кеңейту, тәртіпке
келтіру.
3. Оқыту мен тәрбиелеудің диагностикалық функциясын мүмкіндігінше
күшейту.
4. Дидактикалық технологиялық, соның ішінде оқыту мен бақылаудың
компьютерлік құралдарын кешенді пайдалану.
5. Оқыту сапасының жоғары деңгейінің кепілдігі[24].
Осыған байланысты педаогикалық технологияларды қолдану, жаңа білім
мазмұнын, инновациялық әдіс-тәсілдерді, жаңа оқу жоспары мен оқу
бағдарламаларын ендірудің тиімді құралы болып отыр
Педагогикалық технологияны П.К. Селевко 6- ға бөледі:
1. Қолдану деңгейіне қарай
2. Философиялық негізіне қарай
3. Психикалық дамудың жетекші факторына қарай
4. Ғылыми тұжырымдамасына қарай
5. Тұлғалық құрылымдарға бағыттылығына қарай
6. Құрылымдық және мазмұндық сипатына қарай
Ал жалпы инновацияны үш түрге 6 бөлуге болады:
1. Модификациялық инновация
2. Комбинаторлық инновация
3. Радикалдық инновация
Модификациялық инновация – бұл бұрын қолда барды дамытумен, түрін
өзгертумен айналысу. Бұған В.Ф. Шаталовтың математикаға жазған тірек
конспектісі және оны көптеген мұғалімдердің пайдалануы мысал бола алады.
Комбинаторлық модификация – бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме
элементтерін жаңаша құрастыру. Бұған пәндерді оқытудың қазіргі кездегі
әдістемесі дәлел.
Радикалдық инновация – білімге мемлекеттік стандарттарды енгізу
жатады. Мемлекеттік стандарт білім беруде, негізінен, мөлшерлерді,
параметрлерді, деңгейлік және сапалы оқытудың көрсеткіштерін
қалыптастырады[25].
Педагогикалық технология
Қолдану деңгейіне Философиялық негізіне қарай
қарай
Мотивациялық-дербесТанымдық - дербес өзіндік бағдармен
тік компонент процетерді іс-әрекетке шығармашылық сипат
қалыптастыруға беруге қажетсінуі;
ұмтылуы мен - танымдық процестерге
өзіндік өмірдегі қызығушылықпен ұмтылуы;
ұстанымын - ойлау еркіндігіне қол
айқындауға, жеткізуі;
кәсіптік білікті - танымдық ынтасына сәйкес
маман болуға студенттердің танымдық
талаптануы мен процестерін шығармашылық
білім алуға іс-әрекетпен орындауды
қажетсінуін қажетсінуі;
қамтиды. - жаңаны жасауға қажетсінуі мен
талаптануы жатады.
Когнитивтік-интеллеИнтеллектуалды қ - танымдық процестерін дамытуға,
ктуалдық компонент ой-өрісі мен шығармашылық іс-әрекет
танымдық дербестігінің болуы;
деңгейінің кеңдігі- жаңаны табуда танымдық
ғылыми білімді белсенділігінің қалыптасуы;
игеруі және - құбылыстың мәнін білуге
оқу-танымдық ұмтылысы мен ғылыми білімді
қызмет игеруге ынтасының тұрақтылығы;
тәсілдерінің - оқу –танымдық қызмет
жүйесін саналы тәсілдерінің жүйесін саналы
меңгеруі. меңгеруі;
- жаңа білімдер мен әрекет
тәсілдерін өзбетінше игеру
бліктерінің болуы;
- танымдық процестерді
қалыптастыру және ұйымдастырудың
жолдарын меңгеруі.
Креативті-рефлексияСтуденттің - өзін-өзі жетілдіру мен дамыту;
лық компоненті өзін-өзі жетілдіру- жаңаны ойлап табу мен жаңа
мен дамыту, нәтижеге жету, ой тереңдігі мен
өзін-өзі реттеу шығармашылық шабыттың болуы;
жүйесін меңгеруі - шығармашылық іс-әрекетке,
мен іс-жүзінде ізденімпаздық жұмыстарға талдау
қолдануы, өзіндік жасай білуі;
бағалауға - мәселені түсінушілік, шешім
рефлексиялық табудағы шапшаңдылық пен
тұрғыдан келуін мәселені шешудегі икемділіктің
қамтиды. болуы;
- іс-әрекетті обьективті
бағалау, жеке тұлғалық
құндылықтарды саналы түсіну;
-өзін-өзі дамытуда рефлексиялық
бағытты таңдау.
Жеткілікті (рефлексивті) деңгей: жоспарлау, ұйымдастыру танымдық
біліктері қалыптасқан, шығармашылық жұмыстың тиімді тәсілдерінн таңдай
алады, мәселенің шешімін өз бетінше шығара алады, ақпараттар легімен жұмыс
жасайды, танымдық процестерін дамытуда шығармашылық іс-әрекетті ұйымдастыра
алады.
орташа (репродуктивті) деңгей, төмен (бейімделу) деңгей.
Өзін-өзі дамытуда рефлексиялық бағыт таңдалынып алынғанымен, іс-
әрекетінде шығармашылық, жаңашылдық толымсыз сипатта.
Орташа деңгей (репродуктивті): оқу-танымдық материал мазмұнын,
танымдық әрекет деңгейін таңдау үлгі бойынша немесе іс-әрекетіне
педагогикалық басшылық жасау негізінде жүргізіледі. Ұжымдық шығармашылық
жұмыстарға қатысқанымен, оқу-танымдық жұмыстарда дербестік танытпайды.
Төмен деңгей (бейімделу)- белгілі бір әрекеттің үлгісі болғанда,
оларды орындау тәсілдері туралы көмек болғанда ғана орындайды, танымдық
әрекетін ынталандыруға, белгілі тәсілдерге бағдарлануда көрініс табады.
Оқытушының шығармашылық көмегін қажетсінеді, тапсырманы үлгі бойынша
орындайды. Өздігінен шығармашылық жұмыс істеуді қажетсінбейді, шығармашылық
белсенділік танытпайды, деңгейлік тапсырмаларды орындауға ынтасы төмен.
Педагогикалық-психологиялық әдебиеттерге, ғылыми зерттеу жұмыстарына
жасалған талдаулар нәтижесінде болашақ мамандардың танымдық процестерінің
қалыптасуы олардың бойындағы шығармашылық қасиеттерінің дамуына,
интеллектуладық деңгейінің артуына, танымдық белсенділіктерін ұштауға,
білім сапасы көтеріліп, ғылыми-зерттеу жұмыстарына қызығушылығының
қалыптасуына жетелейді деген тұжырым жасауға болады.
2 БӨЛІМ СТУДЕНТТЕРДІҢ ТАНЫМДЫҚ ПРОЦЕСТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕМЕСІ ЖӘНЕ
ТӘЖІРИБЕЛІК-ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЖҰМЫСТАР НӘТИЖЕЛЕРІ
2.1 Инновациялық технологияларды қолдану арқылы студенттердің
танымдық процестерін қалыптастыру ерекшеліктері
Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып,
әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл оқу-тәрбие
үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Себебі, білім беру
парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша
қарым-қатынас пайда болуда.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің
инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды
мәселелердің бірі. Өйткені, жаңа педагогикалық технологияны меңгеруге
оқытушыларды даярлау – оларды кәсіби білімін көтеруге дайындау аспектісінің
бірі және педагогтың жеке тұлғасын қалыптастырудың үрдісіндегі іс-әрекеттің
нәтижесі болып табылады.
Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттық мәліметтер ағыны
күшейген заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адамның қабілетін,
талантын дамыту білім беру мекемелерінің басты міндеті болып отыр. Ол
бүгінгі білім беру кеңістігіндегі ауадай қажет жаңару оқытушының қажымас
ізденімпаздығы мен шығармашылық жемісімен келмек. Сондықтан да әрбір
студенттің қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа,
шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық
технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет. Өйткені мемлекеттік
білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық
технологияны ендіруді міндеттейді.
XXI ғасырда білімі дамымаған елдің тығырыққа тірелері сөзсіз делінген
Президентіміз Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында. Бұл мәселе
жалпы білім беретін оқу орындарына байланысты айтылып тұрғандығы белгілі.
Сол оқу орындарына толыққанды сапалы білім алған, оның бағдарламасын толық
меңгерген ұрпағымыздан, болашақта жақсы маман, білімді азамат шығары анық.
Себебі, біз қадам басқан ХХI ғасыр жан-жақты дамыған, білімді, өз
ісіне және өзгенің ісіне әділ баға бере алатын, өзіне сенімді, Отанының
әлеуметтік-экономикалық дамуына зор үлесін қоса алатын азамат тәрбиелеуді
талап етіп отыр.
Оқу-тәрбие процесінде жаңа педагогикалық технологияларды ендірудің
алғы шарты: оқытушылардың инновациялық іс-әрекетін қалыптастыру болып
табылады. Жаңа педагогикалық технологияны меңгерген әрбір оқытушы өз
сабағын нәтижелі даму жағынан көре алады.
Оқытушы алғаш педагогикалық технологияларды оқып үйренеді, екіншіден,
меңгереді, үшіншіден, жаңа педагогикалық технологияларды тәжірибеде
қолданады, төртіншіден, оны дамытып, нәтижесін тексереді.
Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы жүзеге
асырылады:
1 кезең – оқып үйрену; 2 кезең – меңгеру; 3 кезең - өмірге ендіру; 4
кезең – дамыту.
Педагогикалық технология – оқытушының кәсіби қызметін жаңартушы және
сатыланып жоспарлаған нәтижеге жетуге мүмкіндік беретін іс-әрекеттер
жиынтығы. Педагогикалық технологиядағы басты міндет – студенттердің оқу-
танымдық әрекетін жандандыра отырып, алға қойған мақсатқа толықтай жету. Ал
бұдан педагогикалық технологияның тиімділігі шығады. Оқыту үрдісін
жаңашаландыру студенттердің оқу материалын теориялық мазмұнын игеру
жөніндегі еңбегін тиімді ұйымдастыру және олардың тәжірибелік іскерлігі мен
дағдыларын қалыптастыру болып табылады. Оқу үрдісінің тиімділігі мен сапасы
оқытушының әдістемелік дайындығы және сабақ жүргізу тәсілдері мен
әдістеріне, жаңа педагогикалық технологиялар игерулеріне тікелей байланысты
болады.
Педагогикалық технология кәсіптік қызметтің ерекше түрі болып
табылады. Оқытудың жаңа педагогикалық технологиясын меңгеру оқытушыдан
орасан зор іскерлік пен шығармашылыққа негізделген ізденістерді қажет
етеді. Осындай мақсат көздеген жүйелі ізденістер оқытушының жаңа
технологияны меңгеріп, инновациялық жетілуіне әкеледі.
Кез келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің
жоғарылығы, дүние жүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің
технологиялық даму деңгейімен анықталады. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа
технологияны енгізу сапалығы осы елдегі білім беру ісінің жолға
қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі. Ал
білім беру саласындағы технологиялық идеялар бұдан 400 жыл бұрын пайда
болған. Бұл күнде оқыту технологиясы үлкен өзгеріске ұшырап отыр.
Оқытушылар мен студенттерге әртүрлі дидактикалық материалдармен қоса
оқытудың техникалық құралдары жәрдемге келеді.
Қазіргі кезде білім беру саласында болып жатқан ауқымды өзгерістер
түрлі ынталы бастамалар мен түрлендірулерге кеңінен жол ашуда. Осы
тұрғыдан алғанда ұрпақ тәрбиесімен айналысатын әлеуметтік-педагогикалық
қызметтің тиімділігін арттыру, оны жаңа сапада ұйымдастыру қажеттігі
туындайды. Бұл үшін оқытушылардың инновациялық іс-әрекеттің ғылыми-
педагогикалық негіздерін меңгеруі мақсат етіледі. Ал жаңа технологияны
пайдалану міндетті деңгейдегі білімді қадыптастыра отырып мүмкіндік
деңгейге жеткізеді. Сондықтан оқытушының біліктілігін көтеру мен
шығармашылық педагогикалық әрекетін ұйымдастыруда қазіргі педагогикалық
технологияларды меңгерудің маңызы зор.
Инновациялық үрдіске түскен ұжым даму барысының бірнеше кезеңін бастан
кешірді: 1) жалтақтап күдіктену; 2) даңғазашылдық; 3) тұрақтану; 4)
ынтымақтастық қалыптасу. Соңғы екі кезең – инновациялық үрдісті ұжымның
шығармашылықпен сезінген, түсінген кезеңдері. Олар әрбір адамның аталған
кезеңдерді басынан өткізуімен сәйкестеледі.
Инновациялық әдіс – тәсілдерді қолдануда оқытушы сабақты дайын күйінде
бағалайды, әрбір білім алушының өзі ізденіп, ғылыми негіздерін өз бетінше
игеріп, ғылыми зерттеуді көздейді, ал оқытушының негізгі міндетіне білім
алушының іс-әрекетін бақылау жатады.
Әдіскер С.Көшімбетова өзінің зерттеінде оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдерін қолданудың мынадай ерекшеліктерін атап
көрсеткен:
- ізгілендіру технологиясында педагогика ғылымының алдыңғы қатарлы
ғылыми жаңалықтарды тәжірибеде “бала -субъект”, “бала-объект”
тұрғысынан енгізіле бастайды да, ал ғылыми білімдер оның
тұрмысының әлеуметтік жағдайы мен іс-әрекетінің әлеуметтік
нәтижесінің бірлігінде қарастырады;
- ақпараттық бағдарламалап оқыту – оқытудың мазмұнын пәнаралық
байланыс тұрғысынан ұйымдастыру;
- қоғам мен табиғат заңдылықтарын кіріктіру негізінде меңгеруі;
- иллюстрациялы түсіндірмелі оқытуда “адам-қоғам-табиғат” үйлесімдік
бағыттағы дүниетанымында жүйелі саналы мәдениет қалыптасады;
- саралап деңгейлеп оқыту технологиясында оқытудың мазмұны мен
әдістері шығармашылық ізденіс іс-әрекет жасау негізінде адамның
инновациялық қабілеттерінің қалыптасуына бағытталады;
- оқытушы білмейтін шығармашылық ізденіс негізінде өмірге келген
жаңа қабілет;
- дербес оқыту технологиясы оқу-тәрбие үрдісінде ғылымның негіздерін
игерту үшін ізгілік, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыра отырып,
жеке тұлғаның әлеуметтік-психологиялық жауапкершілігн арттырады;
Ал жалпы инновацияны модификациялық, комбинаторлық, радикалдық деп үш
түрге бөлуге болады 6.
Модификациялық инновация – бұл бұрын қолда барды дамытумен, түрін
өзгертумен айналысу. Бұған В.Ф. Шаталовтың математикаға жазған тірек
конспектісі және оны көптеген мұғалімдердің пайдалануы мысал бола алады.
Комбинаторлық модификация – бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме
элементтерін жаңаша құрастыру. Бұған пәндерді оқытудың қазіргі кездегі
әдістемесі дәлел.
Радикалдық инновация – білімге мемлекеттік стандарттарды енгізу
жатады. Мемлекеттік стандарт білім беруде, негізінен, мөлшерлерді,
параметрлерді, деңгейлік және сапалы оқытудың көрсеткіштерін
қалыптастырады.
Қазір республика оқу орындары ұсынып отырған көп нұсқалыққа
байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез-келген үлгі бойынша қызмет етуіне
мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі нұсқадағы мазмұны,
құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа
технологиялар бар. Сондықтан әртүрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны
әрбір білім алушының жас және жеке дара психологиялық ерекшеліктеріне орай
таңдап, тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор.
Жаңа инновациялық оқыту технологиясы кәсіптік қызметтің ерекше түрі
болып табылады. Инновациялық оқыту технологиясын меңгеру үшін педагогикалық
аса зор тәжірибені жұмылдыру қажет. Бұл өз қызметіне шығармашылықпен
қарайтын, жеке басының белгілі іскерлік қасиеті бар адамды қажет ететін
жұмыс. Шындығында да әрбір педагог жаңа инновациялық технологияны меңгеру
барысында өзін-өзі дамытады және өзін-өзі қалыптастырады.
Жаңа инновациялық технология жасаудың теориялық негіздерін зерттеп
дайындауды оқу процесі жөніндегі әртүрлі ойлар жүйесінің принциптері
негіздерін сын көзқараспен ұсынып, мәнін түсіндіруден бастаған жөн.
Инновациялық процестің негізі – жаңалықтарды қалыптастырып жүзеге
асырудың тұтастық қызметі. Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай
туғызады.
Білім сапасын арттырудағы жаңа инновациялық технологияларды оқып,
үйреніп, сараптай келе, мынадай тұжырым жасауға болады:
- білім алушылардың білім, білік сапасын арттырудағы жаңа
инновациялық технология түрлері сан алуан, оларды таңдау және одан
шығатын нәтиже оқытушының кәсіби біліктілігіне тікелей байланысты;
- жаңа инновациялық технологияларды енгізу жүйелі әрі мақсатты түрде
жүргізілгенде ғана жетістікке жетуге болады;
- жаңа инновациялық оқыту технологияларын енгізу барысында әрбір оқу
орнының материалдық-техникалық базасының бүгінгі талапқа сай
еместігі, әрі жетіспеуі, кадырлық әлеуметтің төмендігі көп кедергі
жасайды.
Қазіргі жас ұрпақтың саналы да сапалы білім алуының бірден-бір шарты
– оқу орындарындағы білім беру процесіне жаңа инновациялық технологияларды
енгізу екендігі сөзсіз түсінікті. Сондықтан ғылыми-техникалық прогрестен
қалыспай, жаңа педагогикалық инновацияларды дер кезінде қабылдап, өңдеп,
нәтижелі пайдалана білу - әрбір ұстаздың негізгі міндеті болып табылады.
Біздің ойымызша, оқу орындарында инновациялық басқару жүйесін
енізіп, оны жүзеге асыру міндет.
Қорыта келгенде, жаңа инновациялық педагогикалық технологияның
негізгі, басты міндеттері мынадай:
- әрбір білім алушының білім алу, даму, басқа да іс-әрекеттерін
мақсатты түрде ұйымдастыра білу;
- білім мен білігіне сай келетін бағдар таңдап алатындай дәрежеде
тәрбиелеу;
- өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру, дамыту;
- аналитикалық ойлау қабілетін дамыту.
Қазір республика оқу орындары ұсынып отырған көп нұсқалыққа байланысты
өздерінің қалауына сәйкес кез-келген үлгі бойынша қызмет етуіне мүмкіндік
алды. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы,
ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар.
Сондықтан әртүрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны әрбір білім алушының
жас және жеке дара психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде
сынап қараудың маңызы зор.
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде іс жүзінде анықталып табылған оқыту
үрдісінің нәтижесін көретін әдіс-тәсілдері, түрлері көбіне жаңашыл,
инновациялық болып табылады.
ХХІ ғасырда болашақ мамандарды даярлау, олардың кәсіби бейімделуін
қалыптастыру мәселелері – кезек күттірмейтін өзекті қоғам талабы. Сондықтан
біз болашақ педагог маманның жаңа педагогикалық инновациялық
технологияларды қолдануға даярлығын қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық
моделін жасадық. Болашақ мамандардың жаңа инновациялық педагогикалық
технологияларды қолдануға даярлықты қалыптастыру мына көрсеткіштерді
қамтиды:
Мотивациялық өлшемдеріне танымдыққызығуды қалыптастыру бейнесі жатады.
Оған болашақ мамандарды қалыптастыру, құндылық қарым-қатынас, болашақ
маманның өзінің кәсіби шеберлігін дамытуға талпынуы, болашақ мамандығын
ерекше жақсы көруі, ұрпақ тәрбиесінде ұстаздың жетекші орнын сезінуі,
кәсіби жеке біліктілік деңгейін көтеруге бағыттылығы, инновациялық іс-
әрекетке ұмтылыу әрекеттері кіреді.
Мазмұндық өлшемдеріне болашақ маманның жалпы мәдениеттілік дайындығы
мен пәндік әдіснамалық дайындығының деңгейі, мамандығы бойынша білімі,
педагогикалық біртұтас білім жүйесі, біртұтас педагогикалық үрдістің
заңдылықтары, мен қозғаушы күштерінің жалпы теориялық білім негіздерімен
қарулануы кіреді. Оған біртұтас педагогикалық үрдістің теориялық негіздерін
және жеке тұлға териясының ғылыми негіздерін меңгеруі, педагогикалық іс-
әрекет теориясының негіздерін білуі, білім алушылардың барлық
мүмкіндіктерін пайдаланғанда инновациялық іс-әрекеттің көбіне нәтижелі
болатындығын сезіне алуы жатады.
Бейімділік өлшемдеріне болашақ маманның барлық жағдайға бейімделе алу
қабілеті жатады: бейімділік жағдаятына бағдарлана алуы, микроорта
өзгерістеріне сай қолайлы инновациялық педагогикалық технологияларды таңдай
алуы. Бейімділік өлшемдері болашақ маманның білімгер мәртебесінен оқытушы,
ұстаз мәртебесіне ауысуының ерекшелігін сезіне білуімен, бейімділік іс-
әрекетті жүзеге асырудың жаңа әдіс-тәсілдерін пайдалана алуларымен
ерекшеленеді.
Танымдық өлшемдері болашақ маманның әлеуметтік кәсіби қоршаған ортаны
жедел тани алуымен, өзін кәсіби жүзеге асырудың нәтижелі әдіс-тәсілдерн
пайдалануымен, инновациялық педагогикалық технологияларға қызығу танытумен
ерекшеленеді. Оған болашақ маманның әлеуметтік кәсіби қоршаған ортаны біліп
тануы, кәсіптік білімін өз әжірибесінде қолдана білуі, инновациялық
педагогикалық технологияларды оқып меңгеруі, үйренуі жатады.
Іс-әрекеттік өлшемдері болашақ маманның өзінің кәсіби іс-әрекетінің
мақсаты мен міндетін анықтай алуы және педагогикалық қарым-қатынастық
үрдісті тиімді жүзеге асыра алуымен өлшенеді. Оған болашақ маманның өз
пәнін жете меңгеруі, біртұтас оқу-тәрбие үрдісінің психологиялық,
педагогикалық негіздерін білуі, педагогикалық үрдісті жоспарлап, жүзеге
асыра алуымен өлшенеді.
Технологиялық өлшемдері оқытудың әдістемелік мақсаттары, оқыту үрдісі,
оның міндеттерін анықтай алуы, оқытудың нәтижесін болжай алуы және
психологиялық-педагогикалық білімдерді меңгерумен анықталады. Оған болашақ
маманның біртұтас оқу-тәрбие үрдісінде сабақты тиімді ұйымдастыра білуі,
оқушылармен ынтымақтастық қарым-қатынасты жүзеге асыра алуы, біртұтас
педагогикалық үрдісті диагностикалай алуы және сабақтың нәтижесі жоғары
болатындай ең тиімді педагогикалық технологияны таңдай алуы қажет.
Шығармашылық өлшемдеріне шығармашылық ептілікті, шығармашылық
белсенділікті, болашақ маманның шығармашылық-ізденушілік дамыту кіреді.
Оған болашақ маманның ғылыми-зерртеу жұмыстарына өзіндік талдау жасай алуы,
өз білімін көтеруге, жетілдіруге талпыныстың болуы мен иннновациялық әдіс-
тәсілдерді қолдануға өзіндік (авторлық) жаңалықтар, өзгерістер енгізумен
және жаңалықты шығармашылықпен қолдана алуымен сипатталады.
Білім - объективтік дүниені бейнелейтін адам баласының мол тәжірибесі.
Білім арқылы табиғаттың және қоғам құбылыстарының объективтік жақтарын
зерттейді, түсінеді, ұғады. Ғылыми білім қалыптасудың және дүниетанымның
дамуының үлкен тірегі. Міне, осының нәтижесінде білім әр адамның
көзқарасына, сеніміне айналады.
Дүниені диалектикалық, материалистік, атеистік тұрғыдан қараудың
элементтері, ең алдымен, оқу процесінде қаланады. Қандай пән болмасын, оның
оқу материалы дұрыс қойылса ғана мазмұны балаға тәрбие берудің объективтік
алғы шарты бола алады. Оқу процесі бірнеше қызметтерді – білімдендіру,
дамыту, тәрбиелеу, ынталандыру және ұйымдастыру - атқарады. Бұлардың бәрі
кешенді іске қосылады, алайда, тәжірибелік іс-әрекетті дұрыс ұйымдастыру,
оқу міндеттерін тиімді жоспарлау үшін олардың әрбірін өз алдына
қарастырған жөн.
Оқу процесінің білімдендіру қызметі ең алдымен білім, ептілік
дағдыларды, шығармашылық іс-әрекет тәжірибесін қалыптастыруға бағытталады.
Білім - бұл деректер, мәлімет, ұғымдар, ережелер, заңдар, теориялар,
формулалар мен сипаттамаларды , т.с.с. түсіну. есте қалдырып, қажеттікке
орай қайта жаңғырту.
Оқу барысында ғылыми білімдер тұлға меншігіне айналып оның тәжірибелік
қорына енуі қажет. Бұл қызметтің іске асырылуынан білім толықтығы,
жүйелілігі және саналылығы, оның бекімі мен әрекетшеңдігі қамтамасыз
етіледі. Студ ғылым негіздері мен іс-әрекет түрлері бойынша мәліметтер
жинақтайды, игерілген білімдерді саналы пайдалана білу негіздері қаланып,
оларды тұрмыстық міндеттерді шешуге қолдануға үйренеді.
Білімдендіру қызметі сонымен бірге оқушыға тек білім игертіп қана
шектелмей, олардың ептіліктері мен дағлыларын қалыптастыруға арқау болады.
Ептіліктер - бұл адамның ережелерге сүйене отырып, қандай да нақты
әрекеттерді орындау кабілеті. Дәлірек айтсақ, ептілік дегеніміз - білімді
практикамен байланыстыра қолдану тәсілдерін, жолдарын меңгеру.
Дағды - бұл саналы іс-әрекеттің автоматтандырылған бірлігі. Басқаша
айтсақ, дағды - ойланбай орындалатын, жоғары дәрежеде жетілген ептілік.
Ептілік жаттығулар нәтижесінде қалыптасады. Дағды қалануы үшін көп рет
қайталаулар қажет. Ептіліктер мен дағдылар жалпы оқулық және арнайы оқулық
болып ажыратылады.
Арнайы оқу ептіліктері мен дағдылары нақты оқу пәні мен белгілі ғылым
саласына байланысты қалыптастырылады. Мысалы, физика, химия пәндері бойынша
- зертханалық тәжірибелер өткізу, заттай көрнекіліктер пайдалану,
географиядан картамен жұмыс, масштабты өлшемдер, компас не басқа да
құралдарды қолдану, математикадан логарифмдік сызғышпен, есептеу
машиналарымен, әрқилы модельдермен және т.б. жұмыс жасай білу ептіліктері
мен дағдылары орнығады.
Арнайылардан тыс оқу процесінде оқушылар барша пәндерге катысы бар
жалпы оқу ептіліктері мен дағдыларын да игереді. Мысалы, оқу және жазу
дағдылары, өзіндік таным жұмыстарын тиімді ұйымдастыру ептіліктері; оқулық,
анықтамалар, библиографиялық тізімдермен жұмыс.
Балаларда қабылдаудың дамуы түйсік, ойлау процестерінің дамуымен бірге
жүріп отырады. Қабылдаудың дамуында тілдің шығуының маңызы зор. Өйткені
қабылдаған нәрсенің аты-жөнін атап отыру — оның мағынасын ұғынуға жәрдем
етеді. Мағынасын ұғыну арқылы ғана затты жақсы қабылдауға болады.
Төменгі сыныптарда оқитын балалардың қабылдауында мына төмендегідей
ерекшеліктер болады. Олар әлде де болса құбылыстарды тұтас зат күйінде
жөндеп қабылдай алмайды. Бала заттың көлденеңнен кезіккен жеке қасиеттері
мен белгілерін ғана көреді, заттарды талдай қабылдау жағы да жетпей жатады.
Мәселен, ол заттың өзіне ұнағанын, олардың көзге бірден көрінетін сыртқы
белгілерін қабылдауға ұмтылады. Мұндай қабылдауда белсенділік жағы аз
болады. Егер объектіні кабылдау қиынға соқса, бала оған кынжылмайды,
екіншісіне ауысады, қабылдаған затының жеке бөліктерін тізбектей алғанмен,
бірак онда жүйе болмайды. Мәселен, оқушы көбелектің құрылысын айтқан кезде:
"Көбелектің қанаты ақ. Қанатында дөңгелек қара нүкте бар. Көбелектің мұрты,
көзі, құйрықшасы болады" деп жай тізбектейді де, оның негізгі
ерекшеліктерін (түрі, түсі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Тілеулиева Ләззат
Инновациялық технологияларды қолдану арқылы студенттердің танымдық
процестерін қалыптастыру
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
050103- Педагогика және психология
Түркістан 2011
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қорғауға жіберілді
Жалпы психология
кафедрасының меңгерушісі,
п.ғ.д., профессор____________ Б.А.Оспанова
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Инновациялық технологияларды қолдану арқылы студенттердің
танымдық процестерін қалыптастыру
050103- Педагогика және психология
Орындаған:
Тілеулиева Л
Ғылыми жетекшілері,
п.ғ.к., доцент
Садуова Ж.Н.
магистр-оқытушы Жарқынбаева
Д
Түркістан 2011
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
1. БӨЛІМ. ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ ... 7
1.1 Инновация ұғымы, инновациялық технологиялардың жіктелуі, даму
сатылары және инновациялық технологиялар жөніндегі шетелдік, ресейлік
және отандық ғалымдардың
пікірлері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..
1.2 Иинновациялық технологияларды қолдануда танымдық процестерді
қалыптастырудың мәні және мазмұны, 19
ерекшеліктері ... ... ... ... ... . ... ...
1.3 Инновациялық технологияларды қолдану арқылы студенттердің 37
танымдық процестерін қалыптастыру моделі, өлшемдері мен деңгейлері
2. БӨЛІМ. СТУДЕНТТЕРДІҢ ТАНЫМДЫҚ ПРОЦЕСТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕМЕСІ
ЖӘНЕ ТӘЖІРИБЕЛІК-ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЖҰМЫСТАР НӘТИЖЕЛЕРІ 45
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
2.1 Инновациялық технологияларды қолдану арқылы студенттердің
танымдық процестерін қалыптастыру
ерекшеліктері ... ... ... ... ... . ... ... ...
2.2 Жаңаша оқыту жағдайында студенттердің танымдық процестерін
қаыптастыру 51
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... .
2.3 Инновациялық технологияларды қолдану арқылы студенттердің 56
танымдық процестерін қалыптастыру бағытындағы эксперимент нәтижелерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН 73
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
..
КІРІСПЕ
Дипломдық зерттеу жұмысының өзектілігі. Өмірімізде болып жатқан
түбегейлі өзгерістер қоғамымызға жаңа талаптар қойып отыр. Осыған орай
бүгінгі жаңа технологияны оқып-үйрену, болашақ ұстаздардың шығармашылық
ойлауын дамыту, кәсіби білімін, шеберлігін жетілдіру, үнемі ізденіс үстінде
жүруіне жол ашу ерекше орын алады[1].
Қазіргі кезеңде білім беру саласының барлық жағына жаңаша көзқарас,
жаңаша қарым-қатынас, жаңаша ойлау қалыптасуда.Тиімді оқыту жолдарын бүкіл
әлем педагогтары қарастыруда. Нәтижелі оқыту мәселесі педагогика мен
психологияның соңғы жаңалықтарын қолдану негізінде жүргізілуде.
Қазіргі таңда білім беру мекемелерінде практика жүзінде оқытуды
ізгілендіру, демократияландыру бағытындағы әдіс-тәсілдер көптеп
қолданылады. Себебі біздің қоғамымызға заман талабына сәйкес қалыптан тыс
ойлай алатын, шұғыл шешімдер қабылдай білетін, білімді, белсенді,
шығармашылықпен жұмыс істей білетін азаматтар қажет-ақ.
Адам ұрпағымен мың жасайды - дейді халқымыз. Ұрпақ жалғастығымен
адамзат баласы мың емес миллиондаған жылдар жасап келеді. Жақсылыққа
бастайтын жарық жұлдыз-оқу. Надан жұрттың күні –қараң, келешегі тұман, -
деп М.Дулатов айтқандай, егеменді еліміздің тірегі - білімді ұрпақ. Сусыз,
құрғақ, таса көлеңке жерге дән ексең өнбейтіні сияқты, жас ұрпақтарымызды
тәрбиелемесек өспейді, өнбейді. Қазіргі мектеп мұғалімдерінің алдында
тұрған басты міндет- оқушылардың шығармашылық білім дағдыларын
қалыптастыру. Міне, өз ұрпағының өнегелі, өнерлі, еңбексүйгіш, абзал азамат
болып өсуі үшін оқу-тәрбие үрдісінде инновациялық технологияны тиімді
пайдалану әрбір ұстаздың міндеті болып табылады. Студент қабілеті дегеніміз
оның педагогикалық ықпал аясында білім алу әрекеті, жеке тұлғаны дамыта
оқыту әдістері, оның шығармашылық қабілетінің дамуына әсерін тигізеді.
Қазақстан-2030 атты еліміздің стратегиялық бағдарламасында ең
негізділерінің бірі - жоғары интеллектуальды жастарды жан-жақтылыққа
тәрбиелеу, олардың потенциалдық деңгейінің көтерілуіне үлес қосу[2].
Сондықтан ұстаз-мұғалімдер қауымының алдына өте үлкен міндет жүктелді.
Бүгінгі таңда жас ұрпаққа пәнді тиімді ұғындырудың бірі- жаңа технология
негіздері болып табылады. Сонымен бірге өскелең ұрпақтың ақпарат
құралдарымен жұмыстана білуіне назар аударған жөн.
Тұлғаның шығармашылық бағдарын, ізденімпаздығын, өзіндік іс-әрекетін
жетілдіруде оқытудың жаңаша әдістері мен инновациялық процестерді дамыту
мәселелері бойынша еліміздің дидакт-ғалымдары: А.Е.Әбілқасымова,
Р.С.Омарова, Ш.Таубаева, Б.А.Тұрғынбаева, А.А.Бейсенбаева, И.Н.Нұғыманов,
т.б. арнайы ғылыми зерттеулер жүргізіп студенттердің болашақтағы кәсіби
өсуіндегі акмеологиялық бағдарын қалыптастыруды негіздейді.
Сонымен қатар, жоғары оқу орындарында студенттерді кәсіби
даярлаудағы маңызды мәселелер ғалым-педагогтарымыздың ғылыми зерттеулерінде
талданған (Ж.Ж.Жаңабаев, А.А.Саипов, А.А.Жолдасбеков, Б.А.Оспанова,
К.М.Беркінбаев, Қ.Ералин, М.Ә.құдайқұлов т.б.). Ал жеке тұлғаның дамуындағы
ақыл-ой әрекеті, зерттеушілік мәдениетін сауықтыру шаралары арқылы дене
мәдениетін қалыптастыруды сабақтастықта зерделеу Ж.К.Оналбек,
Б.Ә.Нұрлыбекова, Б.А.Тойлыбаев, А.Қарақов т.б. еңбектерінде және зерттеу
мәселесінің тарихи дамуын сараптауда маңызы бар.
Сондықтан ұрпақ тәрбиесімен айналысатын әлеуметтік, педагогикалық,
психологиялық қызметтің тиімділігін арттыру, оны жаңа сапада ұйымдастыру
қажеттігі туындайды. Бұл үшін әрбір оқытушының инновациялық іс-әрекеттің
ғылыми-педагогикалық, психологиялық негіздерін меңгеруі мақсат етіледі.
Инновациялық технологияны пайдалану міндетті деңгейдегі білімді
қалыптастыра отырып, мүмкіндік деңгейге жеткізеді[3].
Дипломдық зерттеу жұмысының мақсаты. Инновациялық технологияларға
жалпы сипаттама беру, студенттердің танымдық процестерін қалыптастыру және
оны оқу үрдісінде оқытудың инновациялық технологияларын қолданудың
ерекшеліктерін айқындау.
Зерттеу жұмысы келесі міндеттердің орындалуын қажет етеді:
- инновациялық технологиялары жөніндегі отандық, шетелдік, Ресейлік
теориялық-әдістемелік материалдарға талдау жасау;
- инновациялық технологиялардың мәні мен мазмұнын негіздей отырып,
студенттердің танымдық процестерін қалыптастырудың моделін жасау.
- студенттердің танымдық процестерін қалыптастыру әдістемесінің
тиімділігін эксперимент жағдайында дәйектеу және әдістемелік
ұсыныстар жасау.
Зерттеу жұмысының объектісі. жоғары оқу орындарында болашақ мамандарды
кәсіби даярлау үрдісі.
Зерттеу жұмысының пәні. Оқыту үдерісінде инновациялық технологияларды
қолдану және студенттердің танымдық процестерін қалыптастыру.
Зерттеу жұмысының болжамы. егер, инновациялық технологияларды оқыту
дерісінде тиімді және орынды қолданған жағдайда студенттердің жан-жақты әрі
үйлесімді дамуына қол жеткізуге болады және студенттердің танымдық
процестерін қалыптастыруға деген ұмтылысы, қызығушылығы артады.
Зерттеу жұмысының әдіснамалық және теориялық негізі болып Э.
Брансуиктің теориясы, Б.Д. Эльконин мен М. Давыдовтың дамыта оқыту жүйесі,
В.Ф. Шаталовтың тірек сигналдарын қолдану технологиясы, Ш.А. Амонашвилидің
білім беруді ізгілендіру технологиясы, Ж, Қараевтің деңгейлеп оқыту
технологиясы, С.Н. Лысенкованың перспективалық жеделдете оқыту
технологиясы, В.Т. Кабуштың тәрбиені ізгілендіру технологиясы, П.И.
Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы, С. Микулстің
Ақыл-ой Одиссеясы технологиясы, ынтымақтастық педагогикасы технологиясы,
көркемөнер туындыларын көру арқылы студенттің жеке басын дамыту
технологиясы, ұжымдық оқыту технологиясы, іскерлік ойындардың жүргізілу
технологиясы, оқытудың интерактивті әдістері сияқты құнды еңбектер
табылады.
Зерттеу жұмысының әдістері мен әдістемелері. Зерттеу жұмысымыздың
мақсаты мен ондағы қойылған болжамды дәлелдеп тексеруіміз үшін технология
ұғымына жан-жақты түсінік берілді, оқытудың инновациялық технологиялары,
студентердің танымдық процестері, инновациялық технологиялар түрлеріне
талдау қолданылды.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы.
Технология ұғымына, оқытудың инновациялық технологияларына, студенттердің
танымдық процестеріне, оқытудың инновациялық технологияларын қолдану
ерекшеліктеріне тұңғыш рет сараланып нәтижелі жинақталуына қол жеткізілді.
Оқытудың инновациялық технологиялары ғылыми әрі әдістемелік тұрғыдан
сауатты баяндалып, теориялық әрі әдістемелік базасы кеңейтілді.
Зерттеу жұмысының базасы. Түркістан гумнаитарлық-техникалық колледж.
Зерттеу жұмысының құрылымы мен көлемі. Дипломдық зерттеу жұмысы
кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен
және қосымшалардан тұрады. Сонымен қатар, зерттеу жұмысында сызбалар,
кестелер, диаграммалар көрсетілген.
1. БӨЛІМ. ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Инновация ұғымы, инновациялық технологиялардың жіктелуі, даму
сатылары және инновациялық технологиялар жөніндегі шетелдік, ресейлік және
отандық ғалымдардың пікірлері
ХХІ ғасырда еркін білім беру, адамның шығармашылық ойлауын дамыту
негізгі мәселе болып отыр. Осы идеялардан оқытудың және тәрбиелеудің
инновациялық технологияларын қолдану қажеттілігі туындайды[4].
Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып,
Қазақстан әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл оқу-тәрбие
үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Себебі, білім беру
парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша
қарым-қатынас пайда болуда.
Білім беру саласында болып жатқан ауқымды өзгерістер түрлі ынталы
бастамалар мен түрлендірулерге кеңінен жол ашуда. Осы тұрғыдан алғанда
ұрпақ тәрбиесімен айналысатын әлеуметтік-педагогикалық қызметтің
тиімділігін арттыру, оны жаңа сапада ұйымдастыру қажеттігі туындайды. Бұл
үшін оқытушылардың инновациялық іс-әрекеттің ғылыми-педагогикалық
негіздерін меңгеруі мақсат етіледі. Ал жаңа технологияны пайдалану міндетті
деңгейдегі білімді қадыптастыра отырып мүмкіндік деңгейге жеткізеді.
Сондықтан оқытушының біліктілігін көтеру мен шығармашылық педагогикалық
әрекетін ұйымдастыруда қазіргі педагогикалық технологияларды меңгерудің
маңызы зор[5].
Кез келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің
жоғарылығы, дүние жүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің
технологиялық даму деңгейімен анықталады. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа
технологияны енгізу сапалығы осы елдегі білім беру ісінің жолға
қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі. Ал
білім беру саласындағы технологиялық идеялар бұдан 400 жыл бұрын пайда
болған. Бұл күнде оқыту технологиясы үлкен өзгеріске ұшырап отыр.
Оқытушылар мен студенттерге әртүрлі дидактикалық материалдармен қоса
оқытудың техникалық құралдары жәрдемге келеді.
XXI ғасырда білімі дамымаған елдің тығырыққа тірелері сөзсіз делінген
Президентіміз Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында. Бұл мәселе
жалпы білім беретін оқу орындарына байланысты айтылып тұрғандығы белгілі.
Сол оқу орындарына толыққанды сапалы білім алған, оның бағдарламасын толық
меңгерген ұрпағымыздан, болашақта жақсы маман, білімді азамат шығары
анық[6].
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасында: “Жоғарғы білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандар
даярлау сапасын арттыру, қарқынды ғылыми-зерттеу қызметімен
ықпалдастырылған инновациялық білімді дамыту, білім беру мен ақпараттық
технологияларды жетілдіру болып табылады”,- деп атап көрсетілген.
Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттық мәліметтер ағыны
күшейген заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адамның қабілетін,
талантын дамыту білім беру мекемелерінің басты міндеті болып отыр. Ол
бүгінгі білім беру кеңістігіндегі ауадай қажет жаңару оқытушының қажымас
ізденімпаздығы мен шығармашылық жемісімен келмек. Сондықтан да әрбір
оқушының қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа,
шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық
технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет. Өйткені мемлекеттік
білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық
технологияны ендіруді міндеттейді[7].
Себебі, біз қадам басқан ХХI ғасыр жан-жақты дамыған, білімді, өз
ісіне және өзгенің ісіне әділ баға бере алатын, өзіне сенімді, Отанының
әлеуметтік-экономикалық дамуына зор үлесін қоса алатын азамат тәрбиелеуді
талап етіп отыр[8].
Педагогикалық технология – оқытушының кәсіби қызметін жаңартушы және
сатыланып жоспарлаған нәтижеге жетуге мүмкіндік беретін іс-әрекеттер
жиынтығы. Педагогикалық технологиядағы басты міндет – оқушылардың оқу-
танымдық әрекетін жандандыра отырып, алға қойған мақсатқа толықтай жету. Ал
бұдан педагогикалық технологияның тиімділігі шығады. Оқыту үрдісін
жаңашаландыру оқушылардың оқу материалын теориялық мазмұнын игеру жөніндегі
еңбегін тиімді ұйымдастыру және олардың тәжірибелік іскерлігі мен
дағдыларын қалыптастыру болып табылады. Оқу үрдісінің тиімділігі мен сапасы
оқытушының әдістемелік дайындығы және сабақ жүргізу тәсілдері мен
әдістеріне, жаңа педагогикалық технологиялар игерулеріне тікелей байланысты
болады[9].
Педагогикалық технология кәсіптік қызметтің ерекше түрі болып
табылады. Оқытудың жаңа педагогикалық технологиясын меңгеру оқытушыдан
орасан зор іскерлік пен шығармашылыққа негізделген ізденістерді қажет
етеді. Осындай мақсат көздеген жүйелі ізденістер оқытушының жаңа
технологияны меңгеріп, инновациялық жетілуіне әкеледі.
Оқыту технологиясы педагогикалық әдістерге негізделген. 1960 жылдарда
шетел зерттеушілері “Педагогикалық технология” терминін енгізді.
В.Беспалько “Педагогикалық технология дегеніміз –тәжірибеде жүзеге
асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық
жағдайларға сай қолданылатын әдіс, тәсілдер – оның құрамды бөлігі ғана” –
деген тұжырымдама берді [10].
Педагогикалық технология оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру және оны
өткізудің формасымен анықталады. Педагогикалық технологияның өзіндік
ерекшелігі: қойылған мақсатқа жету мүмкіндігіне кепілдік беретін оқыту
үрдісін құрастыру және оны жүзеге асыру. Оқытылатын пән мазмұны оқытушы мен
оқушының өзара байланыс іс-әрекеті, оқушының ішкі даму үрдісі негізінде
анықталған нақты мақсат ғана педагогикалық технология құрылымын түсіну
кілті бола алады.
Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған міндеттердің
бірі – оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы
педагогикалық технологияларды меңгеру[11].
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың жаңа педагогикалық
технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты білгір маман болу мүмкін
емес. Жаңа педагогикалық технологияны меңгеру оқытушының зейін-зерделік,
кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да көптеген ұстаздық
келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие
үрдісін жүйелі ұйымдастыруына көмектеседі. Қандай сабақтың болмасын қызықты
өтуі оқытушының үнемі іздену, ұтымды әдіс – тәсілдерді қолдану, оқыту
әдістемесін жаңартып отыруына байланысты.
Қазіргі таңда оқытушылар инновациялық және интерактивтік әдістемелерін
сабақ барысында пайдалана отырып сабақтың сапалы әрі қызықты өтуіне ықпалын
тигізуде.
“Инновация” ұғымы ең бірінші XIX ғасырда мәдениеттанушылардың
зерттеуінен пайда болды, яғни, бір мәдениет түрлерін екінші ел мәдениетіне
енгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым этнографияда әлі күнге дейін
сақталған[12].
“Инновация” ұғымын қарастырсақ, ғалымдардың көбі оған әртүрлі
анықтамалар берген. Мысалы, Э.Роджерс инновацияны былайша түсіндіреді:
“Инновация- нақтылы бір адамға жаңа болып табылатын идея”. Майлс:
“Инновация – арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі міндеттеріміздің жүзеге
асуын, шешімдерін күтеміз” дейді[13].
Ендеше инновация ұғымы – педагогикалық сөздік қорына ежелден енген
термин. Ол кейбір ғалымдардың еңбектерінде “жаңа”, “жаңалық енгізу”, деп
көрсетілсе, кейбіреулер оны “өзгеріс” деген терминмен анықтайды.
Инновация - in-noves деген латын сөзі, қазақ тіліне аударғанда
жаңалық, жаңарту, өзгерту деген мағына береді.
Француз ғалымы Э. Брансуик жаңалық деп 3 нәрсені айтады:
1. бұрын еш жерде, ешқашан қолданылмаған идеялар
2. бұрын болған, бірақ жаңа жағдайға бейімделген идеялар
3. бұрыннан бар, тек мақсаты өзгерген идеялар
1-сызба. Педагогикалық жаңалық (Э. Брансуик бойынша)
Қазіргі кезеңде білім беру саласында төмендегідей жаңалықтар бар:
І. Ұйымдастырудағы жаңалық
ІІ. Технологиялардағы жаңалық
ІІІ. Оқулықтар мен бағдарламалардағы жаңалық
2-сызба. Білім беру саласындағы жаңалықтар
Осы жаңалықтарға сәйкес технология, оқыту технологиясы, білім
беру технологиясы, педагогикалық технология, жаңа педагогикалық
технология, оқытудың инновациялық технологиялары терминдері
қолданылуда[14].
Мысалы, Оқыту технологиясы термині ең алғаш рет АҚШта қолданылды.
Педагогикалық технология 1960 жылдан бастап қолданыла бастады.
Технология, Оқыту технологиясы, Педагогикалық технология терминдеріне
әр ғалым әр түрлі анықтама береді. Мысалы:
Скиннер: Оқыту технологиясы – психология жетістіктерін педагогикалық
практикада қолдану.
В. Беспалько: Педагогикалық технология - тәжірибеде жүзеге
асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы.
В.М. Монахов: Педагогикалық технология – оқыту процесін жобалау,
ұйымдастыру және өткізудің ойластырылған моделі.
Т.И.Шамова, П.И.Третьяковалардың еңбегінде “Инновация дегеніміз –
жаңа мазмұнды ұйымдастыру, ал жаңалық енгізу дегеніміз – тек қана жаңалық
енгізу, қалыптастыру, яғни, инновация үрдісі мазмұнды дамытуды, жаңаны
ұйымдастыруды, қалыптастыруды анықтайды, ал “жаңаша” деп жаңаның мазмұны,
оны енгізудің әдіс-тәсілі мен технологиясын қамтитын құбылысты түсінеміз”
делінген.
Энциклопедиялық сөздіктерде “инновация”әр түрлі анықталады. Үлкен
энциклопедиялық сөздікте бұл ұғым “жаңаша білім беру” деп
түсіндіріледі[15].
Ал А.И.Кочетов “инновация” ұғымына төмендегідей анықтама береді:
“Көрсетілген деңгейге апаруды қамтамасыз ететін теориялық, технологиялық
және педагогикалық іс-әрекеттің біртұтас бағдарламасы”. Алайда Р.Масырова
мен Т.Линчевская мұндай анықтамамен келіспейтіндігін білдіреді. Олардың
тұжырымдамасында, “Егер баратын деңгей” алдын-ала көрсетілген болса, ол
қандай инновация” делінген. В.Кваша мен В.Латинаның пікірлері бойынша
“инновация”- бұл жаңа үлгілердің бағытындағы нақты әрекет, мөлшердің
шегінен шығатын кәсіптік іс-әрекеттің жаңа сапалы деңгейге көтерілуі болып
табылады [16].
Инновациялық құбылыстар білім беру саласында өткен ғасырдың сексенінші
жылдары кеңінен тарала бастады. Әдетте инновация бірнеше өзекті
мәселелердің түйіскен жерінде пайда болады да, берік түрде жаңа мақсатты
шешуге бағытталады, педагогикалық құбылысты үздіксіз жаңғыртуға жетелейді.
” Масырова Р., Линчевская Т – “Жаңару” (новшество) дегенімізді былай деп
түсіндіреді: “Жаңару – белгілі бір адам үшін әділ түрде жаңа ма, әлде ескі
ме оған байланысты емес, ашылған уақытынан бірінші қолданған уақытымен
анықталатын жаңа идея.
Инновация термині қазіргі білім берудің теориясы мен тәжірибесінде
кеңінен қолданылып жүр. Бірақ, ғылымда бұл терминнің нақтылы анықтамасы
белгілі бір категория ретінде берілмеген. Берілетін анықтамалардың
көпшілігі бұл ұғымды кеңінен терең таныта алмайды. Инновацияны “Білім беру
жүйесіндегі жаңалық енгізу” деп айтсақ, оның мағынасын тарылтқан болар
едік.
Инновация аударғанда жаңа, жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді дедік.
Яғни, С.Ожегов сөздігіне сүйенсек, инновация бірінші рет шыққан, жасалған,
жуық арада пайда болған, бұрынғының орнын басатын, алғаш ашылған, бұрыннан
таныс емес енгізілген жаңалық болып шығады. Инновация ұғымын әр елде
әртүрлі түсінген. Кейбір мемлекеттерде (АҚШ, Нидерланды) бұл термин кең
тараған. Ал, Арабия, Жапония тәріздес мемлекеттерде кезіктіру мүмкін
емес.Сондықтан әр елде бұл құбылысқа қандай көзқарас қалыптасқанын анықтау
мақсатымен ғылыми-педагогикалық, техникалық, саяси әдебиеттер мен баспа
беттерін зерттей келе, Ресейде, шет елдерде, ТМД елдерінде, Қазақстанда
“Инновация” ұғымына көптеген анықтамалар берілгенін көреміз [17].
Ресейде “Инновация” ұғымына өте күдікпен қарағаны мәлім. Мәселен, XIX-
XX ғасырдың басындағы бірде-бір білім реформаларында бұл термин
кездеспейді.Негізінде реформа жүзеге асқан, яғни, инновациялық үрдіс өткен,
бірақ инновация термині еш жерде аталмайды. Ал Америка ғалымдары Биль және
Болен педагогикалық инновацияны “Құрамына материалдық өзгеруіне ғана емес,
сол материалды қолданудағы көзқарастардың кешенді өзгеруін білдіретін үлкен
өзгеріс” деп түсінеді[18].
Найхос инновацияны процесс деп есептейді де, “Инновация қандай да бір
идеялардан басталатын өзгерістерге әсерін, тұтынушылардың не қолдауы, не
бас тартуымен аяқталатын үрдіс” дейді[19].
Қазақстан мемлекетінде “Инновация” ұғымын пайдалану соңғы бес жылдың
еншісінде. Ең алғаш “Инновация” ұғымына қазақ тілінде анықтама берген ғалым
Немеребай Нұрахметов. Ол “Инновация, инновациялық үрдіс деп отырғанымыз –
білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға
байланысты бір бөлек қызметі” деген анықтаманы ұсынады.
Н.Нұрахметов “Инновация” білімнің мазмұнында, әдістемеде,
технологияда, оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда
көрініс табады деп қарастырып, өзінің жіктемесінде инновацияны, қайта
жаңарту кеңістігін бірнеше түрге бөледі: жеке түрі (жеке – дара, бір-
бірімен байланыспаған); модульдік түрі (жеке – дара кешені, бір-бірімен
байланысқан); жүйелі түрі (мектепті толық қамтитын) [20] .
“Инновация” сөзі – қазіргі уақытта барлық өндіріс, медицина, техника
салаларында өте жиі қолданып жүрген термин. Қазір бұл сөз “Жаңа, өзгеру,
жаңаша” деген мағынаны білдіреді және дәл қазіргі жаңа заманға да “Жаңа,
жаңаша өзгерудің” мазмұны терең және анық екендігі белгілі. Бұл әдістеменің
негізінде үйренушінің дербес қабілеті, белсенділігін қалыптастыру, оқыту
материалдарын өзінше пайдалану арқылы танымдық белсенділігін арттыру алға
шығады.
Техника терминінің сөздікте 2 мағынасы беріледі:
1. өндіріс құралдарының жиынтығы
2. бір істі орындағанда қолданылатын тәсілдер жиынтығы
Технология - сол тәсілдер жүйесі деген мағына береді.
Инновациялық әдіс – тәсілдерді қолдануда оқытушы сабақты дайын күйінде
бағалайды, әрбір оқушының өзі ізденіп, ғылыми негіздерін өз бетінше игеріп,
ғылыми зерттеуді көздейді, ал оқытушының негізгі міндетіне оқушының іс-
әрекетін бақылау жатады[21].
Әдіскер С.Көшімбетова өзінің зерттеінде оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдерін қолданудың мынадай ерекшеліктерін атап
көрсеткен:
1. Ізгілендіру технологиясында педагогика ғылымының алдыңғы қатарлы
ғылыми жаңалықтарды тәжірибеде “бала –субъект”, “бала-объект” тұрғысынан
енгізіле бастайды да, ал ғылыми білімдер оның тұрмысының әлеуметтік жағдайы
мен іс-әрекетінің әлеуметтік нәтижесінің бірлігінде қарастырады;
2. Ақпараттық бағдарламалап оқыту – оқытудың мазмұнын пәнаралық
байланыс тұрғысынан ұйымдастыру;
3. Қоғам мен табиғат заңдылықтарын кіріктіру негізінде меңгеруі;
4. Деңгейлеп оқыту технологиясында оқытудың мазмұны мен әдістері
шығармашылық ізденіс іс-әрекет жасау негізінде адамның инновациялық
қабілеттерінің қалыптасуына бағытталады;
5. Дербес оқыту технологиясы оқу-тәрбие үрдісінде ғылымның негіздерін
игерту үшін ізгілік, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыра отырып, жеке
тұлғаның әлеуметтік-психологиялық жауапкершілігн арттырады[22]
Жаңа инновациялық технология жасаудың теориялық негіздерін зерттеп
дайындауды оқу процесі жөніндегі әртүрлі ойлар жүйесінің принциптері
негіздерін сын көзқараспен ұсынып, мәнін түсіндіруден бастаған жөн.
В.И.Андреевтің “Педагогикалық технология” туралы анықтамасында:
“Педагогикалық технология, соның ішінде оқыту технологиясы – бұл жобалау,
оқыту мен тәрбиелеудің педагогикалық заңдылықтары, мақсаты, принциптері,
мазмұны, формасы, әдісі мен құралдарын тәжірибеде қолдану, оның
тиімділігінің жоғары деңгейіне кепілдік беретін, соның ішінде келешекте оны
шығаруға, басылымға беруге ықпал ететін жүйе”.
В.И.Андреев бойынша педагогикалық жаңа технологияны төмендегі
көрсеткіштер анықтайды: [23].
1. Мақсаттылық (анықтылық, нақтылық мақсатты дидактикалық жүйеге
ауыстырылуы).
2. Тұжырымдылық (терең мазмұнды теорияға негіздеу).
3. Жүйелілік (оқытудың мақсаты, мазмұны, формасы, әдісі жағдайын
жобалау және бүтіндей жүйеде қолдану).
4. Диагностикалық (оқушының оқу іс-әрекеті нәтижесінің алғашқы аралық
және қорытынды бағасын сандық түрде емес, терең сапалы диагностикалық
мінездемесі).
5. Оқыту сапасының кепілдігі (оқу материалын қабылдау коэффициенті 0,7-
ден төмен болмау керек).
6. Жаңалығы (педагогика, психология, дидактиканың жетістіктерін,
қазіргі заманның идеяларын, бейне құралдарды, компьютерлік техниканы
қолдану).
В.П.Беспалько педагогикалық технологияның келесі элементтерін атап
көрсетті:
1. Оқыту мен тәрбиелеудің анық, бірізді педагогикалық, дидактикалық
мақсатын жасау.
2. Меңгеруге тиісті ақпараттың мазмұнын құрылымдау, кеңейту, тәртіпке
келтіру.
3. Оқыту мен тәрбиелеудің диагностикалық функциясын мүмкіндігінше
күшейту.
4. Дидактикалық технологиялық, соның ішінде оқыту мен бақылаудың
компьютерлік құралдарын кешенді пайдалану.
5. Оқыту сапасының жоғары деңгейінің кепілдігі[24].
Осыған байланысты педаогикалық технологияларды қолдану, жаңа білім
мазмұнын, инновациялық әдіс-тәсілдерді, жаңа оқу жоспары мен оқу
бағдарламаларын ендірудің тиімді құралы болып отыр
Педагогикалық технологияны П.К. Селевко 6- ға бөледі:
1. Қолдану деңгейіне қарай
2. Философиялық негізіне қарай
3. Психикалық дамудың жетекші факторына қарай
4. Ғылыми тұжырымдамасына қарай
5. Тұлғалық құрылымдарға бағыттылығына қарай
6. Құрылымдық және мазмұндық сипатына қарай
Ал жалпы инновацияны үш түрге 6 бөлуге болады:
1. Модификациялық инновация
2. Комбинаторлық инновация
3. Радикалдық инновация
Модификациялық инновация – бұл бұрын қолда барды дамытумен, түрін
өзгертумен айналысу. Бұған В.Ф. Шаталовтың математикаға жазған тірек
конспектісі және оны көптеген мұғалімдердің пайдалануы мысал бола алады.
Комбинаторлық модификация – бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме
элементтерін жаңаша құрастыру. Бұған пәндерді оқытудың қазіргі кездегі
әдістемесі дәлел.
Радикалдық инновация – білімге мемлекеттік стандарттарды енгізу
жатады. Мемлекеттік стандарт білім беруде, негізінен, мөлшерлерді,
параметрлерді, деңгейлік және сапалы оқытудың көрсеткіштерін
қалыптастырады[25].
Педагогикалық технология
Қолдану деңгейіне Философиялық негізіне қарай
қарай
Мотивациялық-дербесТанымдық - дербес өзіндік бағдармен
тік компонент процетерді іс-әрекетке шығармашылық сипат
қалыптастыруға беруге қажетсінуі;
ұмтылуы мен - танымдық процестерге
өзіндік өмірдегі қызығушылықпен ұмтылуы;
ұстанымын - ойлау еркіндігіне қол
айқындауға, жеткізуі;
кәсіптік білікті - танымдық ынтасына сәйкес
маман болуға студенттердің танымдық
талаптануы мен процестерін шығармашылық
білім алуға іс-әрекетпен орындауды
қажетсінуін қажетсінуі;
қамтиды. - жаңаны жасауға қажетсінуі мен
талаптануы жатады.
Когнитивтік-интеллеИнтеллектуалды қ - танымдық процестерін дамытуға,
ктуалдық компонент ой-өрісі мен шығармашылық іс-әрекет
танымдық дербестігінің болуы;
деңгейінің кеңдігі- жаңаны табуда танымдық
ғылыми білімді белсенділігінің қалыптасуы;
игеруі және - құбылыстың мәнін білуге
оқу-танымдық ұмтылысы мен ғылыми білімді
қызмет игеруге ынтасының тұрақтылығы;
тәсілдерінің - оқу –танымдық қызмет
жүйесін саналы тәсілдерінің жүйесін саналы
меңгеруі. меңгеруі;
- жаңа білімдер мен әрекет
тәсілдерін өзбетінше игеру
бліктерінің болуы;
- танымдық процестерді
қалыптастыру және ұйымдастырудың
жолдарын меңгеруі.
Креативті-рефлексияСтуденттің - өзін-өзі жетілдіру мен дамыту;
лық компоненті өзін-өзі жетілдіру- жаңаны ойлап табу мен жаңа
мен дамыту, нәтижеге жету, ой тереңдігі мен
өзін-өзі реттеу шығармашылық шабыттың болуы;
жүйесін меңгеруі - шығармашылық іс-әрекетке,
мен іс-жүзінде ізденімпаздық жұмыстарға талдау
қолдануы, өзіндік жасай білуі;
бағалауға - мәселені түсінушілік, шешім
рефлексиялық табудағы шапшаңдылық пен
тұрғыдан келуін мәселені шешудегі икемділіктің
қамтиды. болуы;
- іс-әрекетті обьективті
бағалау, жеке тұлғалық
құндылықтарды саналы түсіну;
-өзін-өзі дамытуда рефлексиялық
бағытты таңдау.
Жеткілікті (рефлексивті) деңгей: жоспарлау, ұйымдастыру танымдық
біліктері қалыптасқан, шығармашылық жұмыстың тиімді тәсілдерінн таңдай
алады, мәселенің шешімін өз бетінше шығара алады, ақпараттар легімен жұмыс
жасайды, танымдық процестерін дамытуда шығармашылық іс-әрекетті ұйымдастыра
алады.
орташа (репродуктивті) деңгей, төмен (бейімделу) деңгей.
Өзін-өзі дамытуда рефлексиялық бағыт таңдалынып алынғанымен, іс-
әрекетінде шығармашылық, жаңашылдық толымсыз сипатта.
Орташа деңгей (репродуктивті): оқу-танымдық материал мазмұнын,
танымдық әрекет деңгейін таңдау үлгі бойынша немесе іс-әрекетіне
педагогикалық басшылық жасау негізінде жүргізіледі. Ұжымдық шығармашылық
жұмыстарға қатысқанымен, оқу-танымдық жұмыстарда дербестік танытпайды.
Төмен деңгей (бейімделу)- белгілі бір әрекеттің үлгісі болғанда,
оларды орындау тәсілдері туралы көмек болғанда ғана орындайды, танымдық
әрекетін ынталандыруға, белгілі тәсілдерге бағдарлануда көрініс табады.
Оқытушының шығармашылық көмегін қажетсінеді, тапсырманы үлгі бойынша
орындайды. Өздігінен шығармашылық жұмыс істеуді қажетсінбейді, шығармашылық
белсенділік танытпайды, деңгейлік тапсырмаларды орындауға ынтасы төмен.
Педагогикалық-психологиялық әдебиеттерге, ғылыми зерттеу жұмыстарына
жасалған талдаулар нәтижесінде болашақ мамандардың танымдық процестерінің
қалыптасуы олардың бойындағы шығармашылық қасиеттерінің дамуына,
интеллектуладық деңгейінің артуына, танымдық белсенділіктерін ұштауға,
білім сапасы көтеріліп, ғылыми-зерттеу жұмыстарына қызығушылығының
қалыптасуына жетелейді деген тұжырым жасауға болады.
2 БӨЛІМ СТУДЕНТТЕРДІҢ ТАНЫМДЫҚ ПРОЦЕСТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ӘДІСТЕМЕСІ ЖӘНЕ
ТӘЖІРИБЕЛІК-ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЖҰМЫСТАР НӘТИЖЕЛЕРІ
2.1 Инновациялық технологияларды қолдану арқылы студенттердің
танымдық процестерін қалыптастыру ерекшеліктері
Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып,
әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл оқу-тәрбие
үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Себебі, білім беру
парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша
қарым-қатынас пайда болуда.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің
инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды
мәселелердің бірі. Өйткені, жаңа педагогикалық технологияны меңгеруге
оқытушыларды даярлау – оларды кәсіби білімін көтеруге дайындау аспектісінің
бірі және педагогтың жеке тұлғасын қалыптастырудың үрдісіндегі іс-әрекеттің
нәтижесі болып табылады.
Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттық мәліметтер ағыны
күшейген заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адамның қабілетін,
талантын дамыту білім беру мекемелерінің басты міндеті болып отыр. Ол
бүгінгі білім беру кеңістігіндегі ауадай қажет жаңару оқытушының қажымас
ізденімпаздығы мен шығармашылық жемісімен келмек. Сондықтан да әрбір
студенттің қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа,
шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық
технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет. Өйткені мемлекеттік
білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық
технологияны ендіруді міндеттейді.
XXI ғасырда білімі дамымаған елдің тығырыққа тірелері сөзсіз делінген
Президентіміз Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында. Бұл мәселе
жалпы білім беретін оқу орындарына байланысты айтылып тұрғандығы белгілі.
Сол оқу орындарына толыққанды сапалы білім алған, оның бағдарламасын толық
меңгерген ұрпағымыздан, болашақта жақсы маман, білімді азамат шығары анық.
Себебі, біз қадам басқан ХХI ғасыр жан-жақты дамыған, білімді, өз
ісіне және өзгенің ісіне әділ баға бере алатын, өзіне сенімді, Отанының
әлеуметтік-экономикалық дамуына зор үлесін қоса алатын азамат тәрбиелеуді
талап етіп отыр.
Оқу-тәрбие процесінде жаңа педагогикалық технологияларды ендірудің
алғы шарты: оқытушылардың инновациялық іс-әрекетін қалыптастыру болып
табылады. Жаңа педагогикалық технологияны меңгерген әрбір оқытушы өз
сабағын нәтижелі даму жағынан көре алады.
Оқытушы алғаш педагогикалық технологияларды оқып үйренеді, екіншіден,
меңгереді, үшіншіден, жаңа педагогикалық технологияларды тәжірибеде
қолданады, төртіншіден, оны дамытып, нәтижесін тексереді.
Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы жүзеге
асырылады:
1 кезең – оқып үйрену; 2 кезең – меңгеру; 3 кезең - өмірге ендіру; 4
кезең – дамыту.
Педагогикалық технология – оқытушының кәсіби қызметін жаңартушы және
сатыланып жоспарлаған нәтижеге жетуге мүмкіндік беретін іс-әрекеттер
жиынтығы. Педагогикалық технологиядағы басты міндет – студенттердің оқу-
танымдық әрекетін жандандыра отырып, алға қойған мақсатқа толықтай жету. Ал
бұдан педагогикалық технологияның тиімділігі шығады. Оқыту үрдісін
жаңашаландыру студенттердің оқу материалын теориялық мазмұнын игеру
жөніндегі еңбегін тиімді ұйымдастыру және олардың тәжірибелік іскерлігі мен
дағдыларын қалыптастыру болып табылады. Оқу үрдісінің тиімділігі мен сапасы
оқытушының әдістемелік дайындығы және сабақ жүргізу тәсілдері мен
әдістеріне, жаңа педагогикалық технологиялар игерулеріне тікелей байланысты
болады.
Педагогикалық технология кәсіптік қызметтің ерекше түрі болып
табылады. Оқытудың жаңа педагогикалық технологиясын меңгеру оқытушыдан
орасан зор іскерлік пен шығармашылыққа негізделген ізденістерді қажет
етеді. Осындай мақсат көздеген жүйелі ізденістер оқытушының жаңа
технологияны меңгеріп, инновациялық жетілуіне әкеледі.
Кез келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің
жоғарылығы, дүние жүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің
технологиялық даму деңгейімен анықталады. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа
технологияны енгізу сапалығы осы елдегі білім беру ісінің жолға
қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі. Ал
білім беру саласындағы технологиялық идеялар бұдан 400 жыл бұрын пайда
болған. Бұл күнде оқыту технологиясы үлкен өзгеріске ұшырап отыр.
Оқытушылар мен студенттерге әртүрлі дидактикалық материалдармен қоса
оқытудың техникалық құралдары жәрдемге келеді.
Қазіргі кезде білім беру саласында болып жатқан ауқымды өзгерістер
түрлі ынталы бастамалар мен түрлендірулерге кеңінен жол ашуда. Осы
тұрғыдан алғанда ұрпақ тәрбиесімен айналысатын әлеуметтік-педагогикалық
қызметтің тиімділігін арттыру, оны жаңа сапада ұйымдастыру қажеттігі
туындайды. Бұл үшін оқытушылардың инновациялық іс-әрекеттің ғылыми-
педагогикалық негіздерін меңгеруі мақсат етіледі. Ал жаңа технологияны
пайдалану міндетті деңгейдегі білімді қадыптастыра отырып мүмкіндік
деңгейге жеткізеді. Сондықтан оқытушының біліктілігін көтеру мен
шығармашылық педагогикалық әрекетін ұйымдастыруда қазіргі педагогикалық
технологияларды меңгерудің маңызы зор.
Инновациялық үрдіске түскен ұжым даму барысының бірнеше кезеңін бастан
кешірді: 1) жалтақтап күдіктену; 2) даңғазашылдық; 3) тұрақтану; 4)
ынтымақтастық қалыптасу. Соңғы екі кезең – инновациялық үрдісті ұжымның
шығармашылықпен сезінген, түсінген кезеңдері. Олар әрбір адамның аталған
кезеңдерді басынан өткізуімен сәйкестеледі.
Инновациялық әдіс – тәсілдерді қолдануда оқытушы сабақты дайын күйінде
бағалайды, әрбір білім алушының өзі ізденіп, ғылыми негіздерін өз бетінше
игеріп, ғылыми зерттеуді көздейді, ал оқытушының негізгі міндетіне білім
алушының іс-әрекетін бақылау жатады.
Әдіскер С.Көшімбетова өзінің зерттеінде оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың
инновациялық әдіс-тәсілдерін қолданудың мынадай ерекшеліктерін атап
көрсеткен:
- ізгілендіру технологиясында педагогика ғылымының алдыңғы қатарлы
ғылыми жаңалықтарды тәжірибеде “бала -субъект”, “бала-объект”
тұрғысынан енгізіле бастайды да, ал ғылыми білімдер оның
тұрмысының әлеуметтік жағдайы мен іс-әрекетінің әлеуметтік
нәтижесінің бірлігінде қарастырады;
- ақпараттық бағдарламалап оқыту – оқытудың мазмұнын пәнаралық
байланыс тұрғысынан ұйымдастыру;
- қоғам мен табиғат заңдылықтарын кіріктіру негізінде меңгеруі;
- иллюстрациялы түсіндірмелі оқытуда “адам-қоғам-табиғат” үйлесімдік
бағыттағы дүниетанымында жүйелі саналы мәдениет қалыптасады;
- саралап деңгейлеп оқыту технологиясында оқытудың мазмұны мен
әдістері шығармашылық ізденіс іс-әрекет жасау негізінде адамның
инновациялық қабілеттерінің қалыптасуына бағытталады;
- оқытушы білмейтін шығармашылық ізденіс негізінде өмірге келген
жаңа қабілет;
- дербес оқыту технологиясы оқу-тәрбие үрдісінде ғылымның негіздерін
игерту үшін ізгілік, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыра отырып,
жеке тұлғаның әлеуметтік-психологиялық жауапкершілігн арттырады;
Ал жалпы инновацияны модификациялық, комбинаторлық, радикалдық деп үш
түрге бөлуге болады 6.
Модификациялық инновация – бұл бұрын қолда барды дамытумен, түрін
өзгертумен айналысу. Бұған В.Ф. Шаталовтың математикаға жазған тірек
конспектісі және оны көптеген мұғалімдердің пайдалануы мысал бола алады.
Комбинаторлық модификация – бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме
элементтерін жаңаша құрастыру. Бұған пәндерді оқытудың қазіргі кездегі
әдістемесі дәлел.
Радикалдық инновация – білімге мемлекеттік стандарттарды енгізу
жатады. Мемлекеттік стандарт білім беруде, негізінен, мөлшерлерді,
параметрлерді, деңгейлік және сапалы оқытудың көрсеткіштерін
қалыптастырады.
Қазір республика оқу орындары ұсынып отырған көп нұсқалыққа
байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез-келген үлгі бойынша қызмет етуіне
мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі нұсқадағы мазмұны,
құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа
технологиялар бар. Сондықтан әртүрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны
әрбір білім алушының жас және жеке дара психологиялық ерекшеліктеріне орай
таңдап, тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор.
Жаңа инновациялық оқыту технологиясы кәсіптік қызметтің ерекше түрі
болып табылады. Инновациялық оқыту технологиясын меңгеру үшін педагогикалық
аса зор тәжірибені жұмылдыру қажет. Бұл өз қызметіне шығармашылықпен
қарайтын, жеке басының белгілі іскерлік қасиеті бар адамды қажет ететін
жұмыс. Шындығында да әрбір педагог жаңа инновациялық технологияны меңгеру
барысында өзін-өзі дамытады және өзін-өзі қалыптастырады.
Жаңа инновациялық технология жасаудың теориялық негіздерін зерттеп
дайындауды оқу процесі жөніндегі әртүрлі ойлар жүйесінің принциптері
негіздерін сын көзқараспен ұсынып, мәнін түсіндіруден бастаған жөн.
Инновациялық процестің негізі – жаңалықтарды қалыптастырып жүзеге
асырудың тұтастық қызметі. Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай
туғызады.
Білім сапасын арттырудағы жаңа инновациялық технологияларды оқып,
үйреніп, сараптай келе, мынадай тұжырым жасауға болады:
- білім алушылардың білім, білік сапасын арттырудағы жаңа
инновациялық технология түрлері сан алуан, оларды таңдау және одан
шығатын нәтиже оқытушының кәсіби біліктілігіне тікелей байланысты;
- жаңа инновациялық технологияларды енгізу жүйелі әрі мақсатты түрде
жүргізілгенде ғана жетістікке жетуге болады;
- жаңа инновациялық оқыту технологияларын енгізу барысында әрбір оқу
орнының материалдық-техникалық базасының бүгінгі талапқа сай
еместігі, әрі жетіспеуі, кадырлық әлеуметтің төмендігі көп кедергі
жасайды.
Қазіргі жас ұрпақтың саналы да сапалы білім алуының бірден-бір шарты
– оқу орындарындағы білім беру процесіне жаңа инновациялық технологияларды
енгізу екендігі сөзсіз түсінікті. Сондықтан ғылыми-техникалық прогрестен
қалыспай, жаңа педагогикалық инновацияларды дер кезінде қабылдап, өңдеп,
нәтижелі пайдалана білу - әрбір ұстаздың негізгі міндеті болып табылады.
Біздің ойымызша, оқу орындарында инновациялық басқару жүйесін
енізіп, оны жүзеге асыру міндет.
Қорыта келгенде, жаңа инновациялық педагогикалық технологияның
негізгі, басты міндеттері мынадай:
- әрбір білім алушының білім алу, даму, басқа да іс-әрекеттерін
мақсатты түрде ұйымдастыра білу;
- білім мен білігіне сай келетін бағдар таңдап алатындай дәрежеде
тәрбиелеу;
- өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру, дамыту;
- аналитикалық ойлау қабілетін дамыту.
Қазір республика оқу орындары ұсынып отырған көп нұсқалыққа байланысты
өздерінің қалауына сәйкес кез-келген үлгі бойынша қызмет етуіне мүмкіндік
алды. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы,
ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар.
Сондықтан әртүрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны әрбір білім алушының
жас және жеке дара психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде
сынап қараудың маңызы зор.
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде іс жүзінде анықталып табылған оқыту
үрдісінің нәтижесін көретін әдіс-тәсілдері, түрлері көбіне жаңашыл,
инновациялық болып табылады.
ХХІ ғасырда болашақ мамандарды даярлау, олардың кәсіби бейімделуін
қалыптастыру мәселелері – кезек күттірмейтін өзекті қоғам талабы. Сондықтан
біз болашақ педагог маманның жаңа педагогикалық инновациялық
технологияларды қолдануға даярлығын қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық
моделін жасадық. Болашақ мамандардың жаңа инновациялық педагогикалық
технологияларды қолдануға даярлықты қалыптастыру мына көрсеткіштерді
қамтиды:
Мотивациялық өлшемдеріне танымдыққызығуды қалыптастыру бейнесі жатады.
Оған болашақ мамандарды қалыптастыру, құндылық қарым-қатынас, болашақ
маманның өзінің кәсіби шеберлігін дамытуға талпынуы, болашақ мамандығын
ерекше жақсы көруі, ұрпақ тәрбиесінде ұстаздың жетекші орнын сезінуі,
кәсіби жеке біліктілік деңгейін көтеруге бағыттылығы, инновациялық іс-
әрекетке ұмтылыу әрекеттері кіреді.
Мазмұндық өлшемдеріне болашақ маманның жалпы мәдениеттілік дайындығы
мен пәндік әдіснамалық дайындығының деңгейі, мамандығы бойынша білімі,
педагогикалық біртұтас білім жүйесі, біртұтас педагогикалық үрдістің
заңдылықтары, мен қозғаушы күштерінің жалпы теориялық білім негіздерімен
қарулануы кіреді. Оған біртұтас педагогикалық үрдістің теориялық негіздерін
және жеке тұлға териясының ғылыми негіздерін меңгеруі, педагогикалық іс-
әрекет теориясының негіздерін білуі, білім алушылардың барлық
мүмкіндіктерін пайдаланғанда инновациялық іс-әрекеттің көбіне нәтижелі
болатындығын сезіне алуы жатады.
Бейімділік өлшемдеріне болашақ маманның барлық жағдайға бейімделе алу
қабілеті жатады: бейімділік жағдаятына бағдарлана алуы, микроорта
өзгерістеріне сай қолайлы инновациялық педагогикалық технологияларды таңдай
алуы. Бейімділік өлшемдері болашақ маманның білімгер мәртебесінен оқытушы,
ұстаз мәртебесіне ауысуының ерекшелігін сезіне білуімен, бейімділік іс-
әрекетті жүзеге асырудың жаңа әдіс-тәсілдерін пайдалана алуларымен
ерекшеленеді.
Танымдық өлшемдері болашақ маманның әлеуметтік кәсіби қоршаған ортаны
жедел тани алуымен, өзін кәсіби жүзеге асырудың нәтижелі әдіс-тәсілдерн
пайдалануымен, инновациялық педагогикалық технологияларға қызығу танытумен
ерекшеленеді. Оған болашақ маманның әлеуметтік кәсіби қоршаған ортаны біліп
тануы, кәсіптік білімін өз әжірибесінде қолдана білуі, инновациялық
педагогикалық технологияларды оқып меңгеруі, үйренуі жатады.
Іс-әрекеттік өлшемдері болашақ маманның өзінің кәсіби іс-әрекетінің
мақсаты мен міндетін анықтай алуы және педагогикалық қарым-қатынастық
үрдісті тиімді жүзеге асыра алуымен өлшенеді. Оған болашақ маманның өз
пәнін жете меңгеруі, біртұтас оқу-тәрбие үрдісінің психологиялық,
педагогикалық негіздерін білуі, педагогикалық үрдісті жоспарлап, жүзеге
асыра алуымен өлшенеді.
Технологиялық өлшемдері оқытудың әдістемелік мақсаттары, оқыту үрдісі,
оның міндеттерін анықтай алуы, оқытудың нәтижесін болжай алуы және
психологиялық-педагогикалық білімдерді меңгерумен анықталады. Оған болашақ
маманның біртұтас оқу-тәрбие үрдісінде сабақты тиімді ұйымдастыра білуі,
оқушылармен ынтымақтастық қарым-қатынасты жүзеге асыра алуы, біртұтас
педагогикалық үрдісті диагностикалай алуы және сабақтың нәтижесі жоғары
болатындай ең тиімді педагогикалық технологияны таңдай алуы қажет.
Шығармашылық өлшемдеріне шығармашылық ептілікті, шығармашылық
белсенділікті, болашақ маманның шығармашылық-ізденушілік дамыту кіреді.
Оған болашақ маманның ғылыми-зерртеу жұмыстарына өзіндік талдау жасай алуы,
өз білімін көтеруге, жетілдіруге талпыныстың болуы мен иннновациялық әдіс-
тәсілдерді қолдануға өзіндік (авторлық) жаңалықтар, өзгерістер енгізумен
және жаңалықты шығармашылықпен қолдана алуымен сипатталады.
Білім - объективтік дүниені бейнелейтін адам баласының мол тәжірибесі.
Білім арқылы табиғаттың және қоғам құбылыстарының объективтік жақтарын
зерттейді, түсінеді, ұғады. Ғылыми білім қалыптасудың және дүниетанымның
дамуының үлкен тірегі. Міне, осының нәтижесінде білім әр адамның
көзқарасына, сеніміне айналады.
Дүниені диалектикалық, материалистік, атеистік тұрғыдан қараудың
элементтері, ең алдымен, оқу процесінде қаланады. Қандай пән болмасын, оның
оқу материалы дұрыс қойылса ғана мазмұны балаға тәрбие берудің объективтік
алғы шарты бола алады. Оқу процесі бірнеше қызметтерді – білімдендіру,
дамыту, тәрбиелеу, ынталандыру және ұйымдастыру - атқарады. Бұлардың бәрі
кешенді іске қосылады, алайда, тәжірибелік іс-әрекетті дұрыс ұйымдастыру,
оқу міндеттерін тиімді жоспарлау үшін олардың әрбірін өз алдына
қарастырған жөн.
Оқу процесінің білімдендіру қызметі ең алдымен білім, ептілік
дағдыларды, шығармашылық іс-әрекет тәжірибесін қалыптастыруға бағытталады.
Білім - бұл деректер, мәлімет, ұғымдар, ережелер, заңдар, теориялар,
формулалар мен сипаттамаларды , т.с.с. түсіну. есте қалдырып, қажеттікке
орай қайта жаңғырту.
Оқу барысында ғылыми білімдер тұлға меншігіне айналып оның тәжірибелік
қорына енуі қажет. Бұл қызметтің іске асырылуынан білім толықтығы,
жүйелілігі және саналылығы, оның бекімі мен әрекетшеңдігі қамтамасыз
етіледі. Студ ғылым негіздері мен іс-әрекет түрлері бойынша мәліметтер
жинақтайды, игерілген білімдерді саналы пайдалана білу негіздері қаланып,
оларды тұрмыстық міндеттерді шешуге қолдануға үйренеді.
Білімдендіру қызметі сонымен бірге оқушыға тек білім игертіп қана
шектелмей, олардың ептіліктері мен дағлыларын қалыптастыруға арқау болады.
Ептіліктер - бұл адамның ережелерге сүйене отырып, қандай да нақты
әрекеттерді орындау кабілеті. Дәлірек айтсақ, ептілік дегеніміз - білімді
практикамен байланыстыра қолдану тәсілдерін, жолдарын меңгеру.
Дағды - бұл саналы іс-әрекеттің автоматтандырылған бірлігі. Басқаша
айтсақ, дағды - ойланбай орындалатын, жоғары дәрежеде жетілген ептілік.
Ептілік жаттығулар нәтижесінде қалыптасады. Дағды қалануы үшін көп рет
қайталаулар қажет. Ептіліктер мен дағдылар жалпы оқулық және арнайы оқулық
болып ажыратылады.
Арнайы оқу ептіліктері мен дағдылары нақты оқу пәні мен белгілі ғылым
саласына байланысты қалыптастырылады. Мысалы, физика, химия пәндері бойынша
- зертханалық тәжірибелер өткізу, заттай көрнекіліктер пайдалану,
географиядан картамен жұмыс, масштабты өлшемдер, компас не басқа да
құралдарды қолдану, математикадан логарифмдік сызғышпен, есептеу
машиналарымен, әрқилы модельдермен және т.б. жұмыс жасай білу ептіліктері
мен дағдылары орнығады.
Арнайылардан тыс оқу процесінде оқушылар барша пәндерге катысы бар
жалпы оқу ептіліктері мен дағдыларын да игереді. Мысалы, оқу және жазу
дағдылары, өзіндік таным жұмыстарын тиімді ұйымдастыру ептіліктері; оқулық,
анықтамалар, библиографиялық тізімдермен жұмыс.
Балаларда қабылдаудың дамуы түйсік, ойлау процестерінің дамуымен бірге
жүріп отырады. Қабылдаудың дамуында тілдің шығуының маңызы зор. Өйткені
қабылдаған нәрсенің аты-жөнін атап отыру — оның мағынасын ұғынуға жәрдем
етеді. Мағынасын ұғыну арқылы ғана затты жақсы қабылдауға болады.
Төменгі сыныптарда оқитын балалардың қабылдауында мына төмендегідей
ерекшеліктер болады. Олар әлде де болса құбылыстарды тұтас зат күйінде
жөндеп қабылдай алмайды. Бала заттың көлденеңнен кезіккен жеке қасиеттері
мен белгілерін ғана көреді, заттарды талдай қабылдау жағы да жетпей жатады.
Мәселен, ол заттың өзіне ұнағанын, олардың көзге бірден көрінетін сыртқы
белгілерін қабылдауға ұмтылады. Мұндай қабылдауда белсенділік жағы аз
болады. Егер объектіні кабылдау қиынға соқса, бала оған кынжылмайды,
екіншісіне ауысады, қабылдаған затының жеке бөліктерін тізбектей алғанмен,
бірак онда жүйе болмайды. Мәселен, оқушы көбелектің құрылысын айтқан кезде:
"Көбелектің қанаты ақ. Қанатында дөңгелек қара нүкте бар. Көбелектің мұрты,
көзі, құйрықшасы болады" деп жай тізбектейді де, оның негізгі
ерекшеліктерін (түрі, түсі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz