ИНФЛЯЦИЯ ЖӘНЕ ИНФЛЯЦИЯҒА ҚАРСЫ САЯСАТ ИНФЛЯЦИЯ ДЕГЕНІМІЗ НЕ

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ИНФЛЯЦИЯ ЖӘНЕ ИНФЛЯЦИЯҒА ҚАРСЫ САЯСАТ

ИНФЛЯЦИЯ ДЕГЕНІМІЗ НЕ?

Экономикалық құбылыс ретінде инфляция ұзақ уақыт өмір сүруде. Оның пайда болуын ақшаның шығуымен, кызметімен байланыстырады. . Инфляция термині латын сөзі - іnflаtіо -(вздутие) - қампаю, тұңғыш рет Солтүстік Америкада 1861 -1865 жылдардағы азамат соғысы кезіңде пайда болып, айналымдағы қағаз ақшалардың тым көбейіп кетуі процесін білдірген. XIX гасырда бұл термин Англия мен Францияда колдаңыла бастады. Экономикалық әдебиеттерде инфляция түсінігі XX ғасырда бірінші дүние-жүзілік соғыстан кейін жиі қолданылып, кеңес өкіметінің экономикалық әдебиеттерінде 20-жылдардың орта кезінде көрінді.

Инфляцияның жалпы, әдеттегі аныктамасы - айналымдағы акша массасының қажеттіліктен тыс артып кетуі. Бұл акша өлшемінің құнсыздануына және тауар бағаларының соғұрлым өсуіне әкеледі. Алайда инфляцияны айналым процесін құнсызданған кағаз ақшамен толтыра беру деп түсіндіру жеткіліксіз. Инфляция тауар бағаларының өсуінен көрінгенімен, ол тек акшаға тән "ғажайып" құбылыс емес. Ол - күрделі әлеуметтік-экономикалық құбылыс, оны тудырушы рынок шаруашылығының түрлі саласындағы ұдайы өндіріс сәйкестілігінің бұзылуы. Инфляция дүние жүзіндегі көптеген елдердін экономикалық өміріндегі ен өткір проблемалардын бірі.

ИНФЛЯЦИЯНЫҢ СЕБЕПТЕРІ

Акша тауарларды сатып алу қабілеті күшті валютамен салыстырғанда құнсызданады. Инфляцияны бұлай түсіндіру, яғни ақшаның алтынға қатысты қүнсыздануы, алтынды бұрынғыша акша сияқты жалпылама эквивалент деп қарастыруда жатыр. Ең алдымен бағаның өсуі тауарға сұраныстын оның ұсынысынан артық болуымен байланысты. Белгілі тауар рыногында сұраныс пен ұсыныстың сәйкестілігінің бұзылуы әлі инфляция емес. Инфляция елдегі баға денгейінің өсуі. Бағаның көтерілуіне нактылы экономикалық жағдайдар да әсер етеді. Мысалы, 70-жылдардағы энергетикалық дағдарыс тек мұнай бағасының өсуінен (мұнай бағасы 20 есеге өсті) емес, басқа да тауар мен кызмет көрсету бағаларынын өсуімен байланысты. 1973 жылы жалпы бағанын деңгейі 7%-ке, 1979 жылы - 9%-ке артты. Ақша әсерінен тыс, тауар бағаларының өзгеруі еңбек өнімділігінің артуына, циклдық және маусымдық толқуларға, ұдайы өндірістегі құрылымдық өзгерістерге, бағанын монополиялануы мен экономиканы мемлекеттік реттеуге, салықтың жана ставкаларын енгізуге, ақша өлшемінің девальвациялануы, мен ревальяациялануына, рынок конъюнктурасының өзгеруі мен сыртқы экономикалық байланыстардың ыкпалына және т. б. байланысты. Демек, бағанын өсуіне көптеген неше түрлі себептердің әсері болады.

Коньюнктураның циклдық толқуынан болатын бағаның өсуін, инфляцияға жатқызуға болмайды. Циклдын түрлі фазаларынан ету барысында (әсіресе XIX-XX ғасырдың бас кезіне тән "классикалық түрі") бағалардың динамикасы өзгеріп отырады. Аласапыранның бас кезіндегі оның өсуі дағдарыс пен депрессия фазасында төмендеп, жандану кезінде баға тағы да кетеріледі. Еңбек өнімділігін арттыру бағаның төмендеуіне әкелуі тиіс. Циклдық толқулардың тағы бір көрінісі жалақының өсуі еңбек енімділігінен артып кетуінде. Мұндай құбылыс шығынның инфляциясы деп аталады, ол өз кезегінде баға деңгейінің жалпы өсуіне алып келеді. Кездейсоқ апаттар да бағаның инфляциялық өсуіне көп әсер етпейді. Айталық, су басып кеткен аймақтардағы құрылыс материалдарының бағалары өседі. Бұл құрылыс материалдарын шығаратын өндірісті ұлғайтады, ал олар рынокты толықтыру барысында, баға төмендеуі тиіс.

Сонымен, баға өсуінің инфляциялық себептеріне нені жатқызамыз? Инфляция көп сәйкессіздіктермен байланысты екенін еске ұстап, оның ішіндегі ең бастыларын атаііық.

Біріншіден, мемлекеттік шығыстар мен кірістердің тепе-теңдігінің бұзылуы, баланстың болмауы. Ол мемлекеттік бюджеттің тапшылығынан көрінеді. Егер дефицит Орталық эмиссия банкісінен заем арқылы қаржыландырылса, басқаша айтканда "акша станогы" белсенді пайдаланылса, онда айналыста ақша массасы көбейеді. Айырбастың сандық теңдігін МV = РО еске түсірсек, М мен Р көрсеткіштері өсуінің байланысы анық.

Екіншіден, осындай жолмен, әдіспен инвестицияны каржыландыру жүргізілген жағдайда да бағанын инфляциялық өсуі болады. Әсіресе экономиканы милитариландырумен байланысты инвестиция инфляцияны өршітеді. Ұлттық табысты әскери мақсатқа пайдалану, өндірістік емес шығындар - олар қоғамдық байлықты текке рәсуа етеді. Әскери ассигнациялар бір сәтке ғана қосымша төлем қабілеті бар сұраныс туғызып, тауармен қамтамасыз етілмеген ақша массасының өсуіне әкеледі. Әскери шығындардың өсуі мемлекеттік бюджетті тұрақты тапшылык жағдайына және мемлекеттік қарыздың ұдайы өсуіне үрындырады.

Үшіншіден, баға деңгейінің жалпы өсуі қазіргі рыноктық экономиканың ерекшелігіне байланысты. Бұл кезең жетілген бәсеке, кезіндегі рынокта көптеген өндірушілер болып, өнімдердің түрі аз, капитал ауысуы оңай уақытқа мүлдем ұқсамайды. Қазіргі рынок белгілі дәрежеде олигопиялық рынок. Ал олигополист (жетілмеген бәсекелес) едәуір дәрежеде бағаны билейді. Олигопиялар бағаны өсіруді бірінші болып бастамаса да, олар оны колдауға ынталы. Жетілмеген бәсекелес бағаның жоғары деңгейін ұстап түру үшін өндіріс пен тауар ұсынуды кыскарту аркылы дефицит жасауға тырысады. Өздері билік жүргізетін рынокта бағаның төмендеуін болдырмау үшін олигополия мен монополия икемді тауар ұсынысына қарсы болады. Салаға жана өндірушілердің келуін тежеу үшін олигополистерге жиынтық сұраныс пен ұсыныстың сәйкес келмеуі көмектеседі.

Төртіншіден, елдің экономикасының ашық болуы оның бірте-бірте әлемдік шаруашылык байланыстарға тартылуы барысында "импорттык" инфляцияның қаупі туады. Жоғарыда аталган 1979 жылғы энергияға бағаның шарыктауы (энергетикалык дағдарыс) сырттан әкелетін мұнайға бағаны өсіріп, технологиялық тізбек бойынша баска тауарлар бағасының кымбаттауына әкелді. "Импорттык" инфляциямен күресу мүмкіндігі шектеулі. Әрине өз валютасын ревальвациялау, ұлттык валютаның кұнын жоғарылату аркылы мұнай импортын арзандатуға болады. Бірак ревальвация отандық тауарлардың экспорттық бағасын да қымбаттатады, ал бұл дүниежүзілік рынокта бәсекелестік кабілетті төмендетеді.

Бесіншіден, инфлнция өзіне-өзі дем беретін сипат алады, ол "инфляцняны күту" нәтижесінде орын алады. Батыс елдерінін көптеген экономистері және біздін елімізде де осы факторды ерекше көрсетуде. Халык пен өндірушілердін инфляцияны күту себептерін жою инфляцияға карсы саясаттын ең басты міндеті.

Инфляциялык күту жағдайындағы экономикаға ыкпал етудің механизмі кандай? Баға деңгейінің жалпы өсуі, жағдайында өмір сүруге үйренген халык, бағанын одан әрі өсуін күтеді. Мұндай жағдайда енбекшілер жалакыны көбейтуді талап етеді. Халык тауарларды көптеп алады, өйткені олардың бағасы ертең тағы да өсуі мүмкін ғой. Өндірушілер өз өнімдеріне өте жоғары баға белгілейді, сөйтіп қыска мерзімде шикізат, материал, косалқы бөлшектер кымбаттайды. Мысалы Ресей экономикасындағы (каңтар - көкек 1992 жылы) инфляцияның жоғары каркыны тұсында өндірушілер өздерін жабдыктаушылардың бағаны көтеру мүмкіндігінен сактанып, алдын ала өз өнімдерінің бағасын жоғарылатты. Нәтижесінде Ресей экономикасындағы басқа да ТМД елдеріндегі бағалар бұрынғы төлем кабілеті бар сұраныс деңгейінен ғана емес, инфляцияны күткен денгейден де асып түсті.

Дүниежүзілік коғамдастықтың барлык елдерінде де инфляция өршуінің сан түрлі себептері бар. Алайда бұл құбылысты коздыратын факторлардың комбинациясы жекелеген елдін накты экономикалық жағдайына байланысты. Айталык Батыс Еуропада II дүниежүзілік соғыс біткеннен соң инфляция көптеген тауарлардың тапшылығынан пайда болады. Одан кейінгі жылдарда инфляциялық құбылыстың күшеюіне мемлекеттік шығыстар, баға мен жалақының арақатысы, инфляцияның басқа елдерден келуі және т. б. факторлар себепші болды. Бұрынғы КСРО-ны алсақ жалпы заңдылықтармен қатар, соңғы жылдардағы инфляцияның себептеріне экономикадагы ерекше тепе-теңсіздік (диспропорция) жатады, ол әміршілдік-әкімшілдік жүйе салдары еді. Кеңес экономикасына тән жағдай ЖҮӨ-дегі әскери шығындар үлесінің көптігі, өндіру, бөлу және каржы-несие жүйесін монополияландырудың жоғары деңгейі, ұлттық табыстағы жалақы үлесінің аздығы және т. б. ерекшеліктер.

ИНФЛЯЦИЯНЫҢ АЛЬТЕРНАТИВТІ (БАЛАМАЛЫ) КӨЗДЕРІ

Батыс экономистері жасаған теорияларда инфляцияның альтернативті кайнар көздері ретінде сұраныс инфляциясы мен шығындар инфляциясын көрсетеді. Бұл концепциялар инфляция болуының әр түрлі себептерін атайды.

Сұраныс инфляциясы. Сұраныс пен ұсыныстың арақатысының бұзылуы сұраныстан көрінеді. Мұндағы негізгі себептер: мемлекеттік тапсырыстардың ұлғаюы (әскери, әлеуметтік шығындар), толық жұмыспен қамтылған кездегі ендіріс құрал-жабдықтарына сұраныстың өсуі, өңдірістік куаттардың толык жұмыс істеуі, кәсіподақтар әрекетінің нәтижесінде еңбекшілердің сатып алу кабілетінің жоғарылауы (жалақының өсуі) т. б.

Осының салдарынан айналымға тауар көлемінен артық акша түсіп, бағалар өседі. Мұндай жағдайда өндірісте жұмыспен қамту толық болғанымен өндірушілер ұлғайған сұраныска тауар ұсынысымен жауап бере алмай қалады. Басқаша айтқанда айналымдағы төлем каржыларының кебеюі шектелген тауар ұсынысына тап болады, сөйтіп бағаның жалпы деңгейі өседі.

Шығындар инфляциясы бағалардың өсуін, ендіріс шығындарының ұлғаюымен түсіндіреді. Шығындардың көбеюі баға белгілеудің олигополиялык тәжірибесінен, мемлекеттің экономикалық және финанстык саясатынан, шикізат бағасының өсуінен, кәсіподақтың жалақыны көтеру талабынан және т. б. болады. Тәжірибеде инфляцияның бір түрін екіншісінен айыру оңай емес, олар бір-бірімен тығыз байланыста, сондықтан жалакынын өсуі, мысалы, сұраныс инфляциясы немесе шығындар инфляциясы ретінде де көрінуі мүмкін.

XIX ғасырдың екінші жартысында экономикасы дамыған елдердің бәрінде дерлік ұзақ уақыт бойы толык жұмыспен қамту, еркін рынок немесе бағаның тұрактылығы болмағанын атап өту керек. Экономиканын токырауы мен кұүлдырауы кезеңдерінде де ендіріс өз қуаттарын толық пайдаланбаған уакытта да бағалар үнемі өсіп отырады. Барлық бағалардың бір мезгілде өсуі XIX- XX ғасырдың бірінші жартысындағы циклдық өзгерістердін алапат құбылысы кезінде орын алды. Мұндай құбылыс стагфляция деп аталады, ол экономикалық дағдарыс пен стагнация (өндірістің тоқырауы) жағдайындагы бағанын, инфляциянын өсуі.

ИНФЛЯЦИЯНЫН ТҮРЛЕРІ

Сонғы кездерге дейін дүниежүзілік шаруашылыкта инфляция, әдетте, төтенше жағдайларға байланысты пайда болатын еді. Мысалы, соғыс жылдарында мемлекеттер әскери шығындарын жабу үшін көп келемде кағаз акшаларды шығаруға мәжбүр болды. Сонғы жылдары біркатар елдердін экономикасы үшін ол айыкпас ауруға, ұдайы өндірістің тұрақты факторына айналды.

Инфляция карқынының жай, орташа жүруі кезінде бағанын өсуі 10%-тен аспайды. Экономикалык теория. мысалы, кейнешілер, мұндай инфляцияны экономикалык даму үшін онды жағдай деп, ал мемлекетті тиімді экономикалық саясат жүргізуші субъекті деп есептейді. Мұндай инфляция өндіріс пен сұраныстын өзгерген жағдайларына карай бағаларды түзеп отыруға мүмкіндік береді.

Жоғары каркынды (галопирующая) инфляция тұсында бағаның өсуі 20-дан 200 процентке жетеді. Ал бұл экономика үшін үлкен салмақ. Бірақ көптеген контракт, келісімдер бағанын мұндай есу карқынын есепке алады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.