Иондаушы сәулелер көздері және сипаттамасы Адамдардың сәуле қабылдауының қазіргі денгейі

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Ф КГМУ 43-0102
ИП №6 УМС при КазГМА
от 14 июня 2007 г.

ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ
Тағам гигиенасы, жалпы гигиена және экология кафедрасы (жалпы гигиена және
экология)

Дәріс

Тақырып: Иондаушы сәулелер көздері және сипаттамасы Адамдардың сәуле
қабылдауының қазіргі денгейі

Пән: Радиациялық гигиена
Мамандығы 051102 Қоғамдық денсаулық сақтау.

Курс 4

Уақыты (ұзақтығы): 1 сағат

Қарағанды 2012ж.

Жалпы гигиена, экология курсының
отырысында талқыланды және бекітілді

Хаттама № _____ от ____ __________ 2012ж.

Жалпы гигиена, экологияға жауапты _______ Калишев М.Г.

• Тақырып: Иондаушы сәулелер көздері және сипаттамасы Адамдардың сәуле
қабылдауының қазіргі денгейі.
• Мақсаты: студенттерге ашық иондаушы сәулелену көздерімен жұмыс
жасау барысында қызметкерлерді радиациялық қорғау қағидалары
және әдістері туралы мағлұмат беру.
• Дәріс жоспары:
1. Ашық иондаушы сәулелер көздерімен жұмыс кезіндегі сәулелердің әсер ету
ерекшеліктері
2. Ашық иондаушы сәулелер көздерімен жұмыс кезіндегі қорғану қағидалары.

1. Ашық иондаушы сәулелер көздерімен жұмыс кезіндегі сәулелердің әсер ету
ерекшеліктері
Ашық көздермен жұмыс кезінде сыртқы сәулелену ғана емес, сонымен қатар
ішкі сәулеленуде мүмкін. Ішкі сәулелену дегеніміз – сәулелену көзі ағза
ішіне (дем алғанда, жұтқанда, жарақаттанған тері қабаты арқылы) түскенде
болатын сәулелену.
Радионуклидтердің бірдей мөлшері болса да сыртқы сәулеленуге қарағанда
ішкі сәулеленудің қауіпті екендігін көрсететін бірқатар ерекшеліктер
болады:
1. Біріншіден, ағза тіндерінің сәулелену уақыты қатты жоғарылайды. Дозасы
радиациялық әсер ету аймағында болу уақытымен анықталатын сыртқы
сәулеленумен салыстырғанда, ішкі сәулелену кезінде сәуле қабылдау уақыты
радиобелсенді заттың ағзада болу уақытымен сәйкес келеді. Стронций-90,
радий-226 және плутоний-239 сияқты қауіпті ұзақ мерзім өмір сүретін РН
ағзадан шығару мүмкін емес, сондықтан сәулелену өмір бойы жүреді.
2. Екіншіден, сәулеленетін тінге дейінгі қашықтықтың аздығынан ішкі
сәулелену дозасы жоғарылайды (жанасу сәулеленуі деп аталады) және
максимумын құрайды.
3. Үшіншіден, организмге РЗ енгізу терінің мүйізді қабатымен альфа-
бөлшектердің сіңірілуінің болдырмауы альфа-белсенді заттарды неғұрлым
қауіптілер қатарына ауыстырады. Сондықтан жоғарыда көрсетілген аса
қауіпті ұзақ өмір сүретін 3 РН-тің екеуі альфа-сәулелендіргіш болып
табылады. Яғни, ішкі сәулеленуде жоғары өтімді РЗ-ға қарағанда, аз
өтімді ИСК биологиялық қауіптілігі жоғары, өйткені олар тығыз
сәулеленуші болып табылады.
4. Төртіншіден, РЗ-ң (кейбір жағдайларды ескермегенде) ағза тіндерінде
біркелкі таралмайды, жекелеген мүшелерге таңдап жинақталады, сөйтіп,
олардың сәулеленуін одан сайын арттырады. Сәулеленудің үлкен
дозаларының патологиялық әсері көп жағдайда РН орналасу орнына
байланысты болып келеді. Мысалы, радийдің басты қауіптілігі оның
сүйектерде жиналуында және альфа-бөлшектерді сәулелендіруінде, күшті
иондауды туындатып сүйек тіндерін зақымдайды және сүйек кемігінің қан
жасау клеткаларын зақымдайды. Сондықтан, қан аурулары және қатерлі
ісіктердің туындауына себеп болады.
5. Бесіншіден, ішкі сәулелену жағдайында сыртқы сәулеленуде қолданылатын
қорғаныс тәсілдерін пайдалану мүмкіншіліктерінен айырыламыз (экрандау
және сәулелену алаңында болу уақытын қысқарту). Инкорпорацияланған РБЗ
болған ішкі асқын сәулеленуден жалғыз және тиімділігі төмен қорғаныс
құралы – организмдегі зат алмасу процестерінің биохимиялық
ынталандырушысы (стимуляторы) немесе комплекс түзушылер. Олар бұл РБЗ
организмнен шығу жылдамдығы жоғары формаға байланыстырады.

Сыртқы сәулелену сияқты ішкі сәулелену үшін де шектеліп рұқсат етілген
дозаның сандық мәні ауқымды эксперименттік мәліметтер мен адамдардың
радиациялық зақымдануларын талдау негізінде белгінеді..
РН радиотоксиндігі және радиациялық қауіптілігі дәрежесін бірқатар
параметрлер анықтайды:
1. радиобелсенді түрлену түрі, сәулелену түрі;
2. радиобелсенді ыдырау схемасы;
3. уақыт бірлігіндегі РН сәулелену энергиясы (уақыт бірлігінде ыдырау
актілерінің санын бір ыдырау актісінің орташа энергиясына көбейту арқылы
есептейді);
4. организмге РБЗ түсу жолы (тыныс алу жолы, АІЖ немесе жарақаттанған
тері қабаты арқылы);
5. организмде РБЗ жинақталу (орналасу) орны және шоғырлану дәрежесі;
6. адам денесіне РБЗ түсуі ұзақтығы;
7. организмде РБЗ болу уақыты;
8. сәулеленген тіндердің (орган) салмағы (РБЗ өтімдігі мен органдарда
орналасуына байланысты) және оның дене салмағына қатынасы.

Бұл факторлардың күрделі қиылысуы РБЗ ауаа, суда, азық-түліктерде және
адам организмінің ішіндегі шектеліп рұқсат етілген мөлшерін және неғұрлым
жалпы көрсеткіш – РН организмге жылдық түсу шегін сипаттайтын шамалардың
көптүрлілігін туындатады.

2. Ашық иондаушы сәуле көзімен жұмыс кезіндегі қорғану қағидалары.

Радиобелсенді заттармен ашық түрде жұмыс істеу кезінде ішкі
сәулеленуден қорғауды ұйымдастырумен қатар, радиоактивті заттармен ауаның,
беткейлердің, киім, аяқ киімнің, тері қабатының, сонымен қатар сыртқы орта
объектілерінің ластануын алдын алу шаралары кешені қарастырылады.
Жұмыс аймағын радиациялық заттармен ластайтын, потенциалды қауіп
төндіретін барлық объектілерді екі топқа бөлуге болады. Біріншісіне,
технологиялық процесс талабы бойынша радиобелсенді заттар ашық түрде
қолдану қарастырылған лабораториялар, кәсіпорындар мен мекемелер жатады.
Мысалы, медицинада ашық көздер бірқатар ауруларды емдеу және диагностикалау
кезінде, РБЗ ерітінділерінің жасалуына кеңінен қолданылады, таңбаланған
атомдар әдісінде радионуклидтердің қолданылуы және т.б.. Екінші тобына РБЗ
ашық түрде туындауы мүмкін болатын, кейбір жағдайда технологиялық процестің
керексіз өнімі болып табылатын объектілер жатады. Бұл – уран рудасының
кендері мен оларды өңдеу зауыттары, АЭС, зарядталған бөлшектердің күшті
тездеткішттері және басқалар.
Көрсетілген нысаналардағы қызметкерлердің ішкі асқын
сәулеленуінің потенциалдық қауіптілігі біркелкі емес. Ол жұмыс орнындағы
РБЗ жалпы белсенділігіне, олардың радиациялық қауіптілік дәрежесіне
(радиотоксикалылық), өндірістік операциялардың сипатына байланысты.
РН радиациялық қауіптілік тобына және оның жұмыс орнындағы
белсенділігіне байланысты ашық ИСК-мен жұмыс түрлері үш класқа бөледі.
Орындалатын жұмыстардың класы неғұрлым жоғары болса, қызметкерлердің ішкі
асқын сәулеленуден қорғау бойынша гигиеналық талаптар да қатал болады.
Дегенмен басты қорғану қағидалары өзгеріссіз қалады, олар:
1. Жабық сәуле көзідерімен жұмыс істеу кезінде қолданылатын қорғану
қағидаларын қолдану.
2. Өндірістік ортасына РБЗ түсудің алдын алу мақсатымен өндіріс
қондырғыларды гермитизациялау.
3. Жоспарлық сипаттағы шаралар.
4. Санитарлық-техникалық қондырғылар мен жабдықтарды қолдану, арнайы
қорғаныс құралдарын пайдалану.
5. Жеке қорғануқұралдарын пайдалану және қызметкерлерді санитарлық
өңдеу.
6. Жеке бас гигиеналық ережелерді дұрыс сақтау.
7. РБЗ ластанған құрылыс құрылғыларды, қондырғыларды, апараттураларды
және жеке қорғаныс құралдарын тазалау.
Гермитизация жабдықтарын және аппаратурамен өндіріс ауасының аймағын РЗ
максимум түрде түсін шектеу. Осы мақсатқа байланысты жұмыс істелу класын
ыстық камераларда, камералар боксы және ауа кіру шкафтарының әртүрлі типі
және конструкциясы, суық және ыстық су коммуникациясы, сығылған ауа, газ
және реагентті электрлеулерін пайдалану, қатты және сұйық РА қалдықтарын
жою үшін узелдардың жинақталуы керек.

Халық шаруашылығында, медицинада, ғылымда радиобелсенді заттар мен ИСК
пайдалану кеңінен орын алған. Гигиеналық ғылыми-тәжірибелік тұрғыда олармен
жұмыс жасауда еңбек жағдайының қауіпсіздігін қамтамсыз ету бүгінгі күнде
өзекті мәселе.
Радиактивті заттар мен ИСК жұмыс жасағанда бірінші кезекте еңбек
жағдайларын дұрыс ұйымдастыру маңызды, яғни, персоналдың және барлық
тұрғындар қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Оны дұрыс ұйымдастыру дегеніміз –
радиациялық қауіпсіздік шаралар кешенін әзірлеп, сыртқы және ішкі сәулелену
деңгейлерінің рұқсат етілген шамадан аспауын қамтамасыз ету деген сөз.
Радиациялық қауіпсіздік шаралар кешенін таңдау көздің түріне,
қолданылу технологиясына, қуатына, иондаушы сәулелену түріне байланысты
және ұйымдастыру сұрақтарымен қатар, санитарлық – гигиеналық,
инженерлік–техникалық, медициналық және т.б. шаралардан қамтуы қажет.
Бұл кешеннің негізгі шаралары мыналар:
1.Ескертпелі және ағымды санитарлық қадағалауды жүргізу арқылы ИСК мен
радиобелсенді заттармен жұмыс кезінде қауіпсіздікті қамтамасыз ету:
а) лабораторияны ұтымды жоспарлау;
ә) тиісті қондырғылар мен лабороторияның дұрыс жабдықталуы;
б) жеке және ұжымдық қорғаныс құралдарын пайдалану;
в) жұмыс тәртібі және т.б.
2. ИСК және радиобелсенді заттармен жұмыс істейтін персоналдарды санитарлық
- өндірістік оқыту;
3. ИСК және РЗ пайдаланылатын объектілерді санитарлық–дозиметриялық
бақылау;
4. ИСК және РЗ-мен жұмыс істейтіндерді медициналық бақылау;
5. Сәулеленуді азайтатын физика заңдылықтарын пайдалану: арақашықтықпен
қорғау, экрандаумен (қалқанмен) қорғау, уақытпен қорғау, мөлшерімен қорғау.
Персонал мен тұрғындардың радиациялық қауіпсіздігін заңмен қамтамасыз
ету – санитарлық заңдылықтардың талаптарын орындау болып табылады. Осы
орайда, негізгі нормативтік құжаттар болып радиациялық қауіпсіздік (НРБ-96)
нормалары және радиобелсенді заттар мен иондаушы сәулелену көздерімен (ОСП-
72\87) жұмыс істеудің негізгі санитарлық ережелері (НСЕ) саналады. Негізгі
санитарлық ережелерді (ОСПНСЕ) министерстволар мен ведомстволар, жекелеген
кәсіпорындар жасанды немесе табиғи радиактивті заттар мен ИСК жұмыс істеу
барысында (өндіру, өңдеу, қолдану, тасымалдау, сақтау, залалсыздандыру)
міндетті түрде басшылыққа алуы тиіс.
Иондаушы сәулелену көздерінің типтері (ИСК).
ИСК дегеніміз - радиобелсенді материалы бар объект немесе белгілі бір
жағдайда ИС шығаруға қабілетті техникалық қондырғылар.
Радионуклидті ионданушы сәулелену көзі (РИСК) –құрамындағы
радиобелсенді материалы бар ИСК.
ИСК келесі типтерін ажыратады:
1. Радионуклидті: а) ашық; ә) жабық;
2. ИС генерациялайтын қондырғылар.
ЖАБЫҚ КӨЗДЕР – бұл, радионуклидті сәулелену көзі, құрамындағы радионуклидті
заттары есептелінген қолданылу мерзімінде, тозуы жағдайында сыртқы ортаға
бөлінбейтін қондырғы. Жабық көздерге ИС генерациялайтын қондырғыларды
жатқызамыз, өйткені олар құрамында РН болмағандықтан сыртқы ортаны ластай
алмайды.
АШЫҚ КӨЗДЕР - РИСК, құрамындағы РН сыртқы ортаға түсуі мүмкін.
Жабық және ашық ИСК жұмыс кезінде сәулеленудің әсерінің өзіндік
ерекшеліктері бар, сондықтан бұларға толығырақ тоқталуымыз қажет.

Жабық көздермен жұмыс істеу кезінде сәулеленудің әсер ету ерекшеліктері.
1. Жабық сәулелену кезінде персонал сыртқы сәулеленуге ұшырайды. Сыртқы
сәулелену деп – адамнан тыс орналасқан ИС көзімен сәулеленуді айтады.
2. ИС-ге адам жақын орналасқанда немесе ИС генерациялайтын қондырғы жұмыс
істеген уақыт аралығында ұшырайды.
3. Жабық сәулемен жұмыс істегенде, жоғары өтпелі ИС (Ү-рентген, нейтрон)
есепке алынады.
Сыртқы сәулелену ерекшеліктеріне тоқтала кеткен жөн.
Рентген сәулесі мен табиғи РЗ жұмыс істеу кезінде тері реакциялары
анықталған. Мөлшерін көбейткенде 7-10 тәулік аралығында теріде қызару пайда
болған, соған байланысты шектік (табалдырықты) эритемалы доза ұғымы пайда
болды. Бұл дозаны арттыру нәтижесінде ІІ дәрежелі күйікке ұқсаған
өзгерістер туындады. Ол кезде жазылу 4-6 аптаға созылады. Доза одан
көбейсе, ІІІ дәрежелі күйікке тән тін некрозы туындады, нәтижесінде тыртық
түзіліп, тіннің қатерлі ісігіне айналады.
Рентген және Ү-сәулелену энергиясы артқан сайын шектік эритемалы
дозада өседі.
Сәулелі күйік науқастарын бақылаған кезде сәулеленудің кейінгі салдары
белгілері анықталған. Атап айтқанда, адамдарда ұсақ тамырлардың дәнекер
тінмен өсуі, қан айналымының нашарлауы, оның нәтижесінде жара пайда болып,
қатерлі ісік - рак туындаған. Зерттеулер бойынша, сәулелену тоқтаса да,
ұлпа өсуін тоқтатпайтыны, сонан соң қатерлі ісік, ақырында өлім туындайтыны
анықталған.
Қан құрамын, салмағын анықтау ИС маңызды биологиялық әсерлерін
анықтауға мүмкіндік береді.
Барлық тірі организмдерге тән өзгергіштік сәулеленуге сезімталдықпен
байланыста көрінеді. Радиобиологиялық мәліметтер доза жоғарлауымен,
минимальды өлім дозасына жетеді. Дозаның жоғарлауы мерзімнің төмендеуіне
әкеледі, ол кезде барлық сәулеленген жануарлар өледі. Өлім дозасы термині
анықталмаған болып саналады. Осындай мерзімнің төмендеуі атом бомбаларының
әсерімен түсіндіріледі.
Кейіннен жедел және созылмалы сәулелену заңдылықтары анықталған.
Организм бір реттік өлім дозасымен бірдей сәулеленудің суммарлы дозасына
қарсы тұруға қабілетті. Егер қалпына келу дәрежесі зақымдануға тең болса,
сәулелену зиян келтірмеуші еді. Бірақ компенсация толық болмаса, қайтымсыз
зақымдалу пайда болады, олар қатерлі ісікке әкеледі. Тәжірибе бойынша 80%
сәулелену қайтымды, 20% тұрақты ауытқуларға жатады. Келтірілген мәліметтер
бүкіл дененің сәулеленуіне арналған. Бірақ, содан кейін локальдік
сәулеленуде айырмашылық бар екені анықталды. Осындай критикалық мүшелерді
(көкбауыр, ішек) экрандау өлімдік дозада тірі қалу мүмкіндігін жоғарлатады.
Сәулеленудің биологиялық эффекті тек дозаға байланысты емес, сонымен
қатар сәулеленуші ұлпаның салмағына да байланысты. Кей жағдайларда бұл
фактор шешуші роль атқаруы мүмкін.
Клетканың радиосезімталдығы бөліну процесінің әртүрлі фазаларында 10
рет және одан жоғары өзгеріп отыратындығын арнайы тәжірибелер көрсетті.
Сонымен қатар, бөлінуші клеткалар сәулеленуге сезімтал болып келеді. Жыныс
клеткаларына ИС-ң әсері ұрпақтан-ұрпаққа беріліп отыратыны және мутациялық
жүктемені ұлғайтып, зиянды мутациялардың түзілуіне алып келеді. Сәуленің
эмбрионға тіпті анаға қауіпсіз дозада әсер етуінің өзі көптеген
зақымдануларды туғызуы мүмкін. Бұл теротогендік немесе эмбриотоксикалық
әсерлер деп аталады.
Бұл параметрлердің әрқайсысына ерекше көңіл аудару қажет.
1. Бетта-сәулелендіргіштерге қарағанда тіннің немесе органның альфа-
бөлшектермен зақымдануы деңгейі, яғни, радиотоксиндігі аса жоғары болып
келеді.
2. Бір РН ыдырап басқа бірнеше РН пайда болған жағдайда (мысалы: радон-
полоний-қорғасын-висмут ...) жалпы сіңірілетін доза бір РН екінші бір
тұрақты РН пайда болуымен салыстырғанда бірнеше есе жоғары болады. Бұл РН-
дің радиациялық қауіптігі дәрежесін жоғарылатады.
3.Бір еріген актаданың орташа энергия дәрежесі құрылған дозаның көлеміне
байланысты. Мысалға: 3 немесе көміртегі – 14 бірлігінде бета – еру актадасы
ондаған, ол фосфор, цирконий, лиобий, рутий, цезиймен салыстырғанда 100 есе
аз.
4. Орган және ткандарға түсуші РН бөлігін кең көлемде өлшейді.(0,01-100%).
Бұл нуклейдтердің әртүрлілігіне, химиялық формасына (ерітілген немесе
ерітілмеген қосылыстан), ал өспелік жас үшін аэрозольді бөліктердің
өлшеміне байланысты.
Осы үш жолдың ішінде РН организмге түсуі ластанған ауамен демалу
қауіпті болып табылады. Біріншіден адам жұмыс уақытында сол мөлшерді ауамен
дем алады – 20м3 дейін (суда-2,0 л); екіншіден РЗ организмге осы жолмен
түскенде тез сіңеді.
РН қонған шаң бөлшектері ауаны жұтқанда жоғарғы тыныс алу жолдары
арқылы өтеді және ауыз қуысында мұрын жұтқыншақта біртіндеп жинақталады.
Осыдан олар асқорыту жолына түседі. Қалған бөліктері ауамен тыныс алу
трактісіне өтеді.
Ірі бөлшектері (5мкм) жоғарғы тыныс жолдарында (мұрын жұтқыншақ) тиімді
түрде ұсталады (75 % дейін ) 8% өкпе альвеоллаларына барады. Халықаралық
радиациялық қауіпсіздік комитеті (МКРЗ-Международный комитет
радиац.безопасности) ұсынғандай есептеулер үшін 1 мкм өлшеміндегі
аэродинамикалық диаметрдегі аэрозолдар қолданылады және шаң бөлшектері
келесідей бөлінеді: 35% шығарылады: 30% жоғарғы тыныс жолына шөгеді: 25%
өкпе альвеоласында шөгеді, 8% өкпе трактасында жинақталады. Тыныс алу
жолдарында радиациялық қорғау тұрғысында қауіпті аймақ альвеолалар мен
трахея жатады. Өлшемі 1 мкм төмен болғанда өкпе альвеолалары мен
трахеобронхаларда шаң бөлшектерінің 90% астамы ұсталынады. РН заттардан
өкпенің тазаланауына байланысты кластарға бөледі: Т(тез), А(аралық) және
Ж(жай): тиесінше жартылай шығу тиімділігі кезеңдері (Тэфф) - 10 күннен аз,
10 күннен – 100 күнге дейін және 100 күннен артық.
Сыртқы сәулелену сияқты ішкі сәулеленудің шектік рұқсат етілген дозасы
кең көлемді эксперименталды мәліметтердің және тұрғындардың радиациялық
зақымдалуы анализдерінің негізінде бекітілген.
АІТ-нен РЗ түскен кезде ресорбция коэффициентінің маңызы зор. Себебі ол
АІТ арқылы қанға түсетін заттардың үлесін сипаттайды. Бұл коэффиценттің
шамасы ағзаға енген РЗ изотопының табиғатына, химиялық құрамына байланысты
әртүрлі болады, мысалы: цирконий, ниобий, сирек металдар үшін өте төмен
(0,1 ..), ал висмут-1%, барий-5%, полоний-6% болса, сутек, сілтілік
металдар үшін ондаған пайыз, цезий үшін -90-100%.
Зақымдалмаған тері арқылы реабсорбция АІТ-на қарағанда, 200-300 ретке
төмен. Бірақ, кейбір жағдайларда РН-ң тері арқылы өтуі де байқалды. Мысалы,
тритийдің ауадағы әсері тиімділігін есептегенде оның жартысы адамның
зақымдалмаған тері жамылғысы арқылы түсетінін ескеру керек. Осы жағдай
әдетте тері арқылы қанға жылдам өтетін нитрат-уранил және йод изотоптарына
да тән.
РЗ кез-келген жолмен организмге енгеннен кейін олар бірнеше минуттан
кейін қанда анықталады, концентрациясы максимумға дейін жетеді (егер енгізу
бір реттік болса). 15-20 тәуліктен кейін белгілі деңгейге дейін төмендейді.
Егер изотоптар ұзақ өмір сүретін болса, олар қанда бірнеше ай бойы
сақталады. Осы кезеңде РН концентрациясы қанда төмен басқа мүшелермен
салыстырғанда.
Адам ағзасында таралуы сипаты бойынша РН шартты үш топқа бөлінеді:
а) Қаңқада жинақталатындар – стронций, барий, уран, плутоний, радий,
итрий.
ә) Бауырда шоғырланатындар (60% дейін): церий, талтан, прометий,
плутоний нитраты.
б) барлық мүшелер мен жүйелерге біркелкі тарайтындар: сутегі,
көміртегі, инертті газдар, темір және т.тб.
в) көбінесе бұлшық еттерде жинақталатындар: калий, рубидий, цезий.
г) көбінесе лимфа, қан жүйесінде жинақталатындар: алтын, полоний,
ниобий, рутений.
Ерекше орынды радиобелсенді йод алады. Ол белсенді түрде қалқанша
безінде жиналады. Организмге йод енген кезінде қалқанша безінің
радиобелсенділігі басқа мүшелердің барлығын қосқандағы шамадан 200 есеге
дейін жоғары болуы мүмкін.
Маңызды рольді РН ағзаға ену болып табылады. Егер РН ағзаға созылмалы
түрде еніп тұрса, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.