Ислам философиясының Батыс христиан және яхуди философиясына әсері маңызды болды

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Ислам философиясының Батыс христиан және яхуди философиясына әсері маңызды
болды. Бұл әсер мұсылман философтарының жазған еңбектерінің латын және
ибраги тілдерінде аударылуынан басталды. Ортағасыр мен Ренессанс дәуірінде
бұл аудармаларды, яғни ислам философтарының еңбектерін, христиан болсын,
яхуди болсын, қолдарынан тастамай оқуға әрекет еткен. Қайта өрлеу дәуірінде
басталып, Гегельге дейінгі аралықтағы жаңа дәуір философиясына аталмыш
еңбектердің әсері зор болды. Дегенмен, қайта өрлеу дәуірі мен жаңа заман
философиялары мұсылман ойшылдарының еңбектерін бұрынғыдай қызығушылықпен
оқымайтын еді.[1]
X ғасырдан бастап аударма жолымен Батысқа әсер ете бастаған ислам
философиясы Батыста философиялық бір ойдың қалыптасуына себеп болды. Ислам
философиясы бұл ойдың негізгі қайнар көзі болды. Ислам философиясы
болмағанда, Батыс философиясын меңгеру қиынға соғатын бір іс болды.
Христиан дінінің ресми дін ретінде IV ғасырдан бастап Батыста жайылуы
нәтижесінде шіркеу мен дін адамдары философияға қатты қарсылық керсетті.
Осылайша ортағасыр мен схоластиканың қараңғылық дәуірі басталды. Бұл жағдай
XI ғасырдың соңына қарай өзгере бастады. Дегенмен, IX ғасырдың II
жартысынан бастап ислам ғылымына қызығушылық танытып, латын тіліне аудара
бастаған батыстықтар аздап болса да, философияға тоқталып отырды. .[1]
Осылайша Батыста философиялық түсінік бірте-бірте қалыптаса бастады.
Христиан ойшылдары ислам неоматизмімен Августинді байланыстырып қарастырса,
кейбіреулері Фараби мен Ибн Синаны және перипатизмді қолдады. Осы арада
батысхристиандық кейбіреулері және яхудилердің көпшілігі Ибн Рушдті
қолдады. Уақыт өте келе Ибн Рушдтің идеяларын қолдаушылар христиан
догмаларына қарсы келе бастады. Батыс қалаушылары Ибн Рушдке қарсы енді
қанат жайып келе жатқан Газаш идеяларын қолданды. XIII ғасырдың атақты
ойшылдары Альберт Магнус пен Сайн Томос Ғазали идеяларын қолданып Ибн
Рушдке қарсы пікірлер жазған. XV ғасырда Газаш идеялары кең қанат жайып,
Ибн Рушдтың идеяларын қолдаушылардың саны азайып кетті. Ал XVII гасырдан
кейінгі уақыттарда да философиялық әрекеттерге ислам философтарының да
әсері болды. Әрине, бұл сөздерді мұсылман болғандықтан айтып тұрған жоқпыз.
Көптеген Батыс ойшылдарының көзқарасы да біздікінен қатты ерекшелініп
кетпейді. Оған мысал ретінде Эрнест Ренанның мына сөздерін айта аламыз.
Орта ғасырда яхудилердің бүкіл әдебиет өнері, мұсылмен мәдениетінің бір
бөлігі ғана. X ғасырдан бастап араб тілі мұсылман христиан және яхудилердің
ортақ тілі болды және т.б.
Қорыта келе, яхуди тектес болсын, батыс христиан ойшылдары болсын
философиясын яғни мұсылман ойшылдарының идеяларын пайдаланғанын теріске
шығара алмаймыз.[1]
Мұсылмандардың 635 жылдан бастап Сирияны, Испанияны, Италияны және т.б
елдерді жаулап алғандарынан бастап, батыс христиан әлемі мен ислам әлемі
бетпебет кездесті.
Бұл жағдай батыстықтар арасында, бір жағынан, қорқыныш тудырса, бір
жағынан, келісімге келіп, ислам мәдениетінің жоғарылығын танытты. Сонымен
қатар батыстықтар мен мұсылмандар арасында болған сауда саттық пен
дипломатиялық қарым-қатынастар батыстықтардың ислам мәдениетіне біршама
жақындауында маңызды рөл атқарды. Осылайша IX ғасырдан бастап
батыстықтардың ислам мәдениетіне деген ықыласы арта түсті. Батыстықтар X
ғасырдан бастап мұсылмандар ілім-білімін үйрене бастады да, XI ғасырдан
бастап ислам философиясына қызығушылық танытты. [1]
XII-XIII ғасырда батыстықтар мұсылман әдебиеттерін ислам тіліне,
француз және неміс тілдеріне аудара бастады. Мұнымен қоймай олар
Африкадағы, Мысырдағы, Ирандағы медреселерге барып сабақ ала бастады. Ислам
білімі мен философиясын үйрететін көптеген мектептер ашылды. Олардың ең
маңыздылары Францияда Монтпелшер мектебі және Англиядағы Оксфорд мектептері
еді. Сонымен қатар христиан және яхуди ғалымдары мүсылман ойшылдарының
пікірлерін зерттеп, қарастырып, ислам философиясының батысқа жайылуына
үлкен ықпалдарын тигізді.
Дегенмен, христиан діні Батыста ресми дін ретінде жарияланғаннан кейін,
дін адамдары көптеген мәселелерге тыйым салды. Соның нәтижесінде Батыста X
ғасырға дейін қараңғылық дәуірі болды. Батыстықтар грек философиясын
толығымен ұмытқан еді. Аристотельдің де, Платондардың да философиясы
дамымай қалған. Сол уақытта грек философиясының өкілдерін мұсылман әлемін
зерттеп жатқан болатын. Ал батыстықтар XI ғасырдан кейін ғана мұсылмандық
философтар зерттеген грек философиясын үйрене бастады. Яғни біз
батыстықтардың тек ислам философиясын ғана емес, грек философиясын да
үйренуде мұсылмандардың негізгі рөл атқарғанын айта аламыз. [1]
Мұсылмандардың импортқа шығарып отырған маңызды тауарларының арасында
кемелерге қажетті ағаш, темір, сонымен қатар тоқыма өнеркәсібі үшін ауадай
қажетті ащудас та шығарды. Енді бұл шындыққа жанасатын деректердің күңгірт
болуына қарамастан келіп шығатын нәтижеде мұсылмандар мен еуропалықтар
сауда-саттық және техника ғылымдары жөнінен тәжірибе алмасып отырған. Әрине
басым көпшілігі мұсылмандардын еңбегі екені сөзсіз. Техника ғылымдарының
көбісінің атаулары араб тілінен енген. Араб тілі дегеніміз - ұлы дініміз
Исламның тілі, демек бұл Ислам өркениетінің Еуропаға ықпалының тағы да бір
бұлтартпас дәлелі. Ислам жерлерінде өмір сүрген барлық адам арабшаланған
латын диалектикасын қолдану арқылы арабшаға тәуелді болды. [2]
Мұсылмандардың ғылым мен философиядағы жеткен жетістіктерін тілге тиек
етер болсақ, алдымызға бірнеше мәселелер мен сұрақтар туындайды. Бұлардың
алғашқысы мыналар: Гректердің философиясы мен ғылымдарында мұсылмандардың
үлес салмағы қандай және ғылымға және т.б. өздері қаншалықты үлес қосқан?
Осындай маңызды сұрақтар мен мәселелерге қазіргі таңдағы еуропалық
ғалымдар, соның ішінде Гарра де Ваух атты жазушы өзінің еңбектерінде
мұсылмандардың Еуропаға ықпалы айтарлықтай екендігін өз еркімен мәжбүр
түрде мойындайды.
Сондай-ақ алгебра, геометрия, астрономия, медицина ғылымдарындағы алғашқы
дамуды да мұсылмандар жасады.
Әрі математика, әрі астрономияда басты маңызды есім, латын
ғалымдарының пайымдауынша алгаризм деп танылған, яғни Әл-Харизмидің
есімімен аталған еді. Техникалық термин алгаризм халифа Мәмунның дәуірінде
қолданыла бастады. Әл-Харизмидің өзі Бәйтул Хикмә-да қызмет атқарған. Әл-
Харизми халифа Мәмун үшін Синдхинта деп аталатын үндіше астрономиялық
график жасаған. Алғашқы математикалық кітап осы Жебир яғни әл-Харизмидің
еңбегі. Ол мұнда бүгінгі күннің ондық жүйесін қолданған. Сонымен қатар сол
дәуірдегі ғалымдар әрбір санның квадрат түбірін табуға жарайтын әрі күрделі
біршама математикалық мәселелерді арифметикалық түрғысынан шешетін әдістер
ойлап тапты. XI ғасырдың алғашқы жартысында өмір сүрген ғалымдардың
арасында атағынан ат үркитін екі математик және астрономия ғалымы ибн Самих
және ибн Саффар мен астролог ибн Ружжал бар еді. Ал енді медицина, аурухана
жайлы әңгіме қозғайтын болсақ ол кездегі өте бай ауруханалар халифа Харун
Рашидтің бастауымен құрылған Мансури атты аурухана еді. Бұл аурухананың
бір ерекшелігі ерлер бөлімі мен әйелдер бөлімі екі бөлек еді және өз
мешіті, кітапханасы т.с.с. артықшылықтары бар еді.Сол кездегі ибн Синанын
жазып шыққан еңбегі әл-Қанун осы күнге дейін медицина саласында оқытылып
келеді.[2]
Ортағасырлық Шығыс пен Батыс философиялық ойдың даму барысында
әрқайсысы өзіне тән ерекшелігімен айқындалып отырды. Ортағасырлық
арабтілдік мұсылман философиясын батыстық философиямен салыстырғанда діннің
әсері біршама бәсеңдеу болды, бұл жағдай шығыс мұсылман философиясының
әртүрлі бағытта дамып, еуропалық ғылым мен философияға қарағанда едәуір
алдыға кетіп, әлемдік философия деңгейіне көтеріле алуына негіз болды. Осы
тарихи кезең туралы, мұсылмандық Шығыс пен христиандық Батысты салыстырып,
Е.А.Фролова өзінің "Араб-мұсылмандық философиясының рационадизмі" деген
мақаласында былай деп жазады: " Еуропа рухани дағдарысты басынан кешіріп
жатқанда, Таяу және Орта Шығыс халықтарында ғылымының шарықтау кезеңі,
қоғамдық ойды, қоғамдық сананы рационализациялау қозғалысының қуаты
фәлсафамен қатар теологияны, әдебиетті қамтып, мәдениеттің гүлденуіне
себепші болды". (Фролова Е.А. "Рационализм в арабо-мусульманской
философии". Рационалистическая традиция и современность: Ближний и
Средний Восток. — М., Наука. Главная редакция восточной литературы, 1990. -
280с. - с.20 - 21.) Егерде 8-ғасырдың басыңда арабтар Испанияны басып алған
кезде тұрғылықты испан-рим халықтарының мәдениетінен біршама төмен тұрса, 9-
10-ғасырларда ғылым мен мәдениеттің дамуының нәтижесінде арабтар
мұсылмандық Шығыс үшін ғана емес, христиандық Еуропа үшін де мәдениет,
ғылым және философия орталығына айналды.
Испанияда 10-гасырда өміp сүрген христиандық автордьң жазуы бойынша:
"Ең атақты жас христиандар арабтардьң тілі мен әдебиет пен басқа әдебиет
пен басқа тілді білмейді; және де олар араб кітаптарын ынтамен оқып
зерттейді, олар көп ақша жұмсап араб кітаптарынан кітапхана құрастыруға
асығады және барлық жерде араб ғылымын мақтайды. Басқа жағынан, христиан
кітаптары туралы еске алғанның өзінде олар менсінбей, мұндай шығармалар
оларға назар аударуға тұрмайды деп мәлімдейді”.Осы мәселе төңірегінде
бертін келе үнді халқының көрнекті өкілі Д.Неру де өзінің "Үндіні ашу"
деген кігабында өте жақсы керсетіп берген. Ол араб мәдениетінің әлемдік, ең
алдымен, батыс еуропалық мәдениетке ортағасырларда тигізген әсерінің зор
екендігін ерекше атап өткен: "Бағдат халифаты мұсылман әлемінің мәдени
орталығы болып қала берді, тіпті алыстағы Испания одан шабыт алып отырды.
Сол кезеңде Еуропа білім, ғылым және тұрмыс салаларында артта қалған
болатын. Арабтар Испанияда (Хордов), бүкіл ортағасырлық еуропада білім
шырағының сөнбеуіне мүмкіндік берді. Бұл шырақтың сәулесі Еуропаньң еңсесін
басқан қара түнекті қақ жарып білім нұрын төкті" Сонымен, ортағасырда
мұсылмандық шығыс мәдениеті мен философиясының ерекше гүлдену және даму
кезеңі болса, батысеуропалық мәдениет пен философияға құлдырау мен дамуында
біржақтылық тән болды. Ортағасырлық батысеуропалық философияның құлдырауы
марксистік философия тұрғысынан баға берілгендей, оның жалпы діни сипатта
болғанына байланысты емес, онын тек 6ip бағытта, яғни тек қана діни-
идеалистік сипатта болып, философияның емін-еркін дамуына мүмкіндік бермей,
біржақты сипат алып дамуында болды. [6]
Алғашқы мұсылман философы Әл-Киндидің ғылым және Білім адамы әрі
философ ретінде Батысқа әсері зор болған. Ол батыста Әл-Күндіс есімімен
танымал болған.
Киндидің аударылған еңбектері:
А) Киндидің латын тіліне аударылған еңбектері:
1. Рисале фи мақпител-Ақыл; латын тіліне екі рет
аударылған және де интелектус есімімен танымал болған.
2. Фил-Жевахрил-Хамса. Бұл әдебиетті Герардо да Кремона деген адам
аударған.
3. Рисале фи махиятил - наум уар-руя.
Рисале би ижаз және Ихтисар фил бурханилмантықи; Бұл еңбекті
латындардың кейбіреулері Фарабидікі дейді.
Ә) Киндидің еврей тіліне аударылған еңбектері:
1 - Катабут-туффаха.
Киндидің әсерлері.
А) Христиан философтарына әсері:
Киндиден әсер алған алғашқы Батыс ойшылдарының арасында Уильям, Альберт
Магнус есімді ойшылдар бар. Бұлар Киндидің көзқарастарын тікелей
қабылдаған.
Ә) Яхуди (еврей) философиясына әсері:
Кинди яхуди философтарына бірнеше тақырыптарда әсерін тигізген. Мысалы,
Исак бен Салалан атты ойшыл өз еңбектерінде философиясының анықтамасын
Киндиден алғанын айтады. Киндидің шәкірті секілді болған Әбу Сүлеймен Раби
Ибн Яхия рух туралы көзқарастарын Киндиден алғанын баяндайды. [1]
Батыс христиан және яхуди ой толғаныстарына ең көп әсер еткен Фараби
еді. Фараби өмірінің соңғы жылдарында Ибн Масарра және Ибн Габриель есімді
яхуди философтарының әсерінен Батысқа танымал бола бастаған. Латындар мен
батыс яхудилер арасында Фараби, Авенасар, Абуназар, Албумасар секілді
есімдерімен танымал болған.
Фарабидің аударылған еңбектері:
Латын тілінде аударылған еңбектері;
1. Китабу фи-Ақыл.
2. Китабу фил-Хитабе. Бұл еңбекті латыншаға аударған Гермен Алманус
болған.
3. Ихха-ил- Улим. Латын тіліне үш рет аударған.
4. Маратибил Улим.
5. Китабу фил Мараж.
Еврей тіліндe аударылған еңбектері:
1. Китабу фи-Ақыл.
2. Китабу қияс ас-Сағир.
3. Рисале фи Махятин - Нафе.
4. Шарху китабил макулат ли Аристотелие.
Фарабидің әсерлері:
А) Христиан философтарына әсері:
Фараби философиясыньң батыс христиан философияның әcepi мол Фарабидің
ғылымдарды сыныптауын Батыс философтары қайталайды. Батыс ойшылдары
Фарабидің ақыл теориясын және бөлімдерге айыруын тікелей қабылдаған. Атақты

Батыс ойшылдары Альберт Магнус пен Томос Дакун Фарабидің антологиялық көз
қарастарынан үлкен әсер алған. Фарабидің болмыс және Тәңір туралы
көзқарастарын Томос eш6ip өзгepicciз қабылдап, өз еңбектерінде көрсеткен.
Аталмыш Батыс ойшылдары тек болмыс мэселесінде гана емес, білім жөніндегі
пікірлерін де өздеріе алған. [1]
Ә) Яхуди философиясына acepi:
Фарабидің яхуди философиясына да әcepi зор болган. Яхудилер Фарабидің
еңбектерін өте түсінікті әpi жеңіл түрде жазылған деп айтады.
Фарабидің Әс-Сиретил-Фазила атты еңбегіндегі рухтардың өлімсіздігі
турасындағы көзқарастарын яхуди философтарының 6ipi Исак Ибн Латиф тікелей
қабылдап өз еңбектерінде орын қалдырған. Сонымен қатар Фарабидің жаңа -
платоншылдық пiкipлерін яхуди философының 6ipi Ибн Масарра барынша
пайдаланған.[1]
Әбу Насыр әл- Фараби ежелгі гректің ұлы математигі және астрономы
Птолемейдің “Алмагесіне” көлемді түсініктеме жазған. Бұл еңбек "Алмагеске
түсініктеме " деген атаумен белгілі Астрон және математика тарихында үлкен
маңызы болған Әбу Насыр әл-Фарабидын бұл трактаты тригонометрияны дамытуға
да игi ықпал жасады. Ол өізне дейінгі және тұстас математиктердің
енбектеріне сүйнене отырып тритоном,. сызықтар жөнінде өз ілімін жасады.
Мұндағы нeгізгi бip жаңалық Әбу Насыр әл- Фараби синус, косинус, синус-
ферзус, тангенс, котангенс сызықтарын бірыңғай радиусы тұрақты шеңбер
ішінде қарастырды. Олардың арасындағы бірсыпыра қатынастарды ашты, Kей6ip
қарапайым қасиеттерін айқындады. Ол тригоном, кестелер жасауда аса қажет
болып табылатын бip градус доғаның синусы мен косинусын анықтауда елеул!
табыстарға жеткен. Әбу Насыр әл- Фараби осы айтылған тригоном,
мағлұматтарға және басқа да қосымша математикалық материалдарға сүйене
отырып. "Алмагесте" қарастырылған астрономия және география мәселелерін
математикалық жолмен шешудің ең жеңіл әдістетерін ұсынады. "Геометриялық
фигуралардың егжей-тегжейі жөнінде табиғи сырлары мен рухани әдіс-айлалар
кітабы" геометриялық салу есептерін сұрыптап. бip жүйеге келтipген. Жүзден
аса есептің салу әдістері көрсетілген. Бұлардың iшiдe: парабола салу,
бұрышты трисекциялау, кубты екі еселеу, дұрыс көпбұрыштар салу, көпжақтар
салу, жазық фигураларды түрденадіру, т.б. бар. Әбу Насыр әл- Фараби адымы
тұрақты циркуль мен 6ip жақты сызғыш жәрдемімен шешілетін есептерді мол
қарастырды. Осы еңбекте 3, 4. 5. т.б., яғни өлшемді куб салу есебін ойша
қалай шешу идеясы бар, оның "Болжамдағы геометрияға кipicпe" атты трактат
жазғаны мәлім, бірақ, ол еңбегі бізге жетпеген.
Осыған қарағанда Әбу Насыр әл-Фараби көп өлшемді абстракция
геометрияның идеясын алғаш айтушылардың бipi дeп жорамалдауға негіз бар.
Әбу Насыр әл- Фарабидің трактатын математика тарихшылары осы уақытқа дейін
атақты Хорасан математигі Әбу-л-Уафаға теліп келгені анықталды.
Әбу Насыр әл- Фараби арифметика саласында "Теориялық
арифметикаға қысқаша кірicпе" деп аталатын енбек жазған. Оның көптеген
логикалық еңбектерінде математикалық логиканын элементгері де кездеседі.
Әбу Насыр әл- Фарабидің математикалық идеяларын мұраларын Әбу-л-Уафа, Әбу
Әли ибн Сина (Авиценна). Әбу Райхан Бируни, Омар хайям сияқты шығыс
ғұламаларымен қатар Роджер Бэкон, Леонардо да Винчи тәрізді Еуропа
ғалымдары да көп пайдаланған. Физика саласындағы Әбу Насыр әл- Фарабидің
көрнекті еңбегі "Вакуум туралы" деп аталады. Мұнда ол вакуум жок екенін
ежелгі гректерде сирек кездесетін тәжірибиеге сүйенген логикалық
қорытындылар арқылы дәлелдеуге тырысқан. Әбу Әбу Насыр әл- Фарабидің
еңбегінде вакуум мәселесінде басқа да физиканың әр түрлі мәселелерін
қарастырып, сол кездегі ғалымдардың дәрежесіне сай өз шешімдерін дұрыс
тапқан (дененің жылудан ұлғаюы не кiшipeюі) түciндіpілгeн кернеуге, қысымға
байланысты ауа көлемінің ұлғаю немесе кiшірею зандылықтары, ауаға
түcipілгeн кернеудің 6epiлyi. т.б.).
Әбу Насыр әл- Фарабидің хим., мед., геогр., минерол.. т.б.
жаратылыстану ғылымдары бойынша да шығармалар жазған: "Ал химия өнерінің
қажеттілігі туралы" атты трактатында өз тұсындағы ал химиялық бiлiмдepдi
талдап, ал химияның жалған қабыршағынан ғылым дәнін бөліп алып, оны бeлriлi
бip зерттеу пәнi бар жаратылыстану ғылымынын 6ip саласы ретінде
қарастырады. Әбу Әбу Насыр әл- Фараби медицина саласында "Адам ағзалары
жөніндегі Аристотельмен алшақтығы жөнінде Галенге қарсы жазылған трактат",
"Жануарлар ағзалары", "Темперамент туралы ” т.6. еңбектер жазған, онда,
негізінен. медицинаның теориялық мәселелерімен айналысып, мед. өнерінің
пәнін, мідет-мақсатын анықтап беруге тырысады. Әбу Әбу Насыр әл- Фараби
философия және натурфилософия енбектерінде жаратылыстанудың көптеген
мәселелерінe тоқталады.[3]
Жаратылыстану саласында жазған трактаттары да, бұл салаға қосқан
жаналықтары да қыруар. Физикалық. құбылыстарда талдайтын еңбегi оннан
асады. Оның таразы туралы, механизмдер туралы, оптика мен бос кеңістік
(вакуум) туралы көптеген құнды тұжырымдары әлемге әйгілi. Ол механикаға,
математикамен геометрия әдістерін жан-жақты пайдаланды, тәжірибені
логикалық терең ойлау нәтижелерімен ұштастырды. Астрономияда күн апогейі
орнының тұрақты болмайтынын өз тәжірибесі арқылы бақылап анықтаған.
Сәуленің таралуын геом. оптика заңдылықтарымен дәлелдеп беред!. Сәуленнің
жиналу, сыну, тарау. шоғырлану заңдылықтарын геометриялық дәл әдістермен
тапқан.
Әбу Әбу Насыр әл- Фарабидің шұғыла туралы түciнri Еуропа ғылымына
17 ғ-да ғана мәлім болды. Оны неміс астрономы И. Кеплер арабшадан аударып
"фокус" атаған. Mұны Әбу Әбу Насыр әл- Фараби сегіз ғасыр бұрын "күйдіру",
"оттық орын" мәнінен шығарып "мухарақ" атаған. Ол және өз қолымен ойыс
айна, яғни парабола, линза жасап, бұларын ғылымда қолданған да болатын.
Әбу Әбу Насыр әл- Фараби ежелгі гректің ұлы астрономы Клавдии Пто-
ломейдің ебектерін түсіндіре, кемелдендіре отырып, өз тарапынан да
теориялық (математикалық), практикалық мәні зор қорытындылар жасап, соған
идеялар, пікірлер айтады. Мысалы, ол тарихта тұңғыш рет Шолпан планетасының
күннiң бетін басып өтуін бақылайды, "Астрологиялық болжамдарда не дұрыс, не
теріс" деп аталатын трактатында ғұлама жұлдыздардың орны, түр-түci,
қозғалысы, т.б. көрінерлік қасиеттepiнe сүйене отырып ғылым астрономияны,
жер бетіндегі
оқиғалардынң адам өмipінің болашағын алдын -ала болжауға болады дейтін
дүдәмал күмәнді ғылым-сымақты acтpонологиядан бөліп қарайды.[4]
Ибн Сина eciмi Батысқа латын тілінде Авиценна болып, ал еврей тілінде
Авен Сина болып танылған. Әрине, Ибн Сина Батысқа ең танымал болған ислам
философтарының 6ipi еді.
Ибн Синаның аударылған еңбектері:
А) Латын тіліне аударылған еңбектері:
1. Ибн Синаның өмірбаяны. Басында өзі қалам алып бастаған, соңында шәкірті
Журжани аяқтаған Ибн Синаның бұл еңбегі Никол Масса тарапынан латыншаға
аударылған.
2. Катабуш Шифа. Бұл еңбек Батыста Ашшифа eciмiмен танымал болып, 6ip
адамның қолынан емес, бipнешe адамдар тарапынан аударылған.
3. Китабун-Нафас. 1546 жылы Андреа Альфого есімді кici тарапынан
аударылған.
4. Хугис Бениз eciмдi француз философы Ибн Синаның психологиясын зерттеген.
Ибн Синаның еңбектерінен үлкен әсер алған христиан философтары Александр де
Халес пен Уильям.Даверн болды. Сонымен қатар атақты христиан ойшылы
Альберт Магнус өз еңбектерінің әp6ip парағында Ибн Сина көзқарастарына
сілтеме жасап отырған. Жаңа заман Батыс философиясының ішінде Ибн Синадан
әсер алған атақты ойшыл Декартты айтуға болады. Ол Ибн Синаның рух
мәселесін тікелей қабылдап, өз еңбектерінде көрсеткен.
Э) Яхуди философиясына әcepi:
Яхуди философиясының арасында ең алғашқы Ибн Синадан әсер алған Ибн Даут
пен Муса иби Меймуй болды. Ибн Синаның міндеті және мүмкін болмыс идеясын
яхуди ойшылдары кө6ipeк қолдады.
Әбу Әли Ибн Синаның философиялық және жаратылыстану ғылымына арналған
трактаттары бірнеше жүздеген жылдар бойы Шығыс пен Батыста кең таралған
тарихи мәні зор мәшһур еңбектер қатарында келеді.
Әбу Әли Ибн Сина Дәрігерлік кәсіппен 16 жасынан бастап шұғылданды.
Жергілікті тәбиб әдістерін үйренген соң ол кітаптардан ескі грек, руми,
үнді, парсы, қытай мед. негіздерін өңдеп жетіктірді. Әcipece ескі юнан
(грек) жұртының атақты дәрігерлері Гиппократ пен Галеннің еңбектерімен
толық танысты, олар айтқан қағидаларды толықтырды, қатесін түзетті,
ескірген ұғымдарын алып тастады. Әбу Әли Ибн Синаның арқасында Гиппократ
иен Галеннің даңқы қайта жайылды, әйтпегенде Еуропада одардың еңбегі түгіл
eciмi де ұмытыла бастаған еді. Оның күрделі туындысы - "Дәрігерлік
ғылыымның каноны" ("Китабалканун фи-т тибб "). бұл — көп. 200 баспа табақ,
5 кітаптан тұратын мед. энциклопедия. Араб тілінде сан peт көшірілді.
Латынша аудармасы 12 г-да жарық көріп, аз уақытта бүкіл дүниежүзіне
таралды. Күллі Шығыс пен Батыста Әбу Әли Ибн Сина осы кітап арқылы 5 — 6 ғ
бойы мед. ғылымының дара жетекшісі, дәрігерлердің ұлы ұстазы болды.
"Медициналық ханзада"." Шейх ур-райс" деген ұлы есімге ие болды. Баспа
әдісі пайда болғаннан кейін "Каноннын" басылуы Інжілмен бәсекелес өтті.
Араб тіліндегісін санамағанда лат. аудармасы 30 шақты peт басылды. "Канон"
орыс, өзбек тілінде ғалымның 1000 жылдық салтаанатына байланысты Ташкентте
(1954 - 60) басылып шықты. "'Медицина - саулықты сақтау, науқасты кеселден
айықтыру ушін адам тәнін зерттейтін ғылым", — дейді автор. “ Медицинаның
6ip бөлігі — білім, eкiншісі амал, мұның екеуі де ғылым, 6ipeуi
медицинаның түп негiзi болса. eкiншici — амал жасау ережелері'" Әбу Әли Ибн
Синаның ең негізгі насихаты — саулықты күні бұрын сақтау. Бұл жөнінде оның
қоятын шарттары: тағамды талғай бiлу, денені шынықтыру және таза ұстау. Бұл
ережелер осы күнге дейін маңызын жойған жоқ. Ал ғасырлар бойы бұған еліктеп
жазылған кітаптар да өте көп. Саулық сақтау жолдарын. Әбу Әли Ибн Сина
былай деп көрсетеді: "Дене құрылысының гармониясын 6ip қалыпты ұстау тағам
мен ішімдікті талғау, дәрет тәртібін мұхияттауға киім мен мен ауа тазалығын
ұстау, дене мен рух бірлестігін көздеу, ол ушін ұйқы тәpтi6iн бұздырмау.
Дене шынықтыру үшін жаттығулар әр адамның жасына, күшіне сәйкес әр қилы
болуы қажет. Орта жастағыларға салт атпен қыдыру, ал қуаты азайған егде
кісілepre жаяу жүру пайдалы. Сол сияқты бозбалаға шарт тағам қарттарға
зиянды болуы ықтимал. Жасы келіп қартайған шақта ұйқыны көбейту, жьлы суды
булау, қабылдау. Қышқыл, тұзды тағамды азайтып, сүт қopeктepiн,
өсімдіктерді әcipece, сарымсақ, қызылша мен капустаны көбірек пайдалану
керек", — дейді. "Канондағы" саулық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.