Дұрыс басқару шешімдерін қабылдау

КІРІСПЕ

Қазіргі таңда менеджерлер мен маркетологтар мамандығы бірегей болудан қалды. Еңбек нарығында елеулі бәсекелестік пайда болды, ал бұл өз кезегінде кәсіби дайындық деңгейінің маңыздылығын және іскерлік қатынастар дағдыларын үйрену.

Бұл пәннің негізгі мазмұны бизнестегі, мемлекеттік қызметтегі іскер қатынастардың ережелері мен психологиялық заңдылықтарын зерттеу. Осымен байланысты, бұл курс салааралық болып табылады да, менеджмент, социология, психология, филосоыия салаларындағы ілімдерді өз ішіне алады. Пәнді игеру болашақ маманға жұмысшы тобындағы қарым-қатынаты дұрыс жолға қоюға, алға қойылған мақсаттарды орындау үшін коммуникациялық құралдарды орынды пайдалана білуге, жалпы басшылықты іскерлік қарым-қатынастың ғылыми принциптерін есепке алып іске асыруға, Қазақстан Республикасының халық шаруашылық салаларының тұрақты қызметін қамтамасыз ету үшін белсенділік пен жаңашылдықты дамытуға мүмкіндік береді.

Басқару саласыдағы мамандандырдың социономикалық типінің модельдік сипаттамалары адамдармен жұмыс істеуде білім, дағданың қажетті жиынтығын, олардың өзара қатынастарын, қақтығыстың жағдайды түсіну басқа да жағдайларды болжайды. Сондықтан да басқару тәжірибесіндегі қилы мәселелерді шешу үшін басқару саласындағы мамандарға психологиялық білімдер қажет. Қазіргі таңда қандайда болмасын салада психология ілімдері, оның заңдылықтары және әдістемелік құралдары тікелей немесе жанама пайдаланылады.

Бұл курс дұрыс басқару шешімдерін қабылдауға үйретеді, сондай-ақ тәжірибелік сабақтар іскерлік ойындар шеңберінде тероиялық материалдарды игеруге, өзінің шешімін күтіп отырған нақты басқару шешімдерін талқылау бойынша өндірістік жағдайлар мен пікір-таластарды жүргізуге үйретеді.

Іскер қатынастар ережелері мен реттеу механизмдері туралы негізгі түсініктерді қалыптастыру. Магистранттарға басқарудың психологиялық негіздерінде тұрақты білімдерін қалыптастыру. Өз кезегінде бұл кәсіби тәжірибеде басқарудың психологиялық факторларын тура пайдалануға мүмкіндік береді.

“Іскерлік қатынастар этикасы” пәнінің зерттеу міндеттері: басқару қызметіне жүйелік талдауды қамтамасыз етуге қажетті, психологиялық-басқару диапозонындағы білімдерді игеру; басқарушылық қарым-қатынас саласында арнайы психологиялық білімдерді игеру; кәсіби өсу үшін психологиялық дайындықта заманауи технологияларды қолдану.

Лекция 1. Іскерлік қатынастар мен басқару психологиясына кіріспе

Этика - бұл мораль туралы, оның мәні, қоғамдық өмірдегі рөлі және оның тарихи дамуы туралы ғылым. Этика ғылымының 2 тобы бар: жалпы адамзаттық этика және кәсіби этика. Кәсіби этика заң қызметінде, ғылыми зерттеулерде, кәсіпкерлікте және медицинада қолданылады.

Кәсіпкерлік этикасы туралы көзқарастар әр заманда әр түрлі болды. Мысалы, Аристотель былай деген: «Егер де өндіріске еңбек етсең, және одан пайда тапсаң, бұл этикалық тұрғыдан дұрыс. Ал ақшаны қарызға пайызбен берсең, бұл этикалық тұрғыдан дұрыс емес». Фома Аквинскийдің пікірі тауардың әділ бағасы туралы болды. Оның ойынша, барлық кәсіпкерлер жалпы адамзат этикасына бағынуы керек, 20-шы ғасырда бұл мәселелерге кеңірек зейін қоя бастады. ҚСРО-да 1952 жылы «Мемлекеттік қызметтегі этика» атты семинар өтті, 1989 ж. «Үкіметтегі этика» атты конференция өтті. Ал, 1992 жылы «Бизнес этикасы» атты халықаралық Мәскеуде өтті.

Бизнес этикасы келесілерді қамтуы тиіс:

1. әкімшілік жауапкершілікті
2. басқару шешімдерін қабылдаудың этикалық аспектілері
3. этикаға үйрету мәселелрі
4. ұйымдағы құндылықтар қақтығысы

Қазіргі таңдағы менеджерлерге деген талаптар күшейген. Олар:

• кәсіби біліктілік
• менеджер саяси, құқықтық, технологиялық, демографиялық ақпараттық және экологиялық сфералардағы өзгерістердіі ескеруі тиіс
• өз бетінше болуы және тәуекелге бел бұруы
• ақпараттарды шрғырландыра білуі
• пікірлердің плюрализмін жинақтай алуы
• жұмыс ұжымдарын құрай алуы

Бизнес этикасы маркетинг, философия, социология, мәдениеттану, психология, саясаттану атты пәндермен тығыз байланысты. Бизнес этикасынның 6 қайнар көзі бар: мұрагерлік, дін, философиялық жүйе, мәдени тәжірибе, құқықтық жүйе, жүріс-тұрыс нормалары (фирмадағы жүріс-тұрыс нормалары, компанияның оперативті саясаты, компанияның этикалық кодексы) .

Кәсіпкерлік этикасы 4 құраманы өз ішіне алады:

1. Құндылықтар: пікірлер, адамға қатынасы, қоғамдағы еркіндік, әділеттілік, шындық заңдылық, нейтралдылық, жауапкрешілік, шыдамдылық.
2. Стандарттар мен нормалар: адамдар мен қызметтердің іс-әрекеттерін анықталатын принциптер және олардың жүріс-тұрысын бақылау (заңдар, кодекстер) .
3. Сыртқы орта: адамдардың қызмет ететін саладағы шарттар: саяси, әлеуметтік, мәдени.
4. Адамдардың жүріс-тұрысы: белгілі бір нормалар мен стандарттар шеңберінде қоғамның құндылықтарына бағытталған адамдардың қызмет формалары.

Бизнес саласындағы жүріс-тұрыс белгілі бір нормалар мен стандарттарға сай болуы үшін, 3 компонент қажет:

1. Ішкі бақылау

2. Сыртқы бақылау

3. Этикалық дилемаларды шешу механизмі. Этикаға оқыту.

Лекция 2. «Қарым-қатынас» ұғымының түсінігі

«Қарым-қатынас» ұғымының көптеген түрлерінің болуы осы мәселеге байланысты әр түрлі тәсілдер мен көзқарастарға байланысты.

Қарым-қатынас - адамдардың өзара қызметтестігінен туындайтын және ақпарат алмасудан, өзара қызмет етудің бірыңғай стратегиясын құрастырудан, басқа адамды түсіну мен қабылдаудан тұратын адамдар арасындағы байланыстардың дамуы және қалыптасу процессі.

Тәжірибеде “қарым-қатынас” пен “қатынас” ұғымдарын жиі шатастырады. Бұл ұғымдар бір емес. Қарым-қатынас қандай да бір қатынастарды жүзеге асыру процесі.

“Қарым-қатынас” ұғымының күрделілігін ескере отырып - оның әрбір элементтерін талдау мүмкін болу үшін оның құрылымын белгілеу қажет. Қарым-қатынас құрылымын біз оның өзара байланысқан үш жағын:

1. Коммуникативтік;

2. Интерактивтік;

3. Перцептивтік (анықтау арқылы жүзеге асырамыз) .

Қатынастың комуникативтік жағы - адамдар арасында ақпарат алмасу. Интералтивті жағы - бұл индевидтер арасындағы байланысты ұйымдастыру. Перцептивтік жағы - қарым-қатынас бойынша серіктестіктердің бір-бірін қабылдауын және осы негізде өзара түсіністіктің болуын білдіреді.

Қарым-қатынастың басты құралы болып - тіл табылады. Тіл адамдардың қатынас құралы, қызмет ету белгілер жүйесі. Қатынас процесінде белгілер үлкен маңызға ие. Белгі - нұсқау ретінде жүретін және ақпаратты сақтауға, өңдеуге, жіберуге қолданылатын кез-келген материалдық объект (зат, құбылыс, оқиға) .

Белгі келесі турлерге бөлінеді:

Интернационалдық - ақпараттарды жіберуге арнайы шығарылған белгілер.

Интернационалдық емес- осы ақпараттарды тікелей беретін белгілер.

Интернационалдық емес белгілерге эмоция белгілерді жатқызуға болады (мысалы, студенттің аудитория алдындағы қобалжуы, оның қолдары дірілдеуін білдіруі мүмкін) .

Қарым-қатынас процесіндегі әсер ету механизмдері. Қарым-қатынастың екі түрі бар: вербальді және вербальсіз. Сөз арқылы жүзеге асырылатын қарым-қатынас вербальді деп аталады (латын тілінен verbalis -сөздік) . Вербальсіз қатынаста ақпараттарды беру құралы болып вербальсіз (сөзсіз) белгілер (позалар, мимика, интонация, көзқарас, территориялық орналасу) табылады.

Сөз адамның интеллектуалдық ойын білдіреді. Сөз қарым-қатынастың вербаьсіз элементтерінен тұратын көптеген мәліметтерден тұрады. Олардың ішінен келесілерін бөліп көрсетуге болады:

Поза, қимыл, мимика. Бұлар дененің әр бөлігінің жалпы моторикасы ретінде қабылданады (қолдық жестикуляция, беттің мимикасы ) . Осы жалпы моторика адамның эмоционалдық реакцияларын білдіреді. Осы ерекшеліктер к инетика деп аталады.

Паралингвистика немесе просодика - дауыс тембрі, сөйлеу темпі, дауыс тембрінің жоғаралығы, сөйлеу ерекшеліктері, сөз арасындағы үзілістер, күлу, жылау, күрсіну, сөйлеу қателіктері. Паралингвистика- бұл дауыс сапасы, оның диапазоны. Экстролингвистика - сөйлеу кезінде үзілістер жіберу, жөтелу, күлу.

Проксемимика (ағылшын тілінен аударғанда Proximi- жақындық) . Проксимимиканың негізін қалаушы Э. Холл, оны кеңістік психология деп атады.

Визуалдық қарым-қатынас - көздердің байланысы. Деструктивтік жанжалдар, жағымсыз әрекеттерге әкеліп соғады.

Лекция 3. Кәсіпкерлер психологиясы және олардың бизнеске қатынастары

Адамдардың бір-бірінен айырмашылығының негізгі принципі іс-әрекеттерін әлеуметтік бағыты мен әлеуметтік жауапкершілік дәрежесі принципі болып табылады. Адамдардың әр түрлі болуын 2 типке бөлуге болады: акула мен дельфин.

Этикалық бағыт

Барлығы өзім ушінБарлығы өзгелер үшін

Осылардың арасында балықтар мен шаяндар

Төртбұрышты сызайық: тігінен әлеуметтік бағыт, көлденен - өмірлік потенциал.

1. оң әлеуметтік бағдар мен максималды өмірлік әлеует - дельфин.
2. максималды өмірлік әлеует және оң бағдар - акула
3. орта өмірлік әлеует және оң бағдар - балық
4. Төменгі өмірлік әлеует және теріс бағдар - шаян.

Лекция 4. Басқарудағы коммуникациялық процестер

Коммуникация дегеніміз- басшылардың тиімді шешімдер қабылдау түшін хабарлар, мәліметтермен алмасуы және төменгі буындарға қабылднған шешімдерді жеткізу болып табылады. «Коммуникация» термині латын сөзінен шыққан «жалпы» деген мағынаны білдіреді. Берілетін ақпарат алынатын ақпараттарды жалпы белгілеуге тырысады. Осыдан барып коммуникация тек жай ғана ақпарат алмасу ретінде анықталып қана қоймай, жалпы символдар көмегімен түсінуді білдіреді.

Коммуникация - тиімді басқарудың кілті болып табылады. Коммуникациялар- ауызша және жазбаша, ресми және бейресми түрде көптеген арналар және әртүрлі бағыттар бойынша жүреді.

Енді ұйымдардағы коммуникациялық процесстерге тоқтаймыз.

Бірінші, ұйымдар мен оның қоршаған ортаның қатынастары. Әрбір ұйымдағы қызеттер жөніндегі жазбалар, телефон арқылы сөйлесу, ресми (формальді) есептер, бейне ленталар, көзбе-көз әңгімелесу және т. б. қатынастарды байланыстырудың негізі болып табылады. Ұйымдар сыртқы қоршаған ортамен байланыста болулары үшін бірнеше құралдарды қолданады.

Потенциалды тұтынушылармен байланыстар. Олардың жарнамалары және тауарларды базарға өткізулері арқылы қоғаммен байланыстары, олардың халықтың бейнесі арқылы көрінеді.

Өзінің бір жылдық есептерінде әрбір ұйым өздерінің қаржысы, маркетинг жеңілдіктері, орналасуы және т. б. туралы мәліметтер береді.

Екінші, бөлімшелер мен деңгей арасындағы байланыстар. Ұйымдар ішіндегі хабарлар бір деңгейден келесі деңгейге тік байланыс шеңберінде жүргізіледі. Ол хабарлар жоғары деңгейден төменге түседі және олар бәсеңдеп түсуі мүмкін. Осы арқылы бағынышты деңгейлерге алдағы міндеттер, нақты тапсырмалар туралы хабарланады.

Ұйымдарда жоғарыдан төменге ғана байланыстар болып қоймайды, сонымен бірге төменнен жоғары көтерілуші (восход) 3жүйе хабарлар да болады.

Төменнен жоғары көтерілетін байланыстар- жоғарғы буындарда болған жағдайлармен таныстыру немесес хабардар ету. Бұл байланыс әдетте есеп беру, ұсыныс жасау, түсініктемем хаттар жазу түрлерінде жасалынады. Мысала, банкте істейтін оператор жаңадан әкелінген ЭЕМ- нің бұрынғыға қарағанда, бірнеше есе баяу жұмыс істейтінін байқады дейік. Ал бұл жағдай банк клиенттерінің арасында наразылық тудырады. Сондықтан оператор өз бөлімінің басшасына қалыптасқан жағдай туралы хабар береді. Бұл бастық операцияларды басқару бөліміне, ал ондағылар өз кезегінде вице-президентке, вице-президент банк президентіне хабар береді. Президент осы жағдайларды талдай келе, ЭЕМ-дердегі құрылған бағдарламалардың жаңа жетілдірілген бағдарламалар алдыру туралы шешім қабылдайды. Ақпаараттарды төменгі деңгейден жоғарғы деңгейге беру көп жағдайда еңбек өнімділігіне өз әсерін тигізеді. Төменнен жоғары қарай болатын коммуникация төменгі деңгейдегі хабарлап отыру функциясында атқарылады.

Ұйым немесе мекеме өте күрделі байланысып жатқан бөлімдерден тұратын болғандықтан, олрада коммуникация міндеттері және мақсаттарды үйлестіру үшін керек.

Үшінші, Түрлі бөлімшелер арасындағы байланыстар . Ұйымдарда жоғарыдан төмен (исходящий) және төменнен жоғары (восходящий) хабарлар байланысы болып қана қоймай, сонымен бірге көлденең байланыстарда болуы қажет. Ұйымдар бірнеше бөлімшелерден тұратын болғандқтан, олардың ортасындағы хабарлардың айналымы немесе алмасуы мақсаттарын үйлестіріп, іс-қимыл әрекетін жасау үшін қажет. Көлденең қатынастар бөлімшелердің тепе-тең қалыптасуына әсер етеді.

Төртінші, басшылар мен бағыныштылар арасындағы байланыстар. Мұндай байланыс тікелей бағыттағы байланыс болғанымен, ол басқарушының коммуникациялық іс-әрекетінің негізгі бөлігін құрайды.

Басқарушы мен бағынышты арасында байланыс немесе ақпараттармен алмасу мақсаттарды айқындау, нәтижелерді талдау жөнінде болуы мүмкін. Сонымен қатар мұндай жағдайда мамандар квалификациясын көтеру, шын мәнінде болатын проблемаларды талқылау, келешекте болатын өзтерістерді анықтау туралы да болып жатады.

Бесінші, басшылар мен жұмысшы топтары арасындағы байланыстар. Бұл байланыс басшыларға топтардың тиімді жұмыс атқаруы үшін керек. Хабарлар, мәліметтер айналымы кезінде топтардың барлық мүшелері қатысатын болғандықтан, олар болашақтағы жұмыс мақсаттары, олардағы өзгерістер мен жаңалықтар және т. б. туралы өз ойларын ортаға салып бір кісідей талдап, шешім қабылдайды. Кейде жұмысшы топтары басшының қатынасуынсыз да өздері көптеген мәселелер бойынша жинала береді. Мұндай жиналыстар әр жұмысшының өзінің қызметіне деген жауапкершіліктерін арттырады және өз еңбегіне қнағаттануын көретеді.

Алтыншы, бейресми байланыстар. Бейресми байланыстар арнасын- сыбыс таратушы арналар деп те атайды.

Дәл емес хабарлар мен мәліметтер жиынтығы сыбыс немесе сырт естулер деп аталады.

Сыбыс, қауесет немесе сырттай естіп білген хабар-ошарлар адамдардың топ болып жиналған жерлерінде болып тұрады. Мысалы, асхана, дәліздерде, көше, аулада және т. б. жерлерде.

Бейресми арналар арқылы белілген мәліметтер мен хабарлар немесе сыбыс-қауесеттердің 80-90%-ы әрқашанда дәлдеп танылады.

Ұйымдардағы кездесетін сыбыс-қауесет пен сырттай естіп білген хабарлар түрлері төмендегідей болуы мүмкін:

• Болашақтағы өндіріс қызметкерлерінің ықшамдалынуы;
• Жұмысқа кешіккендері үшін қолданылатын шара түрлері;
• Ұйым құрылымындағы өзгерітер;
• Басшылардың болашақтағы жоғарылауы немесе төмендеуі;
• Қызмет уақыты біткен соң кімнің кімді кездестіруі мүмкіндігі және т. б. хабарлар.

Хабарлар, мәліметтердің айырбасы немесе алмасулары берген хабарларыңызды тек келесі адамның қабылдауы кезінде ғана пайда болады. Осы айтылған мәселелерді қарастыру үшін байланыс процестеріне тоқталған жөн.

Коммуникациялық процесс дегеніміз- екі немесе одан да көп адамдардың, топтардың арасында хабарлар, мәліметтер және т. б. алмасуларын айтады.

Оның негізгі мақсаты- хабарлардың осы алмасыу үстінде түсінушілікті қалыптастыру болып табылады.

Хабарлармен алмасу прцесінде негізгі 4 элементті қарастыру қажет:

• Жөнелтуші, жіберуші- хабарлард жинақтап, өңдеп жіберуші адам;
• Хабар ету немесе жариялау- шартты түрде символдар арқылы берілген хабар;
• Арналар- хабарлардың берілу құралдары;
• Алып тұрушы немесе алыну- хабарларды қабылдауға арналған және оны өзінше түсіндіруші адам.

Коммуникациялық процеске түскенде ақпараттарды жөнелтуші мен қабылдап алушы бірнеше өзара байланысты кезеңдерден өтеді. Олардың мақсаты- байланыс арналарындағы ағып жататын ақпараттарды мейлінше түсінікті етіп жүргізіп, арналарды тиімді түрде пайдалану және хабарды құрастыру, оны қолдану үшін екі жақтың да бастапқы идеяларын түсінетін және ортақтасатын арналардың болуы. Бұл өте қиын процесс, себебі, әр кезеңде хабардың мағынасы бұзылуы немесе біржолата жоғалуы мүмкін.

Енді осы коммуникациялық процестердің кезеңдерін қарастырамыз:

• Идеялардың тууы;
• Шартты белгі және арналардың таңдалуы;
• Хабарлар (тапсыру, алып беру) ;
• Декодтау.

Ойлар және идеялардың тууы.

Хабарламалар және хабар алмасу әрқашанда ойды немесе идеяны тұжырымдау арқылы іске асады.

Басшы қажет деген идеяны бағыныштыларға беру немесе алмасу үшін мынадай қорытынды жасауы керек:

Жұмысшылар қандай өзгерістер енгізгенде аз уақытта өнімді көп шығарад;

Жұмысшылар бұл өнімді көп шығару не үшін қажет болғанын түсіну керек;

Жұмысшылар бұл өзгерісті қандай жағдайларда жасай алады деген мәселелерді қамтуы қажет.

Шартты белгілер және арналардың таңдап алынуы .

Идеяны бермес бұрын, жөнелтуші символдардың көмегімен хабарды кодтау керек. Бұл үшін жөнелтуші сөздер, дауыс ырғағы, дене қимылын қолданады. Бұндай кодтау идеяны хабарға айналдырады.

Жөнелтуші сондай-ақ жіберу арналарын да таңдауы қажет. Арналарға материялдарды беру, электронды байланыс құралдары, компьютерлер бейнеленталар, бейне конференциялар және т. б. енгізіледі. Хабарларды беру арналары тек қана бір құралдармен шектелмеуі керек.

Хабар беру.

Бұл кезеңге мәліметті жөнелтуші қабылдаушыға жететіндей арнаны табады. Ақпараттармен алмасу барысында екі жақ та аса маңызды рольді атқарады. Ақпараттармен алмасу неғұрлым тиімді болуы үшін бағынышты басқарушыға қабылдап алған ақпараттарды қалай түсінгендігі туралы, соған сәйкес келешектегі йатқаратны іс-әрекеттері туралы хабарлап отрыруы керек. Ақпараттармен алмасу қалыпты жүріп отыру үшін бірінші жақ ақпараттарды жөнелтіп, екінші жақ оны уақтылы қабылдап отыруы керек. Сонда ғана басқару процесінде коммуникацияның ролі жоғары деңгейге көтеріледі Ұйымдарда ақпараттармен алмасу жазбаша есеп берулер, пікір алысулар түрінде болғандықтан, бұл процесс баяу түрде өтеді. Сондықтан ақпараттарды пайдалану керек.

Декодтау.

Декодтау- алынған хабарды түсіндіру, ұғындыру. Түсіну немесе ұғыну жіберушінің символын қабылдаушының ойына, сана-сезіміне жеткізу.

Ең алдымен хабарлар мен мәліметтер айналымын, кезеңдерін қарастыра отырып, өте қажетті тұжырымдамаға тоқталған жөн. Оның бірі кері байланыс, екіншісі- кедергілер.

Кері байланыс. Кері байланыс арқылы жөнелтуші және қабылдаушы өздерінің коммуникативтік бейнелерімен алмасады.

Кедергілер мен шуылдар. Шуылдар дегеніміз- хабарлардың өрескел түрде бұрмалану. Хабарлармен алмасу кезінде шуыл мен кедергілердің негізгі көздері ретінде тіл түрлерін құбылту және өзгертуден бастап, ұғынуға дейінгі әр түрліліктен туындайды. Сондай-ақ, басшы мен бағынышты арасындағы құрылымдық жарғы немесе заң арқылы хабарды нақты түрде жеткізуге мүмкіндік болмайды.

Коммуникация ұйымның ішінде де және сыртқы ортамен де ақпарат алмасу кезіндегі жеке адамаралық және ұйымдастыру қарымқатынастарымен байланыстары процесті көрсетеді.

Жалпы коммутикация екі негізгі түрлері кездеседі. Олар:

• Жеке адам аралық коммуникация;
• Ұйымдастыру коммуникациясы.

Лекция 5. Іскерлік қарым-қатынас, оның түрлері және формалары

Іскерлік қарым-қатынас - бұл белгілі-бір нәтижеге қол жеткізуді, нақты мәселені шешуді немесе белгілі-бір мақсатты іске асыруды қарастыратын, іс-әрекет және тәжірибе алмасу жүретін өзара байланыс пен өзара іс-қимыл процесі.

Іскерлік қарым-қатынасты шартты түрде тікелей (бетте-бет, тікелей байланыс) және жанама (әріптестер арасында кеңістікте уақыттық ара қатынастық болған кезде ) деп бөлуге болады.

Тікелей іскерлік қарым-қатынас кезінде жанама қарым-қатынасқа қарағанда үлкен нәтижелік эмоционалдық әсер ету мен сендіру көп болады, онда тікелей әлеуметтік -психологиялық механизімдер әрекет етеді.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс