Іш қатудың анықтамасы

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
Кіріспе 4
1. Іш қатудың анықтамасы 5
2. Эпидемиология 6
3. Этиология 6
4. Патогенез 9
5. Клиника және диагностика 14
6. Емдеу 19
Қорытынды 24
Тестілік тапсырмалар 25
Әдебиеттер 31

КІРІСПЕ
Іш қатудың диагностикасы және емі тұрғысынан жетістіктерге қарамастан,
науқастардың дефекация ерекшеліктері туралы ашық айтуына именуі, сонымен
қатар, іш қатумен байланысты сұрақтардың шешілуінде дәрігерлердің бірқатар
қияндықтарға тап болуына байланысты бұл мәселенің нәтижелі шешілуі күрделі
болып қалуда. Сондықтан, констипацияның қажетті емінің болмауы салдарынан
науқастың өміріне қауіп төндірумен бірге әлеуметтік тұрғыдан алғанда
мүгедектіктің дамуына алып келеді [1].
Сонымен қатар, жалған іш қатулар санының жоғарылауына байланысты мәселе
қиындады. Бұл дефекация әрекетінің қиындау сезімі, ішек босатылуы
реттілігінің бұзылысына байланысты, бірақ, іш қатуға қатысты емес
жағдайлар. Бұндай науқастар ұзақ уақыт ешқандай нәтижесіз әр түрлі дәрілік
заттар қабылдайды, мамандар қаралуында болады. Сондықтан, бұл оқу -
құралының мақсаты констипацияның себебі, диагностикасы мен емінің маңызды
сұрақтарына тоқталу болып табылады [2,3].
Іштің қатуы – салауатты өмір салтының дұрыс сақталмауымен де тығыз
байланысты болады. Констипация көптеген аурулардың, соның ішінде,
онкологиялық аурулардың да көрінісі болуы мүмкін. Сондықтан, созылмалы іш
қату дәрігер –гастроэнтерологқа қаралудың маңызды себебі болады. Іш
жүргізетін заттар қабылдау мен клизмалар тағайындауды тек дәрігермен ғана
талқылау қажет. Себебі іш жүргізетін дәрілерді дәрігердің бақылауынсыз
қабылдау жалқау тоқ ішек синдромын қалыптастырып, созылмалы іш қатуды
үдетеді [3,4].

1. іш қатудың анықтамасы
Іш қату (лат. constipatio) – бұл ішектің босатылуы (дефекация) үрдісінің
бұзылуымен сипатталатын синдром: жекелеген физиологиялық қалыпты жағдаймен
салыстырғанда дефекация әрекеттері арасындағы интервалдардың ұзаруы немесе
ішек босатылуының жүйелі жеткіліксіздігі. Дефекацияның тәулігіне 3 реттен
аптасына 3 ретке дейінгі жиілікте болуы қалыпты деп есептеледі. Бірақ
қалыпты жағдайға жеке қарау керек, егер науқаста дефекация күнде болып,
кейін аптасына 3 рет болса, ішек қызметінің іш қатуға бейімділігі деп
қарастыруға болады [1,3,5].
Іш қатуға күнделікті, бірақ, ауырсынумен, қосымша күшенуді, саусақтық
ширықтыруды қажет ететін және ішектің толықтай босатылмауын сезінумен
аяқталатын аз мөлшерде, қатты нәжістің бөлінуін де жатқызады.
Іш қату деп дефекация әрекетінің қиын болуын да есептеуге болады. (нәжістің
қалыпты реттілігінің сақталуымен). Клиникалық көрінісін дефекацияның
қиындауы, ішектің толық емес босатылуы және іште жайсыздық сезімінің
болуымен толықтырылады. Іш қатуды созылмалы деп ішек босатылуының 48 сағат
және одан да көп уақытқа ұласуы жағдайын айтады. Созылмалы іш қату екі және
одан жоғары белгілердің 3 ай аралығында болуында дәлелденеді.
Констипацияның болуы немесе болмауы келесі сипаттамалармен анықталады:
нәжістің жиілігі, дефекация әрекеті кезінде күшенудің ұзақтығы, сапасы,
нәжістің консистенциясы және пішіні, ішек ішіндегісінің толық немесе толық
емес эвакуациясы, анус саңылауы мен анус маңында ауырсынулардың болуы
немесе болмауы (дефекация әрекеті кезіндегі дефекация), абдоминальды
ауырсыну, дефекация әрекеті кезінде саусақ көмегімен ширықтыруды қолдану
[4].
Іш қату терминін науқастар мен дәрігерлер жиі қолданғанымен, әр түрлі
түсініктеме береді. Батыс дәстүрі бойынша тамақтанатын көптеген ересек
адамдарда нәжіс тәулігіне 1 рет болады. Дефекация жиілігі әйелдерде дәлелді
түрде сирек. Ер адамдарда әйелдерге қарағанда фекалий консистенциясы жұмсақ
болады.
Нәжістің пішіні мен консистенциясын бағалау үшін Бристоль шкаласын
қолданған дұрыс. Дені сау адамдарда фекалий массасы тәулігіне 110гр., бірақ
40 грамнан 260 грамға дейін толқуы мүмкін [5]. Нәжіс консистенциясы
құрамындағы су мөлшерімен анықталады, қатты нәжісте оның мөлшері 40%
аспайды, қалыптыда – 70% және сұйықта 95%. Іш қатудың объективті критерийі
нәжіс массасының тәулігіне 35 г аз болуы. Ерлерде және жас адамдарда нәжіс
массасы әйелдер мен егде жастағы адамдармен салыстырғанда көп болады.
Фекалий мөлшері ауытқымалы және көптеген себептерге байланысты болады:
емдәмнің ерекшелігіне, әлеуметтік жағдайға, әдетті күн тәртібінің ауысуына,
климатқа, сұйықтық қабылдау көлеміне, гормондық циклге (menses). Дефекация
әрекетінің барлық көрсетілген сипаты ішек ішіндегісінің асқаза-ішек жолдары
арқылы өту уақытына байланысты. Контрастылы маркерлер мен радиобелсенді
изотоптар қолдану арқылы өту уақытын зерттеу барысында сау адамдарда ол 60
сағатқа жуық болды: әйелдерде - 72 сағат, ерлерде – 55 сағат [1,2,6].
2. ЭПИДЕМИОЛОГИЯ
Бұл бұзылыстың кең таралуына байланысты іш қатуды өркениеттік ауруға
жатқызады. Әр түрлі елдерде созылмалы іш қатумен ересек тұрғындардың 2
пайыздан 27пайызға дейін сырқаттанады, сонымен қатар, стационарда ұзақ
уақыт төсектік режимде болған науқастардың 60-70-%. Ұлыбританияда созылмалы
іш қатумен ересек тұрғындардың шамамен 50% срқаттанған, сондықтан, бұл
мәселені мемлекеттің жалпы ұлттық шеніне қойған, Алманияда -30%, Франция
мен Америка Құрама Штататтары - 20%, Ресейде – 30-35% жуық. Жиі қала
тұрғындары сырқаттанады, әсіресе, олардың арасында әйел адамдар жиі
кездеседі (2 есе). Зерттеулерге сүйенсек, созылмалы іш қату балаларда 10-
25% жиілікте анықталса, 60 жастан асқан егде жастағы адамдар арасында 60%
жағдайда кездеседі. Әйел адамдар ағзаларының биологиялық ерекшеліктеріне
байланысты ерлерге қарағанда 3 есе жиі ауырады [3,5,6].
Гастроэнтерологиялық саладағы науқастарда іш қату жиілігі 60-65%
құрайды. Бұл өмір сапасын 20% және одан жоғары төмендететін, әмбебапты
патогенді фактор [6].

3. ЭТИОЛОГИЯ
Өмір салтының ерекшеліктеріне байланысты іш қатуларды ескермеген
жағдайларда, Е.К. Хаммад, Г.А. Григорьева (2000 ж.) мәліметтері бойынша
созылмалы іш қатулар себептері арасында 20 жасқа дейінгілерде тоқ ішектің
анатомиялық ерекшеліктері басым болса, 20-40 жастағыларда – аноректальды
аймақ патологиясы орын алады; 40 жастан асқандарда – іш қатудың психогенді,
неврогенді, эндокринді, гастроэнтерологиялық себептерімен қатар
аноректальды аймақ патологиясы бірдей жиілікте кездеседі [1,3].
Констипация себептеріне байланысты үш үлкен топқа бөлінеді: біріншілік,
екіншілік және идиопатиялық [7,8,9].
Біріншілік констипация себебі тоқ ішек пен оның инервациясының аномалиясы
мен даму ақаулары болады.
Екіншілік констипацияның себептеріне өрлемелі және тік ішектің аурулары мен
зақымданулары, сонымен қатар, басқа мүшелер мен жүйелердің көптеген
аурулары, және олардың салдарынан дамитын метаболизмдік бұзылыстар жатады.
Іш қату дәрілік заттардың кері әсері салдарынан дамуы мүмкін.
Идиопатиялық констипация белгісіз себертерден тік және өрлемелі ішектің
моторлық қызметінің бұзылысына негізделеді. Бірақ, констипацияға әкелетін
ауыр себептері – бұл ішектің қатерлі және қатерлі ісіктер алды аурулары
болып табылады. Ішектің қатерлі ісіктері сирек кездеседі және барлық
адамдардың - 3-5% болады (жиі 40 жастан асқандарда, бірақ, кейде жас
адамдарда да кездеседі). Айта кететін жайт, ішек қатерлі ісігін ерте
анықтаған жағдайда толық сауығуға мүмкіндік бар, және оның алдын алуға
болады. Егер адамда ішектің қатерлі ісігі анықталса, статистика мәліметтері
бойынша, оның туғандарының 10-15% болуы мүмкін.
Іш қатулар ситуациялық, эпизодты және созылмалы болады. Мысалы, ситуациялық
немесе эпизодты іш қатулар әр түрлі жағдайларда дамиды. Мысалы, жүктілік
кезінде, кейбір тағамдарды, дәрі-дәрмектерді қабылдағанда болады. Бұндай іш
қатуларды ауру деп есептеуге болмайды, олар уақытша, өтпелі құбылыстар.
Іш қатулар органикалық немесе функционалды болуы мүмкін. Рим критерийлеріне
II (1999) сүйенсек, функционалды іш қату диагнозы 2 немесе одан көп төменде
көрсетілген симптомдарының 12 ай аралығында 12 апта бойы (ретті болуы
міндетті емес) сақталса қойылады [3,9]:
– дефекация әрекетінің аптасына 3 реттен аз болуы;
дефекация әрекеті кезінде күшену барлық уақыттың 25% алуы;
4 дефекация әрекетінің 1 фрагментті және (немесе) қатты нәжістің болуы;
– ішек ішіндегісінің толық емес босауы сезімінің 4 дефекацияның 1 болуы;
нәжіс массасының өтуі кезінде кедергіні сезінудің 4 дефекация әрекетінің 1
болуы;
дефекация әрекетін жеңілдететін саусақтық ширықтыруды 4 дефекация
әрекетінің 1 болуы.
Өмір салты констипацияның жиі себебі болып табылады. Адамның тамақтануы,
белсенді қимылы және т.б. Жиі іш қатуды рафинирленген жоғары калориялы
тағамдар дамытады. Тоқ ішектің қатерлі ісігі де іш қатудың себебі болуы
мүмкін. Әрбір адамда іш қату себебі әр түрлі. Негізгі себептерін бөліп
алуға болады:
1. Еңбек күнінің толқымалы болуы (күндізгі – түнгі кезек).
2. Жүйкелік жүктеме.
3. Ұзақ ұйқы және сонық салдарынан таңертеңгілік дефекацияға уақыттың
болмауы.
4. Тағамда өсімдік талшықтарының азаюы (өсімдікті талшықтар нәжіс көлемін
жоғарылатады және ішек перистальтикасын белсендендіріледі).
5. Рафинирленген тағамдарды көп қолдану (бұндай тағамда шлак болмайды).
6. Майлы және ақуызды жануар текті тағамдарды қолдану.
7. Фаст-Фуд.
8. Рационда сұйықтықтың жеткіліксіз көлемде болуы.
9. Қою шай мен кофені көп қолдану.
10. Отырып жұмыс атқару, өмір салтының қозғалыссыз болуы.
11. Әр түрлі дәрілік заттар.
Бұл тек іш қатуды тудыратын себептердің бір бөлігі ғана. Бірақ, бұл адамның
өзі реттей алатын себептер.
Уақытша іш қатулардың даму себебі тұрмыс жағдайлары мен тамақтану сипатының
өзгеруі, дефекация үшін әдетті және ыңғайлы жағдайлардың болмауы. Нәжістің
уақытша бұзылуын эмоциялы стресте дамытуы мүмкін. Сонымен бірге, заңды
физиологиялық өзгерістерге байланысты жүкті әйелдерде кездеседі. Стационар
жағдайында тоқ ішектің адекватты босауы бұзылысының басты себептері ұзақ
уақыт төсектік режим, әр түрлі дәрілік заттарды қабылдау, контрастты
рентгенологиялық зерттеу кезінде барий судьфатын қолдану. Кейбір
жағдайларда науқасқа күшенуге болмағанда (жедел миокард инфарктысы
кезінден. Құрсақ қуысы ағзаларына операциялардан кейін), іш қатудың алдын
аул мен емдеу маңыздырақ болады. Нәжістің уақытша бұзылысын барлық жағдайда
патологиялық деп қарастыруға болмайды. Бірақ басқа көптеген себептер
болады. Орта және егде жастағы адамдарда іш қату дамыса онкологиялық ауру
туралы ойлау керек [10,11,12].
Ішектік тасымалдау бұзылысының әдетті жиі себебі рационалды емес тамақтану
болады. Бірақ, іш қатуы бар науқастар мен қалыпты нәжісі бар адамдар
арасында салыстырмалы сараптама жүргізу барысында балластты заттарды
қолдану бойынша айырмашылық жоқ.
Ішектің моторлық қызметінің реттелуіне тамақтану маңызды орын алады.
Механикалық тұрғыдан зиянсыз, жоғары калориялы, аз көлемді тамақты қолдану,
тамақтану рационында ірі клечаткалы немесе тағамдық талшықтарлың аз болуы
іш қатудың пайда болуына себеп. Нәжісті қатайтатын әсері бар тағамдар
белгілі, мысалы: қою кофе және шай, какао, ірімшік, күріш, анар, алмүрт,
айва, шоколад, ұннан пісірілген тамақтар.
Дефекация кезіндегі ауырсыну (сыртқы геморройлық түйіндірдің тромбозы,
анустың жарақаты) нәжістің кешігуіне бейімдейтін факторлардың бірі болып
табылады. Көптеген дәрілік заттар мөлшерден көп қолданғанда немесе олардың
кері әсері ретінде констипация дамытады. Есірткелік анальгетиктер,
антихолинергиялық заттар, кейбір гипотензиялы заттар жүйкелік реттелуге
әсер ете отырып, ішектің перистальтикалық белсенділігін тежейді. Құрамында
алюминий бар антацидтер, темір препараттары да іш қатуды тудырады. Ішектің
тамырлары мен жүйкесінің зақымдануымен жүретін жүйелік аурулар (қантты
диабет, склеродермия, миопатиялар) созылмалы ішек өтімсіздігі – ішектің
жалған обструкция синдромының көрінісін дамытады. Іш қату гипотиреоз,
гиперпаратиреоз тәрізді эндокринді ауруларға тән симптом болып табылады.
Тиреоидты гормондардың жеткіліксіздігі мен гиперкальциемия ішектің
гипотониясымен қатар болады. Қантты диабетпен ауыратын науқастарда іш
қатудың даму мерзімі аурудың ауырлық дәрежесіне байланысты [13].
Тамақтану рационында өсімдік клечаткасын, сұйықтықты көп пайдалану,
белсенді өмір салтын ұстану тәрізді ұсыныстарды қатаң орындауға қарамастан
іш қату сақталатын науқастар тобы ерекше орынды алады. Бұл жағдайда
рефрактерлі (резистентті) іш қату туралы ойлауға болады және ол іш
жүргізетін дәрілік заттарды қабылдауға көрсеткіш болып табылады.
Аноректалды тасымалдаудың бұзылыстарына байланысты іш қатулар тік
ішек пен жамбас қуысы бұлшықеттері моторикасының біріншілік өзгерісіне
немесе олардың құрылымдық өзгерістеріне негізделеді.
Констипацияның жиі себебі ойық жара ауруында, гастродуоденит, холецистит,
сонымен қатар, кіші жамбас мүшелерінің аурулары және т.б. кезіндегі
жабыспалы үрдістері кезінде дамитын патологиялық висцеро – висцеральды
рефлекстер болады. Іш қатуды ішектің жүйкелік реттелуінің бұзылысына негіз
болатын жұлын мен бас миының, олардың жүйкелерінің органикалық аурулары да
дамытады. Жиі іш қату невроздар мен психикалық аурулар, әсіресе,
депрессиялы жағдайлар, шизофрения, жүйкелік анорексия кезінде де пайда
болады. Нәжістің кешігуі жүктілік кезінде прогестерон өнідірілуінің
жоғарылауына байланысты, ал кеш мерзімдерінде ұлғайған жатырдың сигма
тәрізді ішекті басуы салдарынан болады.
Жүрек жеткіліксіздігі, өкпе эмфиземасы, асцитпен портальды гипертензия,
сонымен қатар, семіздікте іш қатудың себебі дефекация әрекеті кезінде
құрсақ ішілік қысымның жоғарылауын қамтамасыз ететін көкет пен құрсақ
қуысының алдыңғы қабырғасы бұлшықеттері тонусының әлсіреуі болады [14].
Склеродермия кезінде тік ішек бұлшықеттерінің атрофиясы дамуы мүмкін [13].

Қарттардың іш қату себебі дефекация әрекетіне қатысатын бұлшықеттер
гипотониясы болуы мүмкін.Іш қатуы бар егде және қарт жастағы адамдарда,
жастармен салыстырғанда ішек ішіндегісінің баяу жылжитыны анықталған.
Іш қату себебі мен олардың тоқ ішек өзгерістерімен байланысын анықтап алу
кейде мүмкін емес. Бұндай жағдайлар идиопатиялық деп аталады. Осындай
науқастарда тоқ ішек арқылы рентгенконтрастты маркердің тасымалдану уақытын
зерттеу барысында олардың бір бөлігінде маркердің тоқ ішектің барлық
бөлімінде болатыны (инертті тоқ ішек), басқаларында маркер сигма тәрізді
немесе тік ішекте жиналатыны (инертті тік ішек ) анықталды [3,9,11].
Сонымен, іш қатулар әр түрлі функциялық және органикаылқ сипатты себептер
салдарынан дамиды.

4. ПАТОГЕНЕЗ
Іш қатудың даму себептері мен механизмдері. Созылмалы іш қатудың екі
негізгі даму механизмі бар – тоқ ішек дискинезиясы және дефекация
әрекетінің бұзылысы (дисхезия) [3].
Бірінші жағдайда іш қату тоқ ішектің жүйкелік реттелуінің өзгерісі,
дисгормональды ауытқулар себебінен ішек жиырылуы координациясының бұзылысы
жәненемесе ішек қабырғасы тонусының бұзылысы салдарынан дамиды.
Екінші механизм – дефекация әрекетін жиі психогенді тежеу немесе анальды
сфинктер гипертонусы кезінде тік ішек пен жамбас қуысы бұлшықеттерінің
жүйке талшықтары сезімталдығының төмендеуі болады. Соның салдарынан,
дефекация әрекетін қоздыру үшін тік ішекте нәжістің көп мөлшерде жинақталуы
қажет етіледі. Іш қатудың бұл екі түрін клиникалық көріністері мен аспаптық
зерттеу әдістерінің нәтижелері (тоқ ішек ішіндегісі тасымалдануы уақытының
өзгерісі, дефектография және т.б.) бойынша ерекшеленеді. .
Патогенездік тұрғыдан іш қату негізгі үш типке бөлінеді: алиментарлы,
механикалық және дискинетикалық (кесте 1) [1].

Кесте 1. Іш қату патогенезі (Парфенов А.И., 1997)

Іш қату типі Патогенездік механизмдер
Алиментарлы Суды ішектен тыс көп мөлшерде жоғалту (полиурия
(нәжіс көлемінің азаюы) және т.б.)
Суды аз ішу
Тағамды аз ішу
Рационда тағамдық талшықтарды аз пайдалану

Механикалық Аш ішектік өтімсіздік:
(ішек өтімділігінің ішектің сырттан басылуы (спайка, басқа мүшелер
бұзылысы) ісіктері);
қабырғаішілік (дивертикулит);
қуысішілік (рак, полип, инвагинация және т.б.)
Тоқ ішектік өтімсіздік:
ішектің сырттан басылуы (спайка, басқа мүшелер
ісіктері);
қабырғаішілік (дивертикулит);
қуысішілік (рак, полип және т.б.)
Анальды өтімсіздік:
сырттан басылу (фиброз, парапроктит және т.б.);
қуысішілік (ісік, нәжістік тастар және т.б.).
Аноректальды ақаулар (атрезия, стеноздар)
Даму аномалиялары (дролихоколон, магаколон)
Гипо- және Тоқ ішектің интрамуральды жүйке жүйесінің даму
дискинетикалық (ішек аномалиясы – Гиршспрунг ауруы
бойымен тасымалдану Шеткері жүйке жүйесінің аурулары
жылдамдығының төмендеуі)Ішектің жалған обструкциясы
Склеродермия
Гипотиреоидизм және басқа эндокринопатиялар
Ішкі мүшелер аурулары
Психикалық аурулар
Метаболизмдік бұзылыстар
Дәрілік заттар әсері (опиаттар мен т.б.)
Ішек тітіркенуі синдромы
Дефекациялық рефлекстің бұзылысы
Дишезия
Идиопатиялық
Механизмі белгісіз

Алиментарлық іш қату, сұйықтықты аз қабылдау немесе оның бүйрек арқылы
немесе термен көп шығуы салдарынан ағзаның дегидратациясы себебінен дамиды.
Дегидратация әсерінен нәжістегі су азайып, оның көлемі төмендеп, іш қату
дамиды [3].
Механикалық іш қату себебі стеноздар, ісіктер және басқа органикалық
себептер, ал гипо- және дискинетикалықтікі ішек моторикасының функциональды
бұзылыстары. Функциональды іш қатуда тоқ ішектің босатылуының бұзылысы ішек
қабырғасының перистальтикалық белсенділігінің өзгерісіне байланысты.
Ішектің белгілі-бір бөлігі тонусының жоғарылауы, ол аймақ арқылы нәжіс
өтуінің қиындауы констипацияның спастикалық сипатын береді. Нәжіс қой
құмалағы түрінде болады [9].
Гипотониялық немесе атониялық функциональдық іш қатулар тоқ ішек тонусының
төмендеуіне байланысты дамиды. Бұл жағдайда дефекацияның 5-7 күнге дейін
кешігуі болады, нәжіс көп мөлшерде, тығыз емес болуы мүмкін.
Іш қату патогенезі ішектің моторлық қызметі реттелуінің бұзылысына
байланысты. Констипация кезінде бұл бұзылыстар ішектің, әсіресе, сигма
тәрізді ішектің қозғалыс белсенділігінің төмендеуіне тікелей тәуелді. Егер
ол үнемі нәжіс массасының тасымалдануын ретті тежесе іш қату дамиды. Ал,
сигма тәрізді ішектің тежеулік әсері тоқтаса, іш өту болдаы. Адамда қалыпты
жағдайда тік ішек қусы бос болады. Нәжіс сигма тәрізді ішекте жиналады және
тек оның тік ішек ампуласына тасымалдануы дефекация әрекетін тудырады. Дені
сау адамда дефекация әрекеті әдетте таңертеңгілік уақытта болады. Дефекация
әрекеті орталық жүйке жүйесімен реттеледі. Сондықтан, адам дефекацияны
тежей алады. Оны үнемі тежеу тік ішектің созылмалы кеңеюіне, эфферентті
сигналдың тежелуіне және констипацияның дамуына әкеледі. Дефекация
рефлексінің афферентті фазасының бұзылысы тік ішектің атониясы мен нәжістің
көлемін арттырады. Бұл жағдайды "мегаректум" немесе "инертті" тік ішек деп
атайды [8,12].
Сонымен, іш қату патофизиологиясы тік ішек ампуласына жететін нәжіс массасы
көлемінің азаюымен, немесе фекалийдің шығуын қиындататын дефекация
әрекетінің бұзылысымен байланысты болады. Тік ішек ампуласына жететін нәжіс
массасы көлемі ішек моторикасының бұзылысы, механикалық өтімсіздік кезінде
немесе аштық кезінде ішек ішіндегісінің азаюымен байланысты төмендейді.
Іш қатудың даму негізінде жеке немесе қосарласып кездесетін 3 маңызды
патогенездік механизмді бөліп алуға болады:
1)тоқ ішекте су жоғары сорылуы;
2) тоқ ішекпен нәжіс массасының баяу тасымалдануы;
3) науқастың дефекация әрекетін жасай алмауы.
Патогенездік механизмдерді тоқ ішектің функциялық бірліктерімен
қатарластырғанда кейбір жағдайларда тоқ ішектің зақымдалған шектеп алуға
мүмкіндік береді. Тығыз фрагменттелген нәжістің түзілуі судың интенсивті
сорылуы болатын тоқ ішектің пропульстік перистальтикасының бұзылуына тән.
Науқаста дефекация әрекетін сезу қабілетінің болмауы нәжіс массасының
жиналуы мен эвакуациясы қызметін атқаратын аноректальды бөліктің рецепторлы
аппаратының сезімталдығының бұзылуын көрсетеді. Ішек қабырғасы жазық
бұлшықеттерінің жоғары амплитудалы жиырылуы химус жылжуының негізгі
механизмі болып табылады. Осы жиырылулардың төмендеуі ішек ішіндегісінің
тасымалдану уақытын жоғарылатып функциональды іш қатудың пайда болуына
әкеледі. Ішек ішіндегісінің ішек қуысында ұзақ кешігуі сұйықтық сорылуының
жоғарылауына себеп болады, ол өз алдына нәжістің қатаюы мен ішек бойымен
жылжуына кедергі тудырып, копростазды дамытады. Тоқ ішектің
перистальтикасының реттелуі симпатикалық және парасимпатикалық вегетативті
жүйке жүйесімен іске асады. Ол өз алдына орталық жүйке жүйесіне тікелей
тәуелді. Дефекация үрдісінің өзіндік компоненті бас миының үлкен жарты
шарларының қатысыумен іске асады. Іш қатуы бар науқастарда тасымалдану
уақыты 67 ден 120 сағатқа дейін. Қалыпты жағдайда тоқ ішек ішіндегісінің
ретпен тасымалдануы оның ір түрлі типті жиырылуымен іске асады.
Миоэлектрлік белсенділікті зерттеу мәліметтері бойынша тоқ ішек моторикасы
сегментарлы жиырылуымен (біртекті немесе ұйымдастырылған топтық фазалық
жиырулар), сонымен қатар, арнайы пропульстік жиырулармен көрініс береді
[3,4]. Тоқ ішекке моторлы қызметтің циркадты және күндізгі ырғақтар тән.
Ұйқы кезінде моторлы бейімділік тежеледі [5]. Күндіз тоқ ішектің
сегментарлы және пропульстік белсенділігі барынша жоғарылайды, әсіресе,
таңертеңгі уақыт пен тамақтанғаннан кейін. Моторлық белсенділіктің қозуы
тамақтан ішкеннен кейін 1–3 минут және 3 сағатқа созылады [6]. Тоқ ішек
моторикасы қабылдаған тамақтың құрамына да байланысты. Майлар мен
көмірсулар тоқ ішектің мотролық белсенділігі белсендендіреді, ал
аминқышқылдары мен ақуыз тежейді. Проксимальды бөліктерде тамақ химусы
араласады, жинақталады және ішек бактерияларымен тығыз байланысады. Қант
ыдырататын (сахаролитические) бактериялар (бифидо– және лактобактериялар,
Enterococcus faecalis) жемістер мен көкөністер, дәнді дақылдардың
қабықтарында болатын целлюлоза мен гемицеллюлозаны соңғы өнімі қысқа
тізбекті май қышқылдары (молочная, пропионовая и др.) мен газға (метан,
водород, диоксид углерода) дейін ферменттейді. Олар ішек перистальтикасын
белсендендіреді. Одан басқа, қорытылмаған клетчатка ішек қуысында суды
бөгеп, ішек ішіндегісінің көлемін ұлғайтады.
Протеолитикалық бактериялар, әсіресе, Bacteroides, Proteus, Clostridium,
сонымен қатар, Escherichia colli ақуыздарды аммонийге, фенол, меркаптопурин
және пуриндерге дейін ыдыратады. Қалыпты микробиоценоз кезінде протео– және
қант ыдырататын бактериялар ақуыз бен көмірсуларды соңғы өнімдеріне дейін
ыдырата отырып қосарласа қызмет кетеді. Ішек микрофлорасы құрамының өзгеруі
метаболизм (дәрумендер мен электролиттер дисбалансы) мен ішек бойымен
тасымалданудың бұзылысына әкеледі. Тоқ ішектің дистальды бөлімдері нәжіс
массасын жылжытады. Бұл бөлімдерде электролиттер мен су соңына дейін
абсорбцияланады (тәулігіне 2 л жуық) [2,6,15].
Дефкация рефлексі тік ішектің жедел кеңеюі кезінде дамиды. Егер
супраспинальды орталықтар бұл үрдіске қосылса, сигма тәрізді және тік
ішектің жиырылуында тік ішек ампуласында қысым жоғарылайды және
ректосигмоидальды бұрыш жазықталады. Ішкі және сыртқы анус сфинктерлерінің
босаңсуы нәтижесінде нәжіс эвакуацияланады. Осы үрдістің реттелуінде
омыртқаның бел және сегізкөз бөлімдерінің жүйке орталықтар қатысады.
Дефекацияға әрекетті Вальсальва сынамасы (күшену) арқылы күшейтуге немесе
жамбас диафрагмасының көлденең-жолақты бұлшықеттері мен сыртқы анус
сфинктерінің жиырылуы көмегімен тежеуге болады.
Ішектің моторлы-эвакуаторлы қабілетінің төмендеуіне ішек қабырғасының
биорецепторларының сезімталдығының бұзылуы маңызды себеп болады. Іш қату
кезінде жүйкелік сигнал берілуінің бұзылуы төменгі гипогастральды өрімнің
афферентті және эфферентті парасимпатикалық жүйке талшықтарының
зақымдануынан кейін омыртқаның сегізкөз бөлімінің нейропатиясына байланысты
болуы мүмкін. Дефекациялық рефлекстің афферентті фазасын әр түрлі генезді
тежелуі тік ішектің қуысы кеңейеді және оның қабырғасының атониясы дамиды.
Соның салдарынан дефекацияға әрекет тек көп мөлшерде нәжіс жиналғанда
(мегаректум немесе инертті тік ішек) пайда болады. Созылмалы іш қатумен
науқастарда манометрия кезінде жоғары амплитудалы перистальтикалық
жиырулалардың саны мен ұзақтығы айқын төмендейді, сонымен қатар, тоқ
ішектің барлық сегменттерінде қабылданған тамаққа гастроколиттік жауап
азаяды немесе жоғалады [16]. Сонымен, констипация жағдайында химустың
тасымалдануы тоқ ішектің аноректальды аймағында бұзылуы мүмкін, немесе осы
өзгерістердің қосылуы болады.
Тоқ ішектің моторикасын беллсендендіретін (гастрин, холецистокинин, Р
субстанциясы, энкефалины, мотилин) немесе тежейтін гастроинтестинальды
гормондар жүйесінде дисбаланс орнының мәні болжалуда.
Ішек моторикасы, әсіресе, тонусы, пропульсті қозғалысы және оның
координациясы құрсақ қуысы мүшелерінің, бас миы мен жұлын, эндокринді
жүйенің аурулары кезінде бұзылуы мүмкін. Дискинетикалық іш қатулар жиі
кездеседі. Дискинетикалық іш қату алдында қолданылған спастикалық және
атониялық терминдерімен салыстырғанда ішектің шынайы жағдайын нақты
көрсетеді. Ренгенологиялық зерттеу нәтижелері бойынша ішектің тотальды
атониясы немесе ішек бөліктерінің спастикалық жиырулары басым болуы өте
сирек кездеседі. Көптеген науқастарда ішектің спастикалық жиырулары мен
босаңсыған бөліктерінің қосарлануы анықталады, соның салдарынан барий
біркелкі жылжымайды [17].
Аноректалдік аймақ моторикасының бұзылысын қатты күшенгеннен кейін тік
ішектің толық емес босаңсуы сезімімен, іштің төменгі бөлігінде, анус пен
анус маңы аймақтарында ауырсынудың, нәжісті ұстай алмаудың болуы көрсетеді.
Іш қату мен нәжісті ұстай алмау бір-біріне қарама-қарсы жағдайлар
болғанымен, кейде олардың механизмдері бірдей болады. Іш қату кезінде
қайталанатын және ұзақ күшену барысында тік ішектің шырышты қабатының,
сегізкөз жүйкелері және жамбас бұлшықеттерінің зақымданады. Нәтижесінде бұл
жағдайлар анус сфинктері қызметінің бұзылысы мен нәжісті ұстай алмауды
тудырады. Сонымен қатар, іш қату кезінде нәжісті тығындардың пайда болуымен
ішектің жоғарғы бөлімдерінде тығыз нәжісті айнала ағатын фекалийдің сұйылуы
болады да анустан көп мөлшерде бөлінеді, яғни парадоксальды диарея дамиды
[15,16].
Сонымен, іш қату патофизиологиясы тік ішек ампуласына жететін нәжіс массасы
көлемінің азаюына немесе фекалий шығуын қиындататын дефекация әрекетінің
бұзылысына тікелей байланысты. Нәжіс көлемінің азаюы механикалық
өтімсіздікке, моториканың бұзылысына немесе ішектің ішіндегісінің азаюына
тәуелді.

5. КЛИНИКА ЖӘНЕ ДИАГНОСТИКА
Іш қатудың клиникалық ерекшеліктері олардың даму себебі, ұзақтығы,
ішектің зақымдану ауырлығы мен сипатына байланысты болады.
Іш қату, ішектің толық босаңсуына кедергі жасай отырып, дұрыс тамақтануға
кедергі жасайды.
Іш қатудан тек іш қана зиян шекпейді, ішек токсиндерінің жиналуына
байланысты ол тікелей бас миына да әсерін тигізеді.
Кейбіреулерін айта кетсек: баста тұмандану, зеректіктің төмендеуі.
Констипация кезінде ойлау қабілеті мен өмірлік оптимизм де зардап шегеді.
Сондықтан, ескерілмейтін іш қату өмір салтына кері әсер етуіне байланысты
кейбір өмірге қауіпті аурулардан да өзекті [1,3,16].
Іш қатудың клиникалық ағымын 3 кезеңге бөлуге болады:
Компенсациялық кезең – нәжіс жиілігі 2-3 күнде бір рет, ішектің толық емес
босаңсуы сезімі. Науқастардың жартысында метеоризм болады. Кейбір жағдайда
дефекацяи әрекеті кезіндегі пайдаболатын немесе жоғалатын іште аурысыну
тән.
Субкомпенсациялық кезең – нәжістің болуы 3-5 күнде бір рет. Көбінесе
дефекация іш жүргізетін дәрілік заттардан кейін немесе тазалаушы клизмалар
арқылы іске асады. Жиі іште ауырсыну, метеоризм, ауырсынулық дефекация,
сонымен бірге, ішектен тыс көріністер тән.
Декомпенсациялық кезең – нәжістің болмауы 10 күннен аса. Ерікті дефекация
болмайды. Нәжіс тек сифонды немесе гипертониялық клизмалар көмегімен
шығарылады. Ішті пальпайиялағанда нәжістік тастарды анықтауға болады.
Стул можно получить лишь после применения гипертонических или сифонных
клизм. Энкопрез дамиды, нәжістік интоксикацияның айқын белгілері пайда
болады.
Симптомдар.
1. Аптасына 3 реттен сирек нәжістің болуы.
2. Нәжістің аз мөлшерде болуы.
3. Дефекация күшенуді қажет етеді.
4. Нәжістің құрғақ және қатты болуы.
5. Дефекациядан кейін ішектің толық емес босаңсуы сезімінің болуы.
Егер осы симптомдардың біреуінің болуының өзі созылмалы іш қатудың бар
екендігі туралы айтуға болады. Сонымен қатар міндетті емес симптомдар
қатары да бар. Сол симптомдардың бірі – іштің кебуі немесе метеоризм. Ол
нәжістің ішек бойымен баяу жылжуы салдарынан газ түзілудің (ішектегі
бактериялар әрекетіне байланысты) жоғарылауына байланысты. Бұл симптом
дефекациядан кейін жоғалады [10,11,12,18].
Дәрігерге жедел қаралуды талап ететін симптомдар:
1. Іште толғақ тәрізді ауырсынулар.
2. Дене температурасының жоғарылауы.
3. Дефекация кезінде тік ішектен қан кету немесе нәжіс түсінің өзгеруі
(қара түсті).
4. Лоқсу, құсу.
5. Дефекация уақытында анус саңылауының маңында ауырсыну.
6. Нәжіс пішіні мен құрылымының өзгеруі (лента тәрізді).
Диагнозды қою үшін соңғы 3 ай аралығында аталған белгілердің 2 тіркелуі
жеткілікті. Нәжістің болмауы жиі бас ауруы, ұйқысыздық, көңіл қошының
болмауы, тәбеттің төмендуі лоқсу, ауызда жағымсыз дәмнің сезілуі,
дискомфорт, құрсақ қуысында ауырлық пен олу сезімі, іште спастикалық
сипатты ауырсыну сияқты симптомдармен қосарласады. Созылмалы іш қатумен
сырқаттанған көптеген науқастарда психологиялық өзгерістер болады
[1,17,19,20].
Ішектің босатылуының бұзылысы синдромы бар науқастарды тексеру тиянақты
сұрастыру мен қарау, өмір салтын бағалау, дәрілік анамнезді жинау, per
rectum саусақтық қарау, қанның жалпы және биохимиялық сараптамасы,
копрограмманы зерттеуден басталады. Алынған нәтижелер әрі қарай зерттеу
алгоритмін анықтайды.
Іш қатудың ауыр түрлері мен копростаз келесі асқыныстарды дамытады:
• тәбеттің төмендеуі, лоқсу, құсу
• абдоминалдік ауырсыну
• нәжісті ұстай алмау, "парадоксальды" диарея
• зәр шығарудың қиындауы немесе ұстай алмау
• тік ішектен қан кету
• механикалық ішек өтімсіздігі
• перитонит
Науқастардың көбінде констипация біртіндеп дамиды. Іш қатудың үзақтығы,
ауырсыну синдромымының болуы немесе болмауы маңызды анамнездік мағлұмат
болып табылады. Моторика нашарлаған сайын ішектің өздігінен босатылуы
сирейді және іш жүргізетін дәрілер немесе клизманы қажет етеді. Науқас
ішектің ретсіз босатылуын дефекация әрекетінің болмауымен немесе нәжіс
эвакуациясының қиындауымен байланыстырады. Дефекацияға әрекеттің болмауы
немесе олардың сирек болуы оны жүйелі түрде басумен байланысты. Кейбір
науқастарда дефекациядан кейін толық босаңсу сезімі дамымайды. Бұл нәжістің
тік ішекте кешігуімен немесе тік ішек және жамбас қуысы бұлшықеттерінің
жеткіліксіз босаңсуымен байланысты болуы мүмкін [20,21].
Жақында іш қату пайда болған науқастарда дефекация әрекеті кезінде немесе
оның алдында айқын спазмдық ауырсыну ішектегі стеноздық үрдістерге тәуелді.
Бірақ, ол ішектің тітіркену синдромы кезіндегі спастикалық тоқ ішегі бар
науқастарда да байқалуы мүмкін. Дефекация кезінде тік ішекте және анус
маңында ауырсынудың болуы тоқ ішектің дистальды бөлімінің зақымдануын
көрсетеді. Бұл кеде тік ішектің нәжіспен толуы кезінде ауырсыну пайда
болады. Жиі іш қатумен сырқаттанған науқастар дефекация кезінде тік ішектен
қанның кетуіне шағымданады. Ректальды қан кетулердің жиі себебі геморрой,
сфинктериттер немесе анустың жарықтары болып табылады. Бірақ бұл аурулар
анықталған күннің өзінде колоноскопия немесе ирригоскопия жүргізу арқылы
қан кетудің басқа көздерін де тексеру қажет.
Обструкциялы синдромның ұзақ уақыттық анамнезі бар, әсіресе, бұрын
диагностикалық лапаротомия немесе лапароскопия жасалған науқастарда дәрігер
жалған обструкцияны болжауы керек. Созылмалы анус жарықтары сияқты анус
өзегінің аурулары, іш қату кезінде ұзақ мерзімде клизмалар қолдану мен іште
ауырсыну туралы анамнездік мағлұматтар ішектің тітіркену синдромын
болжайды.Тік ішекті қарау анус аймағының зақымдануларын анықтайды. Тік ішек
ампуласының бос болуы Гиршпрунг ауруының симптомы болуы мүмкін [22].
Дивертикулярлы ауру мен созылмалы іш қатулардың клиникалық көрінісінің
дамуы мен асқыныстары арасында дәлелді байланыс анықталып, ол дивертикулит
даму патогенезінің бір факторы болып табылады.Ұзақ уақыт іш қатумен
сырқаттанған науқастарда дивертикулярлы аурумен қосарласады, 60 жастан
асқандарда жиілігі 50-70% құрайды. Сондықтан бұл аурудың клиника
ерекшеліктері, ағымы, диагностикасын білу тәжірибелік тұрғыдан маңызды.
Дивертикулярлы аурудың келесі түрлерін ажыратады: симптомсыз дивертикулез,
асқынбаған дивертикулит, асқынған дивертикулит және жиі тоқ ішектің
рецидивті дивертикулиті.
Дивертикулит асқыныстарына абсцесс, ішек қабырғасының перфорациясы,
жарықкөздердің түзілуі, нәжістік перитонит, қан кету мен ішек өтімсіздігі
тәрізді ауыр жағдайлар жатады.
Тоқ ішек дивертикулезі 75% жағдайда симптомсыз ағымды болады, тек 15%
науқастарда іштің төменгі бөлімінде ауырсыну, метеоризм, іш өту, іш қату,
нәжісте қан мен шырыштың болуы байқалады.
Дивертикулит кезінде 95% науқаста тоқ ішек бойымен ауырсыну, 50% адамда
дене температурасының жоғарылауы, 30% - дефекация бұзылысы анықталады (іш
қату немесе іш өту), 20% жуығында ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.