Капитал айналымынын талдау

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Капитал айналымынын талдау

Капитал айналымы тиімділікпен тікелей байланыста болып оның бірден-бір
көрсеткіші ретінде өнеркәсіп орнының қаржысын пайдаланудағы қарқындылығын
іске белсенділігін сипаттайындығын ескеріп талдау кезінде капитал
айналымының қай кезеңде бәсенсігенін немесе үдегенін анықтау қажет.
Кәсіпорынның айналымдағы жиынтық капиталын айра білу керек, сонын
ішіндегі негізі және айналымдағы капиталды.
Айналымдылық капиталдын жылдамдығы келесі көрсеткіштермен сипатталады:
Айналымдылық коэффициенті (Кай);

Бір айналымнын ұзақтығы (Ұай).

Айналымдылық коэффициент, капиталдын есеп беру кезіндегі айналымын
көрсетеді.Ол мына формуламен есептеп шығарылады:

Кай = Өткізілмнен(айналым жиынтығы) түсім (таза салмақ).
Капиталдың жылдық орташа бағасы

Капиталдын айналымдылық коэфициентін қайрмалы көрсеткіші капиталсыйымдылығы
(Кси ) деп аталады:

Кси = Капиталдың жылдық орташа бағасы .
Өткізілмнің(айналым жиынтығы) таза түсімі.

Капитал айналымынын ұзақтығы:

Ұай = Д
Кай немесе

Ұай = Капиталдың жылдық орташа бағасы ∙Д,
Өткізілмнің таза түсімі

Қайда Д -- талдау мезгіліндегі календарлық күндердін саны (жыл – 360 күн,
тоқсан – 90, ай – 30 күн).

Капиталдын ортанша қалған-құтқаны және онын құрамдас бөлігі ортанша
хронологиямен есптеп шығырылады: алғашқы мезгілдін қосындысынын ½ қосу әр
айдын алғашқы күнінін қалған-құтқанын қосу мезгілдін аяғындағы қалған-
құтқандын ½ ал онын қорытындысы есеп беру кезіндегі айдын санына бөлінеді.
Айналымнын есеп айырыс көрсеткіштерінін қажетті ақпараты бухгалтерлік
баланста және қаржылық қорытындыда бар.

Кесте 12.23

Капитал айналымынын ұзақтығын талдау

Көрсеткіш Өткен мезгіл Есеп беру Өзгеріс
кезі
Өндіріс өткізілімінін таза
табысы, мың сом 350 000 500 000 +150 000
Жиынтық капиталдын орташа
мөлшері, мың сом 375 000 549 450 +174 450
Сонын ішінде айналымдық 137 000 224 450 +87 450
Айналымды капиталдын үлесі 0,3653 0,4085 +0,0432
Барлық капиталдын айналымды
еселігі, күндер 0,933 0,91 -0,023
Сонын ішінде айналымдық 2,55 2,23 -0,32
Барлық капиталдын айналымынын
ұзақтығы, күндер 386 396 +10
Сонын ішінде айналымдық
141 162 +21

Біздін мысалда (кесте 12.23) барлық капиталдын бір айналымынын ұзақтығы:

Ұай.0 = 375 000 ∙ 360 = 386 күн,
350 000

Ұай.0 = 549 450 ∙ 360 = 396 күн.
500 000

Сонымен, өткен жылмен салыстырып қарағанда капитал айналымы 10 күнге
бәсеңдеді.
Капитал айналымы бір жағынан негізі және айналымдағы капиталдын
жылдамдығынан ал екіншіден органиклық құрылымынан тұрады: сондықтан жай
айналымдағы негізгі капиталдын негізгі үлесі кемдеген сайын айналым еселігі
төмендейді, ал негізгі капиталдын айналым мерзімі үзақтайды және керісінше.
Капитал айналымынын жалпы ұзақтығын байланыстылығын келесіндей
білдіруге болады:
__
Ұай = Ұк.ай Бк.ай

__
қайда Ұай -- қосынды капиталдын айналымының ортанша ұзақтығы;

Ұк.ай -- айналымды капиталдын айналымынын ұзақтығы;

Бк.ай -- жалпы санындағы айналымды капиталдын үлесі.

Осынын әсерін есептеу үшін шынжырланған зере тәсілін қолданамыз:

Ұай.0 = Ұк.ай.0 Бк.ай.0 = 141 0,3653 = 386 күн

Ұай.0 = Ұк.ай.0 Бк.ай.1 = 141 0,4085 = 345 күн

Ұай.1 = Ұк.ай.1 Бк.ай.1 = 162 0,4085 = 396 күн

Жиынтық капиталдын ұзақтығы айналымды капиталдын улесін арттыру арқасында
41 күнге (345-386) қысқара түсу керек. Бірақта айналымды капиталдын
айналымын бәсеңдеткеннен капиталдын жалпы айналымы
51 күнге бәсеңдей түседі(395-345).
Кейінгі талдау үдерісінде айналымды капиталдын айналымын тұс-тұсындағы
айналымынын өзгерісін жете қарау қажет, ол онын қай жерде жеделдей немесе
бәсендегенін қадағалауға рұқсат етеді. Ол үшін айналымды активтердін жеке
жобаларынын орташа қалдықтарын өткізілімнін бір күндік айналымынын
жиынтығына бөлу қажет (кесте 12.24).
Кесте 12.24
Айналым капиталдын айналыс ұзақтығын талдау

Көрсеткіш Өткен мезгіл Есеп беру Өзгеріс
кезі
Айналымды капиталдын жалпы
саны, мың сом 137 000 224 450 +87 450
Сонын ішінде:
қорда 102 000 170 450 +68 450
дебиторлық қарызда 21 000 31 500 +10 500
ақшадай нақты бары 14 000 22 500 +8 500
Өндіріс өткізілімінін
табысы, мың сом. 350 000 500 000 +150 000
Бір күндік айналым, мың сом. 972,22 1388,89 +416,67
Барлық капиталдын айналымынын
жалпы ұзақтығы, күндер
Сонын ішінде: 141 162 +21
өндірістік қорда
дебиторлық қарызда 105 123 +18
ақшадай нақты бары 21,6 22,8 +1,2
14,4 16,2 +1,8

12.24 кестесінін деректері көрсетіп отыр, капиталдын айналымынын ұзақтығы,
ағындағы активтердегі салынымы, өндіріс қорынын мөлшерден тыс құрылуынан,
дебиторлық қарыздын жиынтығын және нақты ақшанын қалдығын көбейунен 21
күнге бәсендей түсті.
Капиталдын айналым мерзімі әр салада әртүрлі. Бір салаларда жылдам, ал
екінші біреулерінде төмендей түседі.Бұл көбіне өндірістік кезеңмен товар
айналымынын жүрісіне байланысты. Өндріс мерзімі технологиялық
үдеріспен,техникамен, өндіріс ұйымдастыруымен сертті.

Ауыл шаруашылығында өндіріс удерісі тым ұзақ. Өсімдік өсіру
шаруашылығында айналымды капитал бір жылдын шамасында айналады. Ірі қара
мал өсіру мен арнаулы айналысатын шаруашылықтарда, өндіру қарқындылығына
қарай айналымды капиталдын айналымы бір ден екі жылға дейін тербеледі.
Шошқа бағу шаруашылығында капитал жарты жылда айналуы мүмкін, құс
шаруашылығында – екі-үш айда.

Айналымдағы капиталдын жеделдету нәтижесінде экономикалық әсер қаржынын
айналымнан босалуында білінеді, жәнеде түсімнін және пайданын жиынтығын
көбейюінде.
Айналымдағы қаражаттын жеделдету нәтежесіндегі жиынтығы (-Э) немесе
айналымға қосымша тартылған қаражат (+Э) капиталдын айналуын бәсендей
түсуінде бір күндік өткізілім айналымын айналымнын ұзақтығын өзгерісіне
көбейтеміз:

+Э = Айналым жиынтығы(нақты)
Мезгілдегі күндер ∙ Ұай. =

= 500 000
360. ∙ (162 - 141) = +29 170 мың сом.

Біздін мысалда айналымды капиталдын айналымын бәсеңдетілгеннін арқасында
капиталдын айналымына қосымша жалпы соммаға 29 170 мың сом тартылды. Егерде
капитал есеп жылында 162 емес, ал 141 күнде, айналғанда ғой 500 000 мың сом
көлемінде нақты табысбен қамтамасыздандыру үшін айналымда капиталдын
айналымы 224 450 мың сом емес ал 195 280 мың сом болуы керек еді ол 29 170
мың сомға кем.
Солай болғандықтан табысты факторлар есебінде ұсынуға болады
(Ұ=КL ∙ ВЕР=КL∙Кай ∙ Rай), яғни жиынтығнын үлкейуін капиталдын айналымынын
еселік өзгерісін сонғынын өсімнін сату тиімділгін еселігіне және белсенді
айналымнын жылдық орташа нақты жиынтығына көбейтеміз:

Ұ = Кай ∙ Rай.0 ∙КL1 = (0,91-0,933) ∙0,30 ∙549 450 = -3790 мың
сом.

Біздін мысалда айналымды капиталдын айналымын бәсеңдетілгеннін арқасында
есеп беру кезінде кәсіпорын жалпы соммасымен 3790 мың сом табыстан
айырылды.

Талдау қорытындысында айналымды капиталдын айналымын жеделдету шарасы
қолданады.

Капиталдын айналымын жеделдету негізгі жолдар:
өндірісті жеделдетудін арқасында өндірістік кезеңнін уақытын қысқарту(жңа
технологияларды қолдану, ұрықтарды, тыңайтқыштарды, малды азықтандыру
сапасын және дәрежесін жоғарлату, өндіріс үдерісін механикаландыру және
автоматтандыру, еңбек өндірісінін дәрежесін жоғарлату, кәсіпорыннын
өндірістік қуатын толық қолдану, еңбек, жер және материалдық қорларды және
де басқа.);
өндірісті керекті материалды қорлармен және капиталдын қордағы уақытын
азайту мақсатында материалды-техникалық жабдықтауды жаңартуын ұйымдастыру;
өнімнін жөнелту үдерісін және есеп айырысу іс қағазын реттеуін
жеделдету;
қаражаттын дебиторлық қарыздағы уақытын қысқарту.

Кәсіпорынның ағымдағы активтерінің айналымдылық көрсеткіштерінің
динамикасы

№ Көрсеткіштер Өткен Есеп беру Ауытқуы
жылы жылы (+, -)
1.Өнімді сатудан түскен табыс, мың 24392 23179 -1213
теңге
2.Кезеңдегі ағымдағы активтердің 13551 17868 + 4317
орташа шамасы, мың теңге
3.Ағымдағы активтердің 1.80 1,30 -0,50
айналымдылық коэффициенті (1 қатар •
2 қатар)
4.Ағымдағы активтердің бір айналымының200 277 + 77
күнмен есептелген ұзақтығы (360:3
қатар)
5.Айналым қаражатын бекіту 0,56 0,77 + 0,21
коэффициенті (2 қатар:1 қатар)

1. Капиталдың жалпы айналымдылық коэффициенті
Ол жылына қанша рет айналу мен өндірудің толық циклі болатындығын
және активтердің әрбір ақша бірлігі сатылған өнімнің қанша ақша бірлігін
әкелгенін көрсетеді. Бұл көрсеткіш мына формула бойынша анықталады:

Мұнда, - капиталдың жалпы айналымдылық коэффициенті;
Dn - өнім сатудан (жұмыс, қызмет көрсету) түскен табыс (саудадан
түскен ақша);
АК- авансталған капитал (кезеңдегі орташа баланс валютасы).

Авансталған капиталдың кезеңдегі орташа шамасының жалпы айналымдылық
коэффициенті кәсіпорынның қаржылық белсенділігі туралы жан-жақты түсінік
береді. Сатудан түскен табыстың баланс валютасының (барлык капиталдың)
орташа шамасына қатынасымен есептелетін ол, кәсіпорынның барлық капиталының
айналым саның көрсетеді және олардың жұмылдыру көздеріне байланыссыз,
барлық ресурстарды кәсіпорынның пайдалану тиімділігімен сипаттайды. Бұл
көрсеткіш салаға байланысты ауытқып отырады және өндіріс процесіндегі
ерекшеліктерді қамтып көрсетеді.
Түрлі кәсіпорындарға немесе бір кәсіпорынға әр жылдардағы жалпы
айналымдылық коэффициентін салыстырғанда, активтердің орташа жылдық сомасын
бағалауда біркелкілі қамтамасыз етілгендігін тексеру қажет. Мысалы, егер
бір кәсіпорында негізгі құралдар бірқалыпты тура сызықты шығынға жазу
әдісімен есептелген амортизацияны назарға ала отырып бағаланса, екіншісінде
басқа бір шапшаңдатылған амортизация әдісі пайдаланылған болса, онда екінші
жағдайда айналымдылық тым жоғары болады. Одан басқа, бұл көрсеткіш бірдей
жағдайда кәсіпорынның негізгі құралдары көбірек тозған сайын жоғарылай
береді. Белгіленген жағдайлар, капиталдың жалпы айналымдылық коэффициентін
бағалау қажетті түзетулерді ескере отырып жүргізуді керек етеді.

2. Негізгі құралдардың айналымдылығы
Бұл көрсеткіш қор қайтарымдылығын көрсетеді, яғни кәсіпорынның
кезеңдегі негізгі өндірістік қорларын пайдаланудың тиімділігін сипаттайды.
Ол саудадан түскен табысты (ақшаны) қалдық құны бойынша кезеңдегі негізгі
құралдардың орташа шамасына бөлу арқылы есептейді.
Қор қайтарымдылығы коэффициентінің артуына негізгі құралдардың үлес
салмағының салыстырмалы жоғары болмауы немесе олардың техникалық деңгейінің
жоғарылығы есебінен қол жеткізуге болады.
Алайда бұл жерде жалпы заңдылық былайша болады: коэффициент жоғары
болған сайын, есеп беру кезіндегі шығындар азая түседі. Коэффициенттің
төмен болуы өнімді сатудан түсетін табыстың жетімсіздігін не болмаса осы
активтер түрлеріне тым жоғары деңгейде Қаржы бөлінгендігін көрсетеді.
Бұл көрсеткіш төменде жан-жақты қаралады, өйткені ол көбінесе
кәсіпорын қызметінің тиімділігін сипаттайды.

3. Меншікті капиталдың айналымдылық коэффициенті
Ол мына формула бойынша қаралады:

Мұнда: -меншікті капиталдың айналымдылық коэффициенті;
Dn - өнімді сатудан (жұмыс, қызмет көрсету) түскен табыс;
СК - баланс бойынша меншікті капиталдың кезеңдегі орташа шамасы.
Бұл көрсеткіш қызметті әр қырынан сипаттайды: коммерциялық көзқараспен
қарағанда ол сатудың артықтығын немесе жеткіліксіздігін анықтайды; қаржылық
жағынан - салынған меншікті капиталдың айналым жылдамдығын, ал экономикалық
тұрғыдан - кәсіпорынның меншік иелері (акционерлер, мемлекет немесе
басқадай меншік иелері) тәуекелдік етіп салып отырған ақша қаражатының
белсенділігін көрсетеді. Егер коэффициент өте жоғары болса, салынған
капиталдан сату деңгейінің едәуір артқандығын білдіреді, ал бұл несиелік
қорлардың артуын, меншік иелеріне қарағанда істе кредиторлардың көбірек
қатысуы мүмкін шекке жетуі-нен туындайды. Бұл жағдайда міндеттемелердің
меншікті капиталға қатынасы артады, кредиторлардың қауіпсіздігі төмендейді
және табыстың кемуіне байланысты кәсіпорын айтарлықтай қиыншылықтарға
кездесуі мүмкін. Керісінше, коэффициенттің төмендігі меншікті ка-питалдың
бір бөлігінің әрекетсіз жатқандығын білдіреді. Бұл тұста коэффициент,
меншікті қаражатты осы жағдайға сай келетін табыс көзіне салу қажепігін
көрсетеді.

4.Ағымдагы активтер (мобильдік қаражат) немесе айналым капиталының
айналымдылық коэффициенті.
Ол өнім сатудан түскен (ақша) табысының (жұмыс, қызмет көрсету)
ағымдағы активтердің орташа шамасына қатынасымен формула бойынша
анықталады:

Мұнда: - ағымдағы активтердің айналымдылық коэффициенті;
Dn - өнімді сатудан (жұмыс, қызмет көрсету) түскен табыс;
- ағымдағы активтердің орташа шамасы.

Ағымдағы активтердің (баланс активінің II бөлімі) орташа шамасы
формула бойынша анықталады:

Мұнда: - ағымдағы активтердің орташа шамасы;
ОH, ОK - сәйкес жыл басындағы және аяғындағы активтер шамасы.
Активтердің орташа шамасының толығырақ есебі активтер жағдайы туралы
ай сайынғы мәліметтерді пайдаланған кезде алынатын болады. Сонда
активтердің шамасы формуламен белгіленеді:

Мұнда: Оn- n айындағы активтер шамасы.
Ағымдағы активтердің айналымдылық коэффициенті олардың айналым
жылдамдығын, яғни зерттелген кезеңдегі барлық айналым қаражатының айналым
санын көрсетеді. Ағымдағы активтердің айналымдылығының үдеуі олардың
қажеттілігің кемітеді де, кәсіпорындарға халық шаруашылығының, мұқтажы үшін
немесе қосыңща өнім өндіруге айналым қара, жатының бір бөлігін босатуға
мүмкіндік береді.
Айналымның жылдамдауы нәтижесінде айналым қаражатының заттық
элементтері босайды, шикізат, материалдар, отын қорлары мен аяқталмаған
өндірісті істеу аз қажет болады, демек, бұрын осы қорлармен іске салынған
ақша ресурстары босап шығады. Босаған ақша ресурстары кәсіпорынның ең
өтімді активтерін арттырады, нәтижесінде оның төлем қабілеті бекіп,
қаржылық жағдайы жақсарады.
Ағымдағы активтердің айналым жылдамдығы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.