Капиталдың халықаралық қозғалысы және халықаралық несиелеу

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

тақырып 8 Капиталдың халықаралық қозғалысы және халықаралық несиелеу
8.1 Капиталдық халықаралық миграциясы түсінігі, формалары
8.2 Тікелей және портфельдік инвестициялар
8.3Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау
8.4 Портфельдік инвестицялаудың себептері мен түрлері.
8.5 Қазіргі жағдайдағы портфельдік инвестицялаудың ролі

1. Нарықтық экономиканың тиімді қызмет етуінің қажетті шарттарының
біріне: өндіріс факторларының қозғалысы; олардың неғұрлым жоғары табыс
деңгейін іздеумен, саладан салаға өту қабілеті жатады.
Негізінен халықаралық тауар қозғалысы мен өндіріс факторларының
халықаралық қозғалысы, бірін бірі алмастыра алады. Айталық капитал шығыны
көп ел, не капиталды көп қажет ететін тауарларды, не капиталдың өзін
экспорттай алады. Ал еңбек шығыны көп ел, еңбекті көп қажет ететін
тауарларды экспорттай алады немесе оның азаматтары шетелге барып, сонда
жұмыс істей алады. Өндіріс факторларының халықаралық қозғалысы тауарлардың
халықаралық сауда – саттығы бағынатын заңдарға бағынады: өндіріс факторлары
олар үшін көп төлейтін елдерге орын ауыстырады(% - қ ставкасы жоғары,
еңбекақы мен лицензиялық төлемдер жоғары).
Өндіріс факторларының халықаралық шоғырлануы, тәртіп бойынша, тауарлар
мен қызметтер саудасына қарағанда, одан да бетер қатаң шектеулерге алатын
мемлекетпен жасанды түрде шектелетінін айта кету керек. Бұл өндіріс
факторларының елден – елге орын ауыстыруы тек эелнлмикалық емес, сондай –
ақ саяси - әлеуметтік мәселелрдің туындауымен түсіндіріледі.
2. Капиталдың халықаралық қозғалысы.
Капитал тауарды өндіруге қажетті жұмсалатын өндіріс факторларының бірі
болып табылады және материалдық игіліктерді құру үшін қажетті өндіруші,
ақшалай және тауар формаларындағы барлық жинақталған қаражат қорларын
білдіреді. Халықаралық капитал қозғалысы басқа елдерде экономикалық
тұрғыдан тиімді тауарларды өндіру үшін алғышарт болып табылатын түрлі
елдерде капиталдың тарихи түрде қалыптасқан, шоғырлануы сияқты, өндіріс
факторларының бірі ретінде халықаралық бөлуге негізделген.
Вальрас ережесі
Халықаралық сауданы қарастыра отырып, біз импортты қаржыландырудың
жалғыз көзі экспорт деп болжадық. Яғни, шетелден бір нәрсе сатып алу үшін,
ел шетелге тауар немесе қызмет сатуы керек. Нақты өмірде шетелден келетін
капитал ағыны сияқты аса маңызды қаржыландырудың көзі бар. Ел халықаралық
займ беріп, оны ала алады, шетелге кәсіпкерлік капиталды инвестициялай
алады. Швейцар экономисті және математик Леон Вальрас кез – келген
мемлекеттің халықаралық төлем позициясын талдау негізіне айналған
ережесін ойлап тапты.
Вальрас ережесі – ел импортының құны активтерді таза шетелдік сату мен
экспорт құнының сомасына және олвр бойынша проценттерге тең.

IM = X + NA + NR

Мұнда IM импорт, X экспорт, NA активтердің таза сатылымы(шетелдіктерге
сатылған және олардан сатып алынға активтер құнындағы айырмашылық), NR таза
пайыздық төлемдер(шетелден алынған капиталдың пайыз құны мен шетелдіктерге
төленшен капиталдың пайыз құнының арасындағы айырмашылық).
Кез – келген формаларда активтерді сату (меншік құқығы, құнды
қағаздар, алтын, т.б.) елге капиталдың келіп құйылуын білдіреді. Пайыздарды
төлеу бұрын алынған капиталды пайдаланғаны үшін төлемді білдіреді. Бүгінгі
күні неғұрлым активтерді сату көлемі көп болса, соғұрлым болашақта
тартылған капитал бойынша % - ды төлеу көлемі жоғары болады. Сәйкесінше
активтердің таза сатылымы (NA) неғұрлым көп болса, соғұрлым болашақта
алынатын таза % - р (NR) көлемі төмен болады.
Өндіріс факторы ретінде халықаралық капитал қозғалысы түрлі нақты
формаларға ие болады.

Тікелей шетелдік инвестициялар - бір ел резидентінің басқа ел
резиденті кәсіпорнына ұзақ мерзімді қызығушылық тудыруы. Тікелей
инвестициялар құрылымы:
▪ Компанияладың шетелге меншік капиталын салуы
▪ Пайданы қайта инвестициялау
▪ Ішкі корпорациялық аударымдар.
Тікелей шетел инвестицияларының себептері:

Капиталды экспорттаудың себебі: Капитал импортының себебі:
Технологиялық лидерлік Технологиялық лидерлік
Жұмыс күшінің біліктілігіндегі Жұмыс күшінің біліктілігіндегі
басымдылық басымдылық
Жарнамадағы басымдылық Жарнамадағы басымдылық
Ауқым экономикасы Ауқым экономикасы
Корпорация көлемі Корпорация көлемі
өндірісті шоғырландыру дәрежесі өндірісті шоғырландыру дәрежесі
табиғи ресурстарды пайдалануға жол капиталға кажеттілік
ашу ұлттық филиал саны
тұтынушыларға жақыннан өндіріс ашу ішкі нарықты қорғау деңгейі
арқылы тасымал шығынын азайту. нарық мөлшері
т.б. өнеркәсіптің экспортқа бағытталуы
т.б.

Қоржынды инвестициялар:
Соңғы жылдарды халықаралық қоржынды инвестициялар көлемі айтарлықтай
өскен. Әлемнің неғұрлым дамыған елдерінде ЖҰӨ - ң 10% құраған құнды
қағаздармен жасалған халықаралық операциялар құндық көлемі бойынша 100%
дейін өсен.
Қоржынды инвестициялар – инвесторға инвестициялау объектісіне нақты
бақылау жүргізу құқығын бермейтін шетел құнды қағаздарына капитал салымы.
Олар мынадай инвестицияларға бөлінеді:

Кез-келген капитал қозғалысы үшін елдің инвестициялық ұстанымы, яғни
елдің шетке шығарған активтері мен шетелдіктердің аталмыш елдегі
активтерінің арасалмағы маңызды рөл атқарады.
Жағымды инвестициялық климат құру түрлі формадағы капитал ағынын тартуға
ықпал етеді:
а) шетелде бас компанияларының филиалдарын ашу;
ә) бас компанияның бөлімдерін ашу;
б) еншілес компания ашу;
в) ассоциацияланған компаниялар ашу;
г) өндіріс және сауда салаларында жаңа нысандар ашу;
д) әрекет етуші компаниялардың материалдық және қаржылай активтерін
сатып алу (біріктіру, өзіне тартып алу);
е) бірлескен жобалар мен компаниялар құру.
Шетелде жинақталған тікелей инвестициялары бойынша АҚШ әлемдік көшбасшы
болып табылатыны жалпыға мәлім. Соңғы 30 жылдың ішінде шетелге шығарылатын
американдық тікелей инвестициялардың жылдық көлемі 16 есеге артқан. Соңғы
13 жылда (1990–2008 жж.) олардың көлемі 4,8 есе және 2008 ж. – 2,1 трлн.
доллар сомасына немесе әлемдегі тікелей шетелдік инвестициялардың 19,2%
құрайды. Салыстыру үшін келесі көрсеткіштерді мысалға келтірейік, сол
жылдардағы Ұлыбританияның үлес салмағы 11,6%, аталмыш көрсеткіштер
Германияда – 9%, Францияда – 7,9%, Нидерландияда – 6%, Канадада – 3,7%,
Швейцарияда – 3,6%. Ал салыстырмалы түрде жақында ғана, 1980 ж., әлемдік
экономикадағы американдық тікелей инвестицияның көлемі бар жоғы 215,3 млрд.
доллар. болған. Басқа бірде-бір ел шетелде жинақталған капитал мөлшері
бойынша АҚШ-ның деңгейіне жете алмады.
Он жылда (1998–2008 жж.) американдық корпорациялар тікелей инвестиция
түрінде шетелге 1 трлн. долл. көлемінде капитал шығарған. 2001 ж.
американдық корпорациялардың шетелге шығарған тікелей инвестицияларының
мөлшері қысқарып, 124,8 млрд. доллар. құрады. Тіпті төмендеген күннің
өзінде, АҚШ тікелей инвестиция тасымалдаушы негізгі экспортер болып
табылады.
Көптеген сарапшылардың пайымдауынша, тікелей инвестициялар АҚШ –ның
екінші экономикасын қалыптастырды, ол шетелдік филиалдар мен еншілес
фирмалардың өндірістік қуаттылығына негізделген және әлемдік шаруашылықта
маңызды орын алады. АҚШ екінші экономикасы өзінің ғылыми-техникалық және
өндірістік потенциалы жағынан Еуропаның және Жапонияның аталмыш
құрылымдарымен салыстырғанда артық болып саналады.
Біздің ойымызша, қазіргі таңда әлемдегі бірде-бір мемлекеттің
экономикасы шетелдік инвестициясынсыз жүзеге асырылмайды. Егер мемлекет
ашық қоғам құрғысы келсе, ұлттық экономиканы әлемдік шаруашылыққа енгізудің
ең тиімді жолдарының бірі – тікелей шетелдік инвестиция тарту.
Шетелге ұлттық капитал шығару және ұлттық капиталға шетелдік капиталды
тарту арқылы халықаралық қаржы нарығы құрылады, ол белгілі бір қарым-
қатынастар жүйесі болып табылады және елдер, региондар, салалар және
институционалды бірліктер арасында бәсекелестік негізде қаржы ресурстарын
жинау және бөлу механизмі болып саналады.
Қызметтік тұрғыдан алғанда халықаралық қаржы нарығы дегеніміз-ұлттық
және халықаралық нарықтардың жиынтығы, ол капитал сұранысы мен ұсынысы
арасында дұрыс байланыс орнату мақсатында нарық субъектілері арасында қаржы
капиталын шоғырландыру, қайта бөлу шараларын жүзеге асырады.
Халықаралық қаржы нарығының қызметі несие қызметіне ұқсайды:
– капиталды қайта бөлу және қайта құю;
– капитал айналымы шығындарын азайту;
– капиталды орталықтандыру және шоғырландыру;
– мерзімдік сауда;
– экономикалық циклдер шығындарын азайту;
– үздіксіз қайта өндіру үдерістерін қамтамасыз ету.
Экономикалық теорияда халықаралық қаржы нарығы екі топқа бөлінеді: ақша
нарығы және капитал нарығы. Ақша ссудасы дегеніміз- ағымдық өтемпаздық және
несиелік қарызды жабу үшін қарызгерлердің бір жылға дейінгі мерзімге қаржы
алуы. Капитал ссудасы дегеніміз- қарызгерлердің ұзақ мерзімдік қаржы алуы.
Әр түрлі елдер арасында капиталды шоғырландыру және қайта бөлу арқылы
әлемдік ссудалық капитал нарығы ақша және капитал ссудалары түрінде ұдайы
өндірістің үздіксіз қызметін қамтамасыз етеді.
Банк несиелерін құнды қағаздар несиесіне алмастыру нәтижесінде
секьюритизация үдерісі дами бастады, сол арқылы шеттен алынған капитал
шаруашылықпен айналысатын субъектілер қарамағына түседі.
Әлемдік ссудалық капитал нарығының басты белгілерінің бірі – еуровалюта
және еурокапитал нарығы.
Қаржы капиталының өзі қағаздан басқа ештеңе өндірмейді, ол бүкіл
экономикалық жүйені байланыстырып, біріктіріп тұрады, жүйедегі барлық
элементтер арысындағы өзара байланыстар мен әрекеттестікті айқындайды.
Қаржы капиталының маңызды ерекшеліктерінің бірі – басқа капитал
түрлерімен салыстырғанда оның дамуында шек болмайды, яғни қаржы капиталы
ешқашан көптік етпейді. Оның шамадан тыс өсуі капиталдың күйреуіне әкеліп
соқтырмайды, тек қана басқа салалар мен құрылымдарға кетіп отырады. Қаржы
капиталының дамуына шектеудің қойылмауы түрлі капиталдар: өнеркәсіптік,
тауарлық, ақшалай, өндірістік, қаржы және басқалар арасында дөрекі
(қисынсыз) қарым-қатынастың орнауына әкеледі.
Қаржы капиталының пайда болуы мен дамуы экономикалық себептерге
байланысты анықталады. Ол айтарлықтай экономикалық пайда әкеледі. Ақша
айналымының бір бөлігінің ерекше қаржы саласына оңашалануы капиталды
мамандандыруды тереңдетті және қоғамдағы транзакциондық шығындарды азайтты.

Бір жағынан шашыраңқы капитал ағынын концентрациялауға және
мобилизациялауға (орталықтандыруға және жұмылдыруға) ықпал етеді, қоғамның
экономикалық потенциалын арттыра отырып, оның инвестицияларға айналуына
әсерін тигізеді. Ол өзіне капиталдың өзге де түрлерін бағындырады –
өнеркәсіптік, сауда, ссудалық. Сөйтіп, ол инвестициялық және инновациялық
үдерістердің жеделдеуіне ықпал етеді.
Жағымды әсерлерімен бірге, ол қоғамда жағымсыз жағдайлар да туғызды, ірі
экономикалық ресурстарды шығындайды, капиталдың нақты секторларында залалды
экономикалық берішке (шоғырға) айналып, экономиканың дамуын тежейді.
Қазіргі заманғы экономикадағы қаржы капиталының рөлі қор нарығы мен
экономиканың нақты секторларының арақатынасынан жақсы байқалады. Қор нарығы
барған сайын экономиканың нақтылы секторларынан алшақтап барады және
олардың арасындағы байланыс күрделене түсуде.
Егер қор нарығы экономиканың нақтылы секторына капитал түсуіне ықпал
ететін болса, онда ол прогрессивті рөл атқарады. Егер ол капиталдың нақтылы
секторлардан қаржы саласына кетуіне ықпал етсе, онда жағымсыз рөл атқарады.

Өкінішке орай, экономикада біріншіге қарағанда екінші үдеріс жиі орын
алады да, капиталистік қоғамда қарама-қайшылықтар тудырады.
Қаржы капиталының рөлінің артқанын барлық басқа капиталдан жоғары
тұратындығынан және оларды басқаратындығынан байқаймыз.
Басқа елдермен салыстырғанда онша дамымағанына қарамастан, Қазақстанда
қаржы секторлары экономиканың нақты секторларын артқа тастап отыр. Қаржы
секторы нақтылы секторға қарағанда тез дамиды, оған капиталдың нақтылы
сектордан қаржы секторына ауысуы дәлел бола алады.
1999–2007 жылдары аралығында, қаржы қызметінің көлемі – 6,7 есе өскен,
көтерме және жеке сауда – 4,3 есе өскен, ал ЖІӨ бірнеше ондаған пайызға
өсті. Өндіруші салаларға келетін болсақ, бірде бір өндірістік сала қаржы
саласындағыдай жетістікке жетпеген. Қаржы капиталының даму қарқыны нақтылы
сектордан бірнеше есе артық болды.
Банк капиталы мен активтерінің өсу қарқыны, мемлекеттік бюджеттің кіріс
және шығыс көлемі, алтын-валюта қоры тұрақты және резервтік қор және де
басқа қаржы ағыны ЖІӨ өсу қарқынынан бірнеше есе артты. Қаржы саласы
капиталдың өсуіне ең қолайлы сала болып табылады, өйткені одан түсетін
табыс әлдеқайда жоғары және капитал айналымы да жылдам болады.
Экономикадағы нақтылы сектордан гөрі қаржы саласында үлкен байлыққа қол
жеткізуге болады. Капитал нақтылы сектордан қаржы саласына көшеді, соның
нәтижесінде қаржы дағдарыстары мен қиындықтарын тудыратын бос қаржы
кеңістіктері пайда болады.
Қазіргі (2007–2009 жж.) экономикалық қаржы дағдарысы кезінде қаржы
капиталының рөлінің басымдылығы ерекше байқалады. Ол қаржы саласында,
ипотекалық несиеде басталды да, тез арада өте күрделі циклдік экономикалық
дағдарысқа айналды. Оның пайда болуы мен дамуының басты себебі капиталдың
табиғатында жатыр, сондықтан да оның алдын алу немесе одан құтылу мүмкін
емес. Бірақ дағдарысты жеңілдетуге немесе шығындарды барынша азайтуға
болады.
Барлық елдер дағдарыстан қорқады және оның алдын алу немесе оны
жеңілдету мақсатында қомақты қаржы жұмсайды. Алдыңғы қатарлы 50 елдің
дағдарысқа қарсы шараларының сомалық пакеттерінің құны 4 трлн. долл. Бұл
өте қомақты қаржы, бірақ олар дағдарысты күрделендіруге ықпал етіп отырған
жалған капиталмен салыстырғанда өте аз. Ең төменгі есеппен алған күннің
өзінде оның құны – 100 трлн. долл.
Қаржы капиталының халықаралық қозғалысы – әр түрлі несиегерлер мен
қарызгерлердің, меншік иелері мен олардың шетелдегі фирмаларының арасында
жүзеге асырылатын қаржы ағынының қозғалысы.
Алайда, өзінің дамуының әр түрлі сатысында әр түрлі елдер өзін ішкі
экономикалық дағдарыстан қорғау мақсатында халықаралық капитал қозғалысына
тосқауылдар мен шектеулер қойып отырған. Бұл шектеулер мен кедергілерді
ығыстыру қаржы капиталының халықаралық қозғалысын ырықтандыру болып
табылады.
Қаржы капиталының халықаралық қозғалысын ырықтандырудың мәні мен рөлі
оның қаржы қорларын жаһандық деңгейде тиімді қайта бөлуге ықпал етуінде.
Мұндай мүмкіндіктер жаңа ақпараттық технологиялардың дамуына және қаржы
саласының жетілдірілуіне байланысты арта түседі. Капиталдың ең басты
қозғаушы күштерінің бірі – халықаралық капитал ағындарын реттеуші және
бағыттаушы халықаралық капитал ұйымдары. Олар жекеменшік коммерциялық және
мемлекеттік құрылымдармен қатар, әлемдік шаруашылықтағы капитал
қозғалысының субъектілері және оның шығу көзі болып табылады.
Кәсіпкерлік және қаржы капиталының халықаралық қозғалысын ырықтандыру
екі негізгі факторға байланысты: біріншіден, ішкі валюта нарықтарының
ырықтандырылуына байланысты (валюта операцияларына қойылатын талаптардың
азаюына, валюталық бағам мен валюталық операцияларды бәсеңдетуге),
екіншіден, валюта нарығындағы операцияларға жаңа технологиялар енгізуге
байланысты болады.
Шектеулердің азайтылуы капитал ағынының өсуіне айтарлықтай ықпал етеді.
Халықаралық деңгейде капитал қозғалысын ырықтандыру аймақтар, елдер және
нарықтар арасында қаржы қорларын тиімді бөлуге мүмкіндік береді.
Халықаралық қаржы ұйымдары капитал ағынын реттейді, бағыттайды және
қозғаушы күші болып табылады. Бұл ұйымдар жеке коммерциялық және
мемлекеттік құрылымдармен қатар әлемдік шаруашылықта капитал қозғалысының
субьектісі және оның шығу көзі болып табылады.
Тікелей шетелдік инвестициялар ағынының шамадан тыс жиі келуі, әсіресе,
қысқа мерзімді және жоғары өтімді инвестициялар ағыны әлі де тұрақтана
қоймаған қаржы және экономика жүйесінде тұрақсыздықты үдетті. Қысқа
мерзімдік жекеменшік капитал ағынының бірнеше есе көбеюі, спекулятивтік
трансферттер санының артуы жаңадан дамып келе жатқан нарықтарда акция
бағамдарының тұрақсыздығына, құбылмалылығына әкеліп соқтырды. Халықаралық
капитал қозғалысы ырықты болған жағдайда жоғары мобильді портфельдік
инвестициялардың бір елден екінші елге аз ғана уақытта түсуіне мүмкіндік
туды, бұл әлемдік қаржы және валюта нарықтарындағы қауіпті сегменттердің
(белгілердің) бірі болып табылады.
1997 ж. Азия дағдарысы және 1998 ж. тамыз айындағы Ресейде болған дефолт
жағдайы ырықтандырудың кері әсерлерінің көріністері деуге болады, бұл
құбылыс тез арада көршілес елдерге ғана таралып қоймай, белгілі бір
дәрежеде бүкіл әлемдік қаржы және валюта нарықтарына да өз ықпалын тигізді.
Валюта-қаржы дағдарысы болардың алдында дағдарысқа ұшыраған елдерде ұзақ
уақыт бойы төленбеген сыртқы қарыздары өсіп кеткен еді.
Мұндай жағдай ХХ ғ. 80 ж. және 90 ж. алдында да орын алған болатын.
Реттеуші және бақылаушы құралдардың әлсіздігінен әлемдік және халықаралық
деңгейдегі қаржы дағдарыстарының алдын алу немесе оларды алдын ала болжау
мүмкін болмады.
1981 ж. Чилидегі банк секторларында болған қиындықтар қайта құру
әрекеттерінен кейін бірден пайда болды. Халықаралық тәжірибеге сүйенер
болсақ, қаржы ырықтылығының жағымды жақтарын болашақта қаржы тұрақсыздығын
туындататын жағымсыз әсерлерімен салыстырмалы түрде қарастыру қажет
екендігін көрсетті. Елге әкелінетін шетелдік капитал ағынын ырықтандыру
себептерін анықтау барысында жаһандану үдерісінің рөлін ерекше атап өткен
жөн. Жаһандану сауда, туризм, миграцияны және технологиялар алмасуын дамыту
арқылы елге қысым жасайды. Сонымен қатар, халықаралық қаржы нарығына еркін
шығуға мүмкіндіктің тууы ішкі нарыққа қаржы ресурстарының шамадан тыс
ағылуына жол ашады.
Халықаралық қаржы ағынының еркін мобильділігі кез-келген елді күрделі
қаржы ағынына көңіл бөлуге, оны реттеу жолдарын іздестіруге мәжбүр етеді.
Ондай шаралар инвестицияның түріне (тікелей немесе портфельдік), оның
бағытына (елге келетін, елден шығатын), сондай-ақ елдің немесе аймақтың
экономикалық даму деңгейіне байланысты жүзеге асырылады. Өнеркәсібі дамыған
елдерде капитал қозғалысын бақылау қажет емес, себебі ондай елдерде
макроэкономикалық тұрақтылық өз деңгейінде жолға қойылған және қаржы ағынын
бақылау мақсатында сан түрлі жаңа қаржылық құралдар пайдаланылады.
Ішкі валюта және қаржы нарықтарына шетелдік банктердің емін-еркін енуіне
жол ашылуы, шетелдік қаржы көздері мен күдікті инвестициялардың шамадан тыс
көбеюі валюта дағдарысына немесе девальвацияға әкелуі мүмкін. Отандық қаржы
институттарының кірістерінің азаюы банктер мен олардың салымшыларының төлем
қабілеттілігін төмендетеді. Салымшылар өздерін валюта бағамының өзгерісінен
қорғауға қабілетсіз ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.